Открытый урок: «Шамилил г1олохъанлъи»

             1.   Дарсил тема:

«Шамилил  г1олохъанлъи» ( Слайд 1 )

Дарсил  мурадал:

1. Имам  Шамилил  х1акъалъулъ лъималазул  бугеб   лъай  г1ат1ид гьаби.

2. Ц1алдохъабазул лъик1аб  ц1алиялъул  ругьунлъаби  церет1езари  ва  тексталъул  къокъаб х1асил  бицине  ругьун  гьари. Раг1абазул нахърател бечед  гьаби.

3  «Ват1ан  хириязе  хвел  бук1унареб»  -  маг1на  бич1ч1инаби . Ват1аналде  рокьи  бижинаби.

Дарсил алатал :  Имам Шамилил  суратал, слайдал, интерактивияб доска, ц1иял  раг1аби , видео.

Дарсил   тайпа : г1адатияб  гуреб  дарс.

                      Дарсил план:

I      Дарсиде   х1адурлъиялъул   лах1зат. Салам кьей.

II     Дарсил  тема  ва  мурадал  баян  гьари.

III    Рокъобе  кьураб   х1алт1ул  халгьаби.

IV    Физминутка

 V     Ц1ияб  тема бицин.

 VI     Малъараб     щула    гьаби.

 VII   Рокъобе х1алт1и

 VIII   Дарсил  х1асил  гьаби

                               Дарсил ин:

          I   Дарсиде  х1адурлъиялъул  лах1зат. ( Слайд 2 )

-Рорч1ами,  лъимал.   Дун  ц1акъ  йохарай   йиго жакъа  нужер  классалда дарс  кьезе  щвеялдаса.

-Жакъа  нилъер  бук1ине  буго  г1адатияб  гуреб  дарс

        II   Дарсил тема ва мурадал  баян  гьари.

  Нилъер  дарсил  тема  ккола  « Имам  Шамилил  г1олохъанлъи»

- Дарсил   мурадги буго  имам  Шамилил  х1акъалъулъ  г1ат1идго ва гъваридго  нужеда  малъи ва Ц1адаса  Х1амзатил « Ват1ан» -  кеч1 такрар гьабун   щула  гьаби.

  III   Рокъобе кьураб тема гьикъи.

-  Гьанже   лъимал   цере   квералги  лъун    берцин   гьабун г1одор  ч1а.

-Лъица    бицинеб ,  нилъеца  щиб  кеч1  ц1алараб  цебесеб  дарсида? 

 Тестал  ( Слайд 3)

 А)  Г1ажаибаб  гъвет1

Б) Ват1ан

В)  Дагъистан

- «Ват1ан»  кеч1  лъица  хъвараб?

А)  Ф. Г1алиева

Б)  Ц1. Х1амзат

В)  Р. Х1амзатов

Г)  З. Х1ажиев

 ( бихьизабила Ц1. Х1амзатил  портрет). Лъималаз  бицина  Ц1адаса  Х1амзатил   творчествоялъул   х1акъалъулъ.

Кеч1алда  т1ад  х1алт1и:

- Цадахъ  кеч1  ц1али.

- Гъорлъа  бищун  ц1али.

- Лъималаз  кеч1  пасих1го  бицин.

  VI  Рокъобе  кьураб  х1алт1и  щула  гьаби .

 ( Слайд 4 )

Тестал.

Воре, гьалмагъ,

мун  вижарав ……..(  рукъ  ц1уне, ракь  ц1уне  )

Ват1аналъе

мустах1икъаб……..( къимат  кье, лъай  кье  )

Инсанасул

………..( намусалда,  ях1алда)  рекъелищ.

Рукъ тун, …..( гьобол, тушман)

жанив виччан

бегьилищ?

 IV Физминутка

V  Дарсил  ц1ияб тема.

1)Жанире  лъугьиналъул  накъит.

Цадахъ  ц1алила аби.

Ват1ан  хириязе  хвел  бук1унаро.  ( Слайд 5 )

- Лъимал щиб  жо кколеб  Ват1ан?

- Кин  бич1ч1уна  нужеда  гьаб абиялъул  маг1на?

(Лъималазул  жавабал)

(Лъималазул жавабал г1ат1ид гьарила).

Гьеб  абиялъул маг1на ккола  дунялалда  ругеб  мехалъ нилъеца х1аракат бахъизе ккола   гьит1инаб г1аги лъик1лъи гьабизе. Гьабураб лъик1лъи киданиги к1очонаро. Ват1аналде бугеб рокьи нужеда бихьизабизе к1ола т1абиг1ат ц1униялдалъун к1удиязул-х1урмат гьабиялдалъун .

Хурзабазда,ахазда г1алахазда ,иццазда, муг1рузда, к1к1алазда, къват1азда  ц1арал г1емерисел г1адамазул ц1араздасан рач1арал руго .

Щивасе   бокьула жиндирго  Ват1ан, г1агараб  ракь,гьавураб  ва г1ураб  росу, шагьар. Нилъеда, г1умруялъ кире  кканиги,  к1очонаро нилъер  росдал,  шагьарал, къват1алги, ахал - хурзалги,  мег1ер- г1алахги. Гьедин  хъварал  ратила, рик1к1аде  ккедал, ц1ар  лъаларев маг1арулас  Ват1аналъул сипат  гьабун  гьал  раг1аби:

Лъималги  т1ок1к1араб, т1егьги  берцинаб

Т1епцулъ  г1одула  берал,

Рииги  гьомгьолаб,  гьуриги  х1илаб,

Гьорогох1ил щобал щола рак1алде……….

