Разработка Шагаа - 2017

Шагаа-ыдыктыг байырлалывыс.

Сорулгазы: Чоннун национал байырлалы-Шагаа дугайында уругларга билиндирер, чоннун чаагай чанчылдары-биле таныжып, тыва нациязынга чоргаарланып чоруурунга кижизидер; Оюннарга даянып, сагынгыр-тывынгыр чоруун сайзырадыр.

Дерилгези: улегер домактар, хээлер –биле орээл иштин каастаан, тыва аялгалар, алгыш-йорээлдер.

Байырлалдын чорудуу:

(Хоглээшкинни «Курай-Курай» деп ыры-биле ажыдар)

Башкы: Экии, уруглар! Богун бо кайгамчык буянныг оргээвиске тыва чоннун национал байырлалы-Шагаага тураскааткан хоглээшкинни эрттирер-дир бис. Келген аалчыларывыс ада-иелерге болгаш эргим уруглар, силерге кел чыдар Дагаа чылы-биле байыр чедирбишаан, быжыг кадыкшылды, чедиишкиннерни, аас-кежикти, ак орукту кузеп, йорээп тур мен.

Шагдан тура манаанывыс,

Шагаавысты уткуп алыыл,

Каткы хоглуг адыш часкап,

Хоглээшкинни эгелээли.

(Шагаага хамаарышкан байыр чедириишкиннери)

Шагнын чаазы келди,

Шагаа хуну унду,

Санывысты салбышаан,

Чажыывысты чажаалынар!

(Кырган-ава чажыг чажар, сыгыртаага сутту тос-карак биле чажар)

Ыры «Шагаа»

Шагаа шагаа часты чала,

Шагаа шагаа чаштар хоглээл

Шагаа шагаа шайланар, моорланар

Шагаа Шагаа самнап ойнап хоглээл!

(Ыракта хогжум уну болгаш  аьт даажы дынналыр)

Башкарыкчы: Ак-Сал ирей биле Алдын-кыс челдирип кел чыдар-дыр)

Черни дээрни сиртиледир,

Челер оюн чындыннаткан,

Ак-Сал ирей кызы-биле

Аалдап кел чор, уткуп алыыл.

Башкарыкчы:

Ынанышкан чуректерни

Ыры шоорун кынгырадыр,

Монгулектин менгизи дег,

Монгун баштыг кырган ачай!

Алгыш йорээл алгап бээрин

Ажы-толун дилеп тур бис!

Ак-Сал ирей:

Будуктуг ыяшка куш чыглыр

буянныг огге чон чыглыр,

Кашпал хемни оору чоктаан,

Челер оюм мунуп алгаш

Алдын-кызым уруум-биле

Аалдап келдим ажы-толум!

Ак-Сал ирей:

Чону чоорган, хойу хойлен,

Чолу чаагай эки болзун,

Торлаа ышкаш оорлуг болзун,

Торгу маннык ккедер болзун!

Алдын монгун аптара сынмас,

Ажы-толу ог-ле сынмас

Оюун оя, чигин чире

Оглум кызым чурттап чорзун!

Алдын-кыс:

Кышты удеп, часты уткуп,

Чеже чылда шагаа дойю,

Сеткилдерни оортпээн дээр.

чеже чылда чаагай чанчыл

Сени мени хоглетпээн дээр!

(Ак-Сал ирей биле Алдын-Кыс ырлаарлар)

Ыры «Арбай-Хоор»

Башкарыкчы:

Ам дурген чугаага кандыг эвес силер!

Дурген-дурген дурген чугаа

Дуруму чок дурген чугаа,

Бодал, бодал, бода, бода

Бодалдардан бода, бода.

Ойназа ойназын,

оолдар кыстар ойназын.

Оолдар кыстар онааштын,

Ойнаарагын аайлазын!

Кажык кажык, кажыктарым,

Кажыктаза кажыктазын

Кара-оол сугдар кажыктааштын

Кажыктарын чыскаап кагзын.

Удуза удузун,

Уруглар удузун

уруглар удааштын

Уйгузун хандыр удузун!

Оорензе оорензин

Онермаа оорензин!

Онермаа ооренгештин

Оорениири эки болзун!

Кижи кижини кижи дээрге

Кижи кижини кижи дээр,

Кижи кижини кижи дивеске,

 Кижи кижини кижи дивес!

