Ашық сабақ жоспары "Еліктеуіш сөздер" 7 сынып

Сабақтың тақырыбы: Еліктеуіш сөздер

Сабақтын мақсаты: Негізгі және туынды еліктеу сөздер туралы түсінік беру.

Міндеттері:

Білімділік: Оқушыларға еліктеу сөз туралы түсінік бере отырып, өткен тақырыпппен байланыстыра отырып білімділігін арттыру Оқушыларға еліктеу сөздер , олардың жасалуы туралы түсіндіріп, жаттығу жұмыстарын орындату.
Дамытушылық: Оқушылардың еліктеу сөздерді жете түсінуіне, сөздердің мағынасын аша білуге, сөздік қорын байыту, ауызекі сөйлеу тілдерін қалыптастыру, Абай сөзінің құдіретін жете түсіндіру
Тәрбиелік: Оқушыларды дұрыс сөйлеуге, әдептілікке, еліне деген сүйіспеншілікке, алған білімдерін есте сақтай білуге дағдыландыру

Сабақ түрі: аралас сабақ.

Әдіс-тәсілдері: түсіндіру, сұрақ – жауап, логика дамыту.

Көрнекілігі: грамматикалық тірек – сызбалар, оқулық, дәптер, тақта, бор. Суреттер, үлестірмелі қағаздар,қима қағаздар,интербелсенді тақта

Сабақ барысы:

I . Ұйымдастыру кезеңі:

Оқушылармен амандасу:

Сәлеметсіңдер ме, балалар!

Отырыңдар.

Кезекшімен сөйлесу:

Сыныпта кім кезекші?

Бүгін сыныпта кім жоқ?

Оқушылар сабаққа дайын ба? Оқу құралдары тегіс бар ма?

Психологиялық дайындық:

ІІ. Үй жұмысын тексеру: Ережелерді түсініп оқу,жаттау, қайталау сұрақ жауап.

Сұрақ жауап: Ыстық орындық әдісі

-Еліктеу сөз дегеніміз не?

- Мағынасына қарай еліктеу сөзқандай топтарға бөлінеді?

- Олардың бір-бірінен айырмашылығы қандай?

- Еліктеу сөздің басқа сөз таптарынан айырмашылығы қандай?

ІІІ. ЖАҢА САБАҚ:

Еліктеу сөздер тұлғасына қарай негізгі және туынды болып екіге бөлінеді

Еліктеу сөздер

Негізгі түбір

Туынды түбір

Бөлшектеуге келмейтін түбір еліктеу сөздер.

Мысалы: тарс, тырс, күрс, жылт, жалт, топ, шіңк, морт...

-аң, -ең, ың, -ің, -ң жұрнақ-тары жалғану арқылы жасалған еліктеу сөздер.

Мысалы:арс-аң, ырж-ың, қиса-ң

Еліктеуден жасалған туынды еліктеу сөз:

1) -аң борт-аң, болп-аң, арс-аң

2) -ең елп-ең, желп-ең, селт-ең

3) -ың сымп-ың, жылт-ың, быж-ың

4) -ің кілт-ің, кірж-ің, шілп-ің

Етістіктен жасалған туынды еліктеу сөздер:

1)-аң ағар-аң, қызар-аң

2) -ең иір-ең, едір-ең

3) -ң домала-ң, жайқа-ң

-аң,-ең, -ың,-ң жұрнағы арқылы жасалған кейбір туынды еліктеу сөздердің түбірі қазіргі кезде жеке қолданылмайтын өлі түбірге айналып кеткен. Олардың түбірінен түбірлес басқасөздермен салыстырып қарау арқылы болжауға болады. Мыс:бағж-аң (бақши), ежір-ең (ежірей), жарб-аң (жарби), тарп-аң (тарпи), адыр-аң (адырай, адырақ), шапш-аң (шапши).

Мысалы: Қорқып кетіп көзі бағжаң ете қалды. Қараңғыда алдынан жарбаң етіп жапалақ ұшты. Мұның алдын орауға тырысып, арттағылар шапшаң қимылдады.

Балалар, сендер білесіңдер кез келген сөз табы сияқты еліктеу сөздер құрамына қарай екі топқа бөлінеді, яғни дара және күрделі еліктеу сөз.

-Кане, балалар, кім айтады?

-Дара сөз дегеніміз қандай сөздер еді?

-Күрделі сөздер дегеніміз қандай сөздер еді?

Күрделі сөздер қандай жолмен жасалушы еді? (бірігу, косарлану, екі сөздің тіркесуі,қысқару арқылы жасалады).

Еліктеу сөздерден жұрнақ арқылы басқа сөз таптары да жасалады. Негізінен зат есім мен етістік жасалады.

