Дәрис мавзуси: Сүпәт дәрижилири. Аддий дәрижә
Дәрис мәхсити: 1. Сүпәт дәрижилири тоғрилиқ чүшиник
бериш,саватлиқ,
чирайлиқ йезишқа үгитиш.
2. Оюн элементлирини пайдилиниш арқилиқ оқуғучиларниң
логикилиқ ойлаш қабилийитини,ана тилға болған
қизиқишини ашуруш, ижадий ишләшкә адәтләндүрүш.
3. Оқуғучиларни достлуққа, инсанпәрвәрликкә тәрбийиләш.
Дәрисниң түри: арилаш дәриси.
Қоллинилидиған
усул: соал-жавап, оюн
элементлири.
Дәрисниң бериши:
1.
Уюштуруш пәйти: а)
саламлишиш
ә) йоқлима қилиш
б) диққитини жәмләш
2. Дәрисниң мәхсити билән тонуштуруш
3. Өй тапшурмисини тәкшүрәш:
-Қени, балилар, өйгә қандақ тапшурма берилгән?
-Өйдә дәрижилик вә дәрижисиз сүпәтләрни қоллинип, жүмлә түзүш берилгән.
Жүмлиләрни оқуп, сүпәтләрни тепип, қаидисини ейтимиз.
Ипадиләнгән бәлгүсиниң һәр хил дәрижидә екәнлигини
билдүридиған сүпәтләрни дәрижилик сүпәтләр дәймиз.
Мәсилән: ақ, қара, йоруқ, еғир, узун, яш в.б.
Ипадиләнгән бәлгүсиниң мутлақ өзгәрмәс, турақлиқ
екәнлигини билдүридиған сүпәтләрни дәрижисиз сүпәтләр дәймиз.
Мәсилән: тарихий вақиә, айлиқ мааш, язлиқ алма,атлиқ адәм в.б.
4.Өй тапшурмисини йәкүнләш:
«Билимлик озар, билимсиз тозар» соал-жавап,берилгән соалларға чапсан
жавап бериш.
1.
Қизил қайси сөз түркимигә
ятиду? (сүпәт)
2.
Сүпәт дегинимиз немә?
(шәйиләрниң бәлгүсини билдүриду)
3.
Билимлик миңни йеңәр, билимсиз...
(бирни)
4.
Тавушларни тәкшүрәйдиған
илим. (фонетика)
5.
Алтун чиримас, ...(әқил
қеримас)
6.
Уйғур тилида қанчә келиш
бар? (10)
7.
Сүпәт қандақ түрләргә
бөлиниду? (дәрижилик, дәрижисиз)
8.
Қазақстан Жумһурийити
қандақ дөләт? (мустәқил)
9.
Ана Вәтиниң ... (алтун
бөшүгүң)
10.
Исим дегән немә?
(шәйиләрниң намини билдүриду)
5. Йеңи мавзу:
Шәйиләрниң бәлгүсиниң, сүпитиниң артуқ яки камлиқ
йеқидин пәриқлиниши сүпәт дәрижилири дәп атилиду.
Мәсилән: Дала вә идирларни аппақ қар қаплиди. Ақ көңүл,
очуқ чирай қиз өзини тонуштурди.Униң учидики көйниги ақуч болуп, өзигә
бәк яришипту.Бовамниң чечи наһайити ақ еди.
Дәрижилик сүпәтләр сүпәт дәрижилиригә асас болиду, аңлитидиған
мәналириға қарап 4 түргә бөлиниду.
Сүпәт дәрижилири
Аддий кемәйтмә ашурма әркиләтмә
Ипадиләнгән бәлгүсиниң адәттики дәрижисини
билдүридиған дәрижилик сүпәтләрни аддий дәрижә дәймиз.
Мәсилән: кичик, чоң, қизил,яхши в.б.
Аддий дәрижә башқа дәрижиләргә асас болиду.Сүпәт дәрижисини ясайдиған
қошумчилар аддий дәрижидики сүпәтниң ахириға улиниду.
«Оюндин билимгә»
1.Берилгән һәрипләрдин аддий сүпәтләрни қураштуруңлар.
Қ и қ и л а з л з қ а ғ а к й н у р й ш а о ке н г ш з һ в п р д ж ч
я с м и т б ю
2. «Орнумни тап»
Яхши алма
Ақ асман
Қип-қизил кино
Йоған қизчақ
Кичиккинә өй
Көкүч бала
Бәк қизиқ көйнәк
3.Сүрәт билән иш
4.Берилгән сүпәтләрни орниға қой (һорун, яхши, яман, кичиккинә)
----------------ешини йәйду, -------------бешини йәйду.
-----------------һойлидики суму жирақ.
----------------- пинас, аләмни кезип тинмас.
5. Китап билән иш. Көнүкмә 369. Жүмлиләрдин аддий дәрижини тепип,
уларни дәптириңларға көчирип йезиңлар.
6. Йеңи мавзуни пишиғдаш.
