Электромагнетизм. Әр түрлі заттардың магниттік қаситеттері

Жоспары

Кіріспе

1.Электромагнетизм

1.1 Магнит өрісі және магниттік индукция туралы.

1.2 Әр түрлі заттардың магниттік қасиеттері.

2.Магнит өрісінің заңдылықтары

2.1 Магнит ағыны, индуктивтілік.

3.Қорытынды.

Кіріспе

                     Өте ерте заманда адамдар темір рудасының кейбір сорттарының басқа темірлерді өзіне тартатын қасиеті барын байқаған. Осындай руданы ең алғаш рет адамдар ежелгі грек қаласы Магнезияның маңында тапқандықтан, бұл металды магнит деп атап кеткен. Оның солтүстік және оңтүстік полюстері бар. Бір магниттің солтүстік полюсы мен екінші магниттің оңтүстік полюсы  бір-біріне тартылады да, аттас полюстер тебіледі. Яғни магниттің маңында қандай да бір күш сызықтары бар . Ол-магнит күшінің сызықтары болып табылады, оңтүстік полюстан солтүстік полюсқа қарай бағытталады.

                     Бұл арада біз электр мен магнетизмнің арасында тығыз байланыс бар екенін байқаймыз. Егерде біз біршама ток жүріп жатқан өткізгіштің жанына магнитті стрелканы жақындатсақ, стрелканың өткізгішке қарай бұрылғанын байқаймыз.

                     Бұл дегеніміз электромагнит өрісі өткізгіштің жан-жағында бірдей деген сөз. Яғни жүріп тұрған электр тогы өткізгіштің маңында электр өрісін тудырады екен. Ал оның күштік сызықтары біз токтың жүріп тұрған бағытымен қарағанымызда сағат тілінің бағытына сәйкес келеді.Сонымен қатар ток күші көп болған сайын электромагиттік  өріс де күшті болады.

Жалпы, магниттер туралы айтқанда заттарды үш топқа бөлуге болатынын айтқан жөн. Олар диамагнитті, парамагнитті және ферромагнитті болып бөлінеді. Диамагнитті заттардың магниттік өтімділігі |і 1-ге сэл ғана жетпесе (мысалы үшін^висмутта ол 0,99983), парамагнитті заттардың магниттік өтімділігі ц = 1,00036, яғни 1- ден сәл артық. Енді ферромагнитті затгарға келетін болсақ, олардың магнитгік өтімділіктері 1- ден әлдеқайда көп, 10000, ал кейбір материалдардыкі тіпті 1 000 000- ға дейін жетеді.

Осыған орай, заттарды қасиеттеріне қарай үш топқа емес, екі топқа бөлген ыңғайлы болады: ферромагнитті және ферромагнитті емес. Өйткені ферромагнитті емес заттардың магниттік өтімділіктері іс жүзінде 1- ге тең, ал ферромагнитті затгарда (темір, никель, кобальт жэне оның қоспалары, ферриттер жэне тағы басқалары) ол 1- ден әлдеқайда жоғары. Жалпы электротехникада ферромагнитгі заттармен көп істес болатынымызға байланысты бұл материалға толығырақ тоқгалғанды жөн көрдік. Егер де бір ферромагнитті затты алып қарасақ, оның әр жерінің магниттелулері әртүрлі болады. Магниттелу векторларының бағыты ферромагнитті дененің ішкі кернеуі мен кристалдық құрылымына (структурасына) байланысты болады.

Мүндай дененің жекелеген жерлерінде магниттелудің векторлары эр жаққа қарай бағытталған. Сондықтан да ондай дененің магнитгелуі былайғы уақытта ешқандай белгімен аныктала қоймайды. Оны байқау үшін біз мұндай денені сыртқы магнит өрісіне орналастыруымыз керек. Егерде біз осындай ферромагнитті денені сыртқы магнит өрісіне орналастырсақ, осы сыртқы магнит өрісінің әсері арқылы бұл дененің жекелеген жерлерінің магниттелу векторлары сол сыртқы өрістің бағытына қарай бұрылады. Бір сөзбен айтқанда, ферромагниттің магнит өрістері мен сыртқы магнит өрісі қосылады.     Осының нәтижесінде негізгі (қосынды) магнит өрісінің иңдукциясы сыртқы өрістің өзінің магниттік индукциясынан жүздеген, тіпті жүз мындаған есе артық болып шығады.

