Татар теле һәм әдәбияттан эш программасы.

Аңлатма язуы

Программа нигезенә Россия, Татарстан Мәгариф һәм фән министрлыкларының мәктәпләрдә урта һәм тулы белем алу стандартлары (“Рус мәктәпләрендәге рус төркеме укучыларына татар әдәбиятыннан гомуми белем бирүнең стандарты” Казан, 2005) салынды,Татарстан Мәгариф һәм фән министрлык тарафыннан расланган Р.З.Хәйдәрова, Р.Л. Малафеева“Коммуникатив технология нигезендә рус телле балаларга татар теле һәм әдәбияты укыту программасы,” 2011 ел, 9 нчы сыйныфның рус төркеме өчен чыгарылган дәреслеккә (авторлары: Р. З. Хәйдәрова, Р. Л. Малафеева, Казан “Мәгариф”2008) нигезләнеп төзелде.

Фәнне өйрәтүнең төп максаты –

Гамәли максат: телне аралашу чарасы буларак үзләштерү өчен, укучыларга гаилә-көнкүрешкә, уку хезмәтенә бәйле сөйләм ситуацияләре кысаларында белем бирү һәм күнекмәләрен үстерү.

Гомуми белем бирү максаты укучыларның акыл эшчәнлеген активлаштыру, логик фикерләү сәләтен камилләштерү, сөйләм культурасын үстерүдән гыйбарәт.

Тәрбияви максат балаларның рухи дөньяларын баету, аларны татар халкының мәдәнияте һәм сәнгате белән таныштыру, төрле милләт вәкилләре арасында дуслык һәм хөрмәт хисе тәрбияләүгә юнәлтелә.

Уку елы дәвамында формалаштырырга тиешле белем һәм күнекмәләр.

Курс телдән һәм язмача аралашу темаларына бүлеп өйрәнелә. Программада сөйләмнең орфоэпик, интонацион, орфографик , лексик , грамматик ягын үзләштерүгә таләпләр куелган. Сөйләм эшчәнлеге төрләренә өйрәтүгә таләпләр төгәл һәм ачык билгеләнгән. 9 нчы сыйныфта морфология, синтаксис өйрәнелә , грамматик категорияләр, материал тулыландырыла, кызыклы мәгълүматлар белән баетыла. Татар теленә өйрәткәндә предметара бәйләнеш әһәмиятле урын тота: география, тарих, рус теле һәм башка фәннәрне кулланып укыту дәресне эчтәлекле һәм мавыктыргыч итеп оештырырга мөмкинлек бирә.

Укучылар 9 нчы сыйныфта татар сөйләмен тыңлап аңлау күнекмәләрен, диалогик һәм монологик сөйләм күнекмәләрен үстерү өстендә эшне дәвам итәләр; дөрес язу һәм язма сөйләм күнекмәләрен булдыру, татар теленең фонетик, орфоэпик, лексик, грамматик нигезләрен һәм үзенчәлекле тел күренешләрен гамәли үзләштерү өстендә эшлиләр.

Грамматикадан укучылар составы буенча җөмлә төрләрен ( бер составлы җөмлә төрләрен аера белү, төзи белү, кулланышка кертү), затланышлы, затланышсыз фигыльләрне аңлап аеру; тезмә фигыльләрне сөйләмгә кертү; сүз ясагыч кушымчалар ярдәмендә яңа исемнәр, рәвешләр ясау; сөйләмдә алмашлыкларның төрле төркемчәләрен дөрес куллану өстендә эшлиләр. Бәйлекләрнең төрле килештәге исемнәр белән кулланышын үзләштерәләр, бәйлек сүзләрне төрләндереп җөмләләр төзиләр.

Татар җөмләсендә сөйләм яңалыгының хәбәр алдында килүен, иярченле кушма җөмләләрнең аналитик һәм синтетик төрләрен аера, тыныш билгеләрен дөрес куя, бәйләүче чараларны куллана беләләр.

Укучыларның татар теле буенча лексик, грамматик күнекмәләре филологик белемнәр суммасы дәрәҗәсендә генә калмыйча, ә сөйләм эшчәнлегенең барлык төрләрендә дә аралашуда кулланырлык дәрәҗәгә җитүе зарур. Ягъни, укучылар, нинди дә булса сүзне, я грамматик категорияне тану, аеру, аңлау, тәрҗемә итү дәрәҗәсендә генә түгел, аларны аралашу максатында мөстәкыйль кулланырлык дәрәҗәдә өйрәнергә тиешләр. Шул вакытта гына татар телен дәүләт теле буларак өйрәнү бурычы үтәлә.

Дәреслек - Р. З. Хәйдарова, Р. Л. Малафеева. 9 нчы сыйныф. Казан “Мәгариф”, 2008 ел.

Барлыгы - 68 сәгать, атнага – 2 сәгать.

Контроль эшләр

Программа эчтәлеге

9 нчы сыйныф (68сәг.)

Сәгать

саны

Коммуникатив максат

Якынча сөйләм үрнәкләре

Сүзләр һәм сүзтезмәләр

Без Татарстанда яшибез.

8 сәг.

Татарстанның экономик хәле, чит илләр белән экономик бәйләнешләрен әйтә белү.

Татар музыка сәнгате тарихы турында сөйли белү.

Александр Ключарев, София Гобәйдуллина, Салих Сәйдәшев турында белешмә бирә белү.

Татар театр сәнгате барлыкка килү турында белешмә бирә белү.

Татарстан күп илләр белән экономик бәйләнешләргә керә, шартнамәләр төзи ...

Заһидулла Яруллин – беренче кыллы оркестр төзегән халык музыканты. <…>

София Гобәйдуллина – Швеция Короле Сәнгать академиясе әгъзасы. <…>

1906нчы елның 22 нче декабре – татар театры туган көн. <…>

Халыкара, хокук, меңьеллык, манара, шәхес, борынгы, башкара, шартнамә, сайлаучылар, сайлыйлар, мөстәкыйль, кыллы оркестр, моң, сәнгать осталары, нигез салучы, сәхнә әсәрләре, сәнгать эшлеклесе, яңгырап тора, гадәт, уен коралы, сәләт, мәдәни үзәк, драма театры, дәртле, нурлы, гасыр, тамаша, тамашачы, оештыручы.

Китап - киңәшчем, дустым минем.

16 сәг.

Гүзәл китаплар – гаҗәп әйберләр күренәчәк көзге.

Китаплар дөньясыннан кызыклы фактлар турында сөйләшү.

Белемне алу һәм тормышта үз урыныңны табу проблемасы буенча сөйләшү.

Нинди китаплар, газета-журналлар укуны файдалы, ә ниндиләрен гомер әрәм итү дип саныйсыз? Сезнең өйдә нинди китаплар бар? Сез кызыксынган китаплар киләчәктә сайлаячак һөнәрегез белән бәйлеме?

Китап уку кирәкме, әллә интернет җитәме? Мин ... турында укырга яратам.

Уңышлы бизнес оештыру өчен, беренче чиратта белемле булу кирәк <…>

Хөрмәт, татар халкы, аерым, инглиз, немец, кытай, гарәп, француз, горурлык, фәнни, гасыр, сирәк, атаклы, дөнья, системалы, билгеле, күрсәтә, ишетелә, чит тел, киңәш, югары белем, ялчы, мәгарә, коткара, суга, егылды.

Һөнәр сайлау.

8 сәг.

Үз гаилә членнарының про-фессияләре турында сөйләшү.

Төрле профессияләргә хас сыйфатлар турында фикер алышу.

Үзеңә ошаган профессияне яклый белү.

Үзе турында резюме, эшкә алу турында гариза яза белү.

Минем әтием заводта токарь булып эшли. Ул үз хезмәтен бик ярата. <…>

Укытучы булу өчен балаларны яратырга, үз фәнеңне яхшы белергә кирәк. <…>

Миңа пешекче профессиясе ошый, чөнки мин тәмле пешерергә яратам.

Һөнәри училище, хастаханә, дәвалау, нәтиҗә, чир, кадрлар бүлеге, нефтче, бораулаучы, эш стажы, пешекче, трамвай йөртүче, эшче профессияләре исемнәре, җаваплы, белемле, төгәл, гариза, кабул итү.

