Қарсылықты салалас құрмалас сөйлемнің жасалу жолдары (8 сынып)

Сабақтың тақырыбы: Қарсылықты салалас құрмалас сөйлемнің жасалу жолдары (презентациясымен)

Сабақтың мақсаты:
1. Білімділік: Оқушыларға құрмалас сөйлемнің түрлерінен, оның ішінде салалас құрмалас сөйлемнің түрі қарсылықты салалас құрмалас сөйлем туралы түсінік беру, білімдерін жүйелеу.
2. Тәрбиелік: Жаттығулар орындату арқылы оқушыларға идеялық - саяси тәрбие беру, туған өлкеге деген сүйіспеншілік сезімін тәрбиелеу, қазақтың мақал - мәтелдерін құрметтеуге, еңбексүйгіштікке, бірлікке баулу.
3. Дамытушылық: Оқушылардың қабілетіне сай тапсырмалар беріп, байланыстырып сөйлеуді, өз бетінше сөйлем құрауды дамыту - өз ойларын еркін айта білуге, тиянақты, мәдениетті түрде жеткізе білуге дағдыландыру.
Сабақтың түрі: аралас «Бәйге сабағы»
Сабақтың әдіс - тәсілдері: сұрақ – жауап, түсіндіру, жинақтау, іздену, мысал келтіру т. б.
Сабақтың көрнекілігі: Плакат, кеспе қағаздар, компьютер, телеэкран, тақта т. б.

Сабақтың барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі:
- амандасу
- түгендеу
- сабаққа бейімдеу.

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру. (Өтілген тақырыптар бойынша сұрақтар қою арқылы үй тапсырмасына шолу жасау.)
1. Құрмалас сөйлем дегеніміз қандай сөйлем?
2. Құрмалас сөйлемнің жай сөйлемнен айырмашылығы бар ма, бар болса ол қандай айырмашылықтар?
3. Жай сөйлемге қандай интонация тән?
4. Құрмалас сөйлемге қандай дауыс ырғағы тән?
5. Құрмалас сөйлемнің құрамындағы жай сөйлемдер бір - бірімен қалай байланысады?
6. Салаласа байланысқан құрмаластың құрамындағы жай сөйлемдердің баяндауыштары бір - бірімен қалай байланысады?
7. Ал сабақтаса байланысқан құрмаластың құрамындағы баяндауыштары бір – бірімен қалай байланысады?
8. Құрамындағы жай сөйлемдердің салаласа, сабақтаса байланысуына орай құрмалас сөйлемдер қанша түрге бөлінеді?
9. Салалас құрмалас сөйлем дегеніміз қандай сөйлем?
10. Салаластың құрамындағы жай сөйлемдер өзара қенше түрлі жолмен байланысады?
11. Салаластың құрамындағы жай сөйлемдер өзара қандай жалғаулық шылаулар арқылы байланысады?
12. Құрамындағы жай сөйлемдерінің бір - бірімен мағыналық қарым - қатынасына қарай, салалас құрмалас сөйлем неше түрге бөлінеді?
13. Ыңғайлас салалас сөйлем дегенім қандай сөйлем?
14. Себеп - салдар салалас сөйлем дегеніміз қандай сөйлем?

ІІІ. Жаңа сабақты түсіндіру.
Құрамындағы жай сөйлемдердің біріндегі іс, оқиға екіншісіндегі іс, оқиғаға қарама - қарсы болатын салаластың түрін қ а р с ы л ы қ т ы с а л а л а с дейміз.
Ән басылып қалды, бірақ гитара сазы тоқталған жоқ-ты. Ағаңның да сенің алдыңнан шықпақ ойы бар еді,- жұмыстан қолы тимеді.
2. Оқушыларды екі топқа бөлемін.
І - топ. «Қожанасыр» тобы деп аталады. Бұл топтың эмблемасы қызыл түсті болып келеді. Берілген тапсырмаларға толық жауап берсе, қоржындарын дөңгелек ұпайлармен толтырады.
ІІ - топ. «Алдар көсе» тобы деп аталады. Бұл топтың эмблемасы сары түсті болып келеді. Берілген тапсырмаларға толық жауап берсе, қоржындарын дөңгелек ұпайлармен толтырады.

Сабақ жарыс сабағы болғандықтан ІІ айналымнан тұрады.
І айналым «Қарсылықты салаласқа» байланысты мақал - мәтелдердің сыңарларын табу
«Қожанасыр» ауылына:

Жалғыздың жоғы жоғалса табылмайды,
Көптің жоғы жоғалса табылады.

Көппен тентек болсаң да,
Көпке тентек болма.

Көз - қорқақ, қол - батыр.

Өзің өлсең өл,
Жолдасыңды жауға берме.

Аттан айырылсаң да,
Ер тоқымнан айырылма.

«Алдар көсе» ауылына:
Шақырған жерден қалма,
Шақырмаған жерге барма.

Қонағыңның алтынын алма,
алғысын ал.

Кекшіл болма, көпшіл бол.

Көзіне қарама, сөзіне қара.

Жолаушының кешіккеніне сүйінбе,
Аңшының кешіккеніне сүйін.

ІІ. Тақтамен жұмыс істеу. Берілген жай сөйлемдерге ойларыңнан қарама - қарсы мәнді жай сөйлем ойлап, қарсылықты салалас құрау керек.
1. Жел саябырлаған сияқты,...
2. Теңіз тынышталды,...
3. Тау астындағы көлдің үңгірі жолдан алыс екен,...
4. Бұрын бай еді,...
5. Көп балалы үйдің шаң-шұңы көп болушы еді,...
6. Қыстың ортасы болып қалды,...
ІІІ. Семантикалық картаны толтыру.(әр оқушыға таратып беремін)

Мысалдар
1 Мен үндемедім, бірақ өз пікірімде қалдым.
2 Еңбек адамды көрікті етеді және ойды тазартады.
3 Мен ол күні келмедім, себебі көлік жоқ болды.
4 Күн сайын бір жаңалық болады, бірақ оған ешкім таңданбайды.
5 Мейрам шахтадан шығып еді, денесі сергіп сала берді.
6 Бас болмақ оңай,- бастамақ қиын.
7 Мұхит келіп еді, Қайырбек шыға жөнелді.
8 Олар қыстаудан шықпайды, өйткені жас төлді қорада ұстау керек.
9 Дәметкеннің жүрегі тулап кетті, себебі келген адамды ол бірден таныды.
10 Қоңырау соғылып еді, оқушылар да орындарынан тұрды.

ІҮ. Дәптермен жұмыс. Мәтін құрау.
І - топ. Қожанасыр ауылы.
«Мен жыл мезгілдерінен қыс мезгілін ұнатамын, бірақ...»

ІІ - топ. Алдар көсе ауылы.
«Мен жыл мезгілдерінен жаз мезгілін ұнатамын, алайда...»
(жоғарыда берілген мәтіндерді қарсылықты салалас құрмаластың жалғаулықтарын пайдалана отырып толықтыру)

Ү. Сабақты бекіту.
Қарсылықты салалас құрмалас сөйлемнің жасалу жолдары бойынша сұрақтар қою.

ҮІ. Оқушыларды бағалау.
Сабаққа белсенді қатысып, сұрақтарға жауап беріп отырған оқушыларды тиісті бағаларымен бағалау.

ҮІІ. Үйге тапсырма.
Әдеби көркем шығармалардан қарсылықты салалас құрмалас сөйлемге байланысты 10 сөйлемнен теріп жазып келу.