Урок развития речи на тему "Золотая осень"

Урок развития речи

по крымскотатарскому  языку

на тему: «Времена года.Осень

Йыл мевсимлери.Кузь»

(5 класс)

Къырымтатар  тилинден

5-инджи  сыныфта нутукъ  инкишафы дерси

Дерс  мевзусы:     Алтын  кузь  мевсими

                                Нутукъ  инкишафы  дерси.

Дерс  макъсады: -талебелернинъ  кузь  мевсими  дюльберлиги  акъкъында  тасавурларыны  кенишлетмек;

- нукукъларыны  зенгинлештирмек;

- ифадели  окъувны, афызларыны, фикирлерини  ифаде  этмекни  инкишаф  этмек;

- этрафтаки  муитте, табиатта  кузьнинъ  дюльберлигини  корюв, сезе  билюв  къабилетини тербиелев;

-табиат  адиселерине  меракъ  ве  севги  ашлав.

Дерс донатылувы: слайдлар, талебелернинъ  кузь мевсими боюнджа  иджадий  ишлери  (ресимлер, азырлагъан  метинлер), чифт ве  груп-паларда чалышмакъ  ичюн  веракълар.

Дерснинъ  кетишааты

 I  Тешкилий  момент

Селямлашув

Фронталь  сорав ( Айнынъ  къачынджы  куню?Афтанынъ  къайсы куню? Эв  иши?

II Эв  вазифесини  тешкирюв

36-мешгъулиет (Талебелер  исимлерге  уйгъун  кельген  сыфатларны  окъуйлар).

Талебелернинъ  бильгилерини  актуаллештирюв:

- Мектеп  къапысы  ачылды

Насыл  ай  бизге  кельди (сентябрь)

- Аюв  юкъугъа  азырланды

Насыл  ай  бизге  кельди?  (октябрь)

-  Къармен  ягъмур  талашса

Насыл  ай  якъыынлаша? (ноябрь)

Демек, балалар, дерсимизде  насыл  йыл  мевсими акъкъында  сёз  юрьсетеджекмиз? Догъру,кузь акъкъында.

Оджа  мевзуны  илян  эте.

Талебелер  кузь  мевсимине  багъышланып,  япкъан  ресимлелерини  такъдим  этелер.

III  Мевзу  узеринде  иш

 Слайд № 1 Лугъат  иши

Ильк  кузь  айы, дервиза  айы -  сентябрь

Орта  кузь айы - октябрь

Бош  ай  -  ноябрь

Тарла - поле

Экин- посев

Къырав-  иней

Мемлекет - страна

Тылсымлы - волшебный

Мантар – мантар  

Ульке -  страна

Рузгяр  ветерер

Дере – ущелье

Турналар – журавли

Чавке - галка

Къаргъа – ворона

Чифт  чалышув 

1. Карточкалар   боюнджа  иш. Оджа  «Къушлар»   метинини  окъуй. Талебелер  бирильген  суаллерге  джевап  берелер (агъзавий)

Кузьде къушлар  топланып,  сыджакъ  ерлерге  учалар.  Оларгъа  пек  узакъ  учмагъа керек  ола.

Турналар  гедже-куньдюз  учалар.  Олар  ёлда  токътамайлар.

Къарылгъачлар  пек  тез  учалар.  Бодене  исе  тек  уча  дегиль  де, о даа  чапа.

 Баарьде  къушлар  къайталар.  Къарылгъачлар  озь  юваларны  тапып  яшайлар.

Суаллер:

1.    Кузьде  къушлар  къайда  кетелер?

2.    Турналар  насыл  учалар?

3.    Насыл  къушлар  тез  учалар?

4.    Не  вакъыт  къушлар  къайталар?

5.    Насыл  къущлар  озь  юваларыны  тапып  яшайлар?

2.  Слайд  № 2 Мейва  ве  себзелернинъ  къайсы  бирлери  кузьде  пише? Язып  алынъыз.

Джилек, къызылчыкъ,  айва, зердали, кираз, джевиз, къабакъ шефтали, вишне нар, алма, къарпыз, мантар, фындыкъ, чюкюндир, сарымсакъ, армут, къырмызы  туруп, хурма, юзюм.

3.Метинлеринъ  такъдими.Талебелер  кузь  акъкъында эвде   язып  алынгъан  метинлерни  окъуйлар («Арманчыкъ» меджмуасы, окъув  китапларындан  ве  иляхре). Мисаллер:

Кузьдеки  багъча

Кузь  кельмесинен  багъча  денъише.  Мында  оськен акъкъайынлар,  эменлер  дюльбер  кузьлюк урбаларыны киелер.

  Сары  ве  къырмызы  япракълар  сокъачыкъларны  къаплайлар.  Багъ-чадаки  сокъачыкълар  бойлап  балалар  кезинелер.  Къызлар  чешит  япракъларны  джыйып  алгъанлар.Огъланлар  исе  эмек  дерслери ичюн  чам  къозалакъларыны  топлайлар.

