7 нче татар сыйныфлар өчен татар әдәбиятыннан эш программасы

АҢЛАТМА ЯЗУЫ

 Программа түбәндәге дәүләт документларына нигезләнеп язылды:

1. Россия Федерациясенең “Мәгариф турында”гы Законы (Федеральный закон от 29.12.2012 273-ФЗ “Об образовании в Российской Федерации”)

2. Татарстан Республикасының “Мәгариф турында”гы Законы (Закон Республики Татар-стан “Об образовании” № 68-ЗРТ от 22 июля 2013 года, статья 8)

3. Россия Федерациясенең “Россия Федерациясе халыктелләре турында”гы 126-ФЗ нчы номерлы Законы (24.07.1998)

4. РФ Мәгариф һәм фән министрлыгы приказы, 30 нчы август, 2013 нче ел №115 (“Об утверждении Порядка организации и осуществления образовательной деятельности по основным общеобразовательным программам – начального общего, основного общего и среднего общего образования”)

5. “Татарстан Республикасының халык телләре турында” Законы (Закон Республики Та-тарстан от 08.07.1992 № 1560-XII (ред. от 03.03.2012г.) “О государственных языках Республики Татарстан и других языках в Республике Татарстан”)

6. “Татарстан Республикасы дәүләт телләре һәм Татарстан Республикасында башка телләр турында” Татарстан Республикасы Законы, 2004нче ел, 1нче июль

7. “2014-2020 нче елларга Татарстан Республикасы дәүләт телләрен һәм Татарстан Рес-публикасында башка телләрне саклау, өйрәнү һәм үстерү буенча Татарстан Республи-касы дәүләт программасы”, 2013 нче ел, 25 нче октябрь, 794 нче карар

8. Төп гомуми белем бирүнең Федераль дәүләт белем бирү стандарты (Россия Мәгариф һәм Фән министрлыгында 2010 нчы елның 17 нче декабрь боерыгы 1897 нче номер белән расланган, РФ Юстиция Министрлыгында 19644 нче регистрацион номеры белән 2011нче елның 1 нче февралендә теркәлгән)

9. Татарстан Республикасында 2012-2020 нче елларда фән һәм мәгариф үсеше турында “Дәүләт программасы”

10. 2010-2015 нче елларда Татарстан Республикасында мәгарифне үстерү стратегиясе “Киләчәк” программасы

11.Татар телендә урта гомуми белем бирү мәктәпләре өчен татар  әдәбиятыннан  программа (5-11 нче сыйныфлар). – Казан: “Мәгариф” нәшрияты, 2010.

12. Татарстан Республикасы Мәгариф һәм Фән министрлыгы. ”Татар телендә гомуми төп һәм урта белем бирү мәктәпләре өчен  татар әдәбияыннан авторлык программасы” (5 – 9 нчы сыйныфлар), төзүче авторлар: Д.М. Абдуллина, Л.К. Хисмәтова, Казан, 2014

13. Дәүләт аккредитацияле һәм гомуми белем бирү программаларын тормышка ашыручы учреждениеләрнең белем бирү процессында 2015 – 2016 нчы уку елына тәкъдим ителгән (рөхсәт ителгән) дәреслекләрнең федеральисемлеге;

14. Санитар- эпидемиологик кагыйдәләр һәм нормативларга нигезләнү Сан ПиН 2.4.2.2821-10. “Гомумбелем бирү оешмаларында укытуга карата санитар-эпидемиологик  таләпләр” (РФ төп дәүләт санитар табибы карары белән  2010 нчы елның 29 нчы декабрендә расланган.  РФ Юстиция Министрлыгы тарафыннан 2011 нче елның 3 нче марты 189 номеры белән теркәлгән, теркәлү номеры -  19993

15. Б.Урманче исемендәге МБГББУ “Гимназия №2”нең 2015-2016 нчы уку елына укыту планы.

16.Б.Урманче исемендәге МБГББУ “Гимназия №2”нең 2015-2016 нчы уку елына уку фәннәре буенча эш программасы төзү нигезләмәсе.

Программаның эчтәлеге

  Программада 7 нче сыйныфта әдәбияттан 68 дәрес каралган. Татарстан Республикасы Мәгариф һәм Фән министрлыгы тарафыннан тәкъдим ителгән ”Татар телендә гомуми төп белем бирү мәктәпләре өчен  татар әдәбиятыннан авторлык (эш) программасы” (V-IX сыйныфлар) (Төзүче-авторлары: Д.М. Абдуллина, Л.К.Хисмәтова)  70 дәрес исәбеннән төзелгән. Гимназиянең укыту планыныда һәм эш программасында уку елы дәвамында 35 дәрес үткәрү планлаштырыла. Гимназия укыту планында әдәбият дәресе  атнага 1 сәгать исәбеннән каралган, ә программа 2 сәгать исәбеннән төзелгән булу сәбәпле,  язучыларның әсәрләрен өйрәнү, бәйләнешле сөйләм үстерү дәресләре һәм класстан тыш уку дәресләре,  яттан өйрәнү өчен тәкъдим ителгән әсәрләр  саны  бермә-бер киметелде.  Эш программасы сыйныфның яшь үзенчәлекләрен һәм укучыларның әзерлек дәрәҗәләрен исәпкә алып төзелде.

Барлыгы – 35 сәгать.  Әдәбият өйрәнү – 29 сәгать. Дәрестән тыш уку – 2.   Бәйләнешле сөйләм үстерү – 4 сәгать( сөйләм үстерү дәресләрендә ике сочинение  язу күздә тотыла).

Тематик  укыту планы

№	Тема	Сәгать саны
1	Сәнгать төре буларак әдәбият	1 сәгать
2	Халык авыз иҗаты	2 сәгать
3	ХХ гасыр башында сүз сәнгатенең шәрык һәм рус-Европа әдәби-фәлсәфи, мәдәни казанышларын үзләштерүе	1 сәгать
4	Г.Тукай тормыш юлы һәм иҗатына кыскача күзәтү	1 сәгать
5	Н.Думавиның тормыш юлы һәм иҗатына кыскача күзәтү	1 сәгать
6	Ш.Камалның тормыш юлы һәм иҗатына кыскача күзәтү	2 сәгать
7	Чор: 1920-1930 еллар әдәбияты. Әдәби барышка тәэсир иткән тарихи сәбәпләр. Аларның әдәбиятны каршылыклы үсешкә китерүе	1 сәгать
8	Һ.Такташның тормыш юлы һәм иҗатына кыскача күзәтү	1 сәгать
9	Г.Исхакыйның тормыш юлы һәм иҗатына кыскача күзәтү	2 сәгать
10	Г.Ибраһимовның тормыш юлы һәм иҗатына кыскача күзәтү	1 сәгать
11	Чор әдәбияты С.Хәкимнең тормыш юлы һәм иҗатына кыскача күзәтү	1 сәгать
12	Ә.Еникинең тормыш юлы һәм иҗатына кыскача күзәтү	2сәгать
13	Ш.Хөсәеновның тормыш юлы һәм иҗатына кыскача күзәтү	2 сәгать
14	Г. Сабитовның тормыш юлы һәм иҗатына кыскача күзәтү	1 сәгать
15	М.Мәһдиевнең тормыш юлы һәм иҗатына кыскача күзәтү	2сәгать
16	М.Галиевның тормыш юлына кыскача күзәтү. “Уйна әле” хикәясе	1 сәгать
17	Г.Гыйльмановның тормыш юлы һәм иҗатына кыскача күзәтү	2 сәгать
18	З.Хәкимнең тормыш юлы һәм иҗатына кыскача күзәтү	2 сәгать
19	Р.Харисның тормыш юлына кыскача күзәтү. «Сабантуй» поэмасы	2 сәгать
20	Р. Фәйзуллинның тормыш юлына кыскача күзәтү	1 сәгать
21	Дәрестән тыш уку өчен әсәрләр       1. Г.Исхакый “Кәҗүл читек”       2. Укучылар мөстәкыйль рәвештә хәзерге чор әсәрен сайлап укый.	2 сәгать
22	Инша язу өчен үрнәк темалар        1.“Чын дустым”        2. “Әнием – бәгырем	2 сәгать
23	БСҮ “Минем милләтем – минем горурлыгым” БСҮ. “Шинельле һәм шинельсез солдатлар”	2 сәгать

  Яттан өйрәнү өчен тәкъдим ителгән әсәрләр исемлеге

1.      «Идегәй» дастаныннан өзек

2.      Г.Тукай “Милли моӊнар”.

3.      С.Хәким  «Әнкәй»

4.      Р. Фәйзуллин “Туган тел турында бер шигырь” шигыреннән өзек

Укучыларның белем дәрәҗәсенә таләпләр

Татар әдәбиятыннан  гомуми төп белем бирүнең максатлары:

-    матур әдәбият әсәрләрен форма һәм эчтәлек берлегендә аңларга һәм анализларга өйрәтү;

-    төп әдәби-тарихи мәгълүматларны һәм әдәби-теоретик төшенчәләрне житкерү һәм кулланырга күнектерү;

-   дөньяга гуманлы караш, гражданлык тойгысы, патриотизм хисләре, әдәбиятка һәм халыкның мәдәни кыйммәтләренә ярату һәм хөрмәт тәрбияләү;

-    матур әдәбият әсәрләрен мөстәкыйль уку ихтыяҗы булдыру;

-     укучыларның телдән һәм язма сөйләмнәрен үстерү.

