Конспект урока на тему "М.Аҡмулла "Башҡорттарым, уҡыу кәрәк!" (9класс)

                    Башҡортостан Республикаһы Нефтекама ҡалаһы ҡала округының

7-се урта дөйөм белем биреү мәктәбе

 муниципаль дөйөм белем биреү бюджет учреждениеһы

Тема: Мифтахетдин Аҡмулла. «Башҡорттарым, уҡыу кәрәк! »

Маҡсат: 1. М.Аҡмулланың тормош һәм ижад юлы, уның   

              «Башҡорттарым,уҡыу    кәрәк! »шиғырының  йөкмәткеһе менән

               танышытырыу;

                2. Уҡыусыларҙың һүҙ байлығын арттырыу,  һөйләү һәм яҙма

               телмәрен үҫтереү;  

                3. Туған телдә һөйләшергә  теләк уятыу, телгә ҡарата һөйөү   

               тәрбиәләү.

Йыһазландырыу: шағирҙың портреты, магнитофон яҙмаһы, һүҙҙәр яҙылған карточкалар, раскладушка, китаптар күргәҙмәһе.

                                                                          Дәресте үткәрҙе: башҡорт теле

                                                                          һәм әҙәбиәте уҡытыусыһы

                                                                          Ғәлимова Г.Д.

Дәрес барышы.

I.  Ойоштороу мәле.

 - Бөгөнгө дәресте Ф.Рәхимғолованың шиғыр юлдары менән башлайһым килә.       

Бик йәштән үк ата йортон

Мәжбүр булдың ташларға,

Халыҡтар араһына сығып,

Яңы тормош башларға.

Эй,Аҡмулла,Аҡмулла,

Сәсән телле бер мулла.

Яһилға һин дау мулла,

Халҡыңа һин аҡ мулла.

-Был шиғыр кемгә арналған?

-Аҡмуллаға.

-Кем ул Аҡмулла?

-Шағир, мәғрифәтсе,уҡытыусы.

-Дөрөҫ, халҡыбыҙҙың ғорурлығы, аң-белемгә, дөрөҫлөккә, иманға әйҙәүсе шағир ул. Дәрестә  беҙ  шағирҙың тормош юлына һәм ижадына байҡау яһаясаҡбыҙ.  Тик тәүҙә телмәребеҙ өҫтөндә эшләп алайыҡ.   

II. Артикуляцион күнегеү.

  Мәҡәлдәр менән эш.

1.     Белемле кеше юғалмаҫ.

2.     Белеме барҙың ҡәҙере бар.

III. Яңы  тема  өҫтөндә  эш.

- Хәҙер  Регина шағирҙың  биографияһы менән таныштырасаҡ. Иғтибарлы  булығыҙ,  ул  һөйләп  бөткәс, һорауҙарға  яуап  бирәсәкһегеҙ.(уҡыусының  һөйләүе)

1.Ҡайҙа  һәм  ҡасан  тыуған?

2.Ҡайҙарҙа  уҡый?

3.Нисәнсе йылда үлә?

4.Аҡмулла һүҙе нимәне аңлата?

- Аҡмулланың  шиғырҙары, ижады , яҡты исеме халыҡ күңелендә  мәңге  ҡала. 1981 йылда  Миәкә районының  Туҡһанбай ауылында  Аҡмулланың йорт-музейы асыла. 1989 йылда Аҡмулла исемендәге премия булдырыла. Был премия әҙәбиәт һәм сәнғәт хеҙмәткәрҙәренән  15 кешегә бирелде. Иң беренсе премия яҙыусы  Рәшит  Шәкүргә тапшырылды. Өфөлә Башҡорт Дәүләт педагогия университеты Аҡмулла исемен йөрөтә.

- Хәҙер, уҡыусылар, ошо схеманы тултырып ҡарайыҡ

Тыуған йылы, урыны                                        Белем алған уҡыу йорттары

 

Әҫәрҙәре                                                        Исемен мәңгеләштереү

- Мифтахетдин Аҡмулла С.Юлаевтан һуң беренсе булып үҙ халҡына ”Башҡорттарым” тип мөрәжәғәт итә. Уны белемгә, һөнәргә эйә булырға саҡыра. Бөгөн беҙ уҡыясаҡ шиғыры ла кешелекте аң-белемгә ынтылырға саҡыра. Уның визит- карточкаһы булып йөрөгән “Башҡорттарым,уҡыу кәрәк”тигән шиғырын тыңлайыҡ. (уҡытыусының тасуири уҡыуы)

- Ишетеүегеҙсә шиғырҙың йөкмәткеһе бик ауыр. Күп һүҙҙәр ғәрәп, фарсы теленән ингән. Шиғырҙы аңлау өсөн ошо һүҙҙәргә иғтибар итәйек.

    Һүҙлек эше.

