Ашық сабақ "Ұлттық аспаптар"

Сабақтың тақырыбы: «Отырар сазы» фольклорлы-этнографиялық оркестрі

Сабақтың мақсаты Қазақтың ұлттық аспаптары жайында танымын кеңейту. Музыка тыңдау, талдау барысында өз ойын жүйелі жеткізе білуге үйрету. Музыкаға қызғушылығы мен ынтасын ояту. Ән айту дағдыларын меңгерту. Жан-жақты білімді, өткір ойлы бала тәрбиелеу.Халық музыкасына деген сүйіспеншілігін арттыру.

Оқушыларға халқымыздың ұлттық аспаптары жайлы түсінік беру.Ұлт аспаптар оркестрінің құрылуы.

Міндеті: Шығарманың көркемдік белгілерін талдап, түсінік беру. Әнге деген сүйіспеншілікпен, білімге құштарлық сезімін ояту. Халық қазынасының   үкілі бөлшегі болып саналатын ұлттық музыкамен таныстыру.Оқушыны сөйлеуге, ойын тұжырымдап айтуға үйрету. Музыканың адам өміріндегі маңызын терең түсіну. Адамгершілікке, әсемдікке, сұлулыққа тәрбиелеу.

Оқушылардың музыкалық даусын қалыптастыра отырып, халқымыздың ұлттық музыка аспабының құрылысын меңгере білу,  рухани, мәдени дамуына қол жеткізу. Өнерге қызығушылығын арттыру.

Көрнекіліктер: Слайдтар, музыка аспаптары, , интерактивті тақта, үнтаспа, аспаптар суреті.

Сабақтың түрі: Ашық сабақ

Сабақтың әдісі: ойын, сұрақ-жауап, түсіндіру.

Сабақтың мазмұны мен өту барысы:

1.     Ұйымдастыру кезеңі.

2.     Психологиялық дайындық «Айгөлек» әнін айту

3.     Үй тапсырмасын сұрау. «Көңілді ноталар»,  ән «Домбырасыз сән қайда»

4.     Жаңа тақырып. «Ата толғауы» күйін тыңдау.тақырыпты ашу.

5.     Түсінгендерін тексеру.  Карточкамен жұмыс.«Қай аспаптың үні?»

6.     Алған білімдерін қолдану. «Айы болып тудың ба» әнін сүймелдеп айту

7.     Сергіту сәті «Алдар көсе»

8.     Білімдерін талдау. Постермен жұмыс. «Қазақ ұлт аспаптарының жаңа өмірі»

9.     Білімдерін жинақтау. Аспаптардың қасиеттері.

1-қасиеті: Барлық аспаптың дыбыс бояуы бірдей емес.

       2-қасиеті: Аспаптардың түр-тұлғасы әр түрлі.

3-қасиеті: Ойналу тәсілдері алуан түрлі.

10.   Аспаптардың қай топқа жататынын ата

 І            ІІ            ІІІ          IV            V

шертпелі  тілшекті   ыспалы  үрмелі    сілкімелі-

 аспап       аспап      аспап     аспап     соқпалы

                                                                              аспап

шаңқобыз

домбары,

шертер,

жетіген

дабыл,

даңғыра,

дауылпаз,

шыңдауыл,

асатаяқ,

қоңырау,

тұяқтас.

сыбызғы,

сазсырнай,

үскірік,

тастауық,

ұран,

мүйіз сырнай

қобыз

11.   РЕФЛЕКСИЯ

12. Үйге тапсырма. Музыкалық аспаптар жайлы оқу.

Музыкалық аспаптардын суреттерін жинау, буклет жасау.

Домбырада ойнап үйрену

§  БАҒАЛАУ

Сәлеметсіздер ме балалар!

Балалар, бүгінгі сабағымыз бұрынғы өткен сабақтарымздан өзгеше, себебі бүгін бізде ашық сабақ. Сабағымызды бастамас бұрын ән айтып, дауыс жаттығуын жасап алайық.

Психологиялық дайындық.  Ән «Айгөлек»  Б.Байқадамовтың әні

1. БІЛУ

Үй тапсырмасы

Ал енді қазір мен сендерге «Көңілді ноталар» жазылған қағаздар таратамын, сендер осында жазылған сұрақтар бойынша жауап бересіндер.

                                  «Көңілді ноталар

1.     Кімнің портретін көріп тұрсындар, ол кісі кім?

2.     Б.Сарыбаев қандай көне музыкалық аспаптарды жаңғыртты?

3.     Болат Сарыбаевқа кім бата берді?                           

4.     Болат Сарыбаев көне аспаптарды жинауға қандай үлес қосты?

Ән айту. «Домбырасыз сән қайда»

 

Жаңа сабақ.   2. ТҮСІНУ

Нұрғиса Тілендиевтің  «Ата толғауы» күйін тыңдау.

Интербелсенді тақтадағы суретке қарап, бүгінгі тақырыпты ашу.

«Отырар сазы» фольклорлы-этнографиялық оркестрі жайлы мәлімет беру.

Біз бүгінгі сабағымызда «Отырар сазы» фольклорлы-этнографиялық оркестрімен  танысып, құрамындағы аспаптармен, ойнау әдісімен  танысамыз.

— Оқушылар қазақ халқының қандай музыкалық аспаптарын білесіңдер?

— Домбыра аспабының құрылысын кім айтып бере алады?

— Күй дегеніміз не?

— Күйші дегеніміз кім?

— Күйшілерді айтып беріңдерші?

Ендеше балалар мен сендерді қазақтың қандай музыкалық аспаптары бар екен,сонымен таныстырайын.