1.Электромагнетизм

1.1 Магнит өрісі және магниттік индукция туралы.

Бір өткізгіш апып, оны дөңгелек иірім етіп орап, сол арқылы ток . өткізетін болсақ, осы иірімнің ортасындағы магнит өрісі Н - I / 2жг формуласымен анықталады. 2пг дегеніміз сол дөңгелектің шеңберінің ұзындығы. Егер өткізгіш бір ғана иірімнен емес, көптеген иірімдерден тұратын болса, оны соленоид деп атайды. Осы соленоидтардың

ортасындағы индукцияны В = /і_а~ формуласымен табады. Мұндағы

- ортаның абсолюттік магнитгік өтімділігі, Гн/м; I - ток күші, А; п - иірім саны; / - соленоидтың үзындығы, м.

Ток күші I мен иірім саны п екеуінің көбейтіндісін магниттеуші Ғ күш деп атайды да, ампер-иіріммен белгілейді. Егер 200 иірімі бар соленоид арқылы 15 А ток өткізетін болсақ, онда магниттеуші күш 15*200=3000 ампер-иірім болады.

Магниттік жұмсаң материалдардың магниттелуі тез жоғары шамаға көтеріледі де, магниттелуінің қайтуы да аса көп уақыт алмайды

Көптеген жағдайларда мектеп оқушылары болсын, кейде әртүрлі оқу орындарының студенттері болсын жалпы өріс және индукция туралы түсініктері жеткілікті болмайды. Оны автор өз тэжірибесінен білетін болғандыктан, осы мәселеге қарапайым тілмен тоқгала кеткенді жөн көрді.

Электр тогы жүріп жатқан өткізгіштің маңында әртүрлі заттарға әсерін тигізе алатын магниттік күштер бар екені XIX - ғасырда - ақ белгілі болған. Магниттік күштер әсіресе темір, болат және басқа да қорытпалардан тұратын денелерге үлкен әсер етеді. Бүл күштер ерекше кернеулік жағдайда болатын материалдық орта арқылы беріледі де, магнит өрісі деп аталады.

Ал осы магнит өрісін тек қана қозғалыстағы электр зарядтары ғана тудыра алады. Қозғалмайтын зарядтар магнит өрісін тудыра алмайды. Ал қозғалмайтын зарядтардың маңында электростатикалық өріс пайда болады. (Әсіресе қыстың күні кейбір адамдардың сырт киімдеріне тиіп кеткенде ток соққан сияқгы эсер алатынымыз - сол сырт киімге қозғалмайтын зарядтардың жиналуы себепті.) Жэне де магнит өрісі электр өрісі өзгерген уақытта да пайда болады. Ал өз кезегінде магнит өрісі тек қана қозғалыстағы электр зарядтарына ғана әсерін тигізе алады. Қозғалмай тұрған электр зарядына магнит өрісі эсер етпейді.

Магнит өрісі ауа, әйнек, қағаз, су сияқты көптеген заттар арқылы өте алады және ауасыз кеңістік арқылы да өте алады. Қазіргі физика магнит өрісін материяның ерекше түрі деп біледі. Жэне әртүрлі заттарға әсерін тигізіп, оларды қозғалысқа келтіре алатын болғандықган оның энергиясы бар екеніне де дау жоқ.

Магнит өрісіндегі магниттік күштер белгілі бір бағытта әсер етеді және ол бағыттарды магниттік күштік сызықтар деп атайды. Шындығында магнит өрісі өзі орналасқан орында бүкіл кеңістік бойынша жайылады. Бірақ оның күшін дәл көрсету үшін ғана әлде қою (магнит өрісі күшті), әлде сұйық етіп (магнит өрісі әлсіз) күштік сызыктарды сызады. Сөйтіп, күштік сызықгар материалдық магнит өрісін көрсетеді.