Башкарыкчы:

Чаагай чанчыл Шагаавыска

Чалыы кырган шупту хоглээл,

Шагаа-шагаа ууже бузуп,

Чаглыг эъттен чооглаалы!

Шулук «Манчы тудуп чиилем авай»

Байырлал даа келди авай,

 Манчы тудуп чиилем авай.

Манмаа-биле Байыр-оолду

Манаа кел деп алыыл авай.

Эътти дораан дыртайн авай

Эмгежоктан экел авай

Тавак ажыр тоглудурбейн

Далганны мен чуурайн авай!

Соок сугга бижээм суккаш

Согунаны доораайн авай

Хоюг кылдыр соктап алган

Койнудувус кайы авай.

Борбак ыяжын кайыл авай

Бодум далган ойейн авай

Бортер ышкаш манчылардан

Бо хун тудуп чиилем авай!

Байырлал даа келди авай

Манчы тудуп чиилем авай

Бо даа болза белээм болзун

Бодум база чиир мен авай!

Башкарыкчы: Улегер состе нугул чок, улегер домакка чижип каар бис бе?

Хойлуг кижи каас,

Инектиг кижи тодуг!

Чечек черде, чечен менде!

Куш уязынга ынак

Кижи чурттунга ынак!

Кежээнин мурнунда – хунду,

Чалгаанын мурнунда – кочу!

Октаргайнын иези хун,

Кижинин иези – чер!

Кижи озер, кидис шойлур!

Аът болуру кулунундан,

Кижи болуру чажындан!

Башкарыкчы: Кожамыкка кончуг-ла бис, кожа тыртып салыр бис бе?

Башкарыкчы:

«Чечек» аттыг садиктин

Чечен мерген уруглары

Тывынгырлар кайда силер

Тывызыктан тывынарам!

(Ак-Сал ирей тывызыкты салыр)

Тывызыым дытта, тоолум дошта.

Артап болбас алдын орген,

Дээп болбас демир орген!

Орукка олурбас ойтан каас.

Башкарыкчы: Танцылап самнай бээрге таан чараш уругларым танцы «Челер Ой» (Ада –иелер уругларын четкеш «Челер Ойну» танцылаар).

Алдын-Кыс: Байырлалда оюн тоглаа чокта кайыын болур Чинчи чажыржып ойнаптаалынарам. (Алдын-кыс оюнну ада-иелерге ойнадыр)

Башкарыкчы: Танцы «Моге девии» (5 ки болуктун оолдарынын танцызы)

Куштуглернин кужун коор дээш эзир ышкаш девип самнап унуп келди! (моге девии)

Ак-Сал ирей:

Чолукшуп даа, ойнап хоглеп хоорештивис,

Чонувустун шагаа байыр, найырынга

Сеткил сергек, омак-хог узулбезин,

Чаа чылды чаа часты уткувушаан

Шагаавысты келир чылын катап эргиил!

Ам оруувусту уламчылап уруум – биле чоруптарывыс ол, келир чылын база келир бис, ужурашкыже байырлыг!

Башкарыкчы: Ак-Сал ирей Алдын-кыс уруу биле Челер оюн мунупкаш, аян чоруун уламчылап чоруур дээн дир, удеп калыылынар!

(Ак-Сал ирей биле Алдын-Кысты удээр)

Башкарыкчы: Эрги чылды удеп, чаач ылывысты Дагаа чылын уткуп алыылынар!

Мечи:

Чорук херээм шаам –биле

чогуткан мен эргим чонум!

дужулгемни чайлап берип,

Дагаа чылын чалап тур мен!

Дагаа:

Амыргын-на амыр чонум!

Дагаа чылы моорлап келдим

Ууле-херек будуп турзун,

 Чорук – херек чогуп турзун.

Башкарыкчы:

Кузеп манаан чылывыс

Дагаа чылын уткунар –ла

Улуг олбук кырынче

Дагаа чылын чалаалынар!

Башкарыкчы:

Уткуп турар чылывыс

Уутунмас буянныг

Уттундурбас кежиктиг болзун!

Аъш-чем элбек болзун,

Арбай тараа чаагай болзун!

Хайыралдыг чурттувусту, болуувусту,

Каткы хог эргизин,

карактажыр чонувус,

 Каас шиник чурттазын курай-курай!

                     

бирги бичии болуктун башкылары:

Иргит Е.К., Монгуш Ш.К.

Хандагайты – 2017ч.