Ауданымызда жиі кездесетін паразит құрттар

ГУМАНИТАРЛЫҚ- ПЕДАГОГИКАЛЫҚ КОЛЛЕДЖІ

                         Тақырыбы:  Денсаулық дұшпандары

                        Биология пәнінің мұғалімі: Нурметова Д.А.

  Резюме

        В  последнее годы становится все более актуальным изучение    «Паразитология и паразитарные болезни». Следует  подчеркнуть, что в настоящее время в связи со значительным расширением международных контактов все чаще отмечаются случаи завоза экзотических или практически ликвидированных на территории нашей страны тропических болезней. Эту проблему нужно решать всей нашей республикой, областью, районом. Цель настоящего исследования заключается в обнаружении паразитических червей (гельминтов), в организме человека и их распространение.  

 The Summary.

        Studying “Parasitological and parasitic illnesses” are being more and more actual problem of our day. It is necessary to emphasize, that the world is changing rapidly and significant expansion of the international contacts, in some cases may deliver exotic or practically Liquidate in the territory of our country of tropical disease, illnesses.     These disease are hah been found in our country too.

     This problem needs to be solved by everyone, by our republic, regions and districts. The aim, purpose of this investigation, research consists the detection of parasitic worms (гельминтов) in the organism of a person and their distribution.

                     Ауру  жұқтырғыш  микробтардың  ауру  организмнен  сау  организмге  ауысуы  мүмкін  екендігі  мәлім.   Алайда  ауысу  және  ауру  мүмкіндігі  белгілі  бір  дәрежеде  шектеулі  болады.   Бұл  арада  бір  қатар   факторлар   шешүші   ролъ  атқарады.

Бұл   ең   алдыменен  зақымдалған    организмнен   қоршаған  ортаға  түскен  микробтар  саны  неғұрлым  көп  болса,   өзге  тірі  организмдердің   зақымдану   мүмкіндігі    соғұрлым  көп  болады.  Ендігі  бір  маңызды   фактор  ол -  уақыт.  Ауру  жұқтырғыш    микробтардың  нағыз  қауіпті  көзі.   Микробтарды  апта,  жыл,  екі  жыл  оданда  ұзақ  уақыт  бойы  көзге    көрінбей, ұзақ  уақыт  бойына  тарататын  бацилла  тасығыштар  төңіректегілер  үшін   бір  неше  жыл  бойына  қауіп  тұғдыруы  ықтимал,  іш  сүзегінің  бацилла  тасығыштар  жөнінде   ескерте   кеткен   жөн.

Микробтар   адамның  денсаулығы мен   өміріне   қауіп  тұдыруы  мен ғана  тынбайды.  Насекомдар   мен  ұсақ  құрттар  да  олардың  құрбаны  болады. Микробтар  көптеген  жоғары  сатыдағы   жануарлар  мен  өсімдіктергеде  қауіпті  келеді.Кез келген елдің болашағы – оның халқының денсаулығына байланысты екендігі – дәлелдеуді қажет етпейтін шындық. Ал біздің болашақтағы бағытымыз – салауатты өмір салты. « Ауырып ем іздегенше, ауырмайтын жол ізде» дегенді өсіп келе жатқан ұрпақтың санасына сіңіріп, олардың өз денсаулығына деген жауапкершілікті қалыптастыру баршаның борышы.                Микробтар  көктемде  адамға,  жануарлармен   өсімдіктерге де  қауіп  тұдырғаны  жөнінде  сондаяқ  ертеде  теңдесі  жоқ  ұрыста  жеңіс  солардың  жағында  болған.    Біздің  ежелгі  дұшпандарымыздың  қатарына   ұзақ  уақыт  бойы   көзге  көрінбей     оның  үстіне  адам  үшін  өте  қауіпті   болып   келген   микроорганизмдердің  тағы  бір  тобы    жатады.

Жануарлардың   адамның   жұқпалы  ауруларын  қоздырушыларды  зерттеп,  Пастер  осындай   аурулардың   әрқайсысы  ерекше  микробтардың  әрекеті   нәтіжесінде  пайда   болатынын   анықтады     және   олармен  күресу   әдістерін   ұсынды.

