Рабочая программа "Чеченский язык 1-4 классы" 2021/2022

ДОВЗИЙТАРАН КЕХАТ

Дешаран предметан «Нохчийн мотт» 1-4-чу  классашна  лерина йолу  белхан программа  х1оттийна хIокху документин бух тIехь:

–        МБОУ «СОШ № 9 им. А.М. Цебиева» юьхьанцарчу классашна лерина  йолу программа

–        юьхьанцара юкъарадешаран федеральни пачхьалкхан дешаран стандартан

–        Юкъара дешаран а, коьрта юкъара дешаран а пачхьалкхан программа  

–         Э.Х.Эдиловн Нохчийн меттан юьхьанцарчу классашна лерина герггарчу хьесапехь йолу программа, Нохчийн Республикин дешаран а, 1илманан а министерствос магийна йолу.

–        Федеральный закон Российской Федерации от 29.12.2012 г. № 279-ФЗ «Об образовании в Российской Федерации»;

–        Федеральный государственный образовательный стандарт http://минобрнауки.рф/documents/336;

–        Приказ Минобрнауки РФ от 31.12.2015 г «О внесении изменений в федеральный государственный образовательный стандарт основного общего образования, утверждённый приказом Министерства образования и науки РФ от 17.12.2010 г № 1897» № 1577;

–        Примерная основная образовательная программа начального общего образования (одобрена решением федерального учебно-методического объединения по общему образованию (протокол от 8 апреля 2015 г. № 1/115);

–        Приказ Министерства просвещения Российской Федерации №712 от 10 декабря 2020г. «О внесении изменений в некоторые федеральные образовательные стандарты общего образования по вопросам воспитания обучающихся»;

–        Приказ Министерства образования и науки Российской Федерации от 31 марта 2014 г. № 253 «Об утверждении федерального перечня учебников, рекомендуемых к использованию при реализации имеющих государственную аккредитацию образовательных программ начального общего, основного общего, среднего общего образования»;

–        Учебный план образовательного учреждения на 2021/2022учебный год.

Раздел 1.ДЕШАРАН ПЛАНЕХЬ НОХЧИЙН МАТТО Д1АЛОЦУ МЕТТИГ:

Юьханцарчу ишколан белхан программи тIехь Нохчийн мотт хьеха билгалдина 405 сахьт:

 1-чу классехь 99 сахьт,кIирнах 3 сахьт (33 белхан кIира)

2-чу классехь 102 сахьт, кIирнах 3 сахьт (34 белхан кIира)

3-чу классехь 102 сахьт, кIирнах 3 сахьт (34 белхан кIира) 

4-чу классехь 102 сахьт, кIирнах 3 сахьт (34 белхан кIира)

Программа х1оттийна юьхьанцара юкъарадешаран федеральни пачхьалкхан дешаран стандартан буха т1ехь, нохчийн мотт хьехаран башхалла билгалъяьккхина тематически планаш т1ехь Э.Х.Солтаханов,И.Э.Солтаханов,С.Э.Эдилов.язйинчу  1-чу классашна «Абат»,2-4  классашна  «Нохчийн мотт» учебникашца нисъеш.

Юьхьанцара юкъарадешаран школа - мехала, керла, жоьпаллин мур бу беран дахарехь: х1окху школехь д1адолало диллина долу дешар, кхузахь шорло цуьнан гонахарчу дахарца йолу юкъаметтигаш, хийцало юкъараллин дарж а, ша -шен вовзийта оьшуш хилар а совдолу. Т1аьхьа хиндолчу дерриге а дешаран бух кхуллу юьхьанцарчу школашкахь. Юьхьанцарчу школехь нохчийн матто, кхечу предметаша санна, меттан 1илманан декъехь шен маь1ница а йоккха меттиг д1алоцу. Цуьнан дешарца а, кхетамца кхиорехь а доккха маь1на ду.

Маттах лаьцна хаарш, барта а, йозанан а къамелан хаамаш караберзорца дешархойн таро хуьлу кхийолу дешаран предметаш а кхиамца 1амо, цуьнца цхьаьна гонахарчу дахарх дозуш долу шайн хаарш шордан.