Ата-анага хөрмәт мәңгелек

10 сәг.

“Ата-анага хөрмәт мәңгелек” проблемасы буенча сөйләшү.

Мин әти-әниемне яратам, хөрмәт итәм, чөнки ... . <...>

Хөрмәт итү, зирәк, юаш, картлык, яхшылык, үтерә, исән кала, изге, зурлау, хурлау, сукырлар җәмгыяте, җитәкли, кимчелек.

Тирәбездә яхшы кешеләр

12 сәг.

Дуслыкны саклый белү серләре турында сөйләшү

Ярыймы, ярамыймы? Кайчан, нәрсә турында сөйләшергә мөмкин? Сөйләшү әдәбе турында фикер алышу.

Дустыңа дөресен әйтү – авыр, ләкин ...

Син башкаларны тәнкыйтьләргә яратасыңмы? Үзеңдәге нинди сыйфатлар сиңа ошамый?

Аралаша белү – үзе бер осталык. Кешене тыңлый белмәү – начар гадәт. Кайбер кешеләр гел үзләре генә сөйлиләр. <…>

Күрмәмешкә салышу, әшәке, битараф, тату яшәү, ялкаулана, сугышу, сүгенү, күз йому, хат, ялагайлык, әңгәмәдәш, читкә борылу, чын күңелдән сөйләшү, елмаеп сөйләшү, чыннан да.

Табигать һәм кеше.

5 сәг.

“Кеше һәм табигать” про-блемалары буенча сөйләшү.

Мин – табигать баласы. Табигать бай, ләкин аны сакларга кирәк. Янгын булмасын өчен ... .

Казылма байлыклар, зарарлы матдәләр, агулана, янгын, киләчәк, буын, үсемлек, кими, куркыныч.

Беренче хисләр

4 сәг.

Яшүсмерләрнең бәйрәмнәре турында сөйләшү.

Яшүсмерләрнең беренче хисләре.

Гашыйклар көнен кайда, ничек бәйрәм итәләр? Гашыйклар көнендә сез ничек аралашасыз?

Авыр минутларда якын дустыңның таянычы булу.

5сәг.

Кабатлау дәресе

Укучыларның әзерлек дәрәҗәсенә таләпләр:

-татар теленең башка телләр арасындагы урынын белү;

-татар һәм рус телләрендә уртак булган, ләкин әйтелешләре белән аерылган авазлы сүзләрне дөрес әйтә белү;

-авазларны сүзләрдә, сүзтезмәләрдә, җөмләләрдә дөрес әйтүгә ирешү һәм сингармонизм законының асылына төшенү;

- тамыр, ясалма, кушма, парлы сүзләрнең әйтелешен һәм язылышын белү;

-сөйләмне орфоэпик һәм орфографик яктан дөрес оештыра белү;

-татар һәм рус телләренең сүзлек составындагы аермаларны белеп, бер мәгънәле һәм күп мәгънәле сүзләрне сөйләмдә куллануга ирешү;

-телара, антонимнар, синонимнар, фразеологик һәм башка төр сүзлекләрдән файдалана белү;

- сөйләм культурасы, әдәби тел, сөйләм ситуациясе кебек төшенчәләрне аңлап эш итә белү;

- гади һәм кушма җөмләләрнең сөйләмдә кулланыш үзенчәлекләрен белү;

- татар әдәби теленең орфоэпик, орфографик, лексик, грамматик, пунктуацион нормаларына нигезләнеп һәм татар җөмләсендә сүз тәртибе үзенчәлекләрен белеп, телдән яки язма дөрес сөйләм оештыруга ирешү;

- тыңланган яки укылган текстның эчтәлеген сөйләп бирә белү;

- коммуникатив максатларны аңлап, диалогик аралашуда катнаша һәм үз фикерләрен эзлекле итеп белдерә алу;

- тәкъдим ителгән тема буенча әйтелеше һәм грамматик төзелеше ягыннан дөрес, эчтәлеге ягыннан эзлекле монологик сөйләм төзи алу;

- төрле аралашу сфераларыннан чыгып, телдән яки язмача үз фикерләрен белдерүгә ирешү.

9 нчы сыйныфны тәмамлаучы укучыларның ел ахырына лексик - грамматик минимумы:

1. Җөмләнең баш һәм иярчен кисәкләренең исемнәрен әйтә, сорау куя,аера белү.

2. Гади һәм кушма җөмләләрне аера белергә өйрәтү.

3. Теркәгечле һәм теркәгечсез тезмә кушма җөмләләрне сөйләмдә куллана белү күнекмәләрен булдыру.

4. Җыючы, каршы куючы, бүлүче теркәгечле кушма җөмләләрне сөйләмдә куллану.

5. Иярчен хәл җөмләләрнең иярчен вакыт җөмлә, урын җөмлә, максат җөмлә, шарт җөмлә, сәбәп җөмлә, кире җөмләләре белән таныштыру һәм аларны сөйләмдә урынлы кулланылуына ирешү.

6. Тезмә һәм ярченле кушма җөмләләрдә тыныш билгеләрен дөрс кую һәм аларны тиешле интонация белән әйтүне таныштыру

СӨЙЛӘМ ҺӘМ ЯЗМА ЭШЧӘНЛЕК ТӨРЛӘРЕНӘ ӨЙРӘТҮГӘ ТАЛӘПЛӘР

Тыңлап аңлау

Төрле төрдәге тыңлап аңлау күнегүләрен үти белү;

сүзләрне, җөмләләрне аңлап тәрҗемә итә белү; тәкъдим ителгән текстны тыңлап, эчтәлеге буенча сорау бирә, сорауларга җавап бирә белү;

зур булмаган аутентив яки адаптацияләнгән әдәби әсәрләрдән өзекләрне, информацион характердагы текстларны, газета-журналлардан мәкаләләрне тыңлап аңлап, эчтәлеге буенча фикереңне әйтә, аралашуга чыга белү;

Сыйныфташларыңның сөйләмен тыңлап аңлау һәм аларга үз фикереңне аңлата белү, алар белән әңгәмә кору, әңгәмәдә катнаша белү.

Диалогик сөйләм

Сорау, җавап, килеш(мә)ү, шикләнү һәм башка репликаларны дөрес кулланып, әңгәмә кору, сөйләшә белү;

аралашуда катнаша, аны туктата һәм яңадан башлый белү;

парда, төркемдә сөйләшү барышында үз фикереңне аңлата, раслый, дәлилли белү, ситуация аңлашылмаганда, сорау биреп, сөйләм барышын ачыклый белү;

терәк схемалар кулланып, ситуация буенча әңгәмә кора белү;

татар сөйләм этикеты үрнәкләреннән урынлы файдаланып әңгәмә кору, сөйләшә белү.

Монологик сөйләм

Программада тәкъдим ителгән темалар буенча тиешле эзлеклелектә текст төзи һәм аның эчтәлеген сөйли белү;

конкрет ситуациягә үз карашыңны, төрле вакыйгалар, яңалыкларны хәбәр итә белү;

монологик сөйләмдә кереш, эндәш сүзләрне кулланып, орфоэпик һәм грамматик нормаларны саклап, үз фикереңне төгәл җиткерә белү;

өйрәнгән текстны үз сүзләрең белән сөйләп бирә белү;

өйрәнгән шигырьләрне яттан сәнгатьле сөйли белү.

Уку

Программада тәкъдим ителгән текстларны, татар теленең әйтелеш нормаларын саклап, сәнгатьле һәм аңлап уку;

текстның эчтәлегенә нигезләнеп, контекст буенча яңа сүзләрнең мәгънәсен аңлый белү;

таныш булмаган текстны эчтән укып, аның төп фикерен таба белү;

таныш булмаган сүзләрнең, төзелмәләрнең тәрҗемәсен сүзлектән таба белү.

Язу

Өйрәнелгән темалар буенча актив куллануда булган сүзләрне дөрес яза белү;

конкрет бер тема буенча хикәя төзи белү;

прагматик текстлар (рецептлар, белдерүләр, афиша һ.б.), эпистоляр жанр текстлары (шәхси һәм официаль хатлар, котлаулар һ.б.) яза белү;

үзеңне борчыган проблемага карата үз фикерләреңне язмача җиткерә белү;

тәкъдим ителгән текстның эчтәлегенә нигезләнеп, аны үзгәртеп яки дәвам итеп яза белү.