Магниттік күштік сызыктардың электрлік күштік сызықтардан өзгешелігі - олар әрқашан да тұйық болып келеді. Ал электрлік күштік сызықтар бір электр зарядында басталса, екіншісінде аяқталады

Күштірек магнит өрісін алу үшін сымнан ораған катушканы пайдаланады. Ондай жағдайда әрбір иірімнің магнит өрісі бір- бірімен қосылады да, ортақ бір магниттік ағынға қүйылады. Катушканың ток сағат тілінің бағытына қарсы жүріп жатқан жағынан (шетінен қарағанда) магниттік күштік сызықгар шығады. Осы жерді солтүстік магниттік полюс деп атайды да N (Могсі - солтүстік) әрібімен белгілейді. Келесі жағын 5 (8М- оцтүстік) әрібімен белгілейді.

Катушкадағы иірімдердің саны мен ондағы ток неғұрлым үлкен болса, соғұрлым катушканың магнит өрісі күштірек болады. Басқаша айтқанда катушкадағы иірімдерден өтіп жатқан токтың иірімдердің санына көбейтіндісі неғүрлым жоғары болса, соғұрлым катушканың магнит өрісі жоғары болады. Мысалы, бір иірімнен 1А ток өтіп жатса немесе 50 иірімі бар катушка арқылы 20 мА ток жүріп жатса, немесе 500 иірімді катушка арқылы 2 мА ток жүріп жатса біз осы жағдайлардың бәрінде бірдей магнит өрісін аламыз.

Мүндай кезде катушканың барлық иірімдерінің сымдарының жалпы қосындылық көлденең қимасы арқылы 1000 мА болатын ток өтіп жатады.

Полюстардың солтүстік жэне оңтүстік деген аттары да тегін берілмеген - горизонталь жазықтықта жеңіл айнала алатын мүмкіндігі бар тогы бар катушка солтүстік полюсы солтүстікке, ал оңтүстік полюсы оңтүстікке қарап тұратындай болып орналасуға ұмтылады. Бұл құбылыс катушканың магнит өрісінің Жердің магнит өрісімен өзара әсерінің салдарынан болады.

Жер шарын қоршап түрған жэне көктей өтіп тұрған магнит өрісінің себебі әлі дәл анықтала қойған жоқ. Жердің магнит өрісі атмосферадағы электр құбылыстарымен байланысты екені анық. Жер бетінен ондаған, жүздеген километр биіктікте ауаның иондалған қабаты бар. Оны ионосфера деп атайды. Бүл қабатта атомдардың бір бөлігі оң иондар мен электрондарға бөлініп кеткен. Ондай құбылыс Ғаламның алыс түкпірлерінен Жерге келіп жеткен күн сәулесі мен космостық сәулелердің әсерінен болады.

Жер магнетизмінің теорияларының бірі бойынша, жер шарының өз осінен айналуы себепті атмосферадағы зарядталған бөлшектер ток тудырады. Яғни, жер шары тогы бар бір иірім сыммен оранған сияқты әсер қалдырады. Жердің магнит өрісін осы атмосфералық ток тудырады жэне оңтүстік географиялық полюсте оңтүстік магниттік полюс орналасса, солтүстік географиялық полюсте солтүстік магниттік полюс орналасқан. Ал енді тағы бір теория бойынша Жердің магнит өрісі айналуы себепті болатын Жердің ішінде пайда болатын токтардың әсерінен түзіледі.

Күннің бетінде, ішінде болып жататын әртүрлі процестердің әсері арқылы болып жататын күн сәулесінің өзгеруі ионосфераға қатты эсерін тигізеді. Сол уақытта Жердің де магнит өрісі өзгереді. Кейде қатты өзгеріс салдарынан магниттік дауылдар да болып тұрады. Ол өзгерістер күн белсенділігінің кенеттен өзгеруінің салдарынан болады. Күн бетіндегі таңба деп аталатын гиганттық жарылыстар міне, солардың бірі

Өзіміз жоғарыда танысқан магнит өрісі дегеніміз осы В әрібімен белгіленетін магниттік индукциямен сипатталады. Ол магниттік күштік сызықтардың қоюлығымен байланысты. Кеңістіктің кез- келген жерінде өріс күштірек болса, ол жердегі магниттік күштік сызықгар да соғұрлым қою болады да, соған байланысты магниттік индукция да жоғары болады. Сондыктан да магниттік күштік сызықтарды магнит индукциясының сызықтары деп те атайды.

