Ғабдулла Туҡайҙың "Шүрәле" шиғыры буйынса инсценировка

                                           Ҡырлай урманындағы мажара

                    (Ғ. Туҡайҙың “Шүрәле” шиғыры буйынса сценарий)

    Йәшелдән кейенгән ҡыҙҙар берәм-берәм әйләнеп, ағастарҙы ла һынландыра, ваҡиғаларҙы ла һөйләй.

1-се ҡыҙ.   Тап Ҡазан артында барҙыр бер ауыл – Ҡырлай, тиҙәр,

2-се ҡыҙ.    Йырлағанда, көй өсөн, “тауыҡтары йырлай”, тиҙәр.

3-сө ҡыҙ.     Гәрсә унда тыумаһам да, мин бер аҙ торған инем;

4-се ҡыҙ.     Ерҙе аҙ- маҙ тырмалап, сәскән инем, урған инем.

5-се ҡыҙ.     Ул ауылдың, һис онотмайым, һәр яғы урман ине;

1-се ҡыҙ.    Ул болон, йәшел үләндәр хәтфәнән юрған ине.

2-се ҡыҙ.     Ҙурмы, тиһәң, ҙур түгелдер, был ауыл бик кескенә;

3-сө ҡыҙ.     Халҡының эскән һыуы бик кескенә инеш кенә

4-се ҡыҙ.     Унда бик һалҡын һәм бик эҫе түгел, урта һауа;

5-се ҡыҙ.      Ел дә ваҡытында иҫеп, ямғыр ҙа ваҡытында яуа.

1-се ҡыҙ.   Билдәле, был ҡап-ҡара урманда һәр йыртҡыс та бар,

2-се ҡыҙ.    Юҡ түгел айыу, бүре, төлкө - йыһан ҡоротҡос та бар.

3-сө ҡыҙ.      Һәм дә бар бында ҡуян, ирлән, тейен, йомран, мышы,

4-се ҡыҙ.     Осрата аусы булып урманда күп йөрөгән кеше.

5-се ҡыҙ.      Ен-пәрейгә юлыға ти урманда яңғыҙ кеше.

   Ҡыҙҙар әйләнеп баҫып, яңынан ағастар рәүешенә инә. Шул саҡ ҡаранан кейенгән, сәсе-башы туҙған Шүрәле күренә. Бармаҡтары оҙон, маңлайында мөгөҙө бар. Килбәтһеҙ хәрәкәттәр яһай.

Шүрәле (йәмһеҙ көлә).  Ен-пәрейҙәр нимә ул. Ул шайтандар сүп кенә (йөрөй, ҡулдары туҡтауһыҙ хәрәкәттәр яһай). Шүрәле ағайығыҙ бында тотош урманға хужа (йәмһеҙ көлә). Ҡарағыҙ әле, бына мин булам ул Шүрәле. Күргәнегеҙ булмаһа, килеп күрегеҙ әле (шул уҡ килбәтһеҙ ҡиәфәттә йырлай).

                                             Әсәйем дә Шүрәле,

                                              Атайым да Шүрәле,

                                              Мин – уларҙың улдары,

                                              Булам мин дә Шүрәле, иха-иха-ихаха.

                                             Әсәйем дә бик сибәр,

                                             Атайым да бер тигән,

                                              Ҡарағыҙсы миңә лә,

                                              Ҡойоп ҡуйған кәртинкәң, иха-иха-ихаха.

                                              Әсәйем дә ҡытыҡлай,

                                              Атайым да ҡытыҡлай,

                                              Әсәй менән атайҙан

                                              Улдары ла  ҡалышмай, иха-иха-ихаха.

                                              Ҡуйы урман эсендә

                                               Йәшәгән урыныбыҙ.

                                               Кешеләргә юл баҫып,

                                               Этлек эшләү уйыбыҙ, иха-иха-ихаха.

(Нимәнәндер шикләнеп, туҡтап ҡала. Еҫкәнә). Әҙәм еҫе килә. Туҡта, ана кемдер килә. (Устарын усҡа һуға). Бына бит ул, бирер булһа ҡолона, сығарып ҡуя юлына. Кеше килә… Үҙе килә… Һиҙмәһен, йәшенеп торайыҡ (Көлә-көлә, ағастар араһына йәшенә).

    “Тр-р-р” тигән тауыш ишетелә. Балта, арҡандар менән ҡоралланған Былтыр керә. Тирә-яҡты байҡап алғас, ағас киҫә башлай. Хәл алырға туҡтай. Тирләгән биттәрен һөртә. Шул саҡ ҡолаҡ ярғыс йәмһеҙ тауыш ишетелә. Егет шикләнә, һағая. Тауыш тағы ҡабатлана. Егет балтаһын алып, һөжүмгә әҙерләнә. Шүрәле күренә. Былтыр менән күҙгә-күҙ ҡарашып торалар.

Былтыр.    Һин кем? Һиңә минән ни кәрәк?

Шүрәле.  Бер ҙә шикләнмә, егет, һин, мин ҡараҡ-уғры түгел;

                   Юл да баҫмайым, шулай ҙа мин бик үк тоғро түгел.

Былтыр (үҙ алдына).  Хоҙай Тәғәлә, төшөңдә күрһәң, ҡурҡып уянырһың,

                    Тәненә тейһәң яңылыш, ерәнестән сирҡанырһың.