Татар әдәбиятыннан  гомуми төп белем бирүнең бурычлары:

-          әдәби әсәрләрне бала күңеленә седдерү;

-          аларның мәгънәсенә, нәфислегенә төшендерү;

-          укучыларда күркәм сыйфатлар тәрбияләү,

-          әдәби әсәрнең әһәмиятен, кыйммәтен,үзенчәлекләрен аңлый һәм дәлилле итеп аңлата, исбатлый алырга өйрәтү;

Белем бирү эчтәлегенең мәҗбүри минимумы:

-      тәкъдим ителгән әдәби әсәрнең эчтәлеге;

-      классик әдипләрнең тормыш һәм иҗат юлларының төп фактлары;

-      стандартта билгеләнгән һәм программада күрсәтелгән әдәби- теоретик төшенчәләр;

-      әдәби текстны кабул итү һәм анализлау;

-      әдәби текстның мәгънәсе өлешләрен аерып чыгару, укыган буенча тезислар һәм план төзү;

-      әдәби әсәрнең төрен һәм жанрын ачыклау; укыган әсәрнең темасын, проблемасын, идеясен билгеләү; геройларга характеристика бирү;

-      сюжет, композиция үзенчәлекләрен, махсус сурәтләү чараларының ролен ачу;

-      әдәби әсәрдәге вакыйгаларны һәм геройларны чагыштыру; автор позициясен ачыклау; укыганга үзеңнең мөнәсәбәтеңне белдерү;

-      әсәрне (өзекне) сәнгатьле итеп уку; кабатлап сөйләүнең төрләреннән файдалану; өйрәнелгән әсәргә бәйле телдән һәм язмача фикерләрне        белдерү;

-      укыган әсәр буенча фикер алышуда катнашу, фикерләреңне дәлилли белү; укыган әсәрләргә бәяләмә язу;

-      татар әдәби теленең нормаларына нигезләнеп, кирәкле темага телдән һәм язмача бәйләнешле текст төзү;

-      эстетик зәвыкка туры килә торган әдәби әсәрләрне сайлау һәм аларны бәяләү;

-      аерым автор, аның әсәре, гомумән әдәбият турында кирәкле мәгьлүматны белешмә әдәбият, вакытлы матбугат, Интернет чаралары һ.б. аша эзләү.

Укучыларның белем дәрәжәсенә таләпләр:

-      татар әдәбиятындагы аерым язучылар иҗаты, әсәрләр хакында гомуми күзаллау булырга;

-      текстларны төрле яклап (тулысынча, сюжет-композиция бирелеше ягыннан, тематика-проблематика һәм образлар бирелеше        аспектында, тел- стиль      ноктасыннан) анализлый һәм шәрехли алырга;

-      әдәби төрләр һәм жанрлар, шигырь төзелеше, тезмә һәм  чәчмә сөйләм үзенчәлекләре хакында белергә;

-      әдәби әсәр теориясен: әдәби образ, аның төрләре; әдәби әсәр, аның эчтәлеге һәм формасы; тема, проблема, идея; сюжет, композиция;

-      конфликт, анын төрләре, сәбәпләре; махсус тел - сурәтләү чаралары турында  белергә;

-      язучы иҗатын гомумиләштереп анализларга, бәяләргә;

-      әдәбиятның тарихи барыш булуы хакында гомуми кузаллау булырга;

-      әдәби әсәрнең әһәмиятен, кыйммәтен,үзенчәлекләрен аңлый һәм дәлилле итеп аңлата. исбатлый алырга тиеш. 

Формалаштырылырга тиешле күнекмәләр:

-      төрле жанрдагы әдәби әсәрләрне аңлап һәм иҗади, сәнгатьле уку, аларга карата укучыларда мөстәкыйль мөнәсәбәт булдыру;

-      әдәби әсәрне сюжет-композиция, образлар бирелеше, тел-стиль ягыннан  анализлау;

-      шигьри текстларны яисә чәчмә әсәрдән өзекләрне яттан өйрәнү;

-      план төзү һәм әсәрләр турында бәяләмә, сочинение элементлары белен   изложение язу;

-      сайлап алып (яки тәкъдим ителгән) язучының тормыш юлын, иҗатын сөйләү;

-      фольклор әсәрләренең жанрын һәм аларга хас үзенчәлекләрне тану;

-      әдәби әсәрнең төрен, жанрын билгеләү һәм фикерне исбатлау;

-      төрле әсәрләрнең проблемаларын яки темаларын чагыштыру, үзенчәлекләрен  билгеләү;

-      әдәби әсәрләр буенча һәм тормыштан алган фикер-карашларга, хис- кичерешләргә нигезлэнеп сочинение язарга;

-      татар, рус (яки башка халыкларның) әдәбиятларында бер төрдәге темага  язылган әсәрләрне чагыштыру, милли үзенчәлекләрен ачыклау;

       -    рус телендәге әдәби текстларны татарчага һәм киресенчә тәрҗемә итү.

- рецептив эшчәнлек: әдәби текстны укый һәм эчтәлеген кабатлап сөйли, аңлата алу, шигъри текстларны яисә чәчмә әсәрдән өзекләрне  яттан сөйләү; сайлап алып (яки тәкъдим ителгән) язучының тормыш юлы, иҗаты турында сөйләү; фольклор әсәрләренең жанрын һәм аларга хас үзенчәлекләрне тану, әдәби әсәр төрләрен, жанрларын таный, аера, аларга хас үзенчәлекләрне таба белү, фикерләрне раслар өчен әсәрдән дәлилләр таба алу.

- репродуктив эшчәнлек: әдәби әсәрнең сюжетын, анда сурәтләнгән вакыйгаларны, характерларны эзлекле сөйләп бирә алу; төрле мәгълүмат чыганаклары (сүзлекләр, белешмәләр, энциклопедияләр, электрон чаралар) белән максатчан эшли белү; вакытлы матбугат материалларына максатчан мөрәҗәгать итә алу.

- иҗади эшчәнлек: төрле жанрдагы әдәби әсәрләрне аңлы һәм сәнгатьле укый белү; укыганны телдән сурәтләп бирә алу; укыган әсәр эчтәлеге катламнарына бәйле терәк схема, план төзи белү һәм әсәрләргә кагылышлы фикерләрне язмача  бирү, сочинение  элементлары белән изложение  язу; әдәби әсәрне тормыштан алган фикер-карашлар, хис-кичерешләр  белән бәйләп сочинение язу.

- эзләнү эшчәнлеге: проблемалы сорауларга мөстәкыйль рәвештә җавап таба белү, әсәрдә кулланылган сурәтләү алымнарын, әсәр композициясе үзенчәлекләрен күрә, аера белү.

- тикшеренү эшчәнлеге: әдәби әсәрне сюжет–композиция, образлар бирелеше, тел–стиль ягыннан анализлау; тулы текстны анализлау.

Укучыларга   житкерелә торган мәгьлүматлар:

-      язучыларның тормышы, иҗаты турында (биографик);

-      әдәбият тарихы, аның төрле этаплары, аерым чорларда иҗат иткән сүз   осталарының иҗаты, татар әдәбиятының күренекле вәкилләре турында өстәмә;

-      әдәби әсәрне, язучы иҗатын тирәнтен анализлау өчен кирәк булган өстәмә теоретик; әдәби әсәрне чор белән бәйләп характерлаучы, чорның уңай   сыйфатларын, төп кыйммәтләрен табу өчен кирәкле.

       Предметара эшчәнлек:

-      әдәбиятны сәнгатьнең башка төрләре (музыка, рәсем сәнгате) белән бәйләп, алар мисалында рухи  байлыкның кыйммәтен, дәрәҗәсен, турлыкны танырга өйрәү;

-  әдәбиятны татар теле белән бәйләп, татар әдәбиятынын фикер өчен, хисләр байлыгын танырга күнектерү; әдәби әсәр теленең үзенчәлекләрен, әсәр стиле, язучы стиле кебек төшенчәләрне җиткерү;

-      татар әдәбиятын рус әдәбияты белән бәйләп, әдәбиятлар һәм халыклар арасындагы уртак хәзинә-рухи кыйммәтләргә хөрмәт, башка милләт - халыкларга карата түземле - ихтирамлы мөнәсәбәт (толерантлык) тәрбияләү; дөнья культурасы, кешелек тарихы төшенчәләрен үзләштерүләренә ирешү;

-      әдәбиятны тарих һәм җәмгыять белеме предметлары белән бәйләп, дөнья, яшәү, кешелек җәмгыяте турында күзаллау формалаштыру.

Укучыларның шәхси үсеш—үзгәреше:

-      укучыны активлыгын, мөстәкыйль фикерләрен, акыл һәм рухи эшчәнлеген активлаштыру, өйрәтү, шәхес буларак формалаштыру;

-      укучыны үзен тәрбияләргә, үзе белән идарә итәргә, алган белем һәм күнекмәләрен тормышта куллана белергә, тормышта үз урынын сайларга әзерләү;

-      баланың үзаңын үстерү, милләтне, ватанны яратырга өйрәтү, горурлык һәм гражданлык хисләре тәрбияләү;

-      әхлак (этик) нормаларын, җәмгыятьтә яшәү кагыйдәләрен төшендерү.

Укыту - методик комлекты һәм материаль техник чаралар

1        Татар урта мәктәпләре өчен әдәбият программалары (5-11 нче сыйныфлар). – Казан: “Мәгариф” нәшрияты, 2010.

2        Татарстан Республикасы Мәгариф һәм Фән министрлыгы. ”Татар телендә гомуми төп һәм урта белем бирү мәктәпләре өчен  татар әдәбияыннан авторлык программасы” (5 – 9 нчы сыйныфлар), төзүче авторлар: Д.М. Абдуллина, Л.К. Хисмәтова, Казан, 2014

3        Әдәбият.7 нче сыйныф:татар телендә гомуми белем бирү оешмалары өчен уку әсбабы 2 кисәктә.1 кисәк /Д.М.Абдуллина, Л.К.Хисмәтова, Ф.Х.Җәүһәрова.- Казан: Татар. кип. нәшр., 2014

4        Әдәбият.7 нче сыйныф:татар телендә гомуми белем бирү оешмалары өченуку әсбабы 2 кисәктә. 2 кисәк /Д.М.Абдуллина, Л.К.Хисмәтова, Ф.Х.Җәүһәрова.- Казан: Татар. кип. нәшр., 2014

5        Заһидуллина Д.Ф. Мәктәптә татар әдәбиятын укыту методикасы. – Казан: “Мәгариф”, 2004.

6        Минһаҗева Л.И., Мияссарова И.Х. Татар балалар әдәбияты. – Казан: “Хәтер” (ТаРИХ), 2003

7        Әдәбият белеме: Терминнар һәм төшенчәләр сүзлеге. – Казан: “Мәгариф”, 2007.

8        Харисов Ф.Ф. Татар мәдәнияте сүзлеге: кыскача аннотацияле татарча-русча мәктәп сүзлеге. – Казан: “Хәтер” нәшрияты, 1997

9        Гайфуллина Ф.Ә. Әдәбият дәресләрендә / Укытучылар өчен методик кулланма. – Казан: “Яңалиф” нәшрияты, 2006.

10    Абдрәхимова Я.Х. Әдәбият дәресләрендә мөстәкыйль һәм иҗади эшләр / Укытучылар өчен методик кулланма. – Барда типографиясе, 2002.