«Школана хьалха лаьтта декхарш кхочушдарехь 1аламат доккха маь1на ду ненан меттан, х1унда аьлча школо болх оцу маттахь д1аболорца караерзайо беро дахарехь гулйина а ненан маттахь билгалйолуш йолу а хьекъалан хазна. Оцу кийчачу буха т1ехь школо д1ах1оттабо ша кхид1а а бен болу болх, аьлча а дуьненах лаьцна болу берийн кхетам алсам а боккху, уьш г1иллакх-оьздангалла йолуш кхиорехь а царна дешар 1аморехь а дерриге а декхарш кхочуш а до.

Вайн школашкара дешархой юкъараллин пайдечу къинхьегамна а, нохчийн къоман беркате т1аьхье хинйолчу кепара а кечбаран декхарца цхьаьна царна нохчийн меттан хаамаш балар доккха маь1на долуш ду.

Юьхьанцарчу муьрехь ненан мотт хьехаран коьрта декхар ду къамелан г1уллакхан цхьадолу тайпанаш 1амор (кьамелеладог1аррий, цунах кхетаррий; вистхила 1аморрий; дешаррий, йозий). Цул сов, оцу муьрехь ондда бух кхолла беза ненан маттахь вовшашца т1екаре хила хаарна, иза берашна хьехаран а, кхетош-кхиоран а коьрта г1ирс хилар хаийтарна.

Цуьнца цхьаьна кхийолчу дешаран предметийн санна, не­нан матто юьхьанцарчу муьрехь кхочушдан деза цхьадолу мехала юкъара г1уллакхаш а:

–        дешархойн 1аламах а, юкъараллих а долу хааршший, 1илманан юьхьанцара кхетаммий кхиор;

–        логически а, васт х1отторан а ойла кхиор;

–        къинхьегаме а, цуьнца цхьаьна дешаре а болу лаам кхиор;

–        лакхарчу классашкахь кхиамца деша бераш кечдар;

–        гонахарчу дахарца йолу юкъаметтиг а, нахе йолу нийса дог-ойла а кхетош-кхиор^[1].

Х1ора урокехь берийн дистхилар алссам хила деза: хаттарш деш, царна жоьпаш луш, шайх лаьцна дуьйцуш, вовшашца къамел деш, хьехархочуьнца юкъаметтиг лелош, ешначун чулацам юхасхьабуьйцуш.

Дешан маь1ни т1ехь а, аларна, нийсаяздарна а т1ехь бен болх биллина беш хилар мехала ду. Билгалйинчу темина, суьртах, бинчу тидамех, кинох лаьцна шайна еллачу кепаца а, шаьш а дийцаран, хаттаран, айдаран, т1едожоран предложенеш, тексташ, диалогаш х1итто 1амо деза бераш.

ЮЬХЬАНЦАРЧУ ШКОЛЕХЬ НОХЧИЙН МОТТ 1АМОРАН 1АЛАШОНАШ:

–         т1екаре хила дезаран, йоза-дешар кхид1а а 1амо дезаран 1алашонца нохчийн мотт караберзор;

–         къамелдаран хьуьнарш кхиор, нохчийн маттахь вовшашца т1екаре лело хаар;

–         нохчийн меттан лексикех, фонетикех, грамматикех болу т1еххулара хаамаш караберзор;

–         ладог1а, вистхила, шен маттахь еша, яздан хаар карадерзор;

–         Нохчийн Республикин пачхьалкхан нохчийн матте шовкъ кхоллар, шен къоман культурин дакъа иза хиларе терра.

Раздел 2. ДЕШАРАН ПРЕДМЕТ 1АМОРАН ЖАМ1АШ

Юьхьанцара школа чекхъяьккхинчу дешархочуьнгахь нохчийн меттан программа караерзоран декъехь хила деза хаарш:

–        нохчийн мотт пачхьалкхан мотт а, иза уьйран а, гонахара дахар довзаран а г1ирс хиларх кхеташ хилар;

–        школан а, юкъараллин а дахарехь нохчийн меттан хаарех пайда эца хьуьнар хилар;

–        нохчийн мотт къоман культурин а, синъоьздангаллин а мехаллийн цхьа т1ег1а лара дезарх кхеташ хилар;

–        тайп-тайпанчу хьелашкахь шен нийсархошца а, баккхийчаьрца а юкъаметтигаш лело хаар карадерзор, мехалчу х1умнашка а, синъоьздангаллин мехаллашка а экаме хила везарх кхеташ хилар.

