Башҡорт теле һәм әҙәбиәте ҙ класс.

Башҡорт теле һәм әҙәбиәте

7-се класс

Хөснөтдинова Ф.Ә, Ғафаров Б.Б, Тикеев Д.С, Ҡаһарманов Ғ.Ғ.

Өфө: Китап, 2010

                                                                                                     Аңлатма яҙыу

Башҡортостан Президентының 1999 йылдың 15 февралендәге Указы менән башҡорт теле республикабыҙҙа, рус теле менән бер рәттән, дәүләт теле итеп раҫланды. Ошо указға ярашлы һәм Башҡортостан  Республикаһының «Мәғариф тураһында» Законы нигеҙендә республика мәктәптәрендә уҡытыу һәм тәрбиә биреү Концепцияһы төҙөлдө. Унда милли мәктәптәрҙә туған телдәрҙе уҡытыуҙың мөһим проблемалары, бурыстары һәм юлдары билдәләнде.

1995 йылда үткәрелгән Беренсе Бөтә донъя башҡорттары Ҡоролтайы, башҡорт халҡын тергеҙеү, туған телде, тарих менән йолаларҙы, әҙәбиәт менән мәҙәниәтте өйрәнеү кәрәклеген билдәләп, тейешле ҡарарҙар ҡабул итте.

Эш программаһы Башҡортостан Республикаһы Мәғариф министрлығы тарафынан раҫланған «Башҡорт теле һәм әҙәбиәте программаһы» (Уҡытыу рус телендә алып барылған мәктәптәрҙең I-XI кластары өсөн) нигеҙендә төҙөлдө. Төҙөүселәре Тикеев Д.С., Толомбаев Х.А., Вилданов Ә.Х., Дәүләтшина М.С.,Хөснөтдинова Ф.Ә, Хажин В.И.Өфө, “Ватандаш” нәшриәте ,2005

Эш программаһы 169 сәғәткә бүленгән (аҙнаға 5 сәғәт).

Дәреслек: Башҡорт теле: Рус мәктәптәренең  7 –се  класында уҡыусы башҡорт балалары өсөн башҡорт теле һәм әҙәбиәте дәреслеге.– Өфө: Китап, ,2010

Программа кимәле : базис

Программа буйынса башҡорт теленә өйрәтеүҙең маҡсаты һәм бурыстары:

1.         Уҡыусыларҙы башҡорт әҙәби телендә дөрөҫ һөйләшергә, өйҙә, йәмәғәт урындарында, хеҙмәт процесында башҡорт әҙәби телен практик файҙаланырға өйрәтеү.

2.         Башҡорт теленең фонетик, лексик, грамматик нормалары буйынса белем һәм күнекмәләр биреү.

3.         Дәреслектәге, уҡыу ҡулланмаларындағы текстарҙы, башҡорт телендә сыға торған «Йәншишмә», «Аҡбуҙат», «Аманат», «Шоңҡар», «Йәшлек» гәзит-журналдарын үҙ аллы һәм аңлы уҡыу күнекмәләрен биреү.

4.         Аралашыуҙа кәрәк була торған типик һөйләмдәрҙе күсереп, үҙ фекерҙәрен билдәле кимәлдә үҙ аллы яҙыу күнекмәләрен булдырыу.

5.         Башҡорт телен өйҙә, йәмәғәт тормошонда, хеҙмәт процесында практик файҙаланырға өйрәтеү.

6.         Башҡорт телен практик өйрәнеүгә бәйләп, балаларҙы башҡорт халҡының тарихы, мәҙәниәте, сәнғәте, әҙәбиәте, милли йолалары, башҡорт халҡының күренекле шәхестәре, уларҙың эшмәкәрлеге, ижады һәм башҡалар менән таныштырыу, балаларҙы башҡорт донъяһына алып инеү, башҡорт халҡына, үҙҙәре йәшәгән төйәккә ихтирам һәм һөйөү тәрбиәләү.

Яҙма эштәрҙең күләме:

