Булажак мухандис педагоглар учун "Педагогик маданият" фани буйича укув дастури ва уни мустакил тарзда урганиш лойихаси

БЎЛАЖАК МУҲАНДИС-ПЕДАГОГЛАР УЧУН "ПЕДАГОГИК

МАДАНИЯТ" ФАНИ БЎЙИЧА ЎҚУВ ДАСТУРИ ВА УНИ

МУСТАҚИЛ ТАРЗДА ЎРГАНИШ ЛОЙИҲАСИ

ТЕМИРОВА ОЙГУЛ МАДАМИНЖОНОВНА

Наманган муҳандислик-педагогика институти, Наманган шаҳри

Президентимиз И.А. Каримов ўзининг “Она юртимиз бахту иқболи ва бу-юк келажаги йўлида хизмат қилиш – энг олий саодатдир” асарида таъкидлага-нидек: "Биз яшаётган XXI аср – интеллектуал бойлик ҳукмронлик қиладиган аср. Кимки бу ҳақиқатни ўз вақтида англаб олмаса, интеллектуал билим, интел-лектуал бойликка интилиш ҳар қайси миллат ва давлат учун кундалик ҳаёт маз-мунига айланмаса – бундай давлат жаҳон тараққиёти йўлидан четда қолиб кетиши муқаррардир..." [1, 268-б.]. "... Доимо ўрганиш, изланиш, янгиликка интилиб яшаш керак. Бугунги кунда қайси давлат юксак тараққиётга эришган бўлса... – буларнинг барчасидан ўрганиш керак" [1, 235-б.].

Шу жиҳатдан олганда, биздагидан фарқли равишда қатор илғор давлатлар-нинг педагогика институтларида "Педагогик маданият" фанини ўқитиш йўлга қўйилган. Педагог учун жуда зарур саналувчи кўплаб билимларга эга бўлган бундай фанни биздаги педагогика институтларида ўқитиш ҳам бир кун келиб амалга ошар... Лекин бизга шу нарса маълумки, ҳар бир янги ўқув фанини амал-даги ўқув режасига киритиш маълум вақт талаб қилади. "Педагогик маданият" фанида ўрганиладиган маълумотларнинг ўта қимматлилиги эса, ўқув режала-рига киритилишини кутиб турмасдан ҳам уни ўрганишни бошлаб юбораве-ришнинг маъқуллигини кўрсатади. Бундай ишни бажариш, энг аввало, шу фан бўйича ўқув дастури тузиб олишни тақозо этади.

Мазкур илмий мақола ана шундай ўқув дастурини тузишда айнан нималар-нинг ҳисобга олинганлиги тафсилотларига бағишланмоқда.

Педагогик маданият фани  мазмунини шартли равишда гуруҳлаштирилган уч хил билим, кўникма ва малакалар ташкил этади.

Аксиологик билим. Бу ерда аксиология – моддий ва маънавий қадриятлар ҳақидаги фалсафий таълимот бўлиб, аксиология қадриятларнинг келиб чиқиши ва моҳиятини ўрганади. Педагогик маданият фанида қадриятлар уч турга бўлиб ўрганилади: ижтимоий-педагогик қадриятлар – улар ахлоқ, дин, фалсафа кў-ринишларида кўзга ташланиб туради ва тарбиявий ҳамда мулоқот билан боғлиқ фаолиятни қай тарзда уюштириш лозимлиги ҳақидаги ғоялар, тасаввурлар, меъ-ёр ва қоидалардан иборатдир; касбий-жамоавий қадриятлар – улар касбий-пе-дагогик фаолиятни бошқариш ва йўналтиришда қўлланиладиган ғоялар, кон-цепциялар ва меъёрлардан иборатдир; шахсий-педагогик қадриятлар – буларни педагогни ўз ҳамкасбларидан кескин фарқ эттириб турувчи, хусусан, унинг ўз фаолиятини уюштиришда хизмат қилувчи шахсий мақсадлари ва мотивация-лари билан боғлиқ бўлган қадриятлар ташкил этади.

Педагогик билим ва педагогик тафаккур. Педагогик билимлар методоло-гик, назарий, амалий ва хусусий-татбиқий кўринишларда бўлади. Педагогик ма-даниятда педагогик билимлардан ҳам кўра педагогнинг педагогик билимларга нисбатан эгаллаган нуқтаи назари муҳимроқ саналади. Педагогнинг педагогик билимларга муносабатини ундаги тафаккур даражаси белгилайди. Педагогик тафаккурнинг қуйидагидек турлари фарқланади: тадқиқий (критик) тафаккур, ижодий тафаккур, муаммоли-вариатив тафаккур.

