Земаневий окъув процесси
бойле басамакълардан ибарет: башлангъыч, орта ве юкъары сыныфлар. Окъув
кетишатынынъ муваффакъиетлиги бундан ибарет ки, бу басамакълар не къадар озь
ара багълыдыр. Багъ- окъутувда муим методик дидактик проблемасыдыр.
Дидактик эсаслары булардыр:
1. Окъутувны белли бир тертипте
тешкиль этюв;
2. Назариенинъ амелиятнен багълы
олувы;
3. Фен къысылары арасында озьара
багъ;
4. Анълылыкъ эсасы;
5. Корьгезмелик;
6. Ана тили ве башкъа фенлер
арасында багъ;
7. Ильмийлик;
8. Талебелернен шахсий суретте
мунасебетте булунмакъ, анълатылгъан мевзуларнынъ талебелер яшына ве бильги
севиесине уйгъун олувы.
Ана тили фенининъ
огретювинде сыныфларара багъ, сыныф ве тербиевий багъы энъ муим вазифелердир.
Меселя:
тильшынаслыкънынъ «Фонетика» къысмында. Сес ве арифнинъ озьара мунасебетлери
акъкъында умумий анълатув саделештирилген усул ве услюплернен иптидаий мектепте
бериле. Бешинджи сыныфтан башлап исе, лисаниет фенине янашаракъ, ыстылылыр
узеринде терен ве кениш малюмат бериле. Башлангъыч басамакъ мектепте
талебелернинъ
яшларына уйгъун усулларнен сес ве ариф акъкъында малюмат бериле: этрафымыздаки
эшьяларнынъ, инсанларнынъ, адиселернинъ адлары сезлернен ифаделене. Сезлер исе
сеслерден асыл ола. Сеслер языда арифлернен косьтериле. Бу къаиделер мисаллер
ярдымынен анълатылы ве пекитиле. Бешинджи сыныфта сеснен арифнинъ мунасебети
бельгилене, олар арасындаки фаркълайыджы хусусиетлер косьтериле. Башлангъыч
сыныфларда эджа акъкъында умумий анълатув бериле. Бешинджи сыныфты къошма
оларакъ, ачыкъ ве япыкъ эджалар акъкъында иза бериле. Мектепте лексика ве
фразеология бешинджи ве алтынджы сыныфларда терен, махсус ыстылылыр узьре
огрениле. «Морфология» къысмыны алсакъ башлангъыч сыныфларда сез чешитлери
акъакъында умумий анълатув бериле, орта сыныфларда исе кенъ изалана, оларнынъ
маналары ве хусусиетлери кенъ изалана. Меселя: исимлерде конкретлик ве
абстрактлыкъ, сыфатларда азлаштырма ве къуветлендирмелик, аслий ве нисбийлий,
фииллерде дередже ве мейиллик. Мектепте синтаксис морфология, лексикология ве
фразеология, пунктуация, нутукъ остюрюв, услюбиет иле багълы оларакъ огрениле.
Синтаксис иптидаий мектепте ( эсасен амелий шекильде) огретилип башлана:
джумле; икяе, суаль, эмир, нида джумлелери; джумле азалары; адий ве муреккеп
джумлелер акъкъында саделештирильген къаиделер иле анълатмалар
изалана.
Тильшыныслыкъ ыстылылыр иле, терен ве эр тарафлама синтаксис секинджи ве
докъузынджы сыныфларда огретиле. Талебелер бойле бильгилерни менгимсемек
лязимлер: метинден джумлелерни, джумледен грамматик негизини ве сез
бирикмелерини тапып, сечип алмакъ; сез бирикмелерининъ чешитлерини ве сезлер
арасындаки багъ усулларны бельгилемек; сез бирикмелеринде баш ве таби сезлерини
къайд этмек; сез бирикмелерини догъру тизмек ве нутукъта догъру къулланмакъ;
метиндеки адий ве муреккеп джумлелерни талиль этмек; джумле азаларыны талиль
этип, ифаделеген сез чешитлерини бельгилемек; адий ве муреккеп джумлелерде
пунктуация къаиделерини изалай бильмек; метинлерни синтаксис джеэттен тюзете бильмек,
янълышларнынъ тюзетюв елларыны исбатламакъ.
Энди
эдебияткъа кечейик. Башлангъыч сыныфларда окъув дерслери кечириле. Талебелер
озь яшыны ляйыкъ эсерлерни оргенелер. Орта ве буюк сыныфларда исе баягъы колемли
ве муреккеп эсерлер огрениле. Биринджиден эсернинъ къурулышы, шиирнинъ
тизилиши ве талили бериле. Эдебият назариесине дикъкъат айырыла. Окъув
материалыны айры себеплерден менимсемеген талебе сонъунда базы
къыйынчылыкъларгъа расткеле. Адамнынъ бильги, теджрибеси топлангъаны киби, базы
талебелернинъ
бильгилеринде
етишмемезликлер, нукъсанлыкълар топлана. ве нетиджеде талебе окъув кетишатынынъ
бир басамагъында токътала ве муваффакъитнен инкишаф этип оламай. Оджа
бабаларнынъ кучълю чизгилерини тапып, оларгъа озь иджадий имкянларыны ачмагъа
ярдым эте. Эр бир Баланы бизлер текрарланмаз шахсиети оларакъ къабул этмелимиз,
эр бирине фаркълы озьгюн хусусиетлери аит олгъаныны козьде тутмалымыз.
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.