Хурзабазда,ахазда, г1алахазда, иццазда, муг1рузда, к1к1алазда, къват1азда  ц1арал г1емерисел г1адамазул ц1араздасан рач1арал руго .

Х1ажил ицц-гьеб ицц бачун ,ялъуни къач1ан буго  Х1ажица. Гьесул ц1ар киданиги к1очене гьеч1о … Лъун буго къват1алде ц1ар Имам Шамил .  Щивха  кколев  Имам  Шамил?   ( слайд  5 ) 

           ( Лъималазул  жавабал)

 ( Лъималазул  жавабал  г1ат1ид  гьарила).

Имам Шамилил бет1ерлъиялда  гъоркь  маг1арулал  рагъана  жидедасаго  чанго  нухалъ  ц1ик1к1араб  пачаясул  аскаралде  данде  ва  хвел гьеч1еб ц1аралъе  мустах1икълъана.  Гьесул  ц1арги  нилъеда  киданиги  к1очене гьеч1о.

Муг1алимас ц1ияб тема баян гьаби.

Жиндирго   Ват1аналъе  г1оло  Генуса  Шамилица  гьабураб  къеркьеялъул  ц1ар   т1ибит1ун буго, гьит1инаб  Дагъистаналда  гуребги,  дунялалдаго  т1ад.

Имам  Шамил  гьавуна  Генуб  росулъ    1797  соналъ.  Васасда  ц1ар  бук1ана  Г1али. Цогидал  лъималго  г1адин,  Г1али  г1емер  унтулаан. Унти т1аса унеб гьеч1олъи  бихьун, росулъ бук1араб г1адаталда  рекъон, васасда  ц1ар  хисана. Гьесда  ц1ар  лъуна  Шамил. Ц1ар  хисун  хадуб,   г1адамаз  абухъе,  сахлъана. Гьит1инаб г1умру  Шамилил  ана жиндирго  росулъ.  Гьудуллъун  гьесул  вук1ана  мадугьал  Гъазамух1амад, хадув жив Дагъистаналъул т1оцевесев  имамлъун  вахъарав.  Лъаялда  хадув ун,  Шамил ц1алана бат1и- бат1ил росабалъ  Дагъистаналдаго  ц1ар  арал  г1алимзабазда  цеве.

Ц1алана  гьес  г1елму  10  соналъ.  Шамил  гьит1инго  лъугьана  гугаризе ,  гамач1  рехизе, г1ебеде   к1анц1изе   гьунар  бугев   васлъун.  Эркенго   вахунаан   гьев   15-20 метр   борхалъи  бугеб  гъот1оде.

Г1емер  рик1к1ад  гьеч1еб  Г1ашилт1а  росдада аск1об  буго Ах1улгох1.  Шамилил  бет1ерлъиялда  гъоркь  маг1арулал  рагъана  жидедасаго  чанго  нухалъ  ц1ик1к1араб  пачаясул  аскаралде  данде  ва  хвел  гьеч1еб  ц1аралъе  мустах1икълъана .

1830  соналъ ,  Ах1улгох1даса нахъе  унаго, Шамил  к1анц1ана  Сагъри  къварилъухъан   чвахулеб  Г1андиг1оралда  т1асан,  мугъзада  жиндирго  гьит1инав  васги  ваччун.

Къокъаб  батана  г1умру  Генуса  Гъазимух1амадилги  к1иабилев  имам  Х1амзатбегилги.  Гьезул  мурадги  ишги  т1убазе  т1аде  ккола  Шамилиде .

25 соналъ   багъана   Дагъистаналъул   халкъ  Шамилил   бет1ерлъиялде  гъоркь  пачаясул  зулму  чаг1азде  ва  бак1алъул  ханзабазде    данде.

« Эркенлъи,  ялъуни  хвел!»-  гьеле  Шамилил   рагъухъабазул  гьа.

Ц1акъго  к1удияб  къуватгун  т1аделъун  пачаясул  талавурчаг1аз  Шамилил  ахираб  щулалъи -  Гъунибмег1ер  бахъана.  Чара  хварав  имам кверде  ине  ккана .  Пачаяс  гьев  вит1ана  Калугаялъул  шагьаралде.  Гьев  хъизангун  жанив  ч1езе  гьениб  пачаяс  кьуна  к1удияб  минаги,  гьелда  цебе  бугеб  гьит1инаб  ахги.  Шамилица  пачаясда  гьарана  Маккаялде  х1ежалде  ине изну  кьеян.  Пачаяс  изнуги  кьуна 1869 соналъ  имам х1ежалде  ана.  1871 соналъ  гьев  Мадинаялда  хвана  ва  вукъун  вуго   аварагасул  яс Пат1иматги   вацг1ал   Г1абасги  вукъараб   хабалалъ.

  Зах1матал  раг1абазда т1ад  х1алт1и.

Махщел,  логода, бегзабазул тухум .

Муг1алимасул  мисалияб  ц1али.

VI     Ц1ияб  тема  щула  гьаби.

а)        Рахас  гьабун  ц1али.

б)       Гъорлъа бищун  ц1али.

в)       Жалго – жидедаго  ч1ун  ц1али.

Тестал ва слайдал.

Шамил гьавуна…

А) 1795 с

Б) 1793 с

В) 1797 с

Т1оцебесеб Шамилил ц1ар…

А) Мух1амадБ) Г1алиВ) Ах1мад

Имам Шамил  ккола  ….

а) т1оцевесев  имамб) к1иабилев  имам

в) лъабабилев  имам

Гьев  вагъана …..

а) 10  соналъб) 22  соналъв) 25  соналъ

 VII     Рокъобе х1алт1и.

    ( гьум 121- 123 )   Пасих1го ц1ализе ва бицине.

VIII    Дарсил х1асил гьаби.