Рус телендә сөйләшүче балаларның татар теленнән белем һәм күнекмәләрен тикшерү төрләре

9-10 репли

ка

11-12 реп-лика

3.

Монологик сөйләм

7-8 фраза

8-10 фра-за

8-10 фра-за

10-12 фраза

10-12 фраза

4.

Һәр тема буенча ара-лаша белү күнекмә-ләрен ситуатив күне-гүләр аша тикшерү

4

4

4

4

5

5.

Уку

55-60сүз

60-70 сүз

70-80 сүз

80-90 сүз

90-95 сүз

6.

Язу:

сүзлек диктанты

8-10сүз

10-15 сүз

15-18 сүз

18-22 сүз

22-25 сүз

сочинение

5-7 җөм-лә

7-8 җөм-лә

8-9 җөмлә

9-10 җөмлә

10-12 җөмлә

Тыңланган текстның эчтәлеге буенча сорауларга язмача җавап бирүне бәяләү.

- Тыңланган текстның эчтәлеген тулаем аңлап, тәкъдим ителгән сорауларга язмача дөрес җавап бирелгән, 1 орфографик хатасы яки эчтәлеккә бәйле 1 хатасы булган эшкә “5” ле куела.

- Тыңланган текстның эчтәлеген аңлап, тәкъдим ителгән сорауларга дөрес җавап бирелгән , 2-3 орфографик, 3 пунктацион яки эчтәлеккә бәйле 2-3 хатасы булган эшкә “4” ле куела.

- Тыңланган текстның эчтәлеген өлешчә аңлап, тәкъдим ителгән сорауларга дөрес җавап бирелмәгән , 5 орфографик, 5пунктацион яки эчтәлеккә бәйле 4-5 хатасы булган эшкә “3” ле куела.

- Тыңланган текстның эчтәлеге буенча тәкъдим ителгән сорауларга бирелгән җавапларның яртысы дөресбулмаса , 6 орфографик, 6пунктацион яки эчтәлеккә бәйле 5 тән артык хатасы булган эшкә “2” ле куела.

Диалогик сөйләмне бәяләү

- Бирелгән ситуация яки өйрәнелгән тема буенча әңгәмә кора алганда, әйтелеше һәм грамматик төзелеше ягыннан дөрес, эчтәлеге ягыннан эзлекле һәм тулы диалогик сөйләм төзегәндә, “5”ле куела.

- Бирелгән ситуация яки өйрәнелгән тема буенча әңгәмә кора алганда, репликаларның әйтелешендә һәм аерым сүзләрнең грамматик формаларында2-3 хата җибәреп ,эчтәлеге ягыннан эзлекле диалогик сөйләм төзегәндә, “4”ле куела.

- Өстәмә сораулар ярдәмендә генә әңгәмә кора алганда, репликаларның әйтелешендә һәм сүзләрнең грамматик формаларында 4-6 хата җибәреп,эчтәлеген бозып, диалогик сөйләм төзегәндә, “3”ле куела.

- Бирелгән ситуация яки өйрәнелгән тема буенча диалог төзи алмаганда “2” ле куела.

Язма эшләрне бәяләү.

Сүзлек диктанты һәм аны бәяләү.

- Пөхтә, төгәл һәм орфографик хатасыз язылган эшкә “5” ле куела.

- Пөхтә, төгәл язылган, әмма 1-3 төзәтүе яки 1-2 орфографик хатасы булган эшкә “4” ле куела.

- Пөхтә, төгәл язылмаган, әмма 4-5 төзәтүе яки 3-5 орфографик хатасы булган эшкә “3” ле куела.

- Пөхтә, төгәл язылмаган, 6 яки артыграк орфографик хатасы булган эшкә “2” ле куела.

Диктантның күләме һәм аны бәяләү

- Пөхтә, төгәл язылган, 1 орфографик, 1пунктацион хаталы диктантка “5” ле куела.

- Пөхтә, төгәл язылган, 2-3 орфографик, 2-3пунктацион хаталы диктантка “4” ле куела.

- Пөхтә, төгәл язылмаган, 4-6 орфографик, 6 пунктацион хаталы диктантка “3” ле куела.

- Пөхтә, төгәл язылмаган, 7 дән артык орфографик, 7 дән артык пунктацион хаталы диктантка “2” ле куела.

Татар теленнән тематик план

9 нчы сыйныф, рус төркеме

Атнага 2 сәгать

Дәрес

№

Тема

№

Дәрес темасы

Дәрес

тибы

Лексика

Грамматика

Үзләштерү дәрәҗәсе

Үткәрү вакыты

Искәрмә

Без Татарстанда яшибез – 8сәг.

1

1

Исем. Ялгызлык һәм уртаклык исемнәр.

ЛКФ

Дәүләт,сокландыра, мәйдан, милләт, вәкиле, куәтле, килешү

Ялгызлык һәм уртаклык исемнәр

куллану

2

2

Исемнәрнең тартым белән төрләнеше.

ЛКФ

Тарихи, сихри, шәхес, илче, шәкерт, тантана, гаделлек

Ия белән хәбәр арасында сысык кую

куллану

3

3

Исемнәрнең килеш белән төрләнеше.

ЛКФ

Сәнгать, иҗат, өлкә, кыллы ,кызыксына, сәхнә, моң, нигез салучы

Ия белән хәбәр арасында сызык

куллану

4

4

Изафа бәйләнеше.

ГКК

Сәүдә, хисагчы, бөек, зыялы

Изафа бәйләнеше.

Сыйфат фигыль

куллану

5

5

“Исем” темасын кабатлауга күнегүләр.

ГКК

Нәсел, остаз, тәхет, таҗ, ирешә

6

6

Исем ф.,аның килеш б/н төрләнеше.

ЛКФ

Мәдәни, үзәк, дәртле, нурлы, гасыр, тамашачы, игълан ителә

Исем фигыль

Изафа бәйләнеше

куллану

7

7

Кереш контроль язма эш.

Тикшерү

8

8

Хаталар өстендә эш. Теләк белдерү формалары.

ГКК

Теләк белдерү формалары

куллану

Китап – киңәшчем, дустым минем – 16 сәг.

9

1

Сыйфат һәм сыйфат дәрәҗәләре.

ГКК

Мәгарә, тылсым, хыял, җәмгыять, укымышлы, юлдаш, гаҗәпләнү

Сыйфат һәм сыйфат дәрәҗәләре

куллану

10

2

Алмашлык

төркемчәләре.

ГКК

Алмашлык төркемчәләре

куллану

04.10

11

3

Сан төркемчәләре.

ГКК

Гыйлем, гаять, куыш,

коточкыч

Сан төркемчәләре

куллану

09.10

12

4

Ярдәмлек сүз төркемчәләре.

ГКК

Коткарды, гаҗәпләнде

Ярдәмлек сүз төркемчәләре

куллану

11.10

13

5

Җөмләнең баш һәм иярчен кисәкләре.

ГКК

Китапханә ,

чишмә,кызыклы

Җөмләнең баш һәм иярчен кисәкләре

куллану

16.10

14

6

Кушма җөмлә төрләре.

ГКФ

Сөйләде, калдырды, сизде

Кушма җөмлә төрләре

аңлау

18.10

15

7

Язма эш. “Белем һәм китап”.

Тикшерү

Белемнәрне тикшерү

23.10

16

8

Хаталар өстендә эш. Ныгыту күнегүләре.

ЛГКК

Хаталарга анализ ясый

белү

30.10

17

18

9-10

Затланышлы ф-ләр

Х. З.х.ф-нең зат-сан б/н төрләнеше.

ЛГМ

Су урынына эчәбез;коры яшен;кереп батты.

Каршы бәйлеге

Фразеологик берәмлекләр.

Куллану

куллану

01.11

13.11

19

11

Билгеле һәм билгесез ү.з.х.ф.

ГКК

Су урынына эчәбез; суккандай булды

Хикәя фигыльнең заман формалары

куллану

15.11

20

12

Б-ле һәм б-сез к.з.х.ф.

ГКК

Билгеле үткән з.х.ф.