Педагогнинг касбий малакаси ва педагогик фаолиятнинг ижодий шамо-йилга эгалиги.

Шундай қилиб, “Педагогик маданият” фани бўйича биз тузмоқчи бўлаёт-ган ўқув дастуридаги мавзулар юқорида келтириб ўтилган мазмун асосида шакллантирилади ва мавзулар сони ҳозирча 6 та бўлиб, мазкур фанни ўрганиш учун 12 соат вақт талаб этилади.

“Педагогик маданият” фани бўйича ўқув дастурининг асосий қисмини ташкил этувчи мавзулар:

1-мавзу. Педагогик ҳодисаларни маданиятшунослик фани нуқтаи назаридан қараб тадқиқ этиш. Маданият тушунчасининг фалсафада ва пе-дагогикада кечиб ўтган тараққиёт йўли. Жамият маданияти ва шахс мадани-яти. “Маданият”, “фаолият” ва “шахс” тушунчалари орасидаги ўзаро муноса-бат. Маданиятнинг аксиология билан, фаолият билан ва ижодкорлик билан боғ-лиқ жиҳатлари. Касбий маданият. Таълим – маданият тарқатиш воситаси. Педа-гогик фаолият маданияти: унинг компонентлари. Касбий-педагогик маданият турлари: ахлоқий, технологик, дидактик, психологик ва бошқалар.

2-мавзу. КҲК ўқитувчисининг касбий-педагогик маданияти моҳия-ти. КҲК ўқитувчиси касбий фаолиятининг ўзига хос томонлари. Ўқитувчида касбий-педагогик маданиятни шакллантиришни тадқиқ этиш зарурлиги. Кас-бий-педагогик маданиятнинг устоз-педагоглар шахсига хос интеграл сифат экан-лиги, самарали педагогик фаолиятнинг шарти ва замини эканлиги, ўзини ўзи касбий камолотга эриштиришдаги мақсад эканлиги. КҲК ўқитувчисининг кас-бий-педагогик маданияти таркибидаги аксиологик компонентнинг инсоният то-монидан яратилган ва ҳозирги замон ўрта махсус таълимига хос яхлит педаго-гик жараёнга киритилган педагогик қадриятлар мажмуаси эканлиги. Касбий-педагогик маданият таркибидаги технологик компонентнинг КҲК ўқитувчиси-нинг педагогик фаолиятига хос услуб ва усуллар эканлиги. КҲК ўқитувчиси-нинг касбий-педагогик маданияти таркибидаги шахсий-ижодий компонентнинг ижодий қўшимчалар ва шахсдаги педагогик қобилиятларнинг амалдаги соҳаси эканлиги.

3-мавзу. КҲК ўқитувчисининг касбий-педагогик маданияти тарки-бидаги педагогик қадриятлар. Педагогик қадриятлар ва қадриятни ўзлашти-ришга интилишлар орасидаги муносабат. Педагогик қадриятлар таснифи: ижти-моий-педагогик, касбий-жамоавий, индивидуал-шахсий. КҲК ўқитувчисининг касбий-педагогик қадриятлари гуруҳи тавсифи. Мақсад-қадриятлар – булар КҲК ўқитувчиси касбий-педагогик фаолиятининг маъно ва моҳиятини ифода этиб туради.  Восита-қадриятлар – булар касбий-педагогик фаолиятнинг усул ҳамда воситалари маъноси ва моҳиятини ифода этиб туради. Муносабат-қадри-ятлар – булар муносабатларнинг яхлит педагогик фаолият асосий механизми-нинг самарали ишлаб туриши сифатида эгаллаб турган маъно ва моҳиятини ифода этиб туради. Билим-қадриятлар – булар касбий-педагогик фаолиятни амалга ошириш жараёнида қўлланиладиган психологик-педагогик билимлар-нинг маъно ва моҳиятини ифода этиб туради. Сифат-қадриятлар – булар ўқи-тувчи шахсининг сифатлари маъноси ва моҳиятини ифода этиб туради.