Еліктеу сөздерден өзге сөз табын тудыратын жұрнақтар

Туынды зат есім жасайтын жұрнақтар

Туынды етістік жасайтын жұрнақтар

Туынды сын есім жасайтын жұрнақтар

-ыл,-іл,-л

-ғыр,-гір

-ыра,-іре

-да,-де

-ыр,-ақ,-ек

-іш,-ық

тарс-ыл, ыр-ыл, сыр-ыл, ыңқ-ыл, күж-іл, гүр-іл, күрс-іл, данғ-ыр, шіңг-ір

желб-іре, салб-ыра, былб-ыра, үлб-іре, қалб-ыра, күрк-іре, бұраң-да, ербең-де

жылт-ыр, жалб-ыр,еңк-іш, бырт-ық, бұлт-ақ, еңк-ек, желб-ір

Ал, балалар бұны математикалық амал ретінде қысқаша қылып жазайық:

1. Еліктеу сөз + (-ыл,-іл,-л,-ғыр,-гір) туынды зат есім

2. Еліктеу сөз + (-ыра, -іре, -да, -де ) туынды етістік

3. Еліктеу сөз + (-ыр,-ақ,-ек,-іш,-ық) туынды сын есім

1 тапсырма. Оқушылар екі топқа бөлініп еліктеуіш пен бейнелеуіш сөздерге мысал келтіріп жарысады

Алған білімді тиянақтау.

Сонымен, балалар, біз енді алған білімімізді тиянақтап көрейік. Біз сыныпты 3 топқа бөліп алдық. Енді, барлығымыз кітаптағы 307 жаттығуға қарайық.

2 тапсырма.

307 жаттығудан еліктеу сөздерді тауып келесі үлгіде талдаймыз Қай топ бірінші аяқтаса сол топқа 5 ұпай, екінші аяқтаған топқа 4 ұпай, үшінші аяқтаған топқа 3 ұпай қойылады.

Мысал

Дара

Күрделі

Негізгі

Туынды

Еліктеуіш

Бейнелеуіш

елпең

+

+

+

3 тапсырма

Ой толғау: Оқушылар “Өзен” тақырыбына шағын әңгіме жазады

4 тапсырма Сәйкестендір

1. Бойы бұлғаң

Сөзі жылмаң

Түзде мырзаң

Үйде сырдаң

Сөзі қылжаң еркесіп

2. Орынсыз ыржаң

Болымсыз қылжаң

Бола ма дәулет, кәсіп бұл?

3. Ырғалып қарға қарқ етті

Ірімшік жерге салп етті

5 тапсырма Ойнайық та,ойлайық!

Әр топтан бір оқушы шығып кеспе қағаздағы жасырылған бейнелеуіш сөздерді қимылмен көрсетеді. Ал қалған жанкүйерлер бейнелеуіш сөздерді тауып сөйлем құрайды.

Үй тапсырмасы: 324-жаттығу. “Гүл тере барғанда” тақырыбына шағын әңгіме жазып келеміз.Ішінде еліктеу сөздер болуы шарт.

Бағалау.

Қорытынды.

Алған білімдерін бекіту мақсатында тест жұмысы алынады.

1. Еліктеу сөзді табыңдар:

а) ағарады ә) гүр-гүр б) бүлдіреді в) илекте

2. Бейнелеуіш сөзді табыңдар:

а) тарс ә) жалт-жұлт б)сыңғыр в) арс-арс

3. Негізгі еліктеу сөзді табыңдар:

а)шұбартөс ә) қыңқ б)елпең в) күркіре

4. Туынды еліктеу сөзді табыңдар

а)күркіре ә) тарс б)ойна в)қыңқ

5. Туынды еліктеу сөз жасайтын жұрнақтарды табыңдар:

а)-ша, ше, -қы, -кі, -к ә)-аң, -ең, -ың, -ің, -ң

б)-ыс, -іс, -ым, -м в)-а, -е, -й, -ар, -ер, -р

6. Қажетті еліктеу сөзді тауып қойыңдар: Қарға …… етті

а)бұрқ ә)сарқ б)сарт в)қарқ

7. Негізгі еліктеу сөзді табыңдар:

а)селк ә) қисаң б)томпаң в) үлбіре

8. Еліктеу сөзді тіркесті көрсетіңдер

а)сылқ-сылқ күлді ә)емін-еркін отыр б)мыңға жуық в)әттең, естімедім-ау

9. Туынды еліктеу сөзді табыңдар:

а)тарс-тұрс ә)қисаң-қисаң б)былқ в)селк

10. Еліктеу сөзді табыңдар: Сол кезде алдынан бұрқ еткен шаң шықты.

а)сол кезде ә)бұрқ еткен б)алдынан в) шаң шықты

Балалар, біз бүгінгі сабақта алған білімімізді қазақ тілі сабағынды кез келген уақытта қолдана білуіміз керек. Алған білімді есте сақтап әрқашанда тиянақтап отыруымыз керек. Сол себептен сабағымызды аяқтамас бұрын осы ойыма сәйкес сендерге есте сақтаудың 4 түрлі себебі туралы айтылған Абайдың келесі қара сөзін тыңдатпақпын.

Аудио Абайдың 31 қара сөзі