11    Абдуллин Ф. Туган як әдәбияты. Литература родного края. – Нижнекамский учебно-методический центр профессионального и дополнительного образования 2006

№	Материал- техник база	Саны
1	Проектор	1
2	Интерактив такта	1
3	Ноутбук	1
4	Телевизор	1
5	Видеоплейер	1
6	Принтер	1
7	Сүзлекләр	10
8	Таблицалар	10
9	Татар язучыларының портретлары	10
10	Г. Тукайның тормыш һәм иҗат юлы турында мәгълүмат тупланган диск (5,6,8, 10 нчы сыйныфлар өчен)	1

Календарь- тематик план

№	Темалар	Сәгать саны	Көтелгән нәтиҗә	Үткәрү вакыты
				План	Факт
1	Сәнгать төре буларак әдәбият.	1	Әдәбиятның башка сәнгать төрләре арасында урыны. Сүз сәнгатендә  тормыш моделен төзү үзенчәлекләре. Тормышны һәм кешенең бай рухи дөньясын танып–белү чарасы буларак әдәбият. Аның әхлакый һәм эстетик яктан кешегә йогынтысы. Укылган текстның эчтәлеген кабатлап сөйли, аңлата алу, проблемалы сорауларга мөстәкыйль рәвештә җавап таба белү, төп билгеләмәләрне язып бару.
2	Халык авыз иҗаты. «Идегәй» дастаны	1	Дастан жанрына хас сыйфатлар, аның төркемчәләре. «Идегәй» дастанын уку. Укылган текстның эчтәлеген кабатлап сөйли, аңлата алу, проблемалы сорауларга мөстәкыйль рәвештә җавап таба белү, фольклор әсәрләренең жанрын һәм аларга хас үзенчәлекләрне таба белү, фикерләрне раслар өчен әсәрдән дәлилләр таба алу.
3	“Идегәй” дастанында Ватан һәм милләт төшенчәсе	1	Дастанга салынган төп фикерне ачыклау, әсәр анализларга өйрәтүне дәвам итү,“Идегәй” дастанында Ватан һәм милләт төшенчәсенең бирелешен ачыклау
4	ХХ гасыр башы әдәбияты.	1	ХХ гасыр башы әдәбиятында сүз сәнгатенең шәрык һәм рус-Европа әдәби-фәлсәфи, мәдәни казанышларын үзләштерүе. Милләт проблемасының үзәккә куелуы, язучыларның әхлакый, фәлсәфи һәм әдәби–эстетик эзләнүләре, тәҗрибәләр. Яңа тип геройлар мәйданга чыгу. Укылган текстның эчтәлеген кабатлап сөйли, аңлата алу, проблемалы сорауларга мөстәкыйль рәвештә җавап таба белү, план-конспект төзү.
5	Г.Тукай. «Милләтә», “Милли моӊнар”, “Өзелгән өмид”, “Шагыйрь”, “Театр” шигырьләре.	1	Г. Тукай иҗаты үрнәгендә гражданлык лирикасы,  автор позициясе төшенчәләре. Әдәби текстны укый һәм эчтәлеген кабатлап сөйли, аңлата алу, шигъри текстларны яттан сөйләү; проблемалы сорауларга мөстәкыйль рәвештә җавап таба белү, әсәрдә кулланылган сурәтләү алымнарын аера белү;. фикерләрне раслар өчен әсәрдән дәлилләр таба алу.
6	БСҮ “Минем милләтем – минем горурлыгым”	1	Бәйләнешле сөйләм телен үстерү дәресе. Иҗади эшчәнлек: әдәби әсәрләрне аңлы һәм сәнгатьле укып; укыганны телдән сурәтләп бирә алу; укыган әсәр эчтәлеге катламнарына бәйле фикерләрне язмача  бирү, әдәби әсәрне тормыштан алган фикер-карашлар, хис-кичерешләр  белән бәйләп сочинение язу
7	Н.Думави. «Яшь ана» хикәясе.	1	Әсәрдә хикәя жанры үзенчәлекләренең чагылышы. Әдәби әсәрдәге образлылык. Кеше образлары: төп герой, ярдәмче герой, катнашучы геройлар, җыелма образлар.  Әдәби текстны укый һәм эчтәлеген кабатлап сөйли, аңлата алу, язучының тормыш юлы, иҗаты турында сөйләү; укыган әсәр эчтәлеге катламнарына бәйле терәк схема, план төзи белү; проблемалы сорауларга мөстәкыйль рәвештә җавап таба белү; хикәя жанры үзенчәлекләрен әсәрдә кулланылган сурәтләү алымнарын, кеше образлары: төп герой, ярдәмче герой, катнашучы геройлар, җыелма образлар   күрә, аера белү.
8	Ш.Камал. «Акчарлаклар» повесте	1	Әсәрдә жанр үзенчәлекләренең чагылышы. Әдәби әсәрдәге образлылык. Образ, символ, деталь, аллегория. Табигать образы, әйбер образы. Пейзаж, портрет. Психологизм. Әдәби әсәрдә урын һәм вакыт (хронотоп). Әдәби текстны укый һәм эчтәлеген кабатлап сөйли, аңлата алу; укыган әсәр эчтәлеге буенча  терәк схема, план төзи белү; проблемалы сорауларга мөстәкыйль рәвештә җавап таба белү; жанр үзенчәлекләрен билгели белү; әдәби әсәрдәге образлылык, образ, символ, деталь, аллегория, табигать образы, әйбер образы, пейзаж, портрет һ.б.күрә, аера белү.
9	“Акчарлаклар” повестенда образларның үзенчәлекләре	1	Образга бәя бирергә өйрәтү .Төрле һөнәрләргә карата мәхәббәт   тәрбияләү, укучыга һөнәр сайлауда рухи яктан ярдәм итү.
10	1920-1930 елларда әдәбияты.	1	Әдәби барышка тәэсир иткән тарихи сәбәпләр. Аларның әдәбиятны каршылыклы үсешкә китерүе. Әдәби әсәрләрдәге төрлелек(милли традицияләрне дәвам иттерүче әсәрләр. Яңа идеология кысаларында иҗат ителгән әсәрләр). Укылган текстның эчтәлеген кабатлап сөйли, аңлата алу, проблемалы сорауларга мөстәкыйль рәвештә җавап таба белү, план-конспект төзү.
11	Һ.Такташ. “Мокамай” поэмасы.	1	Лиро-эпик жанр -  поэма. Лирик һәм эпик төр сыйфатларының поэма жанрында чагылышы. Персонаж, характер. Композиция: тышкы һәм эчке корылыш. Әсәрдә сурәтләнгән дөнья. Әдәби әсәрдә урын һәм вакыт.Текст: эпиграф, багышлау. Әдәби текстны укый һәм эчтәлеген кабатлап сөйли, аңлата алу, шигъри текстларны яттан сөйләү; проблемалы сорауларга мөстәкыйль рәвештә җавап таба белү, әсәрдә кулланылган сурәтләү алымнарын аера белү;. фикерләрне раслар өчен әсәрдән дәлилләр таба алу, әдәби әсәрне сюжет–композиция, образлар бирелеше, тел–стиль ягыннан анализлау.
12	БСҮ “Чын дустым”(Сочинение язу)	1	Бәйләнешле сөйләм телен үстерү дәресе Иҗади эшчәнлек: төрле жанрдагы әдәби әсәрләрне аңлы һәм сәнгатьле укып; укыганны телдән сурәтләп бирә алу; укыган әсәр эчтәлеге катламнарына бәйле фикерләрне язмача  бирү, әдәби әсәрне тормыштан алган фикер-карашлар, хис-кичерешләр  белән бәйләп сочинение язу.
13	Г.Исхакый. «Җан Баевич» комедиясе.	1	Драма төренең комедия  жанры турында белгәннәрне үстерү. Әдәби алымнар: кабатлау, янәшәлек, каршы кую, үткәнгә әйләнеп кайту (ретроспекция). Комедия жанрын һәм аңа хас үзенчәлекләрне тану, әдәби әсәр төрләрен, жанрларын таный, аера, аларга хас үзенчәлекләрне таба белү, фикерләрне раслар өчен әсәрдән дәлилләр таба алу. Драма әсәрләрен аңлы һәм сәнгатьле укый белү; укыганны телдән сурәтләп бирә алу.
14	Г.Исхакый. «Җан Баевич» комедиясе. Җан Баевич образының бирелеше		Җан Баевичны XX гасыр герое  герое дит әйтә алабызмы кебек сорауларга җавап бирү.Геройларга характеристика бирә алу. Әдәби әсәрдәге эпизодларны һәм геройларны чагыштыра белү
15	ДТУ Г.Исхакый “Кәҗүл читек”	1	Эпик жанрлар турындагы белемнәрне киңәйтү. Әсәрнең эчтәнлеге белән танышу. Жанр үзенчәлекләрен искә төшерү, анализ алымнарын кабатлау.
16	Г.Ибраһимовның “Кызыл чәчәкләр” повесте.	1	Эпик жанрлар турындагы белемнәрне киңәйтү. Әдәби әсәрдәге образлылык. Образ, символ, деталь, аллегория. Эчтәлек: вакыйга, күренеш, яшерен эчтәлек, контекст. Тема, проблема, идея, пафос. Идеал.  Чәчмә сөйләм үзенчәлекләре. Әдәби текстны укый һәм эчтәлеген кабатлап сөйли, аңлата алу; укыган әсәр эчтәлеге буенча  терәк схема, план төзи белү; проблемалы сорауларга мөстәкыйль рәвештә җавап таба белү; жанр үзенчәлекләрен билгели белү; әдәби әсәрдәге образ, символ, деталь, аллегория, эчтәлек: вакыйга, күренеш, яшерен эчтәлек, контекст. тема, проблема, идея, пафос һ.б.күрә, аера белү.
17	ХХ гасырның икенче яртысында татар әдәбияты.С.Хәким. «Әнкәй», «Бу кырлар, бу үзәннәрдә...» шигырьләре.	1	ХХ гасырның икенче яртысында татар әдәбиятының милли нигезләргә кайтуы.Аларга китергән тарихи сәбәпләр.Әдәбиятның яңалыкка омтылышы: яңа иҗади агымнарга, жанр формаларына, темаларга мөрәҗәгать итү, әдәби герой мәсьәләсендә эзләнүләр. Укылган текстның эчтәлеген кабатлап сөйли, аңлата алу, проблемалы сорауларга мөстәкыйль рәвештә җавап таба белү, план-конспект төзү.Лирик жанр - күңел лирикасы. Тел–стиль чаралары (лексик, стилистик, фонетик чаралар һәм троплар). Тезмә сөйләм үзенчәлекләре. Әдәби текстны укый һәм эчтәлеген кабатлап сөйли, аңлата алу, шигъри текстларны яттан сөйләү; эзләнү эшчәнлеге: проблемалы сорауларга мөстәкыйль рәвештә җавап таба белү, әсәрдә кулланылган сурәтләү алымнарын аера белү;. фикерләрне раслар өчен әсәрдән дәлилләр таба алу.