        1876  жылы   Кох  сибир  язвасын  қоздырушы   микроорганизм    жөніндегі   өзінің      ең   алғашқы  хабарын  жариялады  ол      микроорганизмді   Bacillis  anthracis    деп   атады.      Сибир  язвасының   өлген     малдың   қанынан  ол   ауру    қоздырушының     тірі   клеткасын   бөліп  алып,   оны   таза  күльтурада   өсіреді.  Ол  кезге  дейін  бактерияларды  ет  сорпасында    өсіріп  көбейту  жөніндегі    Пастер  ұсынған   әдіс  кең    жария   болған  еді.  Бірақ   бұл  әдіс   бойынша   бактерия   түрлерін     жекелеп  бөліп  алұға  мүмкіндік  болмайтын.  Неміс  ботанігі   Ферди  Нонд  Кох  бұл  мақсат  үшін  бір  түйір  картоп  кесіндісін  пайдаланды.    Кох  бактерия   өсіріп   көбейтүдің    бұл  әдісін  жетілдірді.  Ол  өлген  жануарлардың   қанынан  алынған  материалды,  піскен  картоп  кесіндісіне  үйкеп  жағады.  Осыдан  бір  қатар    уақыт  өткен  соң  картоп  бетінде    ағарған  дақтар,  каллониялар  пайда  болады,  ол  дақтар  бактериялардың   құжынып  көбейген  жері   болатын.          Кох  жеке  коллонияларды   басқа  картоп  кесінділеріне  көшіру  арқылы   жеке  бактерия   түрлерін   өзара  бөліп  алды,  сөйтіп   бактериялардың   таза   културасын  бөліп  алды.     Сондай  таза  култураның   ең  алғашқысы     антракс  културасы-   сибирь  язвасының  қоздырушысы  болды.

             Адамның   өкпесінде   туберкулез  ауруын  тұдыратын  бактерияларды  1882  жыл  Кох   анықтады. Туберкулез  жұқпалы  ауру  болғандықтан ,  сілекей  тамшылары  арқылы   таралады.   Мал  туберкулезбен  аурығанда  бұл  ауруды   қоздыратын   бактериялар   адам  денесіне   сүт  арқылы   беріледі.      Туберкулез   таяқшалары   лас  шаңда  3 айға  дейін   тіршілік  етіп,   шаңмен  бірге    ауаға  таралады.  Сондықтанда   үйді,  сынып  бөлмелерін  күнде  желдетіп  тазартып  отыру  қажет.

           Кох  Бурлиндің   физиолоктар   қоғамында   туберкулездің   қоздырғышы  жөнінде      баяндама  жасады.   Ол  туберкулездің   қоздырғышын   аштыда    оны       mucabacterium  tuberculosis     деп  атады  және  оның  таза  културасын   бөліп  алды.  Тәжірибе  үшін   пайдаланылатын  осы  күлтураны  жұқызғаннан  кейін   олар   туберкулез  ауруымен  ауыра  бастады.   Сөйтіп   Кох  өзі  ашқан   микроорганизм    сол  аурудың   қоздырғышы  екенін  дәлелдеді  және   ол  қоздырғыш  кейіннен   КОХ  таяқшасы  деп   аталды.

            Жұқпалы аурудың тарайтын негізгі көзі науқас адамнан түскен микробтары бар қақырық. Организмге туберкулез таяқшасының енуі ауруға себепші болғанымен, оның толық дамуы үшін жеткіліксіз. Адамдар туберкулезбен бұрын науқастанып, организмнің иммунитеті төмендегенде, дұрыс қоректенбегенде (әсіресе мал өнімдерінің белоктары, витаминдер тапшы болғанда), санитарлық-гигиеналық жағдайлар дұрыс сақталмағанда, сондай-ақ аурумен ұзақ уақыт бойы араласқанда ауырады. Туберкулез көбінесе үш жасқа дейінгі балаларда пайда болады, өйткені оларда ауруға қарсы иммунитет әлі де нашар дамыған, сондай-ақ жасөспірімдерде жыныстық жетілу кезеңінде пайда болады. Туберкулез негізінен тұқым қуаламайды. Туберкулезбен ауыратын адамдардың, әдетте, балалары ауру болып тумайды. Бірақ,туберкулезбен ауыратын ата-ана дер кезінде емделмесе, аурудан сақтану ережелерін дұрыс сақтамаса, дертті баласына жұқтырып, баланың туберкулезбен ауруы мүмкін.