ЮЬХЬАНЦАРЧУ ШКОЛЕХЬ НОХЧИЙН МОТТ 1АМОРАН ПРЕДМЕТНИ ЖАМ1АШ:

–         ладог1а хууш хилар: дуьйцучун чулацамах а кхеташ, къамел хазаран хьесапехь т1елацар;

–         нохчийн меттан фонетически система евзаш хила езар: мукъа а, мукъаза а элпаш а, аьзнаш а къасто, дешнаш дакъошка декъа а, аьзнаш ала а хууш хилар;

–         шен меттан доцу (т1еэцначу дешнашкахь бен ца лела) аьзнаш а, аьзнийн цхьаьнакхетарш а довза а, нийса схьаала а хууш хилар;

–         дешнаш, церан грамматически форманаш а евзаш, уьш муха кхоллаелла а, царах предложенеш вовшахтаса а, къамелехь пайда эца а хууш хилар;

–         нийсаяздаран бакъонаш евзаш хилар: доккха элп, дешдакъошца дош сехьадаккхар, сацаран хьаьркаш;

–         карадирзинчу хаарех дешаран а, вовшашца йолчу юкъаметтигашкахь а пайда эца хууш хила везар: диалог д1аяхьа, хаттаршна жоьпаш дала, евзаш йолчу лексикин бараме хьаьжжина, шегара хаттарш х1итто, текст юхасхьайийца, суьрташка хьовсуш предложенеш, тайп-тайпанчу теманашна билгалйинчу тематически кепашца йоцца монологически тексташ х1итто хууш хилар (чолхе доцу суртх1оттор, дийцар, ойлаяр);

–         хезаш а, шен дагахь а, къастош а еша къаьстина предложенеш а, тексташ а цхьаьна, хууш хилар;

–         текст дакъошка екъа а, царна ц1ерш тахка а, план х1отто а, т1едахкарш т1едуза а, т1еяздан а, х1уманийн, суьртан куц-кеп довзийта а хууш хилар;

–         мотт къоман культурин цхьа дакъа а, уьйран г1ирс а, пачхьалкхан мотт а хиларх кхеташ хилар.

ЮКЪАРАДЕШАРАН ЮЬХЬАНЦАРЧУ ДЕШАРАН НОХЧИЙН МЕТТАН ПРЕДМЕТАН ЧУЛАЦАМ

Программехь «Нохчийн мотт» предметан чулацам билгалбина дешаран декъан т1ег1анашка хьаьжжина.

2-4 -чуй классашкахь цхьаьнадог1уш (комплексно) къамел кхиор, грамматикин а, орфографин а пропедевтически курс.

Раздел 3.

ТЕМАТИЧЕСКОЕ ПЛАНИРОВАНИЕ,

в том числе с учетом рабочей программы воспитания с указанием количества часов, отводимых на освоение каждой темы

Тематическое – планирование по родному языку (чеченский) в 1 классе
№	Название раздела	Количество часов	Формируемые социально значимые и ценностные отношения
1	Мог1анаш, мог1анийнн  яккъаш.	7	2,7
2	Жима а, докха а элпаш	80	1,2,10
3	Дош.	4	3,10
4	1амийнарг т1еч1аг1дар.	8	5,7,9,10
9	Итого:	99

Тематическое – планирование по родному языку (чеченский)в 2 классе
№	Название раздела	Количество часов	Формируемые социально значимые и ценностные отношения
1.	1амийнарг карладаккхар	2	2,7
2.	Къамел	6	1,2,10
3.	Аьзнаш а, элпаш а	7	3,10
4.	ЭЛПАШ Э,Е,Я,ЯЬ,Ю,ЮЬ юкъадог1у дешнаш	7	5,7,9,10
5.	Мукъа аьзнаш а,уьш элпашца билгалдар а	4	2,10
6.	Мукъаза аз а, элп а Й	3	2,6,10
7.	Нохчийн абат	3	6,7,8
8.	Дош а, дешдакъа а. Дешнаш сехьадахар	9	6,7,10
9.	Предложени а, текст а	7	5,7,9,10
10.	Шалха элпашца билгалдеш долу мукъа аьзнаш а, уьш йозанехь билгалдахар а	4	2,10
11.	Шалха элпашца билгалдеш долу мукъаза аьзнаш а, уьш йозанехь билгалдахар а	3	5,7,9,10
12.	Дехий, доций мукъа аьзнаш а, уьш йозанехь билгалдахар а	4	2,10
13.	ЕВ, ОВ, АЬВ, юкъадог1у дешнаш нийсаяздар	4	5,7,9,10
14.	Зевне а, къора а мукъаза аьзнаш а, уьш йозанехь билгалдахар а (	4	2,10
15.	Элпаш Ь,Ё,Ф, Щ юкъадог1у  дешнаш	2	2,7
16.	Мукъаза аз а, элп а Ъ	6	1,2,10
17.	Дош а, предложении а	1	3,10
18.	Х1уманаш билгалъен дешнаш	4	5,7,9,10
19.	Доккха элп	4	2,10
20.	Дешт1аьхьенаш	4	2,6,10
21.	Х1уманийн дар билгалден дешнаш	4	6,7,8
22.	Х1уманийн билгало гойту дешнаш	5	6,7,10
23.	Гергара дешнаш	4	2,7
24.	Предложени	3	1,2,10
25.	1амийнарг карладаккхар	2	3,10
26.	Итого:	102