куллану

20.11

21

13

Затланышсыз фигыльләр.

Сыйфат ф.

ГКК

Сыйфат фигыль

куллану

22.11

22

14

Сыйфат ф-нең заманнары

ЛКФ

Түзәргә, сөендерә

Хәбәрлек сүзләр

куллану

27.11

23

24

15

16

“Бер маҗара” әсәрендәге лгм (2нче өлеш).

“Бер маҗара”әсәре буенча диалогик сөйләмгә чыгу.

ЛКФ

ГКК

Гаҗәпләнде, сизде

Тамырдаш сүзләр, тезмә фигыльләр

Әсәрне сөйли белү

29.11

04.12

Һөнәр сайлау – 8 сәг.

25

1

Г.Әпсәләмовның “Ак чәчәкләр” әсәрендәге лексик-грамматик материал.

ЛКФ

Сәләт, дәвалаучы, юри, чир, хәрәкәт, борчый, көзән җыера

Антоним, синоним

куллану

06.12

26

2

Теркәгечләр. Тезмә кушма җөмлә.

ГКФ

Ышанычлы, җитди, бүлек

Җыючы теркә-

гечләр

куллану

аңлау

11.12

27

3

Г.Әпсәләмов. “Ак чәчәкләр” әсәре буенча диалогик сөйләмгә чыгу.

Д/м сөйләм

13.12

28

4

Үтелгән темалар буенча контроль язма эш.

Тикшерү

Белемнәрне тикшерү

18.12.

29

5

Хаталар өстендә эш. Ныгыту күнегүләре.

Хаталарга анализ ясый

белү

20.12

30

6

Иярченле кушма җөмлә төрләре.

ГКФ

Тимер-томыр, бораулаучы

Ия, хәбәр, аергыч җөмләләр

аңлау

25.12

31

7

И.Юзеев. "Таныш моңнар" әсәрендәге лексик-грамматик материал

ЛКФ

риза бул, рәнжи, оялу, бәгърем, чын сөю, бәхетле

сыйфат фигыль

куллану

27.12

32

8

Һөнәр темасына караган лексика

ЛКФ

һөнәр, очучы, төзүче, куркыныч, ватыла, төзәтә

шарт фигыль

куллану

15.01

Ата – анага хөрмәт мәңгелек – 10 сәг.

33

1

Иярченле кушма җөмлә төрләре

ГКФ

кичен, үзара, күрше, ярлы, гаҗәпләнә, шат, почмак

Иярченле кушма жөмлә төрләре

аңлау

17.01

34

2

"Зирәк карт" әкиятендәге лексик-грамматик материал

ЛКФ

вәзир, зирәк, шәүлә, өянке, гәүһәр, төп, оч

22.01

3536

3-4

Иярчен вакыт җөмлә. Сүзлек диктанты

ГКФ

ГКК

күнел, чиләк, тула, изге теләк, хәбәр

Иярчен вакыт җөмлә

аңлау

24.01.

29.01.

37

5

Саннар

ГКК

Саннар

куллану

31.01

38

6

А.Шамовның "Госпитальдә" әсәрендәге лексик-грамматик материал

ЛКФ

канәгать, иңбашы, яралы, сыңар, сак

Бәйлекләр. Иярченле кушма җөмлә

куллану

05.02

39

7

А.Шамов. "Госпитальдә" әсәре (2 нче өлеш)

ЛГКК

07.02

40

8

Аваз ияртемнәре

ГКФ

Аваз ияртемнәре

аңлау

12.02

41

9

Ымлыклар. Үтелгән темалар буенча тест.

Катнаш

Ымлыклар

аңлау

14.02

42

10

Н.Әхмәдиевнең "Ана" әсәрендәге лексик-грамматик материал

ЛКФ

сукыр, култыклап, тумыштан, ваз кич, баш тарт, лаек, бөек

Теркәгечләр

куллану

19.02

Тирәбездә яхшы кешеләр – 12 сәг.

43

1

Г. Шәрәфи "Күңелләрдә гөл үсә" әсәрендәге лексик-грамматик материал

ГКФ

Күңел, гөл

Иярчен урын җөмлә

аңлау

21.02

44

45

2-3

Иярчен максат хәле. Сүзлек диктанты.

ГКФ

ГКК

Тумыштан, баш тарт

Иярчен максат хәле

аңлау

26.02

28.02

46

4

Иярчен сәбәп җөмлә

ГКФ

Иярчен сәбәп җөмлә

аңлау

05.03

47

5

Ш. Галиевнең "Урам ул нинди?" шигырендәге лексик-грамматик материал

ЛКФ

Тәртип, кыю, буш, әшәке, боза

Гади һәм кушма җөмләләр

куллану

07.03

48

6

Ш.Галиев "Урам ул нинди?" әсәре буенча сөйләшү

д/м сөйләм

12.03

49

7

Иярченле кушма җөмләләрне кабатлауга

күнегүләр.

ЛГКК

14.03

50

8

Контроль язма эш. “Тирәбездә яхшы кешеләр”.

Тикшерү

19.03

51

9

Хаталар өстендә эш. Фигыль юнәлешләре.

Катнаш

Хаталарга анализ ясый белү

21.03

52

10

Фигыль юнәлешләре.

ГКК

Фигыль юнәлешләре.

аңлау

02.04

53

11

Ш. Еникеевның "Солтангәрәйнең язмышы" әсәрендәге лексик- грамматик материал

ЛКФ

сукыр таяк, бата, көчәя, үлем, адаша, хәлсез

Затланышсыз фигыльләр

куллану

04.04

54

12

Иярчен шарт җөмлә

ГКК

Иярчен шарт җөмлә

аңлау

09.04

Табигать һәм кеше – 5 сәг.

55

1

Р.Мөхәммәдиевнең "Беренче умырзая" әсәрендәге лексик-грамматик материал

ЛКФ

шифа, авыру, хәбәр, җилкә, сырхау, чишмә, дәва

сүзтезмәләр, бәйлек һәм бәйлек сүзләр

куллану

11.04

56

2

М. Гафуриның "Кыр казы" әсәрендәге лексик-грамматик материал

ЛКФ

тирә-юнь, моңсу, тирә-як, ялгыз, талпына сындыра, сагына, искә төшерә

җөмләнең баш һәм иярчен кисәкләре

куллану

16.04

57

3

Сүз ясалышы. Сүзлек диктанты.

ГКК

Сүз ясалышы

куллану

18.04

58

4

Фигыль төркемчәләре

ГКК

Фигыль төркемчәләре

куллану

23.04

59

5

Р.Бәшәр "Авыру урман" әсәрендәге лексик-грамматик материал

ЛКФ

табигать, агу, оя, сындырырга

инфинитив + кирәк

куллану

25.04

Беренче хисләр – 4 сәг.

60

1

И.Гази биографиясе. И.Гази "Ак сирень" әсәрендәге лексик-грамматик материал (I өлеш)

ЛКФ

тишә, дулкынлана, моңая, ашык-пошык, сызгыра, еш

сыйфат дәрәҗәләре, фигыль төркемчәләре

куллану

30.04

61

1

Иярчен кире җөмлә

ГКФ

зыян, сизгер, язмыш, тынычлык, әһәмиятле, өмет, шелтә, комачаулый

Иярчен кире җөмлә

аңлау

02.05

62

1

Контроль язма эшкә хәзерлек.

ЛГКК

иярченле кушма җөмләләр

07.05

63

1

Еллык язма эш.

Тикшерү

Белемнәрне тикшерү

14.05

64-65

2

Хаталар өстендә эш. Үткәннәрне кабатлауга күнегүләр эшләү.

ЛГКК

Хаталарга анализ ясый

белү

21.05

66-67

68

Еллык йомгаклау.

Резерв дәрес.

д/м сөйләм

Үткәннәрне кабатлау

23.05

09.05

Укыту –методик комплекты

1. Рус мәктәпләрендәге рус төркеме укучыларына татар теленнән гомуми белем бирүнең дәүләт стандарты. Казан, 2005.

2. Хәйдәрова Р.З., Малафеева Р.Л. Коммуникатив технология нигезендә рус телле балаларга татар теле һәм әдәбияты укыту программасы. Казан, 2011.

