Тюркий тильшынаслыкъта сайыларнынъ семантик категориясыны огренген алимлер

Тюркий тильшынаслыкъта  сайыларнынъ семантик  категориясыны огренген алимлер

   Тюркий тильшынаслыкъта  сайы категориясынен  В. А. Баскаков [2],  Н.К.Дмитриев  [5], Ф. Г. Исхаков [6],  К. Хасенов,  Н. Чечейбаева [16], B.B.Радлов [7] ве башкъалары огърашкъанлар. Тюркий тиллер ичюн сайыларны мустакъиль сёз чешитлерине  айырылмасы  даваллы меселе олгъан экен. Сайыларда  башкъа  сёз чешитлерининъ  баягъы  умумий чизгилери олса да, тек оларгъа  ляйыкъ олгъан ве башкъаларына ошамамагъан   махсус аляметлери  де бардыр.

  Э. Р. Тенишевнинъ [14] ишлеринде сайылар акъкъында бойле малюмат бериле. Тюркий тиллерде манасына ве тизилювине коре сайылар  ильк вариантлы ве ишлеп  чыкъарылгъан олалар.  Сайыларнынъ ильк вариантина  онларнынъ, юзьлернинъ, бинълернинъ серлеваларыны алып бара. Сыра, пай , тахминий, кесир сайыларнынъ шекиллерини исе Тенишев ишлеп чыкъарылгъанларгъа айыра.

  Сайы категориясыны тавсилятлы огренген ве бу категориягъа чокъ ишлерини багъышлагъан алимлерден бири Радлов [7] олгъан.  Радлов сайыларгъа серлева къоймакъ ичюн бойле истиланен  къуллангъан ‘сан исеме (исме гадәд)’. 

  Радлов сайыларнынъ эки семантик категорияларыны къайд этти: эсап сайы,      сыра сайы.

Эсап сайыларны  Радлов  2 группагъа айыргъан:  бельгили (микъдар)  ве  бельгисиз (тахминий) сайыларгъа.

  Джыйма сайыларнынъ исе манасыны ве грамматик хусусиетлерини огренип, алим бу категорияны эсап сайыларгъа айырды.

   Бильгенимиз киби,  сайылар  лексиканынъ денъишмеген болюгине  кире. Земаневий ве къадимий тюрк тиллернинъ сайылары  эсасен  якут тильнинъ эсап сайыларынен келише. Бир къач алимлер исе  бу тиллерни  бир – бирине тенъиштирип  талиль   эткен сонъ, фонетик хусусиетлерине коре фаркълар тапкъанлар.  Мисаль ичюн,  як. biir //   др. тюрк.  bir.

  Тюркий  ве якут тиллеринде  сайы категориясыны тенъиштирюв дереджеде О.Н.Бетлингк [3],  Л.Н. Харинов,  Э. Р. Тенишев [14], Г.Г. Левин [8] ве Е. И. Избекова огренгенлер  ве ишлеринде  сайылар акъкъында тавсилятлы малюмат бергенлер.

  Мешур алимлернинъ А. Н. Самойлович  [13] , Ф. Г. Исхаков  [6] , Э.Эрнистнинъ [17] ильмий ишлерине бойсунып,  бойле фикирни исбатламакъ мумкюн, земаневий тюркий тиллернинъ ве къадимий тюркий абиделернинъ  биринджи онлукънынъ сайылары тек семантик хусусиетлеринден дегиль де,  маддий бирлигинен  тасвирленгенлер.