18	Ә.Еники. «Әйтелмәгән васыять» хикәясе.	1	Әдәби әсәрдәге образлылык. Образ, символ, деталь, аллегория. Кеше образлары: төп герой, ярдәмче герой, катнашучы геройлар, җыелма образлар. Персонаж, характер, тип. Хикәяләүче,  автор образы, автор позициясе. Әдәби текстны укый һәм эчтәлеген кабатлап сөйли, аңлата алу, язучының тормыш юлы, иҗаты турында сөйләү; укыган әсәр эчтәлеге катламнарына бәйле терәк схема, план төзи белү; эзләнү эшчәнлеге: проблемалы сорауларга мөстәкыйль рәвештә җавап таба белү, әсәрдә кулланылган сурәтләү алымнарын, әсәр композициясе үзенчәлекләрен күрә, аера белү.
19	Ә.Еники “Әйтелмәгән васыять”. . Проблема төшенчәсе. Идея - сәнгатьчә эшләнеше ягыннан анализлау.		Халыкның рухи байлыгына, гореф-гадәтләре, теле, сәнгатенә, әхлак нормаларына сак мөнәсәбәт, өлкәннәргә хөрмәт, киң күңеллелек мәсьәләләренең куелышын һәм сәнгатьчә хәл ителешен аңлау. Пейзаж картинасын ачыклау. Аның бөтен әсәр рухын, моңын, аһәңен билгеләвен аңлау.Сөйләмне мөмкин кадәр образлы итеп төзү (сөйләү), синоним сүзләрдән тиешенчә файдалану, сүз һәм фразаларны урынсызга кабатламау, төрле-төрле төзелештәге җөмләләр белән эш итү.
20	Ш.Хөсәенов. «Әни килде» драмасы.	4	Драма төренең драма жанрына хас үзенчәлекләр. Тема, проблема, идея, пафос. Идеал. Әдәби иҗат. Сәнгати алымнар һәм стиль. Әдәби алымнар: кабатлау, янәшәлек, каршы кую, үткәнгә әйләнеп кайту (ретроспекция). Жанрны һәм аларга хас үзенчәлекләрне тану, әдәби әсәр төрләрен, жанрларын таный, аера, аларга хас үзенчәлекләрне таба белү, фикерләрне раслар өчен әсәрдән дәлилләр таба алу. Драма әсәрләрен аңлы һәм сәнгатьле укый белү; укыганны телдән сурәтләп бирә алу.
21	Ш.Хөсәенов. «Әни килде» драмасы Идея - сәнгатьчә эшләнеше ягыннан анализлау.	1	Әсәрнең эчтәлеген аңлау. Әсәргә карата дәлилле рәвештә  үз мөнәсәбәтеңне белдерә белү.  Укыган буенча план төзи белү. Геройларга характеристика бирә алу. Әдәби әсәрдәге эпизодларны һәм геройларны чагыштыра белү
22	БСҮ “Әнием – бәгырем” ( Сочинение язу)	1	Әсәрдә балаларның анага мөнәсәбәтен күрсәтүдә уңышларны таба белү. Әсәрнең темасын билгели алу. Өйрәнелгән әсәргә дәлилле рәвештә  үз мөнәсәбәтеңне белдерү. Әдәби телдә сөйләм күнекмәләрен камилләштерү
23	Хаталар өстендә эш.Г. Сабитов. «Тәүге соклану», “Ярсылу яз” хикәяләре.	1	Композиция: әсәр кору алымнары. Тема, проблема, идея, пафос. Идеал. Әсәрдә сурәтләнгән дөнья. Әдәби әсәрләрне аңлы һәм сәнгатьле уку; укыганны телдән сурәтләп бирә алу; укыган әсәр эчтәлеге катламнарына бәйле терәк схема, план төзи белү. проблемалы сорауларга мөстәкыйль рәвештә җавап таба белү, композиция: әсәр кору алымнарын күрә, аера бел; тема, проблема, идея, пафос, вакыйга, күренеш, яшерен эчтәлек, контекст, конфликт, сюжет, сюжет элементларын дөрес билгеләү.
24	М.Мәһдиев. «Без кырык беренче ел балалары» повесте.	1	Хикәяләүче,  автор образы, автор позициясе.  Сәнгати алымнар һәм стиль. Әдәби алымнар: кабатлау, янәшәлек, каршы кую, үткәнгә әйләнеп кайту (ретроспекция).  Әдәби әсәрләрне аңлы һәм сәнгатьле уку; укыганны телдән сурәтләп бирә алу; укыган әсәр эчтәлеге катламнарына бәйле терәк схема, план төзи белү. проблемалы сорауларга мөстәкыйль рәвештә җавап таба белү, әсәрдә кулланылган сурәтләү алымнарын, әсәр композициясе үзенчәлекләрен күрә, аера белү.
25	М.Мәһдиев. «Без кырык беренче ел балалары» повестенда Бөек Ватан сугышы  авырлыкларының әсәрдә чагылышы	1	Бөек Ватан сугышы авырлыкларының әсәрдә чагылыш үзенчәлекләрен күрү, Яшүсмерләр образларын бүгенгесе белән чагыштырып бәя бирә белү. Авторның персонаж һәм вакыйгаларны нечкә юмор белән сурәтләвенә төшенү. “Мин “ образының бирелү үзенчәлекләрен тоемлау.
26	М.Галиев. “Уйна әле” хикәясе.	1	Эпик жанрлар турындагы белемнәрне киңәйтү. Әдәби әсәрдәге образлылык. Тема, проблема, идея. Чәчмә сөйләм үзенчәлекләре. Әдәби әсәрләрне аңлы һәм сәнгатьле уку; укыганны телдән сурәтләп бирә алу. Проблемалы сорауларга мөстәкыйль рәвештә җавап таба белү, композиция: әсәр кору алымнарын күрә, аера белү; тема, проблема, идея, вакыйга, күренеш, сюжет, сюжет элементларын дөрес билгеләү.
27	БСҮ. “Шинельле һәм шинельсез солдатлар”	1	Бәйләнешле сөйләм телен үстерү дәресе. Иҗади эшчәнлек: төрле жанрдагы әдәби әсәрләрне аңлы һәм сәнгатьле укып; укыганны телдән сурәтләп бирә алу; укыган әсәр эчтәлеге катламнарына бәйле фикерләрне язмача  бирү, әдәби әсәрне тормыштан алган фикер-карашлар, хис-кичерешләр белән бәйләп сочинение язу
28	ДТУ.  Хәзерге чор әдәбияты	1	Хәзерге чор әдәбияты белән танышу. Хәзерге чорда язылган  әдәби әсәрләр буенча ясалган эзләнү эшләрен яклау. Жанр үзенчәлекләрен искә төшерү, анализ алымнарын кабатлау
29	Г.Гыйльманов. «Язмышның туган көне» хикәясе	1	Эчтәлек: вакыйга, күренеш, яшерен эчтәлек, контекст. Конфликт, сюжет, сюжет элементлары. Әдәби әсәрләрне аңлы һәм сәнгатьле уку; укыганны телдән сурәтләп бирә алу; укыган әсәр эчтәлеге катламнарына бәйле терәк схема, план төзи белү.
30	Г.Гыйльманов. «Язмышның туган көне» хикәясе көне» хикәясен идея - сәнгатьчә эшләнеше ягыннан анализлау.	1	Проблемалы сорауларга мөстәкыйль рәвештә җавап таба белү,  вакыйга, күренеш, яшерен эчтәлек, контекст, конфликт, сюжет, сюжет элементларын күрә,  аера белү.
31	З.Хәким. «Сәер кыз» драмасы.	1	Драма төренең драма жанрына хас үзенчәлекләре. Тема, проблема, идея. Идеал. Сәнгати алымнар һәм стиль. Драма жанрын һәм аңа хас үзенчәлекләрне тану, әдәби әсәр төрләрен, жанрларын таный, аера, аларга хас үзенчәлекләрне,  сәнгати алымнарны таба белү, фикерләрне раслар өчен әсәрдән дәлилләр таба алу. Драма әсәрләрен аңлы һәм сәнгатьле укый белү; укыганны телдән сурәтләп бирә алу.
32	З.Хәким. «Сәер кыз» драмасы. Әсәрнең төп идеясе, темасы. Татар әдәбиятыннан еллык йомгаклау контроль язма эш. (Иҗади эш).	1	Пьесада янәшәлек, каршы кую, үткәнгә әйләнеп кайту кбек алымнар кулланылган. Пьесада боларга мисаллар табу, әсәр тукымасының вазифасын билгеләү.
33	Р.Харисның тормыш юлына кыскача күзәтү. «Сабантуй» поэмасы.	1	Лиро-эпик жанр -  поэма. Лирик һәм эпик төр сыйфатларының поэма жанрында чагылышы. Персонаж, характер. Композиция: тышкы һәм эчке корылыш. Милли бәйрәмнәр, гореф-гадәтләр. Әдәби әсәрне аңлы һәм сәнгатьле уку; укыганны телдән сурәтләп бирә алу; укыган әсәр эчтәлеге катламнарына бәйле терәк схема, план төзи белү. проблемалы сорауларга мөстәкыйль рәвештә җавап таба белү,   Композиция: тышкы һәм эчке корылыш. элементларын күрә,  аера белү. Милли бәйрәмнәр, гореф-гадәтләр турында фикер алышу
34	Р.Харисның «Сабантуй» поэмасында милли бәйрәмнең бирелеше	1	Милли бәйрәмнәр, гореф-гадәтләр турында фикер алышу.
35	Р. Фәйзуллин. “Биеклек”, “Туган тел турында бер шигырь” әсәрләре.	1	Лирик жанрларны тану күнекмәсен үстерү, лирик герой сыйфатларын билгеләү. Әдәби текстны укый һәм эчтәлеген кабатлап сөйли, аңлата алу, шигъри текстларны яисә чәчмә әсәрдән өзекләрне яттан сөйләү; сайлап алып (яки тәкъдим ителгән) язучының тормыш юлы, иҗаты турында сөйләү;