Егер де қайсыбір орында магниттік күштік сызықтар біркелкі орналасса, (барлық жерде бірдей қоюлықта - яғни сызықгар бір - бірінен бірдей қашықтықта деген сөз) онда мүндай жердегі өрісті біртекті деп атайды. Дәл осы орында магниттік индукция да барлық жерде бірдей деген сөз. Мұндай өріс ұзындығы диаметрінен әлдеқайда үлкен катушканың ішінде пайда болады. Катушканың шеттері мен оның маңында өріс біртекті емес (біркелкі емес) жэне катушканың ішіндегі өріске қарағанда әлсіз.

Егерде катушкамыз тороида түрінде болса, яғни тұйық шеңбер тәрізді болса, онда ондай катушканың барлық жеріндегі өріс шамамен алғанда біртекті болады. Мұндай катушканың тиімділігі сонда, бұларда өріс тек катушканың ішінде ғана орналасады да, жан - жағындағы кеңістікке тарап шашылмайды.

Магнит өрісінің күшін сипаттау үшін жиі түрде магниттік индукцияның орнына магнит өрісінің кернеулілігін қолданады. Ол Н әрібімен белгіленеді де, магниттік индукцияға пропорционал болады және онымен қатынасы төмендегідей болады:

н=вці_а.

Мұндағы ц_а дегеніміз - абсолюттік магниттік өтімділік. Ол туралы төменде түсінік беріледі.

Белгілі бір аудан арқылы оны көктей өтіп түрған магнит өрісін магнит ағыны деп атайды. Магнит ағынын Ф әрібімен белгілейді де, вебермен (Вб) өлшейді.

Магниттік индукция магниттік күштік сызықтардың қоюлығымен байланысты болғандықган, магнит ағынының 1 см² көлденең қимасының ауданы арқылы өтіп жатқан күштік сызықтардың саны магниттік индукцияға пропорционал болады. Онда 5¹ аудан арқылы оған тік (перпендикуляр) өтіп жатқан күштік сызықгардың жалпы с&ны біртекті өріс үшін В мен 5 көбейтіндісіне тең болады да, осы 5 аудан арқылы оны көктей өтіп жатқан магнит ағынын анықгайды:

Ф = В5,

бүдан В = Ф / 5, яғни магниттік индукция дегеніміз магнит ағынының тығыздығы деген сөз болып шығады. Магниттік индукцияның өлшемі тесла (Тл). Бұрын бұл өлшемді СГС жүйесінде гаусспен өлшеген (Гс). Ал 1 Тл = 10⁴ Гс.

1.2Әртүрлі заттардың магниттік қасиеттері

Егерде ауада, болмаса ауасыз кеңістікте пайда болған магнит өрісінде белгілі бір денені орналастырса, онда әлгі біздің өрісіміздің түрі өзгереді. Кейбір денелерде өтіп жатқан магнит ағыны күшейетін болса, енді біреулерінде әлсірейді.

Қоршаған ортаға қарағанда магнит ағыны күшейетін денелерді парамагнитгік заттар деп атаймыз. Ал магнит ағыны әлсірейтін денелер диамагниттік заттар деп аталады.

Ауадағы магнит ағынымен салыстырғанда денедегі магнит ағынының қанша есе рет өзгеретінін көрсететін шама заттың салыстырмалы магниттік өтімділігі немесе жай гана сол заттың магниттік өтімділігі деп аталады.

Ол  әрібімен белгіленеді. Әрине, салыстыруға тұратын магнит ағындары бірдей аудандар арқылы өтетін ағындар болулары керек.

Магниттік өтімділік өте маңызды шама болып табылады, өйткені ол магнит өрісі пайда болған ортаның магниттік қасиетін сипаттайды - басқаша айтқанда магнит өрісіне қайтаратын жауабын білдіреді.

Парамагниттік заттарда ц > 1 болса, диамагниттік заттарда ц < 1. Көптеген парамагниттік заттарда болсын, диамагниттік заттарда болсын ц 1- дің маңында ғана. Тек қана ауасыз кеңістікте (вакуумде) ғана }і = 1. Дегенмен ауа үшін де ц = 1 деп есептеледі.

Ал енді абсолюттік магнитгік өтімділік (ц_а) деген үғымның салыстырмалы магниттік (ц) өтімділікпен қарым - қатынасы төмендегідей болады:

Ца = ЦоЦ.

