Презентация на тему "Пунктуация қаидилири"

• 1 слайд

  УЙҒУР ПУНКТУАЦИЯСИНИҢ ҚАИДИЛИРИ
  

• 2 слайд

  Уйғур пунктуацияси
  Чекит қоллиниши
  Соалбәлгүси қоллиниши
  Қош чекит қоллиниши
  Үндәш бәлгүси қоллиниши
  Пәш қоллиниши
  Чекитлик пәш қоллиниши
  Сизиқниң қоллиниши
  Тирнақниң қоллиниши
  Көп чекит қоллиниши
  Қош тирнақ қоллиниши
  Шәртлик бәлгүләр қоллиниши
  

• 3 слайд

  
  
  1-§.Чекит толуқ яки толуқсиз хәвәр җүмлиләрниң ахириға қоюлиду. Мәсилән:
  Мән йезини сеғиндим. Бүгүн жирақта жүрүп ақиған оқушимни түгитип, йезамға кетип баримән.(Ө.М.)
  -Нәгә барған едиң?
  -Пәрғанә вадисиға.
  -Яхши, қандақ ишлар, убдан өттима?
  -Яман әмәс, вақтида бәҗәрдуқ.(Н.И.)
  2-§.Тәбийәт мәнзирисини, һадисилирини тәсвирләйдиған, бирәр нәрсини тәрипләйдиған, вақиәниң кәйни-кәйнидин илдам өзгиришини билдүридиған қисқа, аташ җүлиләрдин кейин чекит қоюлиду. Мәсилән:
  Баһар өзиниң раса қиямиға йәтти.Қуяш қиздурмақта(М.Р.)
  Чекитниң қоллинилиши
  

• 4 слайд

  3-§. Чекит теч аһаң билән ейтилған, тиләк, тәләп, илтимас, мәслиһәт, буйруқни билдүридиған җүмлиләрдин кейин қоюлиду. Мәсилән:
  Мениң гөзәл ақ кәптирим, егиз уч.
  Чирайлиғим, қанат қеқип, бәхит қуч.
  Әзиз ана, тилсиз бала сөйүнсун.
  Әлдин әлгә течлиқ елип талмай уч.(С.М.)
  4-§. Давамида һекайә, мулаһизә, тәсвир, баян бар җүмлиләрдин кейин чекит қоюлиду. Мәсилән:
  Муса күливәтти. Рәисму күлкигә қошулди. Тохти ака сөзини давам әтти.(Н.И.)
  5-§. Әгәр лекин, бирақ, амма бағлиғучилири җүмлиләрни бир пүтүн қилип бағлимай, мустәқил җүмлиләрниң бешида кәлсә, уларниң алдидин чекит қоюлиду. Мәсилән :
  Сақаллирим барғансири қоюқлашмақта , маңлайқоруқлирим барғансири очуқлашмақта, чоңқурлашмақта. Лекин шундақтиму көңлүм қерийдиғандәк әмәс.(Ө.М.)
  

• 5 слайд

  6-§. Санап көрситилгән рәқәмләрниң, униңдин кейин кәлгән җүмлиләрниң ахириға чекит қоюлиду. Мәсилән:
  Депутатлар сессияниң төвәндики күн тәртиви бир еғиздин тәстиқлиди:
  1. Қазақстан Президиуми Рәисиниң Латвия ССРдин болидиған орунбасари сайлаш тоғрилиқ.
  2. СССР Хәлиқ егилигини тәрәқий әткүзүзниң 1975-жилға бәлгүләнгән Дөләт плани тоғрилиқ.
  3. СССРниң 1975-жилға бәлгүләнгән Дөләт бюджети тоғрилиқ вә СССРьниң 196жилқи Дөләт бюджетини орунлиниши тоғрилиқ.
  4.СССР Алий Совети Президиуминиң Указлирини тәстиқләш тоғрилиқ.
  7-§. Баш һәрипидин шәртлик түрдә қисқартилип елинған адәм исминиң шу қисқартилған һәрипидин кейин чекит қоюлиду. Мәсилән:
  И.Саттаров, Ө.Муһәммәдий, С.Мәмәтқулов.
  
  

• 6 слайд

  8-§. Санап көрситилгән рәқәмләр параграф бәлгүси статья, көнүкмә охшаш сөзләр билән биллә кәлсә, чекит шулардин кейин қоюлиду. Мәсилән:
  22-статья. Қазақстан ССРниң Алий Совети - Қазақстан ССРниң қанун чиқарғучи бирдин-бир органи.
  69-көнүкмә. Яғашчилар вә моздузчилиқ кәсиплиригә бағлиқ қоллинилидиған сөзләрни ейтип бериң.
  

• 7 слайд

  Соал бәлгүсиниң қоллинилиши
  ?
  Тоғридин – тоғра, сап соал мәнасини җүмлиләрниң кейин соал бәлгүси қоюлиду. Мәсилән:
  - Немә керәк еди, чоңна? – деди дуканчи
  - Өзлиригима?
  -Сили қанчинчи қийидила?
  

• 8 слайд

  Чекитлик пәшниң қоллинилиши
  ;
  1-§. Бир – бири билән бағлиғучиларсиз бағлинип кәлгән қошма җүмлиләрниң тәркивидики мәна жәһәттин зич бағланған бир нәччә җүмлиләр йейиқ болуп, уларниң арисидин пәш ишллитилгән болса яки у аддий җүмлиләр мәзмуниға бола мустәқил саналса, бундаз аддий җүмлиләр арисиға чекитлик пәш қоюлиду.
  2-§. Җүмлиләрдики бир хил мүчиләр иккидин ошуқ вә йейиқ болуп, өз ара пәш билән ажритилған бирикмә, группилврдин ибарәт болса, уларниң арисиға чекитлик пәш қоюлиду.
  3-§. Арилаш қошмажүмлиләр бир – бири билән зич бағлинип, бир синтаксислиқ пүтүнлүкни тәшкил қилса, уларниң арисиға чекитлик пәш қоюлиду.
  4-§. Йерим скобкиниң билән ажритилип, рәқәм яки һәрипләр арқилиқ санап көрситилгән жүмлиләрниң ахириға чекитлик пәш қоюлиду.
  
  

• 9 слайд

  Скобкиниң қоллинилиши
  1 - §. Ейтилған ой –пикирни толуқтуруп, қошумчә изаһлап келидиған кириш жүмлә вә кириш сөз һәм бирикмиләр скобка ичигә елиниду.
  2 - §. Драма әсәрлиридә ремаркилар скобкиға елиниду .
  3 - §. Елинған цитата, үзүндә яки мисалниң кимники, йәрдин елинғанлиғини көрситидиған мәнбәләрдики исим, фамилия вә әсәр нами в.б. скобқиға елиниду.
  

• 10 слайд

  ТИРНАҚ