Календарь - тематик планда үзгәрешләр кертү бите

№	Вакыты	КТП кертелгән үзгәрешләр	Сәбәбе	Директор урынбасары белән килешенде

Краткое описание документа:

АҢЛАТМА ЯЗУЫ

Программа түбәндәге дәүләт документларына нигезләнеп язылды:

1. Россия Федерациясенең “Мәгариф турында”гы Законы (Федеральный закон от 29.12.2012 273-ФЗ “Об образовании в Российской Федерации”)

2. Татарстан Республикасының “Мәгариф турында”гы Законы (Закон Республики Татар-стан “Об образовании” № 68-ЗРТ от 22 июля 2013 года, статья 8)

3. Россия Федерациясенең “Россия Федерациясе халыктелләре турында”гы 126-ФЗ нчы номерлы Законы (24.07.1998)

4. РФ Мәгариф һәм фән министрлыгы приказы, 30 нчы август, 2013 нче ел №115 (“Об утверждении Порядка организации и осуществления образовательной деятельности по основным общеобразовательным программам – начального общего, основного общего и среднего общего образования”)

5. “Татарстан Республикасының халык телләре турында” Законы (Закон Республики Та-тарстан от 08.07.1992 № 1560-XII (ред. от 03.03.2012г.) “О государственных языках Республики Татарстан и других языках в Республике Татарстан”)

6. “Татарстан Республикасы дәүләт телләре һәм Татарстан Республикасында башка телләр турында” Татарстан Республикасы Законы, 2004нче ел, 1нче июль

7. “2014-2020 нче елларга Татарстан Республикасы дәүләт телләрен һәм Татарстан Рес-публикасында башка телләрне саклау, өйрәнү һәм үстерү буенча Татарстан Республи-касы дәүләт программасы”, 2013 нче ел, 25 нче октябрь, 794 нче карар

8. Төп гомуми белем бирүнең Федераль дәүләт белем бирү стандарты (Россия Мәгариф һәм Фән министрлыгында 2010 нчы елның 17 нче декабрь боерыгы 1897 нче номер белән расланган, РФ Юстиция Министрлыгында 19644 нче регистрацион номеры белән 2011нче елның 1 нче февралендә теркәлгән)

9. Татарстан Республикасында 2012-2020 нче елларда фән һәм мәгариф үсеше турында “Дәүләт программасы”

10. 2010-2015 нче елларда Татарстан Республикасында мәгарифне үстерү стратегиясе “Киләчәк” программасы

11.Татар телендә урта гомуми белем бирү мәктәпләре өчен татар әдәбиятыннан программа (5-11 нче сыйныфлар). – Казан: “Мәгариф” нәшрияты, 2010.

12. Татарстан Республикасы Мәгариф һәм Фән министрлыгы. ”Татар телендә гомуми төп һәм урта белем бирү мәктәпләре өчен татар әдәбияыннан авторлык программасы” (5 – 9 нчы сыйныфлар), төзүче авторлар: Д.М. Абдуллина, Л.К. Хисмәтова, Казан, 2014

13. Дәүләт аккредитацияле һәм гомуми белем бирү программаларын тормышка ашыручы учреждениеләрнең белем бирү процессында 2015 – 2016 нчы уку елына тәкъдим ителгән (рөхсәт ителгән) дәреслекләрнең федеральисемлеге;

14. Санитар- эпидемиологик кагыйдәләр һәм нормативларга нигезләнү Сан ПиН 2.4.2.2821-10. “Гомумбелем бирү оешмаларында укытуга карата санитар-эпидемиологик таләпләр” (РФ төп дәүләт санитар табибы карары белән 2010 нчы елның 29 нчы декабрендә расланган. РФ Юстиция Министрлыгы тарафыннан 2011 нче елның 3 нче марты 189 номеры белән теркәлгән, теркәлү номеры - 19993

15. Б.Урманче исемендәге МБГББУ “Гимназия №2”нең 2015-2016 нчы уку елына укыту планы.

16.Б.Урманче исемендәге МБГББУ “Гимназия №2”нең 2015-2016 нчы уку елына уку фәннәре буенча эш программасы төзү нигезләмәсе.

Программаның эчтәлеге

Программада 7 нче сыйныфта әдәбияттан 68 дәрес каралган. Татарстан Республикасы Мәгариф һәм Фән министрлыгы тарафыннан тәкъдим ителгән ”Татар телендә гомуми төп белем бирү мәктәпләре өчен татар әдәбиятыннан авторлык (эш) программасы” (V-IX сыйныфлар) (Төзүче-авторлары: Д.М. Абдуллина, Л.К.Хисмәтова) 70 дәрес исәбеннән төзелгән. Гимназиянең укыту планыныда һәм эш программасында уку елы дәвамында 35 дәрес үткәрү планлаштырыла. Гимназия укыту планында әдәбият дәресе атнага 1 сәгать исәбеннән каралган, ә программа 2 сәгать исәбеннән төзелгән булу сәбәпле, язучыларның әсәрләрен өйрәнү, бәйләнешле сөйләм үстерү дәресләре һәм класстан тыш уку дәресләре, яттан өйрәнү өчен тәкъдим ителгән әсәрләр саны бермә-бер киметелде. Эш программасы сыйныфның яшь үзенчәлекләрен һәм укучыларның әзерлек дәрәҗәләрен исәпкә алып төзелде.

Барлыгы – 35 сәгать. Әдәбият өйрәнү – 29 сәгать. Дәрестән тыш уку – 2. Бәйләнешле сөйләм үстерү – 4 сәгать( сөйләм үстерү дәресләрендә ике сочинение язу күздә тотыла).

Тематик укыту планы

№	Тема	Сәгать саны
1	Сәнгать төре буларак әдәбият	1 сәгать
2	Халык авыз иҗаты	2 сәгать
3	ХХ гасыр башында сүз сәнгатенең шәрык һәм рус-Европа әдәби-фәлсәфи, мәдәни казанышларын үзләштерүе	1 сәгать
4	Г.Тукай тормыш юлы һәм иҗатына кыскача күзәтү	1 сәгать
5	Н.Думавиның тормыш юлы һәм иҗатына кыскача күзәтү	1 сәгать
6	Ш.Камалның тормыш юлы һәм иҗатына кыскача күзәтү	2 сәгать
7	Чор: 1920-1930 еллар әдәбияты. Әдәби барышка тәэсир иткән тарихи сәбәпләр. Аларның әдәбиятны каршылыклы үсешкә китерүе	1 сәгать
8	Һ.Такташның тормыш юлы һәм иҗатына кыскача күзәтү	1 сәгать
9	Г.Исхакыйның тормыш юлы һәм иҗатына кыскача күзәтү	2 сәгать
10	Г.Ибраһимовның тормыш юлы һәм иҗатына кыскача күзәтү	1 сәгать
11	Чор әдәбияты С.Хәкимнең тормыш юлы һәм иҗатына кыскача күзәтү	1 сәгать
12	Ә.Еникинең тормыш юлы һәм иҗатына кыскача күзәтү	2сәгать
13	Ш.Хөсәеновның тормыш юлы һәм иҗатына кыскача күзәтү	2 сәгать
14	Г. Сабитовның тормыш юлы һәм иҗатына кыскача күзәтү	1 сәгать
15	М.Мәһдиевнең тормыш юлы һәм иҗатына кыскача күзәтү	2сәгать
16	М.Галиевның тормыш юлына кыскача күзәтү. “Уйна әле” хикәясе	1 сәгать
17	Г.Гыйльмановның тормыш юлы һәм иҗатына кыскача күзәтү	2 сәгать
18	З.Хәкимнең тормыш юлы һәм иҗатына кыскача күзәтү	2 сәгать
19	Р.Харисның тормыш юлына кыскача күзәтү. «Сабантуй» поэмасы	2 сәгать
20	Р. Фәйзуллинның тормыш юлына кыскача күзәтү	1 сәгать
21	Дәрестән тыш уку өчен әсәрләр 1. Г.Исхакый “Кәҗүл читек” 2. Укучылар мөстәкыйль рәвештә хәзерге чор әсәрен сайлап укый.	2 сәгать
22	Инша язу өчен үрнәк темалар 1.“Чын дустым” 2. “Әнием – бәгырем	2 сәгать
23	БСҮ “Минем милләтем – минем горурлыгым” БСҮ. “Шинельле һәм шинельсез солдатлар”	2 сәгать

Яттан өйрәнү өчен тәкъдим ителгән әсәрләр исемлеге

• «Идегәй» дастаныннан өзек
• Г.Тукай “Милли моӊнар”.
• С.Хәким «Әнкәй»
• Р. Фәйзуллин “Туган тел турында бер шигырь” шигыреннән өзек

Укучыларның белем дәрәҗәсенә таләпләр

Татар әдәбиятыннан гомуми төп белем бирүнең максатлары:

- матур әдәбият әсәрләрен форма һәм эчтәлек берлегендә аңларга һәм анализларга өйрәтү;

- төп әдәби-тарихи мәгълүматларны һәм әдәби-теоретик төшенчәләрне житкерү һәм кулланырга күнектерү;

- дөньяга гуманлы караш, гражданлык тойгысы, патриотизм хисләре, әдәбиятка һәм халыкның мәдәни кыйммәтләренә ярату һәм хөрмәт тәрбияләү;

- матур әдәбият әсәрләрен мөстәкыйль уку ихтыяҗы булдыру;

- укучыларның телдән һәм язма сөйләмнәрен үстерү.