Һорауҙарға яуаптар-1

Диктант-6

Инша-3

Иэложение-3

Башҡорт теле һәм әҙәбиәте

7-се класс

№	Темалар	Дәрес һаны	Дәреслек бите	Күргәҙмә материал	Өйгә эш	Үтәлеше	Фактик үтәлеше
1	Теле барҙың иле бар Халыҡ ижады тураһында (белешмә)	1	3	1-се сирек Дәреслек	Берәй әкиәтте һөйләргә әҙерләнергә	4.09
2-3	Әкиәттәр “Етем төлкө” Фонетика	2	4-8	Дәреслек	Һөйләргә әҙерләнергә	5.09,6.09
4	Хайуандар тураһында әкиәттәр “Алтын алма”	1	9-11	Дәреслек	Һорауҙарға яуаптар бирең	7.09
5	“Әбйәлил”. Һүҙъяһалыш	1	12-14	Дәреслек	Һүрәт төшөрөргә	9.09
6-7	Тылсымлы әкиәттәр “Алтын тамсы”	2	15-18	Дәреслек	Һөйләргә әҙерләнергә	11-12.09
8-9	“Һаранбай менән Зиннәт ағай” Морфология	2	18-24		8- се күнегеү	13-14.09
10-11	Диктант	2				16.09, 18.09
12	Риүәйәттәр һәм легендалар “Етегән йондоҙ”, “ Ай менән Зөһрә”	1	25-26	Дәреслек	Һөйләргә	19.09
13	“Сыңрау торна” Ҡылым	1	26-27		Һорауҙарға яуаптар	20.09
14	“Бошман – Ҡыпсаҡ батыр” Ҡылым	1	28-29		Һөйләргә	21.09
15	“Ғилмияза риүәйәте” Үҙ аллы һәм ярҙамсы ҡылымдар	1	29-31		14- се күнегеү	23.09
16	Риүәйәттәр һәм легендалар тураһында. Ҡылым һөйкәлеше	1	31-32		Берәй легеда яҙып килергә	25.09
17	Йырҙар. “Эскадрон”. Хәбәр һөйкәлеше	1	39			26.09
18	“Урал” Хәбәр һөйкәлеше ҡылымдарының заман менән үҙгәреше	1	36,40	Аудиояҙма	Ятларға	27.09
19	“Йәйләүек” Хәбәр һөйкәлеше ҡылымдарының хәҙерге заманы	1	41	Аудиояҙма	17- се күнегеү	28.09
20	“Буранбай” Хәбәр һөйкәлеше ҡылымдарының хәҙерге заманы	1	41	Аудиояҙма	Йырҙың риүәйәтен табып уҡырға	30.09
21	“Бейеш”. Хәбәр һөйкәлеше ҡылымдарының хәҙергә заманы	1	42	Аудияҙма	Риүәйәтен уҡырға	2.10
22	“Тәфтиләү”, “Ҡолой кантон”	1	44	Аудияҙма	Кантондар тураһында мәғлүмәт эҙләргә	3.10
23-24	Т.ү.Изложение “Аҡкүл”	2	50	Йыйынтыҡ	Яҙып бөтөрөргә	4-5.10
25	“Зөлхизә”, “Ғилмияза”	1	45	Аудияҙма	“Ғилмияза” риүәйәтен һөйләргә	7.10
26	Йырҙар тураһында. Хәбәр һөйкәлеше ҡылымдарының үткән заманы	1	46-47		19- сы күнегеү	9.10
27	Таҡмаҡтар. Уйын таҡмаҡтары.	1	49-50	Аудиояҙма	Таҡмаҡ яҙып килергә	10.10
28	Таҡмаҡтар тураһында. Хәбәр һөйкәлеше ҡылымдарының үткән заманы	1	49		5 миҫал яҙырға	12.10
29	Алтын көҙ. М.Тажетдин “Алтын көҙ”	1	52	Дәреслек, һүрәттәр	Хәтер һандығына- яттан белергә	14.10
30	“Көҙ” Ф.Рәхимғолова Хәбәр һөйкәлеше ҡылымдарының киләсәк заманы	1	5	Дәреслек	22- се күнегеү	16.10
31-33.	М.Ғафури “Ҡыр ҡаҙы”	3	54-60	Портрет, дәреслек	Һөйләргә	17.10-19.10
34	Үтелгәндәрҙе ҡабатлау. Диктантҡа әҙерлек	1				21.10
35-36	Контроль диктант	2		Йыйынтыҡ		23-24.10
37	Бойороҡ һөйкәлеше ҡылымдары	1	60	Дәреслек	23- сө күнегеү	25.10
38-40.	Уҡыу белем шишмәһе. Р. Бикбулатов “Күңел күҙҙәре”	3	62-68	Дәреслек	Һөйләргә	26.10,28.10,30.10
				2 – се сирек