            Ашытқы   саңырауқұлақ   әсерінен    көптеген   аурулар   пайда болады.   Біздегі   әсіресе   көбірек   белгілі   ауру   кандидамикоз болып   табылады . Оны   Candida albicans  деген   саңырауқұлақ қоздырады. 

             Ауру    қоздыратын  бактериялар.

Бактерия  грекше « таяқша»  біржасушалы    ағза.   Бактериялардың  басымы  көпшілігі   таяқша  пішінді  болады.  Дегенмен   шар,  үтір,  оралма  тәріздіде   кездеседі.  Оның    әрбір  жасушасы  қабықшамен   цитоплазмадан,  оқшауланбаған  ядро   затынан   тұрады.Оқшауланған  ядросы   болмағанмен,  цитоплазмада  ядролық  зат  шашыранды  түрде   орналасады.      Жасушаның   өте  тығыз  көп  қабатты   қабықшасы  болады.   Ол  қорғаныс  тірек  қызметін  атқарып,  бактерияның   пішінін   қалыптастырады.    Цитоплазманың  құрамында  нәруыз   және  май  заттары  бар. Бактериялар  негізінен  түссіз  тек  кей  біреулерінде  аздап  бояғыш  заттары  бар.

             Адамдарды,  жануарларды,  өсімдіктерді   ауруға  шалдықтыратын  бактериялар   тобы  ауру  тұғызатын  бактериялар  деп  аталады.   Бактериялардың  оба, сіреспе,  туберкулез  , іш  сүзек , т.б.      Ауру  тұғызатын   бактериялар   адам  денесіне  енген  соң  оның   ағзалық  затымен  қоректеніп  тез  көбейе  бастайды.  Сөйтіп  өзінен  бөлінген  ұлы   заттармен  ағзаны  ұлайды.    Қан  ұлы  заттарды   ауру   адамның      бүкіл  денесіне  таратады.

        Вирустар.

   Вирус  жасушасы  жоқ  ұсақ  ағзалық  зат.  Ол    бактериядан  кіші.    

.1 “Virus”   латын сөзінен аударғанда “у” деген мағынаны білдіреді.

2.  Бұл сөзді алғаш рет темекі теңбілі зиянкесін зерттеген орыс ғалымы Д.И.Ивановский 1892 жылы қолданады.

3. Вирустар тек тірі жасушаларда ғана  өніп-өсіп тіршілік етеді.

4.  Қазіргі кезде жылы қанды омыртқалыларды  уландыратын 500-дей және өсімдіктерді уландыратын 300-ден астам вирустар белгілі.

             Вирустардың  пішіні  әр  түрлі  болып  келеді.

 Вирустардың пішіндері мен өлшемдері.

Вирустардың  ұзындығы  20 нм-ден  500 нм-ге дейін барады. ( 1нм= 10^-9 м )

Вирустар бактериялардан  кіші болып келеді.

                 Плимиялит.  Орталық  Европағада  белгілі  дерт  бұл  полимиялит.  1916 жылы тек Нью-Йоркте осы полиомиелиттен 2 мыңдай адам қаза тапты, 7 мыңдай адамның денесі жансызданып, параличке ұшырады. Бұл ауру, әсіресе балалар арасында көп тараған. Организмге қоздырғыш әдетте тағам арқылы таралады, ал кейде ол ауадан да келіп түседі. Одан соң вирустар нерв клеткаларына еніп, әсіресе адам қозғалысын басқаратын нервтерді бұзып, жансыздандырады. Осының нәтижесінде адамның кейбір мүшелері жансызданады, омыртқалары қисайып бітеді және оны емдеуде өте қиынға соғады.
Полиомиелит ауруына тым ұқсас вирус. Көбінесе осы вирусты ауру және сау адамдар ішегінен, лас сулардан және шыбындардан кездестіруге болады.