Татар әдәбиятыннан гомуми төп белем бирүнең бурычлары:

• әдәби әсәрләрне бала күңеленә седдерү;
• аларның мәгънәсенә, нәфислегенә төшендерү;
• укучыларда күркәм сыйфатлар тәрбияләү,
• әдәби әсәрнең әһәмиятен, кыйммәтен,үзенчәлекләрен аңлый һәм дәлилле итеп аңлата, исбатлый алырга өйрәтү;

Белем бирү эчтәлегенең мәҗбүри минимумы:

- тәкъдим ителгән әдәби әсәрнең эчтәлеге;

- классик әдипләрнең тормыш һәм иҗат юлларының төп фактлары;

- стандартта билгеләнгән һәм программада күрсәтелгән әдәби- теоретик төшенчәләр;

- әдәби текстны кабул итү һәм анализлау;

- әдәби текстның мәгънәсе өлешләрен аерып чыгару, укыган буенча тезислар һәм план төзү;

- әдәби әсәрнең төрен һәм жанрын ачыклау; укыган әсәрнең темасын, проблемасын, идеясен билгеләү; геройларга характеристика бирү;

- сюжет, композиция үзенчәлекләрен, махсус сурәтләү чараларының ролен ачу;

- әдәби әсәрдәге вакыйгаларны һәм геройларны чагыштыру; автор позициясен ачыклау; укыганга үзеңнең мөнәсәбәтеңне белдерү;

- әсәрне (өзекне) сәнгатьле итеп уку; кабатлап сөйләүнең төрләреннән файдалану; өйрәнелгән әсәргә бәйле телдән һәм язмача фикерләрне белдерү;

- укыган әсәр буенча фикер алышуда катнашу, фикерләреңне дәлилли белү; укыган әсәрләргә бәяләмә язу;

- татар әдәби теленең нормаларына нигезләнеп, кирәкле темага телдән һәм язмача бәйләнешле текст төзү;

- эстетик зәвыкка туры килә торган әдәби әсәрләрне сайлау һәм аларны бәяләү;

- аерым автор, аның әсәре, гомумән әдәбият турында кирәкле мәгьлүматны белешмә әдәбият, вакытлы матбугат, Интернет чаралары һ.б. аша эзләү.

Укучыларның белем дәрәжәсенә таләпләр:

- татар әдәбиятындагы аерым язучылар иҗаты, әсәрләр хакында гомуми күзаллау булырга;

- текстларны төрле яклап (тулысынча, сюжет-композиция бирелеше ягыннан, тематика-проблематика һәм образлар бирелеше аспектында, тел- стиль ноктасыннан) анализлый һәм шәрехли алырга;

- әдәби төрләр һәм жанрлар, шигырь төзелеше, тезмә һәм чәчмә сөйләм үзенчәлекләре хакында белергә;

- әдәби әсәр теориясен: әдәби образ, аның төрләре; әдәби әсәр, аның эчтәлеге һәм формасы; тема, проблема, идея; сюжет, композиция;

- конфликт, анын төрләре, сәбәпләре; махсус тел - сурәтләү чаралары турында белергә;

- язучы иҗатын гомумиләштереп анализларга, бәяләргә;

- әдәбиятның тарихи барыш булуы хакында гомуми кузаллау булырга;

- әдәби әсәрнең әһәмиятен, кыйммәтен,үзенчәлекләрен аңлый һәм дәлилле итеп аңлата. исбатлый алырга тиеш.

Формалаштырылырга тиешле күнекмәләр:

- төрле жанрдагы әдәби әсәрләрне аңлап һәм иҗади, сәнгатьле уку, аларга карата укучыларда мөстәкыйль мөнәсәбәт булдыру;

- әдәби әсәрне сюжет-композиция, образлар бирелеше, тел-стиль ягыннан анализлау;

- шигьри текстларны яисә чәчмә әсәрдән өзекләрне яттан өйрәнү;

- план төзү һәм әсәрләр турында бәяләмә, сочинение элементлары белен изложение язу;

- сайлап алып (яки тәкъдим ителгән) язучының тормыш юлын, иҗатын сөйләү;

- фольклор әсәрләренең жанрын һәм аларга хас үзенчәлекләрне тану;

- әдәби әсәрнең төрен, жанрын билгеләү һәм фикерне исбатлау;

- төрле әсәрләрнең проблемаларын яки темаларын чагыштыру, үзенчәлекләрен билгеләү;

- әдәби әсәрләр буенча һәм тормыштан алган фикер-карашларга, хис- кичерешләргә нигезлэнеп сочинение язарга;

- татар, рус (яки башка халыкларның) әдәбиятларында бер төрдәге темага язылган әсәрләрне чагыштыру, милли үзенчәлекләрен ачыклау;

- рус телендәге әдәби текстларны татарчага һәм киресенчә тәрҗемә итү.

- рецептив эшчәнлек: әдәби текстны укый һәм эчтәлеген кабатлап сөйли, аңлата алу, шигъри текстларны яисә чәчмә әсәрдән өзекләрне яттан сөйләү; сайлап алып (яки тәкъдим ителгән) язучының тормыш юлы, иҗаты турында сөйләү; фольклор әсәрләренең жанрын һәм аларга хас үзенчәлекләрне тану, әдәби әсәр төрләрен, жанрларын таный, аера, аларга хас үзенчәлекләрне таба белү, фикерләрне раслар өчен әсәрдән дәлилләр таба алу.

- репродуктив эшчәнлек: әдәби әсәрнең сюжетын, анда сурәтләнгән вакыйгаларны, характерларны эзлекле сөйләп бирә алу; төрле мәгълүмат чыганаклары (сүзлекләр, белешмәләр, энциклопедияләр, электрон чаралар) белән максатчан эшли белү; вакытлы матбугат материалларына максатчан мөрәҗәгать итә алу.

- иҗади эшчәнлек: төрле жанрдагы әдәби әсәрләрне аңлы һәм сәнгатьле укый белү; укыганны телдән сурәтләп бирә алу; укыган әсәр эчтәлеге катламнарына бәйле терәк схема, план төзи белү һәм әсәрләргә кагылышлы фикерләрне язмача бирү, сочинение элементлары белән изложение язу; әдәби әсәрне тормыштан алган фикер-карашлар, хис-кичерешләр белән бәйләп сочинение язу.

- эзләнү эшчәнлеге: проблемалы сорауларга мөстәкыйль рәвештә җавап таба белү, әсәрдә кулланылган сурәтләү алымнарын, әсәр композициясе үзенчәлекләрен күрә, аера белү.

- тикшеренү эшчәнлеге: әдәби әсәрне сюжет–композиция, образлар бирелеше, тел–стиль ягыннан анализлау; тулы текстны анализлау.

Укучыларга житкерелә торган мәгьлүматлар:

- язучыларның тормышы, иҗаты турында (биографик);

- әдәбият тарихы, аның төрле этаплары, аерым чорларда иҗат иткән сүз осталарының иҗаты, татар әдәбиятының күренекле вәкилләре турында өстәмә;

- әдәби әсәрне, язучы иҗатын тирәнтен анализлау өчен кирәк булган өстәмә теоретик; әдәби әсәрне чор белән бәйләп характерлаучы, чорның уңай сыйфатларын, төп кыйммәтләрен табу өчен кирәкле.

Предметара эшчәнлек:

- әдәбиятны сәнгатьнең башка төрләре (музыка, рәсем сәнгате) белән бәйләп, алар мисалында рухи байлыкның кыйммәтен, дәрәҗәсен, турлыкны танырга өйрәү;

- әдәбиятны татар теле белән бәйләп, татар әдәбиятынын фикер өчен, хисләр байлыгын танырга күнектерү; әдәби әсәр теленең үзенчәлекләрен, әсәр стиле, язучы стиле кебек төшенчәләрне җиткерү;

- татар әдәбиятын рус әдәбияты белән бәйләп, әдәбиятлар һәм халыклар арасындагы уртак хәзинә-рухи кыйммәтләргә хөрмәт, башка милләт - халыкларга карата түземле - ихтирамлы мөнәсәбәт (толерантлык) тәрбияләү; дөнья культурасы, кешелек тарихы төшенчәләрен үзләштерүләренә ирешү;

- әдәбиятны тарих һәм җәмгыять белеме предметлары белән бәйләп, дөнья, яшәү, кешелек җәмгыяте турында күзаллау формалаштыру.

Укучыларның шәхси үсеш—үзгәреше:

- укучыны активлыгын, мөстәкыйль фикерләрен, акыл һәм рухи эшчәнлеген активлаштыру, өйрәтү, шәхес буларак формалаштыру;

- укучыны үзен тәрбияләргә, үзе белән идарә итәргә, алган белем һәм күнекмәләрен тормышта куллана белергә, тормышта үз урынын сайларга әзерләү;

- баланың үзаңын үстерү, милләтне, ватанны яратырга өйрәтү, горурлык һәм гражданлык хисләре тәрбияләү;

- әхлак (этик) нормаларын, җәмгыятьтә яшәү кагыйдәләрен төшендерү.

Укыту - методик комлекты һәм материаль техник чаралар

• Татар урта мәктәпләре өчен әдәбият программалары (5-11 нче сыйныфлар). – Казан: “Мәгариф” нәшрияты, 2010.
• Татарстан Республикасы Мәгариф һәм Фән министрлыгы. ”Татар телендә гомуми төп һәм урта белем бирү мәктәпләре өчен татар әдәбияыннан авторлык программасы” (5 – 9 нчы сыйныфлар), төзүче авторлар: Д.М. Абдуллина, Л.К. Хисмәтова, Казан, 2014
• Әдәбият.7 нче сыйныф:татар телендә гомуми белем бирү оешмалары өчен уку әсбабы 2 кисәктә.1 кисәк /Д.М.Абдуллина, Л.К.Хисмәтова, Ф.Х.Җәүһәрова.- Казан: Татар. кип. нәшр., 2014
• Әдәбият.7 нче сыйныф:татар телендә гомуми белем бирү оешмалары өченуку әсбабы 2 кисәктә. 2 кисәк /Д.М.Абдуллина, Л.К.Хисмәтова, Ф.Х.Җәүһәрова.- Казан: Татар. кип. нәшр., 2014
• Заһидуллина Д.Ф. Мәктәптә татар әдәбиятын укыту методикасы. – Казан: “Мәгариф”, 2004.
• Минһаҗева Л.И., Мияссарова И.Х. Татар балалар әдәбияты. – Казан: “Хәтер” (ТаРИХ), 2003
• Әдәбият белеме: Терминнар һәм төшенчәләр сүзлеге. – Казан: “Мәгариф”, 2007.
• Харисов Ф.Ф. Татар мәдәнияте сүзлеге: кыскача аннотацияле татарча-русча мәктәп сүзлеге. – Казан: “Хәтер” нәшрияты, 1997
• Гайфуллина Ф.Ә. Әдәбият дәресләрендә / Укытучылар өчен методик кулланма. – Казан: “Яңалиф” нәшрияты, 2006.
• Абдрәхимова Я.Х. Әдәбият дәресләрендә мөстәкыйль һәм иҗади эшләр / Укытучылар өчен методик кулланма. – Барда типографиясе, 2002.
• Абдуллин Ф. Туган як әдәбияты. Литература родного края. – Нижнекамский учебно-методический центр профессионального и дополнительного образования 2006