1-3	Н.Мусин “Тайғаҡ баҫма”. Бойороҡ һөйкәлеше ҡылымдары	3	69-75	Дәреслек, портрет	Һөйләргә	6.11-8.11
4	Дуҫлыҡта берҙәмлек. Теләк һөйкәлеше ҡылымдары. “Рус теле” Б.Бикбай	1	78	Дәреслек, портрет	25- се күнегеү	9.11
5	Р.Сафин “Һабаҡташтарыма” Теләк һөйкәлеше ҡылымдары	1	79	Дәреслек	Тасуири уҡырға	11.11
6	Ш.Бикҡол “Дуҫлыҡ” Теләк һөйкәлеше ҡылымдары	1	80		Яҡын дуҫ тураһында һөйләргә әҙерләнергә	13.11
7-8	Т.ү Инша “Минең дуҫым”	2			Яҙып бөтөрөргә	14-15.11
9	М.Кәрим” Миләш”	1	81-82	Дәреслек, портрет	Тасуири уҡырға	16.11
10-13	Р.Байбулатов “Һарыбай” Шарт һөйкәлеше ҡылымдары	4	82-96		Һөйләргә	18.11,20-22.11
14-15	Ә.Бикчәнтәев “Бакенщиктар илаҡ булмай” Шарт  һөйкәлеше ҡылымдары	2	97-100	Дәреслек	План төҙөргә	23.11,25.11
16	Хеҙмәт төбө- хөрмәт.  М.Ғафури “Гөлдәр баҡсаһында”	1	103-104	Портрет	Тасуири уҡырға	27.11
17	М.Ямалетдинов “Ураҡ өҫтө”	1	104-105		Хәтер һандығына- яттан белергә	28.11
18-20	Ж.Кейекбаев “Оморҙаҡ бабай” Ҡылым төркөмсәләре	3	106-111	Дәреслек	Һөйләргә	29-30.11, 2.12
21-23	Ж.Кейекбаев “Туғандар һәм таныштар” Исем ҡылым яһалышы	3	115-123		Һөйләргә	4-6.12
24-25	Башҡортостан ғәзиз ерем. Ә.Үтәбай. “Башҡортостан” Сифат ҡылым	2	129	Таблица	32- се күнегеү	7.12,9.12
26-27	Диктант	2				11.12, 12.12
28	А.Игебаев “Онотманым һине, ауылым!”Хәҙерге заман  сифат ҡылым	1	126,130	Таблица	34-се күнегеү	13.12
29-31	М.Кәрим “Ҡайын япрағы тураһында”Киләсәк заман сифат ҡылым	3	132-135	Таблица	Ятларға	14.12,16.12,18.12
32	Тема буйынса үтелгәндәрҙе ҡабатлау	1	135		Һорауҙарға яуаптар	19.12
33	Ап- аҡ ҡарҙар яуа. К.Кинйәбулатова “Һаумы, аҡ ҡыш!” Уртаҡ ҡылым	1	136	Таблица	Тасуири уҡырға	20.12
34	Ш.Бикҡолов “Урман”. Уртаҡ ҡылым	1	137		Ҡышҡы урман- 5 һөйләм төҙөргә	21.12
35	Әсхәл Әхмәт Хужа “Эй Ҡыш бабай, Ҡыш бабай!” Хәл ҡылым	1	138		38- се күнегеү	23.12
36	Үтелгәндәр буйынса һорауға яуаптар	1				25.12
37-38	Контроль диктант	2				26-27.12
39	Үтелгәндәрҙе йомғаҡлау	1				28.12
				3-сө сирек
1	Г.Ғәлиева “Ҡарһылыу” Хәл ҡылым	1	139		39- сы күнегеү	13.01
2	Ә.Әһлиуллин “Биҙәкле сана”	2	143-148		Һөйләргә	15-16.01
3	Хәл ҡылым.	1	142	Таблица	43- сө күнегеү	17.01
4	Ил намыҫы- ир күңелендә Р.Шәкүр “Һаҡта тора илдең улдары”	1	149	Портрет		18.01
5-9	Ф.Аҡбулатова “Атай икмәге” Рәүеш	5	150-164		Һөйләргә	20.01,22-25.01
10-11	Изложение “Батыр мышы”	2	28-29	Йыйынтыҡ		27.01,29.01
12-15	В.Исхаҡов “Кеше күңеле- тәрән даръя”Рәүеш төркөмсәләре	4	166-173		Һөйләргә	30-31.01, 1.02,3.02
16-19	А. Баһуманов “Ҡайҙа һин генерал?”. Рәүеш дәрәжәләре	4	178-173	Дәреслек	Һөйләргә, 49- сы күнегеү	5.02-8.02
20	Рәүеш дәрәжәләре	1	175	Дидактик карточкалар	Миҫалдар яҙырға	10.02
21-22	Т.ү Ә.Лотфуллиндың “Оҙатыу” картинаһы  буйынса инша	2	161	Репродукция	Яҙып бөтөрөргә	12-13.02