Денсаулық дегеніміз – адам жаны мен тәнінің амандығы. Денінің сау болуын қандай адам қаламайды?

Дені сау адам өзі үшін де, ол өмір сүріп жатқан қоғам үшін де керек. Қоғамдағы не бір жұмысты да сол денсаулық иесі ғана атқара алады. Адам бұл өмірде мәңгілік емес. Сол берілген аз ғұмырды дұрыс пайдалана білмесең, ғұмырың текке өтті дей бер. «Денсаулық – зор байлық» деп атамыз қазақ бекер айтпаған болар. Әр адамның өмірінде денсаулықтың орны бөлек. Сондықтан денсаулығымызға көңіл бөліп, дұрыс сақтанғанымыз жөн. Деніміз сау болмаса, ауру меңдеп, қалжыратса, шалқыған байлықтан, ақшадан не пайда?! Осыдан біз ненің бірінші байлық екенін аңғарамыз.

Шопенгауердің «Дені сау кедей – ауру корольден бақытты»,- деген қанатты сөзі өте орынды айтылған.

Дені саудың – жаны сау. Әрине денің сау болмаса, рухани сауыға алмасың тағы бесенеден белгілі.

Бүгінгі дені сау ұрпақ – елдің ертенгі жалғасы.

Халқымыздың тіршілігі мен бірлігі, жарқын келешегі көп ретте денсаулық мәдениетінің қаншалықты дәрежеде қалыптасуына байланысты. Денсаулық – ел дамуының басты арқауы. Денсаулық сақтау біздің өміріміздегі келелі мәселелердің, үшінші мыңжылдыққа атаған еліміз үшін өзекті міндеттердің бірі.

Жеке адамның да, мемлекеттің, қоғамның да басты байлығы – денсаулық. Осынау байлығымызға балаған денсаулығымыздың қамын ерте бастан ойлауымыз қажет екенін естен шығарып алатынымыз өкінішті-ақ. Ынтымақ, бірлігі жарасқан елімізде адам денсаулығын нығайту жолында үкіметіміз ерекше көңіл бөліп отыр. Республикамызда салауатты өмір салтын сақтау барысында Елбасы Н.Назарбаевтың бастауымен «2002 жыл – Денсаулық жылы» жарияланғаны баршамызға аян.

Табиғаттың ең қымбат жемісі – адамдардың өз денсаулығына көңіл бөлгені - өзін-өзі сыйлағаны.Осыдан-ақ табиғаттың берген сыйы тұла бойына таза қарап, өмірдің соңына шейін денсаулығы зор болып, адам атына кір келтірмей өту абзал.

Адамның денсаулығы - өмір тіршілігінің ең бірінші  шарты болып табылады. Сондықтан үкіметіміз денсаулық сақтау ісіне, адамдарымыздың дені сау, ағзасының күшті болуына үнемі қамқорлық жасап отыр.

Дені сау болса, адамның өзі де, жан-жағындағы адамдар да бақытты.

Адамға денсаулықтан не бар қымбат,

Ауру төнсе кең дүниені тар қылмақ,-дегендей, өкінішке орай, қымбат байлығымызға кереғар әсерін тигізетін зиянды нәрселер де баршылық.

Бір кездері мақтаныш көріп,жерге салып тастаған сан түрлі зауыттардың түтіні адам ағзасын тұншықтыруда. Шашты тік тұрғызар «Семей полигоны» аталған аймақта әлі күнге шейін ауру балалар дүниеге келуде. Айдаһардың үш басындай арақ, темекі және наша – ауруға жол ашатын мүмкіндіктердің басты себептері. Нашақор адамдар - өмірлерінен күдер үзген, болашағы жоқ адамдар деп ойлаймын. Саралап алсақ, осының барлығы адам қолымен жасалып, қоғамның ілгері дамуына кері әсерін тигізуде.