Әстә сақлаш қабилийитини тәкшүрүш. Тахтиға йезилған шеирни бир минут
оқуп, шеирни еливәткәндин кейин дәптәргә йезиш.
Дәстә-дәстә гүл тиздиң,
Әжәп чирайлиқ.
Қайнап ташти әшу дәм,
Дилимда шатлиқ.
7. Өй тапшурмисини бериш.
Аддий дәрижә сүпәтлирини пайдилинип, 5 жүмлә йезиш.
8. Баһалаш.
Дәрис мавзуси: Бириккән исимлар
Дәрис мәхсити: 1. Бириккән исимлар тоғрилиқ чүшиник
бериш,саватлиқ,
чирайлиқ йезишқа үгитиш.
2. Оюн элементлирини пайдилиниш арқилиқ оқуғучиларниң
логикилиқ ойлаш қабилийитини,ана тилға болған
қизиқишини
ашуруш, ижадий ишләшкә адәтләндүрүш.
3. Оқуғучиларни достлуққа, инсанпәрвәрликкә тәрбийиләш.
Дәрисниң түри: арилаш
Қоллинилидиған
усул: соал-жавап, оюн
элементлири, топлаш.
Қоллинилидиған
көрнәкликләр: карточкилар, тирәк схемиси, оюнлар
Дәрисниң бериши:
Уюштуруш басқучи:
Саламәтмусиләр, балилар!
-Бүгүн ким новәтчи?
-Дәрискә ким кәлмиди?
Балилар! Биз
силәр билән исим бойичә өткән дәрисләрдә өтүлгән мавзу бойичә дәрижилик
тапшурмиларға жавап берип көрәйли.
1-дәрижә. 1.Исим
дегинимиз немә?
2.Исимлар қандақ йоллар арқилиқ ясилиду?
2-дәрижә. 1.
Морфологиялик сөз ясаш усули дегинимиз немә?
2.
Синтаксислиқ сөз ясаш усули дегинимиз немә?
3-дәрижә. 1. Ишчи,
батурлуқ, течлиқ сөзлиридики исим ясиғучи
қошумчичларни тепиң.
2.Йолдаш, бағвән, атхана сөзлирини морфологиялик тәһлил
қилиң.
Йәкүнләш: Исим, исим ясиғучи қошумчилар билән йәнә бир қетим
тонуштуқ.(Тахтидики тирәк схемани пайдилинип, пишиғдаймиз)
|
Бириккән исимлар
|
Қошма исимлар
|
Қош исимлар
|
|
Гүлдәстә, узунтам,
сетивалди
|
Ақ йол, таш пақа,
төмүр йол
|
Илим-пән,
алма-өрүк, мал-варан
|
Морфологиялик сөз ясаш дегинимиз сөзләргә қошумчилар улиниш арқилиқ
һасил болған йеңи сөзләр.
Синтаксислиқ усул арқилиқ бириккән, қошма, қош исимлар ясилиду.
-
Бириккән исимлар қандақ
ясилиду?
-
Дурус. Икки сөзниң
бирикиши арқилиқ ясилиду.
Демәк, икки яки униңдин артуқ сөзләрниң бирикиши арқилиқ ясалған
исимларни бириккән исимлар дәп атаймиз.
Бириккән исимлар:
1.
исим + исим
гүлдәстә, гүлбағ
2.
сүпәт + исим
Ақсу, қариғожа
3.
исим + пеил
башкесәр, Худабәрди
4.
имлиқ + исим гүлдүрмома,
һуқуш
5.
исим + сүпәт
Бойнақ, сәвзиназук
6.
сан + исим
Алтөй, йүзбеши
7.
пеил + пеил
Тиливалди, бесивалди
8.
сүпәт + сүпәт
Қариторуқ, қарғуяпилақ ----ләрниң
бирикиши арқилиқ ясилиду.
Китап билән иш.
Көнүкмә №129 Оқуңлар. Жүмлидики бириккән исимларни
ениқлап, уларниң қандақ сөзләрдин һасил болғанлиғини ейтип бериңлар.
Көнүкмә №130 Төвәндики бириккән исимларни оқуңлар. Уларниң
қандақ сөз түркүмлиридин һасил болғанлиғини ениқлап, үлгигә асаслинип, топларға
ажритип йезиңлар.
Кроссворд йешәйли
1. исим + исим таамниң түри (гөш гирдә)
2.сүпәт + исим баһар хәвәрчиси (қариғожа)
3.имлиқ + исим тәбиәт һадисиси (гүлдүрмома)
4.исим + сүпәт иштниң ети (Бойнақ)
5.сан + исим архаизм сөз (әлликбеши)
6. сүпәт + исим Яркәнт шәһиридики йеза (Көктал)
7.сүпәт + сүпәт қушниң ети (қарғуяпилақ)
Көнүкмә № 131 бириккән исимларға жүмлә ойлаш
Дәрисни йәкүнләш:
1.
Бириккән исимлар дегинимиз
немә? Мисал:
2.