23-24	Рәүештәрҙең яһалышы	2	175	Таблица	Хәтер һандығына- ятларға	14-15.02
25-26	Тема буйынса үтелгәндәрҙе ҡабатлау	2	185	Таблицалар	4- се эш	17.02, 19.02
27	Ғәзиздәрҙән- ғәзиз әсәләр. Г.Юнысова “Әсәйҙәр байрамы”	1	186	Һүрәттәр	Тасуири уҡырға	20.02
28	Г.Зәйнәшева “Йырлайым әсәйем тураһында”	1	187	Аудиояҙма	Ятларға	21.02
29	З.Алтынбаева “Әсә һүҙе”	1	187-188	Дәреслек	Тасуири уҡырға	22.02
30	Ҡабатлау күнегеүҙәре	1	188	Таблицалар	Хәтер һандығына- ятларға	24.02
31-33	Ф.Иҫәнғолов “Бер йомғаҡ май”	3	189-194		Һөйләргә	26-28.02
34-36	Ә.Бикчәнтәев”Яраланған бүре күҙҙәре”	3	195-199		Йөкмәткеһен белергә	1.03, 3.03, 5.03
37-38	Г.Яҡупова “Мейес әбей” Теркәүестәр	2	200-202		Һүрәт төшөрөргә	6-7.03
39	Тема буйынса һорауҙар һәм эштәр	1	202	Таблицалар	4- се эш	10.03
40	Эйәртеү теркәүестәре	1	203	Таблицалар	Миҫалдар яҙырға	12.03
41	Теркәүестәрҙең дөрөҫ яҙылышы	1	204	Таблицалар		13.03
42	Эх, күңелле яҙ килә” Р.Ниғмәти “Яҙ килде, яҙ!”	1	205		Тасуири уҡырға	14.03
43	Р.Ғарипов “Һабантурғай”	1	206	Портрет, таблицалар	Тасуири уҡырға	15.03
44	Үтелгәндәрҙе ҡабатлау	1		Дидактик карточкалар		17.03
45-46	Контроль диктант	2		Йыйынтыҡ		19-20.03
47	Яҙғы тәбиғәткә экскурсия	1				21.03
				4 – се сирек
1-5	Һ.Дәүләтшина “Айбикә”. Бәйләүестәр	5	207-215	Портрет		31.03,2-5.04
6	Бәйләүестәрҙең бүленеше	1	216-217	Таблица		7.04
7	Тел- тере шишмә.  Ҡ.Аралбай. “Башҡорт теле”	1	218	Портрет	Ятларға	9.04
8	Ғ.Байбурин “Тыуған илемә” Бәйләүестәр	1	219		Тасуири уҡырға	10.04
9-10	Т.ү. Ҡ. Дәүләткилдеевтың “Зәңгәр күлдәкле ҡыҙ” картинаһы буйынса инша	2	162	Репродукция	Яҙып бөтөрөргә	11-12.04
11-17	М.Кәрим “Оҙон- оҙаҡ бала саҡ” Киҫәксәләр. Киҫәксәләрҙең бүленеше.	7	219-250	Портрет	Һөйләргә	14.04, 16-19.04,21.04,23.04
18	Киҫәксәләрҙең дөрөҫ яҙылышы	1	252-253	Таблицалар	61- се күнегеү	24.04
19	Йәмле йәй. М.Ғафури “Болон”	1	254	Портрет	Һүрәт төшөрөргә	25.04
20	Мөнәсәбәт һүҙҙәр	1	254-255	Таблица	63- сө күнегеү	26.04
21	Х.Назар “Йәйге йәшен”	1	256		Һүрәтләү сараларын табырға	28.04
22-23	Т.ү.  Изложение “Йәйге матурлыҡ”	2	47	Йыйынтыҡ		30.04,2.05
24	Ымлыҡтар	1	256	Таблица	5 һөйләм төҙөп яҙырға	3.05
25-26	С.Әлибаев “Ямғыр теләү” Ымлыҡтарҙың дөрөҫ яҙылышы	2	257-259	Портрет, таблица	67- се күнегеү	5.05,7.05
27- 31	Н.Игеҙйәнова “Өйрөлмәк”	5	260-276		Йөкмәткеһен белергә	8.05, 10.05,12.05,14-15.05
32-33	Һорауҙар һәм эштәр	2	276		5- се эш	16-17.05
34	Үтелгәндәрҙе ҡабатлау	1	276		69- сы күнегеү	19.05
35	Тәбиғәткә экскурсия	1				21.05
36	Контроль диктантҡа әҙерлек	1				22.05
37-38	Контроль диктант	2				23-24.05
39-42	Фонетик күнегеүҙәр	4				26.05, 28-30.05
43	Йомғаҡлау дәресе	1				31.05