№	Материал- техник база	Саны
1	Проектор	1
2	Интерактив такта	1
3	Ноутбук	1
4	Телевизор	1
5	Видеоплейер	1
6	Принтер	1
7	Сүзлекләр	10
8	Таблицалар	10
9	Татар язучыларының портретлары	10
10	Г. Тукайның тормыш һәм иҗат юлы турында мәгълүмат тупланган диск (5,6,8, 10 нчы сыйныфлар өчен)	1

Календарь- тематик план

№	Темалар	Сәгать саны	Көтелгән нәтиҗә	Үткәрү вакыты
План	Факт
1	Сәнгать төре буларак әдәбият.	1	Әдәбиятның башка сәнгать төрләре арасында урыны. Сүз сәнгатендә тормыш моделен төзү үзенчәлекләре. Тормышны һәм кешенең бай рухи дөньясын танып–белү чарасы буларак әдәбият. Аның әхлакый һәм эстетик яктан кешегә йогынтысы. Укылган текстның эчтәлеген кабатлап сөйли, аңлата алу, проблемалы сорауларга мөстәкыйль рәвештә җавап таба белү, төп билгеләмәләрне язып бару.
2	Халык авыз иҗаты. «Идегәй» дастаны	1	Дастан жанрына хас сыйфатлар, аның төркемчәләре. «Идегәй» дастанын уку. Укылган текстның эчтәлеген кабатлап сөйли, аңлата алу, проблемалы сорауларга мөстәкыйль рәвештә җавап таба белү, фольклор әсәрләренең жанрын һәм аларга хас үзенчәлекләрне таба белү, фикерләрне раслар өчен әсәрдән дәлилләр таба алу.
3	“Идегәй” дастанында Ватан һәм милләт төшенчәсе	1	Дастанга салынган төп фикерне ачыклау, әсәр анализларга өйрәтүне дәвам итү,“Идегәй” дастанында Ватан һәм милләт төшенчәсенең бирелешен ачыклау
4	ХХ гасыр башы әдәбияты.	1	ХХ гасыр башы әдәбиятында сүз сәнгатенең шәрык һәм рус-Европа әдәби-фәлсәфи, мәдәни казанышларын үзләштерүе. Милләт проблемасының үзәккә куелуы, язучыларның әхлакый, фәлсәфи һәм әдәби–эстетик эзләнүләре, тәҗрибәләр. Яңа тип геройлар мәйданга чыгу. Укылган текстның эчтәлеген кабатлап сөйли, аңлата алу, проблемалы сорауларга мөстәкыйль рәвештә җавап таба белү, план-конспект төзү.
5	Г.Тукай. «Милләтә», “Милли моӊнар”, “Өзелгән өмид”, “Шагыйрь”, “Театр” шигырьләре.	1	Г. Тукай иҗаты үрнәгендә гражданлык лирикасы, автор позициясе төшенчәләре. Әдәби текстны укый һәм эчтәлеген кабатлап сөйли, аңлата алу, шигъри текстларны яттан сөйләү; проблемалы сорауларга мөстәкыйль рәвештә җавап таба белү, әсәрдә кулланылган сурәтләү алымнарын аера белү;. фикерләрне раслар өчен әсәрдән дәлилләр таба алу.
6	БСҮ “Минем милләтем – минем горурлыгым”	1	Бәйләнешле сөйләм телен үстерү дәресе. Иҗади эшчәнлек: әдәби әсәрләрне аңлы һәм сәнгатьле укып; укыганны телдән сурәтләп бирә алу; укыган әсәр эчтәлеге катламнарына бәйле фикерләрне язмача бирү, әдәби әсәрне тормыштан алган фикер-карашлар, хис-кичерешләр белән бәйләп сочинение язу
7	Н.Думави. «Яшь ана» хикәясе.	1	Әсәрдә хикәя жанры үзенчәлекләренең чагылышы. Әдәби әсәрдәге образлылык. Кеше образлары: төп герой, ярдәмче герой, катнашучы геройлар, җыелма образлар. Әдәби текстны укый һәм эчтәлеген кабатлап сөйли, аңлата алу, язучының тормыш юлы, иҗаты турында сөйләү; укыган әсәр эчтәлеге катламнарына бәйле терәк схема, план төзи белү; проблемалы сорауларга мөстәкыйль рәвештә җавап таба белү; хикәя жанры үзенчәлекләрен әсәрдә кулланылган сурәтләү алымнарын, кеше образлары: төп герой, ярдәмче герой, катнашучы геройлар, җыелма образлар күрә, аера белү.
8	Ш.Камал. «Акчарлаклар» повесте	1	Әсәрдә жанр үзенчәлекләренең чагылышы. Әдәби әсәрдәге образлылык. Образ, символ, деталь, аллегория. Табигать образы, әйбер образы. Пейзаж, портрет. Психологизм. Әдәби әсәрдә урын һәм вакыт (хронотоп). Әдәби текстны укый һәм эчтәлеген кабатлап сөйли, аңлата алу; укыган әсәр эчтәлеге буенча терәк схема, план төзи белү; проблемалы сорауларга мөстәкыйль рәвештә җавап таба белү; жанр үзенчәлекләрен билгели белү; әдәби әсәрдәге образлылык, образ, символ, деталь, аллегория, табигать образы, әйбер образы, пейзаж, портрет һ.б.күрә, аера белү.
9	“Акчарлаклар” повестенда образларның үзенчәлекләре	1	Образга бәя бирергә өйрәтү .Төрле һөнәрләргә карата мәхәббәт тәрбияләү, укучыга һөнәр сайлауда рухи яктан ярдәм итү.
10	1920-1930 елларда әдәбияты.	1	Әдәби барышка тәэсир иткән тарихи сәбәпләр. Аларның әдәбиятны каршылыклы үсешкә китерүе. Әдәби әсәрләрдәге төрлелек(милли традицияләрне дәвам иттерүче әсәрләр. Яңа идеология кысаларында иҗат ителгән әсәрләр). Укылган текстның эчтәлеген кабатлап сөйли, аңлата алу, проблемалы сорауларга мөстәкыйль рәвештә җавап таба белү, план-конспект төзү.
11	Һ.Такташ. “Мокамай” поэмасы.	1	Лиро-эпик жанр - поэма. Лирик һәм эпик төр сыйфатларының поэма жанрында чагылышы. Персонаж, характер. Композиция: тышкы һәм эчке корылыш. Әсәрдә сурәтләнгән дөнья. Әдәби әсәрдә урын һәм вакыт.Текст: эпиграф, багышлау. Әдәби текстны укый һәм эчтәлеген кабатлап сөйли, аңлата алу, шигъри текстларны яттан сөйләү; проблемалы сорауларга мөстәкыйль рәвештә җавап таба белү, әсәрдә кулланылган сурәтләү алымнарын аера белү;. фикерләрне раслар өчен әсәрдән дәлилләр таба алу, әдәби әсәрне сюжет–композиция, образлар бирелеше, тел–стиль ягыннан анализлау.
12	БСҮ “Чын дустым”(Сочинение язу)	1	Бәйләнешле сөйләм телен үстерү дәресе Иҗади эшчәнлек: төрле жанрдагы әдәби әсәрләрне аңлы һәм сәнгатьле укып; укыганны телдән сурәтләп бирә алу; укыган әсәр эчтәлеге катламнарына бәйле фикерләрне язмача бирү, әдәби әсәрне тормыштан алган фикер-карашлар, хис-кичерешләр белән бәйләп сочинение язу.
13	Г.Исхакый. «Җан Баевич» комедиясе.	1	Драма төренең комедия жанры турында белгәннәрне үстерү. Әдәби алымнар: кабатлау, янәшәлек, каршы кую, үткәнгә әйләнеп кайту (ретроспекция). Комедия жанрын һәм аңа хас үзенчәлекләрне тану, әдәби әсәр төрләрен, жанрларын таный, аера, аларга хас үзенчәлекләрне таба белү, фикерләрне раслар өчен әсәрдән дәлилләр таба алу. Драма әсәрләрен аңлы һәм сәнгатьле укый белү; укыганны телдән сурәтләп бирә алу.
14	Г.Исхакый. «Җан Баевич» комедиясе. Җан Баевич образының бирелеше		Җан Баевичны XX гасыр герое герое дит әйтә алабызмы кебек сорауларга җавап бирү.Геройларга характеристика бирә алу. Әдәби әсәрдәге эпизодларны һәм геройларны чагыштыра белү
15	ДТУ Г.Исхакый “Кәҗүл читек”	1	Эпик жанрлар турындагы белемнәрне киңәйтү. Әсәрнең эчтәнлеге белән танышу. Жанр үзенчәлекләрен искә төшерү, анализ алымнарын кабатлау.
16	Г.Ибраһимовның “Кызыл чәчәкләр” повесте.	1	Эпик жанрлар турындагы белемнәрне киңәйтү. Әдәби әсәрдәге образлылык. Образ, символ, деталь, аллегория. Эчтәлек: вакыйга, күренеш, яшерен эчтәлек, контекст. Тема, проблема, идея, пафос. Идеал. Чәчмә сөйләм үзенчәлекләре. Әдәби текстны укый һәм эчтәлеген кабатлап сөйли, аңлата алу; укыган әсәр эчтәлеге буенча терәк схема, план төзи белү; проблемалы сорауларга мөстәкыйль рәвештә җавап таба белү; жанр үзенчәлекләрен билгели белү; әдәби әсәрдәге образ, символ, деталь, аллегория, эчтәлек: вакыйга, күренеш, яшерен эчтәлек, контекст. тема, проблема, идея, пафос һ.б.күрә, аера белү.
17	ХХ гасырның икенче яртысында татар әдәбияты.С.Хәким. «Әнкәй», «Бу кырлар, бу үзәннәрдә...» шигырьләре.	1	ХХ гасырның икенче яртысында татар әдәбиятының милли нигезләргә кайтуы.Аларга китергән тарихи сәбәпләр.Әдәбиятның яңалыкка омтылышы: яңа иҗади агымнарга, жанр формаларына, темаларга мөрәҗәгать итү, әдәби герой мәсьәләсендә эзләнүләр. Укылган текстның эчтәлеген кабатлап сөйли, аңлата алу, проблемалы сорауларга мөстәкыйль рәвештә җавап таба белү, план-конспект төзү.Лирик жанр - күңел лирикасы. Тел–стиль чаралары (лексик, стилистик, фонетик чаралар һәм троплар). Тезмә сөйләм үзенчәлекләре. Әдәби текстны укый һәм эчтәлеген кабатлап сөйли, аңлата алу, шигъри текстларны яттан сөйләү; эзләнү эшчәнлеге: проблемалы сорауларга мөстәкыйль рәвештә җавап таба белү, әсәрдә кулланылган сурәтләү алымнарын аера белү;. фикерләрне раслар өчен әсәрдән дәлилләр таба алу.
