"Ай - жердің серігі"

Сыныбы:   5

Сабақтың тақырыбы:  Ай – Жердің табиғи серігі

Сабақтың мақсаты :

 Білімділік:  Ай – Жердің серігі тақырыбын түсіндіре отырып, табиғат құбылыстарын, олардың ерекшелігін ескере білуге, табиғат құдіретін түсінуге, бір-біріне көмектесуге, бірігіп жұмыс жасауға тәрбиелеу.

 Дамытушылық: Ай- Жердің серігі, толысу, күннің тұтылуы, айдың тұтылуы жайында білімін тереңдету, өз бетінше іздену қабілетін дамыту.

Тәрбиелігі: Оқушыларға Ай – Жердің серігі екендігі, ай мен жердің айырмашылығы жайында, айдың ерекшелігі жайында мәлімет беру.

Сабақтың типі: Жаңа сабақты меңгерту

Сабақтың түрі: Іздену сабағы  

Сабақтың әдісі: Түсіндіру, сұрақ-жауап

Сабақтың көрнекілігі: Интерактивті тақта, оқулық

Пән аралық байланыс: физика, дүниетану

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі:Сәлемдесу. Оқушыларды түгендеу

ІІ. Өткен сабақты пысықтау.

Миға шабуыл                                                                                                                                                                Орақ болып туады,                                                                                                                                                                              Табақ болып тұрады (Ай)                                                                                                                                                        Теңізді, тауларды халықты                                                                                                                                              Ойлап тап, көтерген алапты. (Жер)                                                                                                                                         Олай болса бүгінгі біздің тақырыбымыз  «Ай-Жердің серігі»

ІІІ. Жаңа сабақты түсіндіру.

1. Күн жүйесінде Шолпан мен Меркурийден басқа ғаламшардың барлығының серіктері бар. Олардың жалпы саны 60-қа жетеді. Ай Жердің тартылыс күшіне байланысты оны айнала қозғалады. Бірақ Ай да белгілі бір мөлшерде Жерге әсер етеді. Аспан денелері арасында Жерге ең жақыны – Ай. Жер мен Айдың ара қашықтығы шамамен 384000 шақырым (км). Айдың диаметрі Жерден 4 еседей аз. Жерді 28 тәулікте айналып өтеді. Ай Жерді айналғанда тек қана бір жағымен айналады. Айдың бедері сансыз кратерлерден тұрады. Олар құлаған метеориттер мен астероидтардың ізі. Айдың жарық болатын себебі, күн сәулесін қабылдай алмайды., оның орнына тек қана шағылыстыратын қабілеті бар. Күн сәулесі Айдың бізге көрінбейтін жағына түскенде түні бойы бізге көрінбей кетеді. Бұл фазаны – жаңа ай дейді немесе қазақтар ай туыпты деп те атайды. Бұл кезде ай орақ сияқты болып көрінеді. Бұл фазаны айдың толысуы дейді. Ай – Жердің жалғыз серігі. Ай Жерден сәл жасырақ болуы мүмкін, шамамен 4,5 миллион жаста. Айй бетіндегі ғарышкерлердің іздері ғасырлар бойы сақталады, себебі Айда жел жоқ, жауын-шашын да болмайды. Айда бәрі тым-тырыс және еш қозғалысы жоқ. Онда атмосфера жоқ болғандықтан, жел жоқ. Беткі қабатында сонымен қатар су да жоқ. Онда шаңды және құрғақ. Айдың тууынан толысуына дейінгі және кері бағыттағы өзгерістер Айдың фазалары деп аталады. Айдың тууынан толысуына дейінгі уақыт бір айды қамтиды.

2. Толысу - Айдың тарту күшіне байланысты теңіз деңгейінің көтерілуі.

Кратерлер – Айға келіп соғылатын ғарыштық тастардың әсерінен пайда болатын іздер.

Астероид – Күн жүйесіндегі, әсіресе Марс пен Юпитер ғаламшары арасындағы кішігірім ғаламшарлар.

Метеорит – Жерге құлап түскен кіішігірім ғарыштық денелер.

Скафандр – Күннің көзінде қайнаған ыстық, ал көлеңкеде – қақаған суықтан қорғайтын ғарышкерлердің арнайы киімі.

3.  «Адасқан әріптер» ойыны

1.Үнк-Күн 1.Ату-Тау

2.Ерж-жер 2.Тізең-теңіз

3.Ракта-карта 3. Алар-арал

4.Лбұт-бұлт 4. Снапа-аспан

5.Натаса-Астана 5.Ыматал-Алматы

6.Өлк-көл

7.Лада-дала

8.Ензө-өзен

9.Лже-жел                                                                                                      

10. Йесем-Семей

ІV. Жаңа білімді бекіту

1. Айдағы фазалардың ауысу себебі неде?

2. Не үшін Айдың көлемі біз үшін Күнмен бірдей болып көрінеді?

3. Ай мен Жердің арақашықтығы?

4. Толысу дегеніміз не?

5. Ай Жерді қанша тәулікте айналып өтеді.

6. Күннің тұтылуы дегеніміз не?

7. Айдың тұтылуы дегеніміз не?

V.Үй  тапсырмасы: Ай – Жердің серігі                                                                                                                        1. Дәптерлеріңе таңертең және кешке қарай көрген Айдың суретін салыңдар.                                                 Екі суретті салып айырмашылығын табыңдар.                                                                                                               

2.Сөзжұмбақ құрастыру