Бириккән исимлар қандақ
ясилиду?
Топлаштуруш усули арқилиқ бириккән исимларни йәнә бир қетим
ениқлаветәйли.
«Чапсан яз» оюнини ойнап көрәйлуқ (стрелка билән көрситиш)
1. исим + исим Тиливалди,
Сетивалди
2.сүпәт + исим бәшатар,
Тоққузтара
3.имлиқ + исим гүлдәстә, әтиргүл
4.исим + сүпәт Бойнақ
5.сан + исим Худавәди,
бөрийемәс
6. исим + пеил қараөрүк,
ақнават
7.сүпәт + сүпәт Қариторуқ,
қарғуяпилақ
8. пеил пеил Алтөй,
Үчтурпан
«Полиглот» оюни,мақалдики чүшүп қалған сөзләрни тепип, 3 тилда тәржимә қилиш.
1.
Ала қарға алман болсиму,(
қариғожа) орнини басалмас.
Қариғожа-скворец-қара торғай
2. Душминиң (меһманханисидин,) достуңниң (саманханиси )яхши.
Меһманхана-гостиница-қонақ үйі
Саманхана-соломник, сарай
Өйгә тапшурма бериш: 5 жүмлә йезиш, оюнни давамлаштуруш
Баһалаш:
«Билал Назим
намидики оттура мәктәп мәктәп йенидики ихчам мәркизи билән» мәмликәтлик
мәһкимә
-------------синип
оқуғучиси-----------------------------------------------------------
----------------------туғулған
Макан
жайи-------------------------------------------------------------------------------
Ижтимаий паспорт
|
р/с
|
Оқуғучилар тоғрилиқ мәлумат
|
Һә-ә
|
яқ
|
Ениқ жавап
|
|
1
|
оқуши
|
|
|
|
|
1.1
|
өзиниң йешиға лайиқ
мәктәптә оқуйду
|
|
|
|
|
2
|
Оқуғучиниң
ижтимаий әһвали
|
|
|
|
|
2.1
|
Мошу шәһәр турғуни
|
|
|
|
|
2.2
|
Пәқәт ата-аниси
билән туриду
|
|
|
|
|
2.3
|
Өзлириниң өйи бар
|
|
|
|
|
2.4
|
Квартирида туриду
|
|
|
|
|
2.5
|
Чоң аилидә туриду
|
|
|
|
|
2.6
|
Турмуш-жағдийи
наһайити яхши
|
|
|
|
|
2.7
|
Турмуш-жағдийи
оттура һал
|
|
|
|
|
2.8
|
Турмуш-жағдийи яхши
|
|
|
|
|
2.9
|
Турмуш-жағдийи
начар аилидин
|
|
|
|
|
2.10
|
Ата-анисиз қалған
житим балилар
|
|
|
|
|
2.11
|
Аписи билән
тәрбийилиниватқан
|
|
|
|
|
2.12
|
Дадиси билән
тәрбийилиниватқан
|
|
|
|
|
2.13
|
Инвалид балилар
|
|
|
|
|
2.14
|
Көп балилиқ аилидин
|
|
|
|
|
2.15
|
Ата-аниси инвалид
балилар
|
|
|
|
|
2.16
|
Психикилиқ ағриғи
бар балилар
|
|
|
|
|
3
|
Педагоглар
тәрипидин ярдәм /диққәт/ керәк балилар
|
|
|
|
|
3.1
|
Мәктәп ичидә қийин
балилар ретидә һесапта туриду
|
|
|
|
|
3.2
|
Наһийәлик камаләт
йешиға толмиған балилар бөлүмидә һесапта туриду
|
|
|
|
|
3.3
|
Ички тәкшүрәштә
туриду
|
|
|
|
|
3.4
|
Наркологиялик
диспансерда һесапта туриду
|
|
|
|
|
3.5
|
Үлгүрими начар
|
|
|
|
|
3.6
|
Муәллимләр
тәрипидин диққәтсиз қалған балилар
|
|
|
|
|
4
|
Кружокларға
қатнишиши
|
|
|
|
|
5
|
Аилиси тоғрилиқ
|
|
|
|
|
5.1
|
Аписи ишләйду
|
|
|
|
|
5.2
|
Дадиси ишләйду
|
|
|
|
|
5.3
|
Аилидә нәччә бала?
|
|
|
|
|
5.4
|
Аилидә нәччә жан?
/барлиғи/
|
|
|
|
|
5.5
|
Оқуғучи нәччә?
|
|
|
|
|
5.6
|
Иккинчи некадин
туғулған бала
|
|
|
|
|
5.7
|
Ялғуз ана
|
|
|
|
|
5.8
|
Ялғуз ата
|
|
|
|
|
5.9
|
Ата-аниси ажрашқан
|
|
|
|
|
6
|
Башқа мәлуматлар
|
|
|
|
|
6.1
|
|
|
|
|
Синип йетәкчиси Камбарова Х.Х.
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.