Кузь

Сыджакъ  яз  кечти. Кузь  кельди. Кунеш нурлары  йылтырай, амма оларнынъ сыджагъы  чокъ   дуюлмай. Орман  ве  тарлалар  бош. Къуш йырлары эшитильмей. Тек  ель  уфюре. Тереклер  дюльбер алтын ур-басыны  кийдилер. Ель оларнынъ  япракъларыны узип, ёлларда  учура .

 Тереклернинъ тюбю  тылсымлы  килимнен къапланды. Бу  килимнинъ  астында мантарлар  осе. 

Группаларда  чалышув

4.Бильген  кузь  акъкъында   тапмаджаларны  айтынъыз.

 Талебелернинъ  джеваплары бойле  ола  биле.

Сарылы-аллы  эр  якълар,

Тёкюлелер  япракълар,

Кунеш  шавлесин  сакълай

Окюнип  булут  агълай. 

Джыйыла  эп  мейвалар,

Сарарып  сола  япракълар,

Ягъа  сувукъ  ягъмарлар,

Учып  кете  турналар.

5.Слайд  № 3 Ассоциатив  чалысы

Джеваплар  бойле  ола  биле: янъы  окъув  йылы  башлана,  ягъмурлар  ягъа,  къушлар учып  кете, Дервиза  байрамы,   куньлер  къыскъара, сары  ве  къырмызы  япракълар,  ель  эсе  ве  иляхре.

6.Слайд № 4   Диаграмма    Вена.  Кузь   ве  баарь  йыл  мевсимлери  арасында  насыл  фаркъ  бар? Оларны  не  бирлештире?

7.Слайд  № 5. (Кузь  манзарасы). Кузь  акъкъында   насыл  шиирлерни  би-лесинъиз.  Бегенген шиирни  эзберден   ифадели  окъунъыз.

Шиирлер бойле  ола  биле:

                              Кузь  айында

Алтын  кунеш  сакълана

Булутларнынъ  артына,

Коклер  куськюн,  ер  кульмей,

Къушчыкълар  эп  агълана.

Еллер  эсе,  дувулдай,

Япракъларны  къувалай.

Къачышсалар  япракълар,

Ель  оларны  обалай.

Алтын  мевсим

Кузь  кельди. Эп  багъча-багъчаларда              Бостанларда  къавун-къарпызлар

Зевкълы  тымар  эмеги  къайнай.                      Орькен  атып,  пек  мамюр  олды. Йырджы  къушлар  сусты  эр  якъта,                Ал  янакълы  алма,  армутлар    Алтын  мевсим  джошкъун  адымлай.              Сепетлерге  рыкъма-рыкъ толды.

8.Слайд  №6. Балалар, келинъиз  фикир  юрьсетейик.  Кузьнинъ  менфий    тарафларыны айтынъыз. 

Джеваплар  бойле  ола  биле: балчыкъ, чамур, ола, еллер  эсе, кучьлю  еллерден, электро теллер  узюле биле,  кунь  девамында  авалар денъише  ве  нетиджеде  адамларнынъ  сагълыгъына  ярамай  тесир эте.

 Энди   исе мусбет тарафларыны   айтынъыз.

Джеваплар  бойле  ола  биле: ягъмурлар  ягъгъанда  топракъ  сувгъа  тоя, берекет  номай ола, табиат  манзарасы пек  дюльбер ола ве  иляхре.

9.Карточкалар  боюнджа  иш. Джевапларны тапынъыз.

а) Осе  топракъта  ятып,

    Ири  япракълар  атып.

   Чокъсу  ола  томалакъ,

   Деймиз  биз  онъа  …   (къабакъ)

б) Татлысы пек  файдалы,

    Хошафы  энъ  къокъулы,

   Тереги  де  алчачыкъ,

   Дагъ  емиши … ( къызылчыкъ)

в)  Ешиль  эм  де сарыдыр

    Алманы  о  анъдыра.

    Кеч  пишкен  тюклю  мейва,

    Ады да онынъ … (айва)

г) Ягъмурдан сонъ  чокълаша,

   Къавур, тузла да  - аша.

  Башы  кениш, бойну  тар,

  Ады  да  онынъ ... (мантар)

10. Берильген  джумлелерини  девам  этинъиз:

Кузь  кельди  ве………….

Баарьде   къушлар  учып  кете, кузьде  исе …………

 Бизнен  къышламагъа  къалгъан  къушлар: ……………

Кочебе  къушлар булардыр:  ………..

     Дерс  нетиджеси.  Баалав.  Дерснинъ  рефлексиясы:

-Насыл  мевзу  боюнджа  чалыштыкъ?

- Дерсте  насыл  къыйынлыкъларгъа  расткельдинъиз.

-«Чырайчыкълар»  карточкасынен  озь  кейфинъизни  бильдиринъиз.

Эвге  вазифе:  кузь мевсими акъкъында  берильген  метинлерни  рус    

                           тилине терджиме  этинъиз.