Тематическое – планирование по родному языку (чеченский) в 3 классе
№		Название раздела	Количество часов	Формируемые социально значимые и ценностные отношения
1.	1амийнарг карладаккхар		20	2,7
2.	Предложени. Предложени коьрта а, коьртаза а меженаш		7	1,2,10
3.	Дешан х1оттам		22	3,10
4.	Дешан х1оттам		8	5,7,9,10
5.	Ц1ердош		11	2,10
6.	Билгалдош		8	2,6,10
7.	Хандош		19	6,7,8
8.	1амийнарг карладаккхар		7	2,6,10
9.	Итого		102

Тематическое – планирование по родному языку (чеченский) в 4 классе
№	Название раздела	Количество часов	Формируемые социально значимые и ценностные отношения
1	1амийнарг карладаккхар	33	2,7
2	Ц1ердош	11	1,2,10
3	Билгалдош	12	3,10
4	Терахьдош	2	5,7,9,10
5	Ц1ерметдош	5	2,10
6	Хандош	12	2,6,10
7	1амийнарг карладаккхар	27	6,7,8
	Итого	102

Приоритеты в воспитании детей младшего школьного возраста (уровень начального общего образования) таким целевым приоритетом является создание благоприятных условий для усвоения школьниками социально значимых знаний – знаний основных норм и традиций того общества, в котором они живут

Целевой приоритет: создание благоприятных условий для усвоения школьниками социально значимых знаний – знаний основных норм и традиций того общества, в котором они живут.

Наиболее важные нормы и традиции для воспитания младших школьников:

1. быть любящим, послушным и отзывчивым сыном (дочерью), братом (сестрой), внуком (внучкой); уважать старших и заботиться о младших членах семьи; выполнять посильную для ребёнка домашнюю работу, помогая старшим;

2. быть трудолюбивым, следуя принципу «делу - время, потехе - час» как в учебных занятиях, так и в домашних делах, доводить начатое дело до конца;

3. знать и любить свою Родину - свой родной дом, двор, улицу, город, село, свою страну;

4. беречь и охранять природу (ухаживать за комнатными растениями в классе или дома, заботиться о своих домашних питомцах и, по возможности, о бездомных животных в своем дворе; подкармливать птиц в морозные зимы; не засорять бытовым мусором улицы, леса, водоемы);

5. проявлять миролюбие - не затевать конфликтов и стремиться решать спорные вопросы, не прибегая к силе;

6. стремиться узнавать что-то новое, проявлять любознательность, ценить знания;

7. быть вежливым и опрятным, скромным и приветливым;

8. соблюдать правила личной гигиены, режим дня, вести здоровый образ жизни;

9. уметь сопереживать, проявлять сострадание к попавшим в беду; стремиться устанавливать хорошие отношения с другими людьми; уметь прощать обиды, защищать слабых, по мере возможности помогать нуждающимся в этом людям; уважительно относиться к людям иной национальной или религиозной принадлежности, иного имущественного положения, людям с ограниченными возможностями здоровья;

10. быть уверенным в себе, открытым и общительным, не стесняться быть в чем-то непохожим на других ребят; уметь ставить перед собой цели и проявлять инициативу, отстаивать свое мнение и действовать самостоятельно, без помощи старших.

---