3. Хәйдәрова Р.З., Малафеева Р.Л.. Татар теле. 9 нчы сыйныф. Казан, Мәгариф, 2008.

4. Хәйдәрова Р.З., Малафеева Р.Л. Татар теле дәресләре. Рус телендә сөйләшүче балалар белән эшләүче укытучылар өчен кулланма. Казан, 2008.

Кулланылган әдәбият һәм укыту чаралары

1. Гыйләҗетдинова А.И. Татар телен өйрәнүчеләр өчен текстлар. Казан, Мәгариф, 2004

2. Казыйханов В. Уроки нравственности. Казань, 2004

3 Минһаҗева. Л.И. , Мияссарова И.Х. Татар балалар әдәбияты.Казан, ТаРИХ, 2009

4. Нигъмәтуллина Р.Р. Татар телен өйрәнүчеләргә. Казан, Мәгариф, 2004

5. Сафиуллина Ф.С. Татарский язык в диалогах. Казан, Магариф,1994

6. Сафиуллина Ф.С., Фәтхуллова К.С. Татар теленнән имтиханга әзерләнәбез. Казан, Мәгариф, 2006

7. Хайдарова Р.З. Научно – педагогические аспекты билингвального образования в РТ. Наб.Челны, 2006

8. Харисова Ч.М. Тренировочные упражнения по обучению татарскому произношению. Казан, Магариф, 2001

9. Харисов Ф.Ф. Основы методики обучения татарскому языку, как неродному. Санкт – Петербург, Просвещение, 2001

10.“Мәгариф” журналы , “Ачык дәрес” гәзите.

11. Компьютер, проектор, интерактив такта, дисклар, таблицалар.

12. Интернет – ресурслар:

httr: // www akzegit. narod .ru> meropr.htmI,

httr: // www kubjaschooII.narod.ru..>ukitut.htm

Аңлатма язуы

Эш программасы статусы

Программа нигезенә Россия, Татарстан Мәгариф һәм фән министрлыкларының мәктәпләрдә урта һәм тулы белем алу стандартлары салынды (Рус мәктәпләрендәге татар балаларына татар әдәбиятыннан гомуми белем бирүнең стандарты Казан, 2005), Р.З.Хәйдәрова, Р.Л. Малафеева“Коммуникатив технология нигезендә рус телле балаларга татар теле һәм әдәбияты укыту программасы,” 2011 ел. 9 нчы сыйныфның рус төркеме өчен чыгарылган дәреслеккә (авторлары: Р. З. Хәйдәрова, Р. Л. Малафеева. Казан, “Мәгариф”2008) нигезләнеп төзелде

Эш программасы структурасы

Татар теленең өч өлештән тора: аңлатма язуынан, төп бүлекләрне, белем һәм күнекмәләрне үз эченә алган программаның эчтәлегеннән, укучыларның әзерлек дәрәҗәсенә таләпләреннән.

Эш программасының эчтәлеге

Рус мәктәпләрендә укучы рус телле балаларга татар әдәбияты укытуның төп максатлары

Билгеле булганча, укытуның максаты җәмгыять тарафыннан куелган социаль заказ белән билгеләнә. Татарстан Республикасының белем бирү системасына куйган төп бурычы - иҗади фикерләүче, инициативалы, иҗтимагый тормышта актив катнашучы, белемле һәм ике дәүләт һәм чит телләрдә дә иркен сөйләшеп аралашучы билингваль (полилингваль) шәхес тәрбияләү.

Рус телле балаларга татар теле укыту максаты киң кырлы һәм ул берничә аспекттан тора: танып белү, үстерү, тәрбия, белем бирү.

1. Танып белү максатының эчтәлеге

Татарстан Республикасында яшәүче һәрмилләт кешесенә, үз халкы тарихыннан тыш, шушы төбәктә төп халык булып саналган татар халкы мәдәниятен, гореф-гадәтләрен, тарихи үткәнен, бүгенгесен, киләчәген белү зарур. Татар халкы белән кулга-кул тотынып яшәргә әзерләнүче һәр кеше бу халыкның бәйрәмнәрен, традицияләрен аңларга, хөрмәт итәргә, әдәбият-сәнгать вәкилләренең иҗади казанышлары белән үзенең рухи үсешен баета алу мөмкинлегеннән файдаланырг атиеш. Программа эчтәлеге телгә өйрәтү процессын бала өчен “башка дөньяга тәрәзә ачу” (И.Л.Бим) булырлык һәм шуның аркылы аның үз яшәешендә тулырак аңлавына ярдәм итәрлек итеп сайланды.

Уртазвенода Татарстанда яшәүче милләтләр, Татарстан символикасы, башкалабыз Казанның тарихы, бүгенге йөзе, Татарстанның территориясе, географик урыны, экономик бәйләнешләре, татар сәнгатенең төрле тармаклары буенча билгеле булган шәхесләр, Бөек Җиңүгә Татарстанның өлеше турында укучыларның татарча сөйли алулары төп максат итеп куелды.

2. Үстерү максатының эчтәлеге

Белем бирү максаты методика фәнендә бик озак еллар буе беренчел дәрәҗәдәге максат итеп саналды. Ләкин дидактик максатларның башкаларын икенчел дәрәҗәдә дип карау, киресенчә, белем бирү максатының тиешле дәрәҗәдә тормышка ашырылмавына китерде. Шәхеснең белемле булуы, тәрбиялелек һәм аның фикерләү сәләте үсеше дәрәҗәсеннән дә тора. Укыту процессында үстерү, тәрбия максатларын даими күзаллап эшләү - укытуның практик ягы уңышлылыгының ал шарты (Л.С.Выготский). Бу хакыйкатьне балаларның белем алу эшчәнлегенең барлык этапларында да истә тоту зарур.

Балаларның психик үсешен түбәндәге юнәлешләрдә үстерүгә аеручаигътибар таләп ителә:

- фикерләүне үстерү белән бәйләп сихик функцияләр: логикфикерләү, сәбәп-нәтиҗә бәйләнешләрен табу, индуктив, дидуктив фикерләү;

- хәтерн еүстерү (ихтыярый, ихтыярсыз), игътибарлылыкны үстерү;

- аралаша белү сәләтен үстерү (аралашучанлык, хислелек, эмпатияхисләре);

- ихтыяр көче, максатчанлык, активлык кебек сәләтләрне устерү.

Программага сайланган эчтәлек нигезендә сөйләм эшчәнлегенең барлык төрләре буенчада эш оештырганда бумаксатлар беренче планга куела.

3. Тәрбияви максатның эчтәлеге

Укучыларның тиешле дәрәҗәдәге тәрбиялелегеннән башка укыту процессын оештыру мөмкин түгел. Әлбәттә, укытучының шәхси сыйфатлары, укучы белән махсус оештырылган мөгамәләсе укыту-тәрбия процессында зур роль уйный. Ләкин, тәрбия процессы, беренче чиратта, укытуның эчтәлеге һәм методлары белән бәйле. Шуңа күрә программа эчтәлеген сайлаганда, материалның тәрбияви мөмкинлекләрен исәпкә алу – авторларның беренчел бурычы булды. Балаларның яшь үзенчәлекләренә туры килгән, аларны кызыксындырган мораль проблемаларны үзэченә алган эчтәлек, беренчедән, укыту процессында тәрбияви функция башкарса, икенчедән, турыдан-туры коммуникатив мотивация туу белән бәйле.

Уку эшчәнлеген мотивлаштыру юнәлешендә эшләүче галим А.К.Маркова фикеренчә, эчтәлегендә әхлакый проблемалар булган текстлар үзләре үккоммуникатив мотивациягә ия, шунлыктан аралашу ситуациясе булдыру әллә ни кыенлык тудырмый. Башка милләт вәкилләренең күңелен яулардай, аларда гомумкешелек әхлакый сыйфатларны тәрбияләрдәй татар әдәбияты өлгеләре белән таныштыру да шушы ук максатка буйсындырылды һәм сөйләшү-аралашуга алып чыгуга кулайрак булган әдәби әсәрләрнең авторлары тәкъдим ителде. Программаның ачык характерда булырга тиешлеген исәпкә алып, әдәби әсәрләр үзләре күрсәтелмәде, ә авторларны санап чыгу белән чикләнде.