Мүндағы  дегеніміз вакуумның (ауаның) абсолюттік магниттік өтімділігі - оны магниттік тұрақгы деп атайды: \і₀ = 4и10 "⁷ Ом • с / м.

Ал бірақ та парамагниттік заттардың ішінде ферромагниттік заттар ерекше орын алады. Олардың магниттік өтімділігі жүзге, тіпті мыңға дейін жетулері мүмкін. Олар электротехника мен радиотехникада кеңінен қолданылатын болат, никель, кобальт сияқты заттар және кейбір қорытпалар болып табылады.

Аталған ферромагниттік денелерде магнит ағынының осыншама күшеюінің себебі - бұл денелер сыртқы магнит өрісінің әсерімен магниттеледі де, өзінің меншікті магнит өрісін тудырады. Ол меншікті магнит өрісі магниттеу өрісімен қосылып, нәтижелілік өріс әлдеқайда күшейіп шығады. Өрістің күштік сызықтары ферромагнетикке тартылады да, осы денеде қоршаған ортадағы магнит ағынына қарағанда әлдеқайда күштірек магнит ағыны пайда болады.

2.Магнит өрісінің заңдылықтары

2.1 Магнит ағыны, индуктивтілік.

К.4 - суретте катушканың көлденең қимасына перпендикуляр 8 жазыктық орналасқан. Оның орны үзік сызық арқылы көрсетілген. Бүл жагдайда біркелкі өрістің магниттік индукциясының сызықгары осы жазықгықгы тік бұрышпен көктей өтіп жатыр.

Ол деген сөз магнит индукциясының сызықтарының бағыты мен 8 жазықтығының нормалі арасындағы бұрыш а = 0 болады. Ф = В8 теңдігі тек осы шарт орындалғанда ғана (В = сопаі, а = 0° ) дүрыс болады. Егер магнит индукциясының сызықгары жазықгыкты а Ф 0° болғанда киып өтсе, магнит ағынының формуласы төмендегідей болады:

Ф = В8 соз а.

Қ.4 - суреттегі катушканың үзындығы I, ал иірімдерінің саны N болатын болса, ондағы токты I деп белгілесек, ондағы магниттік индукцияның формуласы төмендегідей

болады:                      

в = \^тп.

Осы формуланы Ф = В8 формуласына қойсақ, алатынымыз:

Катушканың магнит өрісінде N иірімі бар қайсібір сақина тәрізді тұйық контурды алып қарастырайық. Осындай контурды қамтитын толық ток Ш көбейтіндісіне тең болады. Катушканың магнит ағыны толық токтың мэніне тура пропорционал түрінде тәуелді, сондықган да Ш шамасын магнитттеуші Ғ күш деп те атайды.

Қ.4    - суретке қарап отырсақ, магнит индукциясының

сызықтары катушканың иірімдерімен коршалған екенін, және де оны айналып өтіп түйықгалатынын көреміз. Міне, осы жағдайды магнит ағыны катушканың иірімдерімен ілініскен деп атайды. Ал есептер үшін ағын ілінісулері мэні енгізілген.

Катушканың жекелеген иірімдерімен ілініскен магнит ағындарының қосындысы агын ілінісуі (потокосцепление) деп аталады. Барлық N иірімі магнит ағынымен ілініскен катушканың ағын ілінісуі төмендегі формуламен анықгалады:

Ү = ФІУ,

мүндағы ¥ дегеніміз - ағын ілінісуі, Вебер (Вб).

Магнит өрісіндегі өткізгіш

Электр тогы өтіп жатқан өткізгіш сымды тұрақты магниттің өрісіне енгізейік. Өткізгіш сымды магниттің екі полюсының ортасына, магнитгің күштік сызықтарына перпендикуляр орналастырамыз. Магниттің магнит өрісі мен түракты токтың магнит өрістерінің қосылуы себепті өткізгіш сымның үстінде магнит өрісі күшейеді де, астында әлсірейді. Осының нәтижесінде электромагниттік күш пайда болады да, ол күш өткізгішті күштірек магнит өрісінен әлсіздеу магнит өрісіне қарай итеріп шығаруга тырысады.