Ашық аспанымызға қара бұлт төндірген заман кеселдерінен арылу, арылту – көкірегі асу, көзі ашық әрбір азаматтың борышы.

Жаңа ғасыр табалдырығынанаттанған болашақтың тағдыры – оның денсаулығында. Ұлы Абай атамыздың «Бес нәрсеге ғашық бол, бес нәрседен қашық бол» қағидасын берік ұстап, ертедегі ата-бабаларымыздың әскерлі сөз мәйектерімен жеткізе білген денсаулық жайлы ойларының қадірін түсіне білу керек.

Сау дене, азат ақыл, адам көңіл,

Үшеуімен бақытты  болады өмір,- дегендей, өмірге адам болып келген соң, адам болып өту, өмірімізді мәнді де, сәнді өткізу, келешекке оң көзқараспен қарау – міндетіміз. Бұл өмірді дұрыс өткіземін десең, салауатты өмір салтын ұстан.

Салауаттылық – саулық кепілі, ал саулық – байлық негізі.

Өркениеттің жолындағы елдің ертеңі – халқының саулығына байланысты. Дені сау халық – бай халық, халқының дені сау болып тұрса, мемлекеттің де мықты болып тұрары сөзсіз. Жаны сұлу, тәні сау ұрпақ, саған аманат еткен тәуелсіз мемлекетіміздің алтын кілтін жоғалтпай, көк туын көкке қарай  биік көтер!

Есірткі, нашақорлық – азаматты жұтатын аждаһа екенін бір сәт естен шығармайық!

Адамның денсаулығы — өмір тіршілігінің ең бірінші  шарты болып табылады. Сондықтан үкіметіміз денсаулық сақтау ісіне, адамдарымыздың дені сау, ағзасының күшті болуына үнемі қамқорлық жасап отыр.Дені сау болса, адамның өзі де, жан-жағындағы адамдар да бақытты. Ауру төнсе кең дүниені тар қылмақ,-дегендей, өкінішке орай, қымбат байлығымызға кереғар әсерін тигізетін зиянды нәрселер де баршылық.Бір кездері мақтаныш көріп,жерге салып тастаған сан түрлі зауыттардың түтіні адам ағзасын тұншықтыруда. Шашты тік тұрғызар «Семей полигоны» аталған аймақта әлі күнге шейін ауру балалар дүниеге келуде. Айдаһардың үш басындай арақ, темекі және наша – ауруға жол ашатын мүмкіндіктердің басты себептері. Нашақор адамдар — өмірлерінен күдер үзген, болашағы жоқ адамдар деп ойлаймын. Саралап алсақ, осының барлығы адам қолымен жасалып, қоғамның ілгері дамуына кері әсерін тигізуде. Ашық аспанымызға қара бұлт төндірген заман кеселдерінен арылу, арылту – көкірегі асу, көзі ашық әрбір азаматтың борышы.

Өміріміз-өз қолымызда. Біздің бақытымыздың оннан тоғызы денсаулығымызға байланысты. Адамға өмір бірақ рет беріледі. Бұл ретте оның денсаулығы мықты, рухы күшті болғаны абзал!

Жаңа ғасыр азаматы – дені сау, рухани бай адам!  

Пайдаланған әдебиеттер

 1. Заяц Р.Г. «Основы общей и медицинской паразитологии»

    -М.,Феникс     (2002 жыл  117 бет)

2. ЯтусевичА.И.,РасковскаяИ.В,   КапличВ.М. «Ветеринария  и  

   медицинская  паразитология» –М.,Медицинская литература,  

        (2001.  42 бет)

    3. ГенисД.Е. «Медицинская паразитология»-М., Медицина, (1979жыл    

            76-130 бет)

4. К.Жүнісова., М.Шаймарданова., Қайыров Қ., «Зоология сабақтары» -А.,Мектеп,(1981жыл  148-152 бет)

5. ТельЛ.З., ДаленовЕ.Д., «Валеология»-Астана(2003жыл  111-115 бет)

6. Дейнека И.Я., «Эхинококкоз человека», М: Медицина., (1968 жыл)