Шүрәле.   Ғәҙәтем: яңғыҙ кешеләрҙе ҡытыҡлап үлтерәм;

                   Мин әле, күргәс һине, шатлығымдан үкерәм.

Былтыр (үҙ алдына).   Шүрәле лә Шүрәле тип һөйләйҙәр, һин булаһың икән,

                    Хәҙер мин һине был ергә ҡабат килмәҫлек итәм.

Шүрәле.   Тик ҡытыҡларға яралғандыр минең бармаҡтарым,

                    Булғылайҙыр көлдөрөп әҙәм үлтергән саҡтарым.

Былтыр.    Ярай, ҡарап ҡарайыҡ, кем кемде еңер икән?

                    Һынап ҡарайыҡ, кемебеҙ  аҡыллы, тапҡыр икән?

Шүрәле.      Кил әле һин дә бер аҙ бармаҡтарыңды һелкет, эй

                     Йәш егет! Килсе, икәү уйнайыҡ бер аҙ кети-кети.

Былтыр. Яҡшы, яҡшы, һүҙ ҙә юҡтыр, мин ҡарышмай уйнайым.

                 Тик һине шартыма күнмәҫһең, тип мин уйлайым.

Шүрәле.   Нимә шартың, һөйлә, эй бисара әҙәмгенәм!

                    Тик тиҙ үк уйнайыҡсы, зинһар, нимә ҡушһаң да күнәм.

Былтыр.  Һөйләйем шартымды һиңә, тыңлап тор, ана

                 Шунда бар бит бик оҙон һәм бик йыуан бер бүрәнә.

                 Мин дә көс-ярҙам бирермен, әйҙә, иптәш, ҡуҙғалайыҡ;

                 Шул ағасты бергә-бергә ошо арбаға һалайыҡ.

Былтыр.   Бүрәнәнең бер осонда бар асылған ярығы,

                 Шул еренән ныҡ ҡына һин тот, эй урман һарығы!

Шүрәле бармағын бүрәнә ярығына тыға. Былтыр яйлап ҡына шынаны һурып сығара.

Шүрәле.   Ай-ай бармаҡтарым. Ни эшләнең һин, әҙәмгенәм?

Былтыр.   Һин уйнайыҡ тинең, ялындың. Мин һине тыңланым;

                   Күңелле булды был уйын, һин миңә бик тә оҡшаның.

Шүрәле.  Һин бер аҙ ҡыҙған мине, ҡотҡарсы, эй әҙәмгенәм.

Былтыр.   Ҡайһылай батыр инең, төштөмө инде хәҙер кикрегең?                 

Шүрәле.    Бик ауырта ҡулдарым, ебәрсе, әҙәмгенәм…

                    Бынан ары үҙеңә, улыңа, нәҫелеңә теймәм,

                    Башҡаларҙан да тейҙертмәм, ул минең дуҫым, тиеп,

                   Уға урманда йөрөргә үҙем ҡуштым, тиеп…

                                         Былтыр ҡайтырға әҙерләнә.  

Былтыр.   Язаһын күр инде хәҙер ҡылған эштәрең өсөн,

                   Ҡысҡыр, яфалан: ғәйеплеһең һин үҙең.

Шүрәле.     Эй егет, һис юҡ икәндер, мәрхәмәт хисең һинең,

                    Әйтсе, зинһар, мәрхәмәтһеҙ! Кем һин? Исемең кем һинең?

                    Иртәгә килгәнсе дуҫтар, тәндә йәнем торһа әгәр,

                    “Шул фәлән атлы кеше ҡыҫты,” – тиермен, һораһалар.

Былтыр.   Әйтһәм, әйтәйем, һин белеп ҡал! Ысын атым “Былтыр” минең,

                  Был егет абзаң булыр ул, бик белеп тор һин, энем!

                   Былтыр ағайым тип мине һин хәтереңдә ҡалдыр;

                   Хуш. Нәҫел-нәсәбеңә бик күп итеп сәләм тапшыр.

Шүрәле.    Ҡыҫты, харап итте яуыз “Былтыр” мине;

                      Аһ, үләм бит, был бәләнән кем килеп йолҡор мине?

                                  Тауыштар ишетелә. Ағас рәүешендә килеш ҡыҙҙар әйтә.

1-се ҡыҙ.    Һин йүләрһең.

2-се ҡыҙ.    Һин ҡоторғанһың.

3-сө ҡыҙ.    Һин тилергәнһең.

4-се ҡыҙ.    Ҡысҡырма һин, тиҙ яҡшылыҡ менән тыйыл!

5-се ҡыҙ.    Эй алйот, ҡыҫҡанға былтыр, ҡысҡыралармы быйыл?

                Шүрәле нисек етте, шулай тартҡылашып, бүрәнәне һөйрәп ҡаса. Ағас рәүешендәге ҡыҙҙар алдына әйләнә.

1-се ҡыҙ.    Бынан ары урманда шүрәлеләр бөткән, ти.

2-се ҡыҙ.    Ен-пәрейҙәр ҙә юҡҡа сығып ҡуйған, ти.

3-сө ҡыҙ.    Ҡырлай ауылы урманы тынысланып ҡалған, ти.

4-се ҡыҙ.    Былтыр тигән егет шулай яуыздарҙы еңгән, ти.

5-се ҡыҙ.    Кеше хәҙер шул хәлде әкиәт итеп һөйләй, ти.

                                                                                                             Рим Исхаҡов.