Жалпы жағдайда электроомагниттік күштің бағытын сол қол ережесі арқылы аныктайды: егер сол қолдың алақанын магнит өрісінің күштік сызықтары оған кіретіндей етіп, ал төрт саусакты жазып, өткізгіш сымдағы токтың бағытымен сәйкес келетіндей етіп орналастырса, онда қайырылған бас бармақ электромагниттік күштің бағытын көрсетеді. Біздің жағдайда бұл күш төмен бағытталған.

Егерде бір контурдың маңындағы айнымалы магнит өрісі айнымалы ток жүріп тұрған басқа екінші контур арқылы пайда болатын болса, ондай жағдайда да бірінші контурда электр қозғаушы күші пайда болады. Мұндай жағдайды, яғни бір контурдағы ток екінші контурдағы токтың шамасының өзгергені себепті пайда болса, онда ол қүбылысты өзара ипдукция деп атайды.

Ал контурдағы ток осы контурдың өзімен ғана байланысты болса, яғни индукцияланған ЭҚК тогы өзгеретін өткізгіштің өзінде пайда болатын болса, онда оны өзіндік индукция деп атайды.

Өзіндік индукция әрқашан токтың өзгеруін жадағайландырып отырады. Яғни, токтың өзгеруі баспалдакты түрде болмайды.

Индукцияланған электр қозғаушы күштің бағыты Ленц заңы арқылы аныкталады: индукцияланған ток әрқашан да оны тудырған себепке қарсы бағытталады. Қ.4 - суретке қарайтын болсақ біз оны жақсы байқаймыз. Ондай себеп бұл арада магнит өрісінің өзгеруі болып табылады, яғни индукцияланған электр қозғаушы күшінің магнит өрісі негізгі магнит өрісінің өзгеруіне кедергі жасауы керек.

Мысалы үшін, негізгі магнит өрісі азая бастады дейік. Енді осы азаюды тежеу үшін индукцияланған токтың магнит өрісі негізгі өріспен қосьшуы керек.

Ал егер негізгі өрістің индукциясы жоғарьшай бастаса, онда керісінше, индукцияланған токтың магнит өрісі негізгі өріске қарсы бағытталған болуға тиісті.

Индуктивтілік

Түзу өткізгіш сым немесе тогы бар катушка магнит өрісінің көзі болып табылады жэне меншікті ағын ілінісулерімен сипатталады. Катушкадағы ток өзгергенде оның меншікті ағын ілінісуі де өзгереді. Ал егер магниттік жүйе магнит ағынымен байланысқан екі катушкадан түратын болса, онда өзара ағын ілінісулері де өзгереді.

Осы екі жағдайда да ағын ілінісулер токтың шамасымен қатар сол ортаның қасиетгеріне, катушкалардың формасы мен өлшемдеріне және олардың өзара орналасу жағдайларына да тәуелді болады.

Осы тәуелділіктерді аныктау үшін меншікті жэне өзара индуктивтік ұғымдары енгізілген.

Өтіп жатқан токтың жеке өзі ғана тудыратын магнит өрісімен байланысын меншікті индуктивтік деп атайды. Меншікті индуктивтіктің шамасы электр тізбегіндегі элементтің өзіндік индукциясының ағын ілінісуінің осы элементтегі токқа қатынасына тең:

Индуктивтілігін пайдалануға арналған электр тізбегінің элементін индуктивтік катушка деп айтады.

Цилиндр немесе сақина тәрізді катушка үшін :

мұндағы а - сымдардың ара қашықгығы, г₀- өткізгіштің көлденең қимасының радиусы.

Екі индуктивтік катушканың өзара индуктивтігі дегеніміз - бір катушканың өзара индукциясының ағын ілінісуінің осы ағын ілінісумен байланысты болатын келесі катушканың тогына қатынасы.

Бір - біріне жақын орналасқан тогы бар екі катушканың магниттік байланысы қандай құбылысқа негізделген? Ол бірінші катушканың тогы арқылы пайда болған магнит ағынының екі катушканың да орамдарымен толық немесе жартылай ілінісуімен байланысты. Айталық, магниттік сейілу жоқ, яғни бүкіл магнит ағыны Ф екі катушканың да орамдарымен толық ілініскен. Мұндай жағдайда бірінші катушканың меншікті ағын

Іс жүзінде бірінші каіушкадағы магниттік индукцияның сызықгарының біраз бөлігі екінші катушкамен магниттік байланыста болмайды. Бүл сызықтармен магниттік сейілу ағыны анықгалады. Магниттік (индуктивтік) байланыс пайдаланьшатын құрылғыларда магниттік сейілу ағынын мүмкіндігінше азайтуға тырысу керек.