Укучыларның кабул итү мөмкинлекләрен исәпкә алып, аралашу-сөйләшү проблемаларына туры килгән әдәбиә сәрләрдән төрле өзекләр сайлауны дәреслек авторларына калдыру – методика фәнендә программага эчтәлек сайлауда монополиялектән котылуның берюлы дип күрсәтелә.

4. Белем бирү максатының эчтәлеге

Укучыларның татар теле буенча лексик, грамматик күнекмәләре филологик белемнәр суммасы дәрәҗәсендә генә калмыйча, ә сөйләм эшчәнлегенең барлык төрләрендә дә аралашуда кулланырлык дәрәҗәгә җитүе зарур. Ягъни, укучылар, нинди дә булса сүзне, я грамматик категорияне тану, аеру, аңлау, тәрҗемә итү дәрәҗәсендә генә түгел, аларны аралашу максатында мөстәкыйль кулланырлык дәрәҗәдә өйрәнергә тиешләр. Шул вакытта гына татар телен дәүләт теле буларак өйрәнү бурычы үтәлә. Укучының гомуми урта белем бирү мәктәбен тәмамлаганда сөйләм эшчәнлеге төрләре буенча түбәндәге белемнәргә ия булуы күздә тотыла.

Дәреслек - Р. З. Хәйдарова, Р. Л. Малафеева. 9 нчы сыйныф. Казан “Мәгариф”, 2008 ел.

Барлыгы - 34 сәгать, атнага – 1 сәгать.

Программа эчтәлеге

9 нчы сыйныф (34 сәг.)

Сәгать

саны

Коммуникатив максат

Якынча сөйләм үрнәкләре

Сүзләр һәм сүзтезмәләр

Без Татарстанда яшибез.

13 сәг.

Татарстанның экономик хәле, чит илләр белән экономик бәйләнешләрен әйтә белү.

Татар музыка сәнгате тарихы турында сөйли белү.

Александр Ключарев, София Гобәйдуллина, Салих Сәйдәшев турында белешмә бирә белү.

Татар театр сәнгате барлыкка килү турында белешмә бирә белү.

Татарстан күп илләр белән экономик бәйләнешләргә керә, шартнамәләр төзи ...

Заһидулла Яруллин – беренче кыллы оркестр төзегән халык музыканты. <…>

София Гобәйдуллина – Швеция Короле Сәнгать академиясе әгъзасы. <…>

1906нчы елның 22 нче декабре – татар театры туган көн. <…>

Халыкара, хокук, меңьеллык, манара, шәхес, борынгы, башкара, шартнамә, сайлаучылар, сайлыйлар, мөстәкыйль, кыллы оркестр, моң, сәнгать осталары, нигез салучы, сәхнә әсәрләре, сәнгать эшлеклесе, яңгырап тора, гадәт, уен коралы, сәләт, мәдәни үзәк, драма театры, дәртле, нурлы, гасыр, тамаша, тамашачы, оештыручы.

Китап - киңәшчем, дустым минем.

13 сәг.

Гүзәл китаплар – гаҗәп әйберләр күренәчәк көзге.

Китаплар дөньясыннан кызыклы фактлар турында сөйләшү.

Белемне алу һәм тормышта үз урыныңны табу проблемасы буенча сөйләшү.

Нинди китаплар, газета-журналлар укуны файдалы, ә ниндиләрен гомер әрәм итү дип саныйсыз? Сезнең өйдә нинди китаплар бар? Сез кызыксынган китаплар киләчәктә сайлаячак һөнәрегез белән бәйлеме?

Китап уку кирәкме, әллә интернет җитәме? Мин ... турында укырга яратам.

Уңышлы бизнес оештыру өчен, беренче чиратта белемле булу кирәк <…>

Хөрмәт, татар халкы, аерым, инглиз, немец, кытай, гарәп, француз, горурлык, фәнни, гасыр, сирәк, атаклы, дөнья, системалы, билгеле, күрсәтә, ишетелә, чит тел, киңәш, югары белем, ялчы, мәгарә, коткара, суга, егылды.

Һөнәр сайлау.

10 сәг.

Үз гаилә членнарының про-фессияләре турында сөйләшү.

Төрле профессияләргә хас сыйфатлар турында фикер алышу.

Үзеңә ошаган профессияне яклый белү.

Үзе турында резюме, эшкә алу турында гариза яза белү.

Минем әтием заводта токарь булып эшли. Ул үз хезмәтен бик ярата. <…>

Укытучы булу өчен балаларны яратырга, үз фәнеңне яхшы белергә кирәк. <…>

Миңа пешекче профессиясе ошый, чөнки мин тәмле пешерергә яратам.

Һөнәри училище, хастаханә, дәвалау, нәтиҗә, чир, кадрлар бүлеге, нефтче, бораулаучы, эш стажы, пешекче, трамвай йөртүче, эшче профессияләре исемнәре, җаваплы, белемле, төгәл, гариза, кабул итү.

Ата-анага хөрмәт мәңгелек

12 сәг.

“Ата-анага хөрмәт мәңгелек” проблемасы буенча сөйләшү.

Мин әти-әниемне яратам, хөрмәт итәм, чөнки ... . <...>

Хөрмәт итү, зирәк, юаш, картлык, яхшылык, үтерә, исән кала, изге, зурлау, хурлау, сукырлар җәмгыяте, җитәкли, кимчелек.

Тирәбездә яхшы кешеләр

8 сәг.

Дуслыкны саклый белү серләре турында сөйләшү

Ярыймы, ярамыймы? Кайчан, нәрсә турында сөйләшергә мөмкин? Сөйләшү әдәбе турында фикер алышу.

Дустыңа дөресен әйтү – авыр, ләкин ...

Син башкаларны тәнкыйтьләргә яратасыңмы? Үзеңдәге нинди сыйфатлар сиңа ошамый?

Аралаша белү – үзе бер осталык. Кешене тыңлый белмәү – начар гадәт. Кайбер кешеләр гел үзләре генә сөйлиләр. <…>

Күрмәмешкә салышу, әшәке, битараф, тату яшәү, ялкаулана, сугышу, сүгенү, күз йому, хат, ялагайлык, әңгәмәдәш, читкә борылу, чын күңелдән сөйләшү, елмаеп сөйләшү, чыннан да.

Табигать һәм кеше.

6 сәг.

“Кеше һәм табигать” про-блемалары буенча сөйләшү.

Мин – табигать баласы. Табигать бай, ләкин аны сакларга кирәк. Янгын булмасын өчен ... .

Казылма байлыклар, зарарлы матдәләр, агулана, янгын, киләчәк, буын, үсемлек, кими, куркыныч.

Беренче хисләр

5 сәг.

Яшүсмерләрнең бәйрәмнәре турында сөйләшү.

Яшүсмерләрнең беренче хисләре.

Гашыйклар көнен кайда, ничек бәйрәм итәләр? Гашыйклар көнендә сез ничек аралашасыз?

Авыр минутларда якын дустыңның таянычы булу.

1 сәг.

Кабатлау дәресе

СӨЙЛӘМ ҺӘМ ЯЗМА ЭШЧӘНЛЕК ТӨРЛӘРЕНӘ ӨЙРӘТҮГӘ ТАЛӘПЛӘР

Тыңлап аңлау

Төрле төрдәге тыңлап аңлау күнегүләрен үти белү;

сүзләрне, җөмләләрне аңлап тәрҗемә итә белү; тәкъдим ителгән текстны тыңлап, эчтәлеге буенча сорау бирә, сорауларга җавап бирә белү;

зур булмаган аутентив яки адаптацияләнгән әдәби әсәрләрдән өзекләрне, информацион характердагы текстларны, газета-журналлардан мәкаләләрне тыңлап аңлап, эчтәлеге буенча фикереңне әйтә, аралашуга чыга белү;

Сыйныфташларыңның сөйләмен тыңлап аңлау һәм аларга үз фикереңне аңлата белү, алар белән әңгәмә кору, әңгәмәдә катнаша белү.