18	Ә.Еники. «Әйтелмәгән васыять» хикәясе.	1	Әдәби әсәрдәге образлылык. Образ, символ, деталь, аллегория. Кеше образлары: төп герой, ярдәмче герой, катнашучы геройлар, җыелма образлар. Персонаж, характер, тип. Хикәяләүче, автор образы, автор позициясе. Әдәби текстны укый һәм эчтәлеген кабатлап сөйли, аңлата алу, язучының тормыш юлы, иҗаты турында сөйләү; укыган әсәр эчтәлеге катламнарына бәйле терәк схема, план төзи белү; эзләнү эшчәнлеге: проблемалы сорауларга мөстәкыйль рәвештә җавап таба белү, әсәрдә кулланылган сурәтләү алымнарын, әсәр композициясе үзенчәлекләрен күрә, аера белү.
19	Ә.Еники “Әйтелмәгән васыять”. . Проблема төшенчәсе. Идея - сәнгатьчә эшләнеше ягыннан анализлау.		Халыкның рухи байлыгына, гореф-гадәтләре, теле, сәнгатенә, әхлак нормаларына сак мөнәсәбәт, өлкәннәргә хөрмәт, киң күңеллелек мәсьәләләренең куелышын һәм сәнгатьчә хәл ителешен аңлау. Пейзаж картинасын ачыклау. Аның бөтен әсәр рухын, моңын, аһәңен билгеләвен аңлау.Сөйләмне мөмкин кадәр образлы итеп төзү (сөйләү), синоним сүзләрдән тиешенчә файдалану, сүз һәм фразаларны урынсызга кабатламау, төрле-төрле төзелештәге җөмләләр белән эш итү.
20	Ш.Хөсәенов. «Әни килде» драмасы.	4	Драма төренең драма жанрына хас үзенчәлекләр. Тема, проблема, идея, пафос. Идеал. Әдәби иҗат. Сәнгати алымнар һәм стиль. Әдәби алымнар: кабатлау, янәшәлек, каршы кую, үткәнгә әйләнеп кайту (ретроспекция). Жанрны һәм аларга хас үзенчәлекләрне тану, әдәби әсәр төрләрен, жанрларын таный, аера, аларга хас үзенчәлекләрне таба белү, фикерләрне раслар өчен әсәрдән дәлилләр таба алу. Драма әсәрләрен аңлы һәм сәнгатьле укый белү; укыганны телдән сурәтләп бирә алу.
21	Ш.Хөсәенов. «Әни килде» драмасы Идея - сәнгатьчә эшләнеше ягыннан анализлау.	1	Әсәрнең эчтәлеген аңлау. Әсәргә карата дәлилле рәвештә үз мөнәсәбәтеңне белдерә белү. Укыган буенча план төзи белү. Геройларга характеристика бирә алу. Әдәби әсәрдәге эпизодларны һәм геройларны чагыштыра белү
22	БСҮ “Әнием – бәгырем” ( Сочинение язу)	1	Әсәрдә балаларның анага мөнәсәбәтен күрсәтүдә уңышларны таба белү. Әсәрнең темасын билгели алу. Өйрәнелгән әсәргә дәлилле рәвештә үз мөнәсәбәтеңне белдерү. Әдәби телдә сөйләм күнекмәләрен камилләштерү
23	Хаталар өстендә эш.Г. Сабитов. «Тәүге соклану», “Ярсылу яз” хикәяләре.	1	Композиция: әсәр кору алымнары. Тема, проблема, идея, пафос. Идеал. Әсәрдә сурәтләнгән дөнья. Әдәби әсәрләрне аңлы һәм сәнгатьле уку; укыганны телдән сурәтләп бирә алу; укыган әсәр эчтәлеге катламнарына бәйле терәк схема, план төзи белү. проблемалы сорауларга мөстәкыйль рәвештә җавап таба белү, композиция: әсәр кору алымнарын күрә, аера бел; тема, проблема, идея, пафос, вакыйга, күренеш, яшерен эчтәлек, контекст, конфликт, сюжет, сюжет элементларын дөрес билгеләү.
24	М.Мәһдиев. «Без кырык беренче ел балалары» повесте.	1	Хикәяләүче, автор образы, автор позициясе. Сәнгати алымнар һәм стиль. Әдәби алымнар: кабатлау, янәшәлек, каршы кую, үткәнгә әйләнеп кайту (ретроспекция). Әдәби әсәрләрне аңлы һәм сәнгатьле уку; укыганны телдән сурәтләп бирә алу; укыган әсәр эчтәлеге катламнарына бәйле терәк схема, план төзи белү. проблемалы сорауларга мөстәкыйль рәвештә җавап таба белү, әсәрдә кулланылган сурәтләү алымнарын, әсәр композициясе үзенчәлекләрен күрә, аера белү.
25	М.Мәһдиев. «Без кырык беренче ел балалары» повестенда Бөек Ватан сугышы авырлыкларының әсәрдә чагылышы	1	Бөек Ватан сугышы авырлыкларының әсәрдә чагылыш үзенчәлекләрен күрү, Яшүсмерләр образларын бүгенгесе белән чагыштырып бәя бирә белү. Авторның персонаж һәм вакыйгаларны нечкә юмор белән сурәтләвенә төшенү. “Мин “ образының бирелү үзенчәлекләрен тоемлау.
26	М.Галиев. “Уйна әле” хикәясе.	1	Эпик жанрлар турындагы белемнәрне киңәйтү. Әдәби әсәрдәге образлылык. Тема, проблема, идея. Чәчмә сөйләм үзенчәлекләре. Әдәби әсәрләрне аңлы һәм сәнгатьле уку; укыганны телдән сурәтләп бирә алу. Проблемалы сорауларга мөстәкыйль рәвештә җавап таба белү, композиция: әсәр кору алымнарын күрә, аера белү; тема, проблема, идея, вакыйга, күренеш, сюжет, сюжет элементларын дөрес билгеләү.
27	БСҮ. “Шинельле һәм шинельсез солдатлар”	1	Бәйләнешле сөйләм телен үстерү дәресе. Иҗади эшчәнлек: төрле жанрдагы әдәби әсәрләрне аңлы һәм сәнгатьле укып; укыганны телдән сурәтләп бирә алу; укыган әсәр эчтәлеге катламнарына бәйле фикерләрне язмача бирү, әдәби әсәрне тормыштан алган фикер-карашлар, хис-кичерешләр белән бәйләп сочинение язу
28	ДТУ. Хәзерге чор әдәбияты	1	Хәзерге чор әдәбияты белән танышу. Хәзерге чорда язылган әдәби әсәрләр буенча ясалган эзләнү эшләрен яклау. Жанр үзенчәлекләрен искә төшерү, анализ алымнарын кабатлау
29	Г.Гыйльманов. «Язмышның туган көне» хикәясе	1	Эчтәлек: вакыйга, күренеш, яшерен эчтәлек, контекст. Конфликт, сюжет, сюжет элементлары. Әдәби әсәрләрне аңлы һәм сәнгатьле уку; укыганны телдән сурәтләп бирә алу; укыган әсәр эчтәлеге катламнарына бәйле терәк схема, план төзи белү.
30	Г.Гыйльманов. «Язмышның туган көне» хикәясе көне» хикәясен идея - сәнгатьчә эшләнеше ягыннан анализлау.	1	Проблемалы сорауларга мөстәкыйль рәвештә җавап таба белү, вакыйга, күренеш, яшерен эчтәлек, контекст, конфликт, сюжет, сюжет элементларын күрә, аера белү.
31	З.Хәким. «Сәер кыз» драмасы.	1	Драма төренең драма жанрына хас үзенчәлекләре. Тема, проблема, идея. Идеал. Сәнгати алымнар һәм стиль. Драма жанрын һәм аңа хас үзенчәлекләрне тану, әдәби әсәр төрләрен, жанрларын таный, аера, аларга хас үзенчәлекләрне, сәнгати алымнарны таба белү, фикерләрне раслар өчен әсәрдән дәлилләр таба алу. Драма әсәрләрен аңлы һәм сәнгатьле укый белү; укыганны телдән сурәтләп бирә алу.
32	З.Хәким. «Сәер кыз» драмасы. Әсәрнең төп идеясе, темасы. Татар әдәбиятыннан еллык йомгаклау контроль язма эш. (Иҗади эш).	1	Пьесада янәшәлек, каршы кую, үткәнгә әйләнеп кайту кбек алымнар кулланылган. Пьесада боларга мисаллар табу, әсәр тукымасының вазифасын билгеләү.
33	Р.Харисның тормыш юлына кыскача күзәтү. «Сабантуй» поэмасы.	1	Лиро-эпик жанр - поэма. Лирик һәм эпик төр сыйфатларының поэма жанрында чагылышы. Персонаж, характер. Композиция: тышкы һәм эчке корылыш. Милли бәйрәмнәр, гореф-гадәтләр. Әдәби әсәрне аңлы һәм сәнгатьле уку; укыганны телдән сурәтләп бирә алу; укыган әсәр эчтәлеге катламнарына бәйле терәк схема, план төзи белү. проблемалы сорауларга мөстәкыйль рәвештә җавап таба белү, Композиция: тышкы һәм эчке корылыш. элементларын күрә, аера белү. Милли бәйрәмнәр, гореф-гадәтләр турында фикер алышу
34	Р.Харисның «Сабантуй» поэмасында милли бәйрәмнең бирелеше	1	Милли бәйрәмнәр, гореф-гадәтләр турында фикер алышу.
35	Р. Фәйзуллин. “Биеклек”, “Туган тел турында бер шигырь” әсәрләре.	1	Лирик жанрларны тану күнекмәсен үстерү, лирик герой сыйфатларын билгеләү. Әдәби текстны укый һәм эчтәлеген кабатлап сөйли, аңлата алу, шигъри текстларны яисә чәчмә әсәрдән өзекләрне яттан сөйләү; сайлап алып (яки тәкъдим ителгән) язучының тормыш юлы, иҗаты турында сөйләү;

Календарь - тематик планда үзгәрешләр кертү бите

№	Вакыты	КТП кертелгән үзгәрешләр	Сәбәбе	Директор урынбасары белән килешенде