Ағылшын тіліндегі фразалық етістіктердің аудару кезеңіндегі қиындықтар

Ағылшын тіліндегі фразалық етістіктерді аудару кезіндегі қиындықтар

Ағылшын тілінде «кәдімгі» етістік пен демеуліктен тұратын фразалық етістіктер жиі қолданылады. Бұл етістіктердің ерекшілігі сонда, көбінесе олардың мағынасының құрылымы бойынша анықтау қиын.Мысалы «pull up» етістігі «тарту» деген мағынаны білдіретін «pull» және жоғары деген мағынаны білдіретін «up» етістігінен тұрады, бірақ бұл етістік «жоғарға тарту» деген мағынаны емес, «тоқтату» (мысалы, машинаны) деген мағынаны білдіреді. Әрине, мағынасын түсінуге болатын фразалық етістіктер де бар, мысалы, sit down дәл солай аударылады -отыру.

Дегенмен мағынасын сөздіктен тексеріп алған жөн. Орыс тілінде тап сондай бірліктің жоқ болуына байланысты, фразалық етістіктерді аудару кезінде кейбір қиындықтар кездесуі мүмкін. . Бұл етістіктердің осындай ерекшіліктері «идиома» деп аталады. Басқа сөзбен айтқанда, фразалық етістіктер-тек қана ағылшын тіліне тән және басқа тілдерге сөзбе-сөз аударылмайтын тұрақты айналымдар.

Фразалық етістіктерді аудару кезінде ерекше мұқият болу керек. Бұл етістіктерді сөйлемдерден ерекшелеп алуды үйреніп, басқа қарапайым етістіктермен шатастырмау керек. Мысалы, екі сөйлемді қарастырайық.

I looked up the meaning of the word in a dictionary.

I looked up but didn’t see anything.

Бірінші сөйлемде look up-бұл фразалық етістік, демек сөйлем былай аударылады: «Мен сөздің мағынасын сөздіктен іздедім». Ал екінші сөйлемді екі тәсілмен аударуға болады. «Мен іздедім, бірақ ештеңе таба алмадым» немесе «Мен жоғары қарадым, бірақ ештеңе көре алмадым». Мұндай жағдайда дұрыс аударманы контекстке қарап таңдауға болады.

Фразалық етістіктердің тағы да бір қиындығы, олардың көпшілігінің бірнеше мағынаны білдіруі. Оның үстіне олардың мағыналары әрдайымда синонимдес болмайды. Мысалы, Lingvo сөздігі take in етістігінің 20 нұсқалық аудармасын береді, олардың ішінде, жазып беру, түсіну, алдау, жіберу, жинау, тұтқындау т.б. Нұсқаулар өте көп болуы контекст болғанның өзінде аудару кезінде қиындықтар туғызуы мүмкін.

            Қиындықтар тек ағылшын тілінен аударғанда ғана емес, орыс тілінен аударғанда да туындайды. Біріншіден фразалық етістіктердің синонимдері көп, сондықтан аудармашыға көп нұсқаулардың ішінен таңдау жасау қиын. Нақты мысал-ұсыну етістігі. Оларды suggest және propose аударуы мен қатар put forward, bring forward, put ahead, set forward аударуға болады.

Лексикалық қиындықтармен қатар, орыс тілінен ағылшын тіліне аударған кезде грамматикалық қателер де жіберілуі мүмкін, өйткені кейбір фразалық етістіктер толықтауыштармен (separable phrasal verbs), ал кейбіреуін бөлуге келмейді (inseparable phrasal verbs).Мысалы, көйлекті қысқарту деген make the dress down деп аударуға және make down the dress деуге де болады, ал пәтерді бұзып кіру дегенді тек break into the house, ал break the house into  деген қате болады.

            Әрине, ағылшын тіліне аудару кезінде кәдімгі етістіктерді қолдану арқылы қиындықтардан арылуға болады, дегенмен фразалық етістіктердің өте кең таралғанын ұмытпау керек  және оларды қолданған кезде сіз ағылшынша дыбыстайсыз. Оның үстіне олар барлық стильдерде қолданылады, ауызекі стилінен бастап ресми –іс қағаздар стиліне дейін.

            Сондықтан фразалық етістіктерді есте сақтауға тырысып, аудару және сөйлесу кезінде  қолдану керек.

Пайданылған әдебиеттер тізімі:

1. Жалмаханов Ш.Ш. Қазақ тілінің лексикологиясы және стилистикасы. – Қарағанды: Болашақ, 2009. –129 б.
2. 
   Кеңесбаев I. Қазақ тілінің фразеологиялық сөздігі. – Алматы: Ғылым, 1977. –712 б.
3. 
   Балақаев М., Қордабаев Т. Қазіргі қазақ тілі грамматикасы. – Алматы: Мектеп, 1966.
4. 
   Кунин А.В. Курс фразеологии современного английского языка. – Москва: Высшая школа, 1996. – 381с.
5. 
   Peter Watcyn-Jones. Test your idioms. – China: Penguin English Guides, 2002. –133 p.
6. 
   Баймахан Т., Байтелиева А., Утешова Н. Английские пословицы и их эквиваленты в русском, казахском и турецком языках. – Туркестан: Туран, 2010. –176 с.
7. 
   Kuzmin S.S. Translating Russian idioms. – Moscow: Vysshaya shkola, 1977. – 210 p.