Диалогик сөйләм

Сорау, җавап, килеш(мә)ү, шикләнү һәм башка репликаларны дөрес кулланып, әңгәмә кору, сөйләшә белү;

аралашуда катнаша, аны туктата һәм яңадан башлый белү;

парда, төркемдә сөйләшү барышында үз фикереңне аңлата, раслый, дәлилли белү, ситуация аңлашылмаганда, сорау биреп, сөйләм барышын ачыклый белү;

терәк схемалар кулланып, ситуация буенча әңгәмә кора белү;

татар сөйләм этикеты үрнәкләреннән урынлы файдаланып әңгәмә кору, сөйләшә белү.

Монологик сөйләм

Программада тәкъдим ителгән темалар буенча тиешле эзлеклелектә текст төзи һәм аның эчтәлеген сөйли белү;

конкрет ситуациягә үз карашыңны, төрле вакыйгалар, яңалыкларны хәбәр итә белү;

монологик сөйләмдә кереш, эндәш сүзләрне кулланып, орфоэпик һәм грамматик нормаларны саклап, үз фикереңне төгәл җиткерә белү;

өйрәнгән текстны үз сүзләрең белән сөйләп бирә белү;

өйрәнгән шигырьләрне яттан сәнгатьле сөйли белү.

Уку

Программада тәкъдим ителгән текстларны, татар теленең әйтелеш нормаларын саклап, сәнгатьле һәм аңлап уку;

текстның эчтәлегенә нигезләнеп, контекст буенча яңа сүзләрнең мәгънәсен аңлый белү;

таныш булмаган текстны эчтән укып, аның төп фикерен таба белү;

таныш булмаган сүзләрнең, төзелмәләрнең тәрҗемәсен сүзлектән таба белү.

Язу

Өйрәнелгән темалар буенча актив куллануда булган сүзләрне дөрес яза белү;

конкрет бер тема буенча хикәя төзи белү;

прагматик текстлар (рецептлар, белдерүләр, афиша һ.б.), эпистоляр жанр текстлары (шәхси һәм официаль хатлар, котлаулар һ.б.) яза белү;

үзеңне борчыган проблемага карата үз фикерләреңне язмача җиткерә белү;

тәкъдим ителгән текстның эчтәлегенә нигезләнеп, аны үзгәртеп яки дәвам итеп яза белү.

Рус телендә сөйләшүче балаларның татар теленнән белем һәм күнекмәләрен тикшерү төрләре

9-10 репли

ка

11-12 реп-лика

3.

Монологик сөйләм

7-8 фраза

8-10 фра-за

8-10 фра-за

10-12 фраза

10-12 фраза

4.

Һәр тема буенча ара-лаша белү күнекмә-ләрен ситуатив күне-гүләр аша тикшерү

4

4

4

4

5

5.

Уку

55-60сүз

60-70 сүз

70-80 сүз

80-90 сүз

90-95 сүз

6.

Язу:

сочинение

5-7 җөм-лә

7-8 җөм-лә

8-9 җөмлә

9-10 җөмлә

10-12 җөмлә

Тыңланган текстның эчтәлеге буенча сорауларга язмача җавап бирүне бәяләү.

- Тыңланган текстның эчтәлеген тулаем аңлап, тәкъдим ителгән сорауларга язмача дөрес җавап бирелгән, 1 орфографик хатасы яки эчтәлеккә бәйле 1 хатасы булган эшкә “5” ле куела.

- Тыңланган текстның эчтәлеген аңлап, тәкъдим ителгән сорауларга дөрес җавап бирелгән , 2-3 орфографик, 3 пунктацион яки эчтәлеккә бәйле 2-3 хатасы булган эшкә “4” ле куела.

- Тыңланган текстның эчтәлеген өлешчә аңлап, тәкъдим ителгән сорауларга дөрес җавап бирелмәгән , 5 орфографик, 5пунктацион яки эчтәлеккә бәйле 4-5 хатасы булган эшкә “3” ле куела.

- Тыңланган текстның эчтәлеге буенча тәкъдим ителгән сорауларга бирелгән җавапларның яртысы дөресбулмаса , 6 орфографик, 6пунктацион яки эчтәлеккә бәйле 5 тән артык хатасы булган эшкә “2” ле куела.

Диалогик сөйләмне бәяләү

- Бирелгән ситуация яки өйрәнелгән тема буенча әңгәмә кора алганда, әйтелеше һәм грамматик төзелеше ягыннан дөрес, эчтәлеге ягыннан эзлекле һәм тулы диалогик сөйләм төзегәндә, “5”ле куела.

- Бирелгән ситуация яки өйрәнелгән тема буенча әңгәмә кора алганда, репликаларның әйтелешендә һәм аерым сүзләрнең грамматик формаларында2-3 хата җибәреп ,эчтәлеге ягыннан эзлекле диалогик сөйләм төзегәндә, “4”ле куела.

- Өстәмә сораулар ярдәмендә генә әңгәмә кора алганда, репликаларның әйтелешендә һәм сүзләрнең грамматик формаларында 4-6 хата җибәреп,эчтәлеген бозып, диалогик сөйләм төзегәндә, “3”ле куела.

- Бирелгән ситуация яки өйрәнелгән тема буенча диалог төзи алмаганда “2” ле куела.

Татар әдәбиятыннан тематик план

9нчы сыйныф, рус төркеме

Атнага 1 сәгать

Дә

рес

№

Тема№

Дәрес темасы

Дәрес

тибы

Аңлый белү

Куллана белү

Контроль

Үткәрү вакыты

Искәрмә

Без Татарстанда яшибез – 5 сәг.

1

1

“Татарстан Республикасы” тексты.

Казан-тарихи башкала.

ЛГКК

д/м сөйләм

Дәүләт, милләт, мөстәкыйль сүзләре б/н танышу. Тарихи, сихри, шәхес, илче, гаделлек сүзләре б/н танышу.

Татарстан

Республикасы

турында сөйли белү Казан турында сөйли белү

Татарстан Республикасы турында сөйли белү

Кол Шәриф мәчете турында сөйли белү

08.09

2

1

Татар музыка сәнгате.

ЛГКК

д/м сөйләм

Зыялы, сәүдә, бөек сүзләре б/н танышу.

Тема буенча диалог төзеп сөйләшү

15.09

3

1

А.Ключарев

биографиясе.

ЛГКК

д/м сөйләм

Сәнгать, иҗат, кызыксына, нигез салучы сүзләрен актив сөйләмгә кертү.

А.Ключарев турында сөйли белү

22.09

4

1

С.Гобәйдуллина биографиясе.

ЛГКК

д/м сөйләм

Нәсел, остаз, таҗ, ирешә

сүзләре б/н танышу.

С.Гобәйдуллина турында сөйли белү

С.Гобәй

дуллина турында сөйли белү

29.09

5

1

“Татар театры” тексты.

Татар сәнгате турында сөйләшү.

ЛГКК

д/м сөй-ләм

Мәдәни, үзәк, тамашачы, нурлы сүзләре б/н

танышу. Игълан ителә, дәртле, гасыр сүзләре б/н танышу

Тема буенча диалог төзеп сөйләшү Тема буенча

д/м сөйләмгә

чыгу

Татар сәнгате турында сөйли белү

06.10

Китап – киңәшчем, дустым минем – 7 сәг.

6

1

Р.Валиев.

“Саумы китап”.

ЛГКК

Тылсым, хыял, укымышлы, юлдаш, гаҗәпләнү сүзләре б/н танышу

Хикәянең эчтәлеген сөйләү

13.10

7

1

К.Насыйри.

“Әбүгалисина”.

ЛГКК

ЛГКК

Гыйлем, куыш, коточкыч, мәгарә, гаять сүзләре б/н танышу

Эчтәлек буенча диалогик сөйләмгә чыгу

20.10

8

1

Беренче татар китабы.

ЛГКК

Беренче татар китабы турында мәгълүмат бирү

“Минем яраткан китабым” хикәя язу

27.10

9

1

М.Мәһдиевнең биографиясе. “Колаямбу планта-циядә эшли” хикәясе

( 1 нче өлеш) .

ЛГКК

ЛГКК

Су урынына эчәбез; коры яшен; кереп батты сүзләре б/н танышу

Тема буенча диалог төзеп сөйләшү.

10.11

10

1

“Колаямбу планта-циядә эшли” хикәясе.

( 2 нче өлеш) .

