Баяндама "География пәнінде оқушылардың зерттеу іс-әрекетін дамыта оқыту"

                                                 Баяндама

                              Байжанова Куралай Турсинбаевна

«Тараз қаласы әкімдігінің білім бөлімінің №29 Ю.Гагарин атындағы орта

                        мектебі»коммуналдық мемлекеттік мекемесі

       География пәнінде оқушылардың зерттеу іс-әрекетін дамыта оқыту.

Географиялық білім  берудегі тәжірибелік бағытты күшейту міндетін шешу – оқытудағы теория мен практиканың бірлігін қамтамасыз ететін, жалпы оқу және зерттеу біліктілігі мен дағдыларын қалыптастыратын, оқушылардың оқу-зерттеу жұмыстарын мақсатты, жүйелі ұйымдастыру арқылы жүзеге асырылады.

Оқыту процесінің нәтижелі болуы қойылған мақсаттың нақтылығынан, оны оқушылардың жете түсінуіне байланысты.

Оқу-зерттеу жұмысының мақсаты:

- оқушылардың танымдық және пәндік- тәжірибелік әрекеттерін байланыстыру,олардың бағытын біріктіру

- оқушыларды біліммен, интеллектуальдық және практикалық біліктілікпен, дағдымен қаруландыру

- оқушылардың ғылыми-гуманистік көзқарасын, адамгершілік, эстетикалық қасиеттерін қалыптастыру;

- ғылымның, эмпирикалық зерттеудің практикалық маңызын айқындауға ықпал ету сонымен қатар, олардың белсенділігін, өздігінше жұмыс қабілетін, танымдық қызығушылығын дамыту

Мақсатқа жету жолдары:

1.Негізгі және қосымша білім беру пәндерінің тәрбие берудегі мүмкіндіктерін  пайдалану;

2.Зерттеу –ізденіс жұмыстарына бағытталған  іс-шаралар (сенбіліктер, тәжірибе жұмыстарын, экскурсиялар) ұйымдастыру;

3. Дөңгелек үстел, пресс-конференция, дебат, ойын, байқаулар т.б. сыныптан тыс іс-шаралар арқылы оқушылардың проблемаларға, қоршаған ортаны қорғауға деген

қызығушылықтарын арттыру.

Міндеті:

-Оқушы бойындағы білімін жетілдіру

-оқушылардың  адамгершілігі  мен жауапкершілігін жетілдіру;

- ғылым жетістіктерінен хабардар болу;

-нормативтік-құқықтық құжаттарды білу.

- мәселелерді шешуде батыл әрі дұрыс шешім қабылдау әрекеттеріне үйрету.

-жергілікті  проблемаларды шешуде оқушылардың практикалық іс- әрекеті дағдыларын дамыту,   ұйым мен үйірмелер құру

-лекция, теледидар, радио, газет

– журнал,интернет арқылы  ізденіс жұмыстарын жетілдіру

Дидакт-мамандар зерттеушілікке оқытудың үш деңгейі туралы көзқарасты ұстанады. Бірінші деңгейде оқытушы оқушылардың алдына мәселе қойып, оны шешу әдістерін белгілейді. Шешу жолдарын оқушылар өз бетінше іздестіреді. Екінші деңгейде оқытушы тек мәселе қояды, ал оны шешу жолдарын оқушы өз бетінше қарастырады. Үшінші деңгейде мәселе қою, оны шешу жолдарын қарастыру және мәселені шешуді оқушы өздігінше атқарады.

Зерттеу әдістері:бақылау,эксперимент, ақпарат іздеу, жинау, талдау, жүйелеу.

Оқушылардың  география пәні бойынша оқу-зерттеу біліктілігі мен дағдыларының құрылымы