4-мавзу. Ўқитувчининг касбий-педагогик маданияти таркибидаги педагогик фаолият технологияси компоненти. Педагогик фаолият техноло-гияси ҳақида тушунча. Педагогик вазифаларнинг ўзига хослиги. КҲК ўқитувчи-сининг педагогик вазифалари:

– яхлит педагогик жараён ва ундаги элементларни ҳамда шу жараёнда ўзи эгаллаб турган ўринни, субъект-субъект муносабатларини, тез-тез пайдо бўлиб турувчи қийинчиликларни таҳлил қилиш;

– касбий-педагогик фаолиятнинг умумий мақсадига мос равишда яхлит педагогик жараён қуриш, педагогик қарорлар ишлаб чиқиш ва қабул қилиш, қабул қилинган қарорларнинг натижаларини ва оқибатларини ташхислаш;

– педагогик жараённи оптимал вариантларда амалга ошириш, педагогик фаолиятнинг ҳар хил турларини ўзаро уйғунлаштириш;

– педагогик тизим ривожининг ҳолати ва истиқболи ҳақидаги маълумот-ни тўплаш, қайта ишлаш ва сақлаш, тизим ривожини ҳаққоний баҳолаш;

– педагогик жараён юримини, мазмунини ва методларини ростлаш, керак-ли коммуникатив алоқаларни ўрнатиш ва уларни созлаш.

5-мавзу. Касбий-педагогик маданиятнинг шахсий-ижодкорлик би-лан боғлиқ компоненти. Ижоднинг маданиятда мажмусоз компонент эканли-ги. Педагогик фаолиятнинг алгоритмик ва ижод билан боғлиқ компонентлари. Ўқитувчининг илмий ижодкорлиги. КҲК ўқитувчиси педагогик ижодининг ўзи-га хослиги. Ижодий жараённинг мантиғи ва асосий босқичлари. Педагогик ижод-нинг объектив ва субъектив шартлари. Ўқитувчининг ижодий имкониятлари. КҲК ўқитувчисининг ўзлигини намоён этишида кузатиладиган прогрессив ва регрессив вариантлар. Ўз-ўзини англаш ва ўз-ўзини баҳолаш. Педагогик фаоли-ятда ижодкорликка ўрганиш имкониятлари.

6-мавзу. КҲК ўқитувчисида касбий-педагогик маданиятнинг шакл-ланиши мезонлари, кўрсаткичлари ва савиялари. КҲК ўқитувчиси касбий-педагогик маданиятининг шаклланганлиги мезонларини ва кўрсаткичларини асослаш. Ўқитувчи касбий-педагогик маданиятининг шаклланганлигини баҳо-лаш мезонлари: педагогик фаолиятга қадриятлар асосидаги муносабат; техно-логик-педагогик тайёрлик; ижодий фаоллик; педагогик тафаккурнинг ривож-ланганлиги даражаси; касбий-педагогик баркамоллик сари интилиш. Ўқитувчи касбий-педагогик маданиятининг шаклланганлиги савиялари тавсифи: адаптив савия, репродуктив савия, эвристик савия, креатив савия.  

Келтирилган дастурда санаб ўтилган мавзулар "Педагогик маданият" фа-нининг бўлажак муҳандис-педагогларга ўқитилиши нечоғлик муҳимлигини кўрсатиб турибди. Бизнинг олдимизда мазкур фаннинг талабалар томонидан ай-нан қандай йўллар билан ўрганилишини таъминлаш масаласи қад кўтаради. Бу масалани ҳал этиш бўйича менинг таклифларим:

1) фан юзасидан замонавий ўқув қўлланма тайёрлаш ва институт АРМ ни шу ўқув қўлланма билан етарли миқдорда таъминлаш;

2) институтда фаолият юритаётган "Камолот" ёшлар ижтимоий ҳаракати фаоллари билан биргаликда талабалар ўртасида "Педагогик маданият" фани ўқилишини тренинг тарзида ташкил этиш ва гуруҳлар ўртасида фан юзасидан билимлар беллашувлари ўтказиш;

3) "Педагогик маданият" фанини факультатив курс сифатида ўқитилиши масаласини институт раҳбарияти эътиборига ҳавола қилиш.      

Фойдаланилган адабиёт:

1. Каримов И.А. Она юртимиз бахту иқболи ва буюк келажаги йўлида хизмат қилиш - энг олий саодатдир. - Тошкент: "Ўзбекистон" НМИУ, 2015.

2. Исаев И.Ф. Профессионально-педагогическая культура преподавателя. – Москва, Академия, 2004.

3. Олий ўқув юрти ўқитувчиси компетенциялари. Илмий-услубий иш-ланма. Тузувчи: пед.ф.н., доц. Ш. Абдураҳмонов. – Наманган, НамМПИ, 2013.