ЛГКК

Диалогик сөйләмгә чыгу

17.11

11

1

Л.Ихсанова

”Бер маҗара” ( 1нче өлеш).

ЛГКК

ЛГКК

Су урынына эчәбез; суккандай булды сүзләре б/н танышу

Диологик сөйләмгә чыгу

Әсәрнең беренче өлеше буенча әңгәмә

24.11

12

1

Л.Ихсанова.

”Бер маҗара” ( 2нче өлеш).

ЛГКК

ЛГКК

План буенча сөйләргә өйрәнү

Диологик сөйләмгә чыгу

01.12

Һөнәр сайлау – 4 сәг.

13

1

Г.Әпсәләмов.

”Ак чәчәкләр”.

ЛГККД/м сөй-ләм

Сәләт, хәрәкәт, дәвалаучы сүзләрен актив сөйләмгә кертү

Табиблар турында сөйләшү

Әсәрнең эчтәлеген сөйләү

08.12

14

1

Г.Ахунов биографиясе. Г.Ахунов

“Хәзинә”.

ЛГКК

д/м сөйләм

Тимер-томыр, ышанычлы, бораулаучы сүзләре б/н танышу

Эшкә урнашу өчен анкета тутыру

Эшкә урнашу буенча әңгәмә

15.12

15

1

И.Юзеев.

“Таныш моңнар”.

ЛГКК

д/м сөйләм

Түзәргә, сөендерә

бәхетле, риза бул сүзләрен сөйләмгә кертү

Әсәрнең эчтәлеген сөйләтү

22.12

16

1

Р.Вәлиева.

“Гомәр белән һөнәр”.

ЛГКК

Гаҗәпләнде, очучы,

төзүче, һөнәр сүзләрен

сөйләмгә кертү

12.01

Ата – анага хөрмәт мәңгелек –6 сәг.

17

1

“Алтын алмалар”

әкияте.

ЛГККД/м сөйләм

Кичен,күрше,ярлы,

шат сүзләре б/н танышу

Әкиятне сөйли белү

19.01

18

1

“Зирәк карт” әкияте.

ЛГКК

ЛГКК

Зирәк, төп, өянке сүзләре б/н танышу

Олыларга хөрмәт тәрбияләү

26.01

19

1

С.Хәким биография-се. С Хәким

“Әнкәй”.

ЛГКК

ЛГКК

Күңел,чиләк,изге теләк,тула

сүзләре б/н танышу

Шигырь эчтәлеге буенча

хикәя төзү

Шигырь

не яттан сөйләү

02.02

20

1

А.Шамов

биографиясе.

А.Шамов.

“Госпитальдә”( 1 нче өлеш). А.Шамов. “Госпитальдә”( 2 нче өлеш).

ЛГКК

Яралы, сак, иңбашы

сүзләре б/н танышу

Әниләрнең балаларына

мәхәббәте

09.02

21

1

“Ана белән бала” темасына әңгәмә.

д/м сөйләм

Диалогик сөйләмгә чыгу.

Үз әниләре турында сөйли белү

16.02

22

1

Н.Әхмәдиев.

“Ана”.

ЛГКК

д/м сөйләм

Сукыр,ваз кич,баш тарт,тумыштан сүзләренең

Мәгънәләрен аңлату

Үз әниләре турында сөйли белү

23.02

Тирәбездә яхшы кешеләр –5 сәг.

23

1

Г.Шәрәфи.

“Күңелләрдә гөл үсә”.

ЛГКК

ЛГКК

Күңел, гөл сүзләрен сөйләмдә куллануга кертү

Әсәрнең эчтәлеген сөйли белү

02.03

24

1

Әсәр эчтәлеге буенча әңгәмә.

д/м сөйләм

Диалогик сөйләмгә чыгу

09.03

25

1

Ш.Галиев. “Урам ул нинди?”

ЛГКК

Тәртип, кыю, әшәке, боза сүзләрен лексикага кертү

Сәнгатьле уку

16.03

26

1

Р.Миңнуллин. “Ә ни өчен?”

ЛГККд/м сөйләм

Яттан сөйләргә өйрәнү.

23.04

27

1

Ш.Еникеев.

“Солтангәрәйнең язмышы”.

ЛГКК

ЛГКК

Сукыр,таяк,хәлсез,бата сүзләре б/н танышу

Әсәрне сөйли белү

Әсәрне сөйли белү.

06.04

Табигать һәм кеше – 3 сәг.

28

1

Р.Мөхәммәдиев.

“Беренче умырзая”.

ЛГКК

ЛГКК

Шифа, авыру, хәбәр,

чишмә, дәва сүзләрен актив сөйләмгә кертү

.Әсәр эчтәлеге аша д/с-гә чыгу

13.04

29

1

М.Гафури.

“Кыр казы”

ЛГКК

д/м

сөйләм

Тирә-як, ялгыз, сагына, искә төшерә сүзләре б/н танышу

Әсәрне сөйли белү. Кошларны саклау турында сөйләшү

20.04

30

1

Р.Бәшәр. “Авыру урман”.

ЛГКК

д/м сөйләм

Сәнгатьле уку.

Табигать саклау турында сөйләшү

27.04

Беренче хисләр – 3 сәг.

31

1

И.Гази.

“Ак сирень».

ЛГКК

ЛГКК

Дулкынлана, ашык-пошык, сызгыра, еш сүзләрен актив сөйләмгә кертү

Әсәрне сөйли белү, беренче мәхәббәт хисләре

Әсәрне сөйли белү.

04.05

32

1

Ф.Яруллин.

“Ике кояшым бар, Илсөя”

ЛГКК

д/м сөйләм

Язмыш, тынычлык, өмет, шелтә сүзләре б/н танышу

Әсәрне сөйли белү, тема буенча диалог төзеп сөйләшү

11.05

33

34

1

1

Йомгаклау

Кабатлау

18.05

24.05

Укыту –методик комплекты

1. Рус мәктәпләрендәге рус төркеме укучыларына татар теленнән гомуми белем бирүнең дәүләт стандарты. Казан, 2005.

2. Хәйдәрова Р.З., Малафеева Р.Л. Коммуникатив технология нигезендә рус телле балаларга татар теле һәм әдәбияты укыту программасы. Казан, 2011.

3. Хәйдәрова Р.З., Малафеева Р.Л. Татар теле.9 нчы сыйныф. Казан, Мәгариф, 2008.

4. Хәйдәрова Р.З., Малафеева Р.Л. Татар теле дәресләре. Рус телендә сөйләшүче балалар белән эшләүче укытучылар өчен кулланма. Казан, 2008.

Кулланылган әдәбият һәм укыту чаралары

1. Гыйләҗетдинова А.И. Татар телен өйрәнүчеләр өчен текстлар. Казан, Мәгариф, 2004

2. Казыйханов В. Уроки нравственности. Казань, 2004

3. Минһаҗева Л.И., Мияссарова И.Х. Татар балалар әдәбияты.Казан, ТаРИХ, 2009

4. Минһаҗева Л.И., Мияссарова И.Х. Татар балалар әдәбиятыннан хрестоматия. Казан, ТаРИХ, 2003

5. Нигъмәтуллина Р.Р. Татар телен өйрәнүчеләргә. Казан, Мәгариф, 2004

6. Сафиуллина Ф.С. Татарский язык в диалогах. Казан, Магариф,1994

7. Сафиуллина Ф.С., Фәтхуллова К.С. Татар теленнән имтиханга әзерләнәбез. Казан, Мәгариф, 2006

8. Хайдарова Р.З. Научно – педагогические аспекты билингвального образования в РТ. Наб.Челны, 2006

9. Харисова Ч.М. Тренировочные упражнения по обучению татарскому произношению. Казан, Магариф, 2001

10. Харисов Ф.Ф. Основы методики обучения татарскому языку, как неродному. Санкт – Петербург, Просвещение, 2001

11. Хәбирова Ф. Татар әдәбияты дәресләрендә сәламәтлеккә өйрәтү. Казан, 2005

12. “Мәгариф” журналы , “Ачык дәрес” гәзите.

Интернет – ресурслар:

httr: // www akzegit. narod .ru> meropr.htmI,

httr: // www kubjaschooII.narod.ru..>ukitut.htm