             Домбыра — қазақ халқының кең тараған аспаптарының бірі. Қазақстанның аймақтарына байланысты күйлер «төкпе» және «шертпе» дәстүріне бөлінеді. Домбыра аспабының пішіні де осы орындаушылық мектептерге байланысты жасалынады. Домбыра күйлері — қазақ хақының ішкі жан дүниесін суреттейтін туынды

    Қылқобыз — әлемдегі ысқышпен орындалатын ішекті аспаптардың атасы, қос ішекті көне музыкалық аспап. Қобыздың екі ішегіне және ысқышына аттың құйрық жалының қылы тағылады. Қобыз адамның денесін шымырлатып, жүректі тербейтін қоңыр қою дыбыс береді. Қобыз күйлері халықтың мұңы мен қуанышын, ішіндегі сырын айқын суреттейді. Ерте заманда қобызды жыршылар, бақсылар, емші — балгерлер ойнаған. .

             Сыбызғы — халық үшін ең сүйікті аспап болып табылады. Ол халықтық музыкалық өнердің ажырамас бөлігіне айналды. Сыбызғы шопандардың отар бағып жүрген кезде жалғыздығын жебейтін аспап ретінде, ал кешкі демалыс мезгілінде музыканттар ол арқылы ескі аңыз жырларды айтқан. Сыбызғышылар барлық тойлар мен мерекелердегі құрметті қонақтар болған. Сыбызғының кең таралуы, қолданылуы оның қарапайымдылығымен түсіндіріледі. Сыбызғыны қуыс талдан жасаған, одан үш саңылау ойған. Сыбызғының оңай және тез жасалатынына қарамастан, ойнау жеңіл болмаған. Сыбызғылық күйлер әдетте екідауысты болып келеді. Бір дауыс аспаптан шықса, екінші дыбыс орындаушы-музыканттың тамақты дыбысынан пайда болған.

 Сазсырнай — саздан жасалған үрлемелі аспап. Үні ашық, нәзік болады. Сазсырнай қазақстан аймағындағы Отырар қаласында жүргізілген қазба жұмыстары кезінде табылған. Ежелде бұл аспап балалар мен жасөспірімдер арасында кеңінен таралған.

                Жетіген — шертіп ойнайтын жеті ішегі бар музыкалық аспап. Тиектің орнына асықтарды пайдаланған. XX ғасырда белгілі фольклор зерттеушісі Болат Сарыбаев жетігенді көне көз қариялардың сипаттауы бойынша құрастырып, қайта қалпына келтірді. Ертеде жетіген аспабын жыраулар жиі қолданған — оның әуені аң аулуға шыққанда немесе алыс жорыққа аттанарда сәттілік әкеледі деп сенген.

                 Шаңқобыз — темірден немесе күмістен жасалған сүйір тілшесі бар көне музыкалық аспап. Шаңқобыз басқа атаулармен көптеген халықтарда кездеседі. Оның сирек кездесетін бір түрі — ағаш шаңқобыз — ағашқа бекітілген жіпті тербеу арқылы дыбыс шығарылады. Шаңқобыз тілдік аспаптар тобына жатады.  Шаңқобыздың құрылымы қарапайым. Ол кішкентай доға түрінде бастары жіңішкеріп келетін темір аспап, бұл доғаға жұқа темір серіппе бекітіледі. Шаңқобызды ерінге қойып, ойнайды. Дыбыс серіппенің тербелісі арқылы шығады. Ауыз қуысы аспап резонаторын атқарады. Шаңқобызды осы жүзжылдықтың 40 жылдарына дейін Қазақстанда кездестіруге болады

2. ТҮСІНУ. (карточкамен жұмыс)

1 «Отырар сазы» оркестрін құрған кім?

2. Оркестрге қандай аспаптар енгізілді?

3. «Отырар сазы» оркестрінің көркемдік жетекшісі әрі дирижері кім болды?

4. Құрманғазы атындағы ұлт аспаптар оркестрі мен «Отырар сазы»

    оркестрінің арасында қандай айырмашылық бар?

Тапсырма «Қай аспатың үні?» аспаптардың дыбыс бояуын естіп отырып оны ажырату.

3. ҚОЛДАНУ

 

Сергіту сәті «Алдар көсе»

4. ТАЛДАУ

ПОСТЕРМЕН ЖҰМЫС

«Қазақ  ұлт аспаптарының жаңа өмірі»

            5. ЖИНАҚТАУ

Аспаптардың қасиеттері

•         1-қасиеті: Барлық аспаптың дыбыс бояуы бірдей емес.

•         2-қасиеті: Аспаптардың түр-тұлғасы әр түрлі.

•         3-қасиеті: Ойналу тәсілдері алуан түрлі.

АСПАПТАРДЫҢ ҚАЙ ТОПҚА ЖАТАТЫНЫН АТА

    І            ІІ            ІІІ          IV            V

шертпелі  тілшекті   ыспалы  үрмелі    сілкімелі-

   аспап       аспап      аспап     аспап     соқпалы

Қорытынды.

— Тақтада қандай аспаптар көрсетіліп тұр.?

— Міне, біз оларды қандай тоатарға бөлеміз?

— Біз ұлттық аспаптардың қандай қасиеттерімен  таныстық.

— Сендерге сабақ ұнады ма?

— Жарайды, ендеше жақсы көңіл — күй мен сабағымызды аяқтаймыз. Сау болыңыздар!

 РЕФЛЕКСИЯ

•         Үйге тапсырма: Музыкалық аспаптар жайлы оқу.

•         Музыкалық аспаптардын суреттерін жинау, буклет жасау.

•         Домбырада ойнап үйрену.

•         БАҒАЛАУ