Наҙан – безграмотный

Аңғыра – невежда

Илтифат ит – обрати внимание

Уҡыуҙалыр шәрафәттәр – в знании – сила

Афәт – бедствие, смерть

Әүлиә - ясновидящий

Кәрамәт – чудо

Ырыҫ – счастье

Жәләл булыр –хорошо будет

1)     Һүҙҙәрҙе уҡытыусы артынан хор менән уҡыу.

2)     Сылбырлап уҡыу.

3)     Рус теленән тәржемә итеү.

4)     Һүҙбәйләнештәр төҙөү.

   Шиғырҙы тәржемә итеү.

- Ә хәҙер шиғырҙы үҙ аллы уҡып сығығыҙ, тәржемә итергә әҙерләнегеҙ.

- 1-се дүрт юллыҡты мин тәржемә итәм.

- Ә хәҙер 2-се дүрт юллыҡты бергәләп тәржемә итәйек.

- Ҡалған шиғырҙы икешәр юлын үҙегеҙ тәржемә итегеҙ.

- Хәҙер уйын уйнап алайыҡ. Миндә шиғырҙың русса тәржемәһе бар. Мин бер юлды уҡыйым,ә һеҙ башҡортсаһын эҙләп табығыҙ. (һайланма уҡыу)

- Шиғырҙың йөкмәткеһе буйынса  һорауҙарға яуап бирергә әҙерләнегеҙ.

а) Наҙандарҙы ниндәй хайуан менән сағыштыра?

б) Белемдең файҙаһы нимәлә?

в) Уҡыған кешегә донъяла нисек?

г) Ҡасан өн төш була ала?

- Белем- ғилемдең кәрәклеге тураһында мәҡәл булырҙай тәрән фекерле ниндәй һөйләмдәрҙе билдәләргә була?

- «Наҙанлыҡтан ҡурҡыу кәрәк»

-«Белемлелек арыҫландан көслө батыр»

-«Наҙанлыҡтан килер бәхетһеҙлек»

  Карточкалар менән эш.

Бирелгән таблицала мәҡәлдәрҙең башы менән аҙағын тура килтерергә.

Уҡыу -	беләм – мең һүҙ.
Белмәйем – бер һүҙ,	белеме бар меңде йығыр.
Белмәү ғәйеп түгел,	энә менән ҡоҙоҡ ҡаҙыу.
Беләге бар берҙе йығыр,	белергә теләмәү ғәйеп.

- Уҡыусылар ошо шиғырҙың  һүҙҙәренә яҙылған фонояҙманы тыңлап ял итеп алайыҡ.(фонояҙманы тыңлау).

- Ә хәҙер кемдең хәтере яҡшы икәнен белеү өсөн, һеҙгә ике минут эсендә оҡшаған дүрт юллыҡты ятларға тәҡдим итәм. (ике баланың һөйләүен тыңлау)

- Шиғырҙың исеменә әйләнеп ҡайтайыҡ. Автор кемдәргә өндәшә? Ә текста ул тағы ниндәй өндәш һүҙ ҡуллана? (Туғандар).

- Автор башҡорттарға нимә кәрәк, ти?(уҡыу)

- Уҡыу, белем тураһында бер һөйләм яҙығыҙ. (тикшереү,тыңлау)

- Шулай итеп, Аҡмулла нимәгә өндәй?

- Белем алыу тураһында ниндәй мәҡәлдәр беләһегеҙ?

(Уҡыу-энә менән ҡойо ҡаҙыу.

Белемлелек-яҡтылыҡ,наҙанлыҡ-ҡараңғылыҡ.)

 IV. Йомғаҡлау

- Аҡмулла – ысын мәғәнәһендә ҙур шиғыр оҫтаһы, үҙенең ижады менән тотош бер поэтик мәктәп тыуҙырған бөйөк әҙиптәрҙең береһе.

- Дәресебеҙҙе йомғаҡлап, шуны әйтегеҙ әле, был дәрес һеҙҙе нимәгә өйрәтте?

- Хәҙер бәләкәй генә йомғаҡлау тесын тәҡдим итәм. Үҙ аллы эшләү.

      Тест.

1) М.Аҡмулла ҡайҙа тыуған?

А) Ырымбур өлкәһендә

Б) Силәбе өлкәһендә

В) Миәкә районында

2) “Башҡорттарым, уҡыу кәрәк!” шиғырының төп идеяһы:

А) уҡырға өндәү

Б) көрәшкә саҡырыу

В) мөхәббәтте данлау

3) ”Ғилем” һүҙенең синонимы:

А) белем

Б) дан

В) эшлеклелек

4) Белемле кеше булыр өсөн нимә кәрәк?

А) аҡса

Б  ваҡыт

В) ихтыяр көсө

Г) компьютер

5. Кешегә дөрөҫ юлға баҫырға кем ярҙам итә?

А) дәүләт

Б) хоҡуҡ һаҡлаусы органдар

В) кеше үҙе

Г) дуҫтар

Д) ғаилә.

VI.Уҡыусыларҙың дәрестәге эшен  баһалау.