Бірақ та сейілу ағынын жоғалту мүмкін емес болғандықган, әрқашан бірден кем болатын к магниттік байланыс коэффициентін қолданады:

м=к4цг₂.

Қорытынды

Оны қазіргі ғылым былай түсіндіреді. Атомның ядросының айналасында қозғалып жүрген электрондар магнит өрісін тудыратын элементарлық электр тогы болып табылады. Егерде зат ферромагнит емес болса, онда сол заттағы элементар магнит өрісі бейберекет орналасқан, яғни бағыттары әртүрлі болады. Мұндай заттарда аса бір байқала қоятындай нәтижелілік өріс пайда болмайды, ал атомның ішіндегі магнит өрісі сыртқы кеңістікте іс жүзінде байқалмайды.

Сыртқы магнит өрісінің әсерімен элементар магнит өрісінің орналасуында өзгеріс пайда болады. Тек көңіл аударатын нәрсе - егер затта магниттік өтімділік  1- ге жақын болса, мұндай өзгеріс шамалы ғана болады. Соның өзінде парамагниттік заттарда элементар токтардың нәтижелік магнит өрісі сыртқы өріспен қосылады. Сөйтіп, аз да болса өрістің күшеюі байқалады.

Ал диамагниттік заттарда керісінше, атомішілік элементар токтардың нәтижелік өрісі сыртқы өріске қарсы бағытталған, сондықган да өрістің аздаған әлсіреуі байқалады. Ал сыртқы өрістің әсерін алып тастасақ, онда элементар токтар қайтадан бейберекет қалпына келеді де, нәтижелік ішкі өріс жоғалады.

Ал ферромагнетиктерде бәрі басқаша. Қалыпты температура кезінде олардың құрылыстары кристалл түрінде болады. Ферромагниттік заттардың кішкентай кристалдары жекелеген магниттелген облыстардан тұрады. Бұларды донер деп атайды, ал олардың көлемдері 10 ~² - 10 “³ см шамасында ғана болады. Әрбір донерде атомдардың магнит өрісі белгілі бір тәртіп бойынша орналасқан, яғни орналасу бағыттары бірдей болады.

Магнитгелмеген дененің денелердің магнит өрістерінің бағыттары әртүрлі болады. Сыртқы магнит өрісінің әсерімен дененің ішінде орналасқан атомдардың магнит өрістері сыртқы өрістің бағыты жаққа бұрылып, сол бағытпен орналасады. Дұрысырақ айтсақ, бағыттары сыртқы өрістің бағытымен аз да болса сәйкес келетін, өзінің өрісі бар домендер көрші домендердің есебінен ұлғаяды. Осы жағдайда күшті нәтижелік өріс пайда болады.

Сыртқы магниттеу өрісі күшейген сайын денелердің элементар магнит өрістерінің орналасуында белгілі бір тәртіптің күшейгені байқалады және жалпы магнит ағыны күшейеді.

Қолданылған әдебиеттер.

1.      Попов    В.С.,    Николаев    С.А.    "Жалпы    электротехника   және электроника негіздері». М., "Энергия", 1987.

2.      Данилов   И.А.,   Иванов   П.М.      "Жалпы   электротехника   және электроника негіздері». М., "Высшая школа", 1989.

3.      Харченко В.М. "Электроника негізі". М., "Энергоиздат", 1982.

4.      Рабинович    Э.А.    "Жалпы    электротехника    бойынша    есептер жиышығы және жаттығулар". М., "Энергия", 1988.

5.      А.Медетбекова, А.Салькова, А.Ананьев, Е. Мағазов «Электротехниканың теориялық негіздері» «Фолианит баспасы» Астана – 2009ж

6.      М.Исаханов, Ш.Өмірзақов, «Электр машиналары», «Фолианит баспасы» Астана – 2010ж

7.      Михеев Ю.А. «Общая электротехника с основами электроники» Контрольные задания. М.: Высшая шк. 1986 ж.

8.      И.А.Данилов, П.М.Иванов «Дидактический материал по общей электротехнике с основами электроники » Москва Высш. Шк. 1987ж.