Зерттеу біліктілігі мен дағдылары
теориялық	практикалық	Коммуникативті-ұйымдастырушылық
1. Жұмыстың мақсатын, нысанын, затын, міндетін анықтау. 2. Зерттеу пробемаларын, ғылыми болжамын тұжырымдау. 3. Зерттеу жұмысын жоспарлау. 4. Зерттеу нұсқаларын қарап, ең тиімдісін таңдау. 5.Жұмыстың қиындығын, қате жіберу мүмкіндіктерін және жұмыс нәтижесін алдын ала білу. 6. Жұмыс нәтижесін талдап, қорыту. 7. Географиялық есептер  шығару. 8. Компьютерлік іздеу жүйесімен жұмыс істеу. 10. Қосымша оқу құралдарымен, танымал-ғылыми әдебиеттермен, анықтамалықтармен,көрсеткіштермен жұмыс істеу. 11. Талдау, біріктіру, қорыту, себеп-салдар байланыстарын табу, қортынды жасау.	1. Зертханалық құрал-жабдықтармен жұмыс жасау. 2. Табиғатқа қысқа және ұзақ мерзімдік бақылау жүргізу. 5. Зертханалық жағдайда тәжірибелер жасау. 6. Зерттеу нәтижелерін жазып алу. 7. Табиғаттағы,  гербарийлердегі өсімдіктерді, жануарларды тани білу, оларды анықтамалықтар мен көрсеткіштер арқылы анықтау. 8. Өлшемдер мен есептеулер жүргізу, нәтижелерді қорыту. 9. Графиктер сызу,  сызбанұсқалар мен кесте құрастыру. 10. Судың, ауаның, топырақтың ластану деңгейін анықтау 12. Өсімдіктер мен жануарлардың тіршілік ортасына бейімділігін анықтау.	1. Зерттеу жұмысының барысын жоспарлау. 2. Жұмыс орнын ұйымдастыру. 3. Жұмыс уақытын тиімді пайдалану. 4. Зерттеу жұмысының нәтижесін баяндап отыру. 5. Жұмыстың орындалу барысына өздігінен және өзара бақылау жасау. 6. Ұжымда бірлесіп жұмыс істей білу.

Оқушының зерттеу әрекетін ұйымдастыруда мұғалім төмендегі ережелерді сақтауы тиіс:

1. Оқушыны өз бетінше әрекет етуге үйрету;

2. Нұсқау беруден гөрі баланың өз ұсынысына назар аудару;

3. Талқылау кезінде баға беруге асықпау;

4. Іздену жұмысы барысында балаға көмектесу:

5.Проблема туындата білу;

6.Проблеманы өздігінен шешу дағдыларын қалыптастыру;

7.Пәндер мен құбылыстар арасындағы байланысты бақылау;

8.Ақпараттарды талдау, талқылау, жүйелеу, топтау, жинақтау.

9.Оқушыны өз идеясын ұсына білуге және қате пікірінен бас тарта білуге, шыдамдылыққа    үйрету

Зерттеу жұмысын ұйымдастыруда оқушылардың ой-өрісін дамыта оқыту технологиясын  жетілдіріп отыру  қажет. Солардың бірі проблемалық  жағдайлар туғызу арқылы білім беруді дамыту. Яғни, проблемалық сұрақтар қою, пікірталас туғызу, тәжірибелер  нәтижесін көрсете отырып проблемалық жағдайлар  туғызу . Бұл проблемаларды  шешуде  мұғалім бағыттаушы рөл атқаруы тиіс. Оқушы қиналған жағдайда мұғалім жетекші сұрақтар қою арқылы көмектесіп отырады.  Жаратылыстану-география пәніндегі зерттеу жұмысы оны тәрбие  беру үрдісімен байланыстыру экскурсия( топсеруен) барысында жандана түседі.       Топсеруен оқу материалын өмірмен байланыстыра, оқушыларға терең де тиянақты  білім беруге көмектеседі. Топсеруен кезінде  алдын-ала берілген  тақырыптарға байланысты тапсырмаларға сәйкес жасалған суреттерді, пікірлерді, қағазға жазылған мәліметтерді жинап алу өте пайдалы. Оқушылардың зерттеу іс-әрекетін дамыта оқытуда мүмкіндігінше жергілікті, аймақтық проблемаларды көтеру оған оқушылардың  араласуын, туған  өлкесіне  деген патриоттық  сана-сезімін ояту  барысында  жер-су атауларының шығу тегі туралы әңгіме өткізу, материалдар жинақтау табиғатқа байланысты  өлеңдер, суреттер жинақтау, туған жердің ауа райы кестесін жасауға,  ауасының ластануы туралы деректер жинауға, табиғатқа саяхат жасауға болады. Жергілікті жердің фаунасы мен флорасының проблемасын шешуде сирек аң мен құстарды анықтау,   ағаш отырғызу, бүлінген жерлерді қорғау мәселелерін ескере отырып, «дәрілік өсімдіктер» стенді, «ас адамның арқауы» альбом, кеппешөп жасау,  өлеңдерді талқылау жұмыстарын жүргізуге болады.Жазғы демалыста да оқушыларды бірнеше топтарға бөліп жекелеген тапсырмалар беруге болады. Мысалы,

—  I-топ.5-сынып оқушылары.

—  Ауыл маңына саяхат. Әр түрлі өсімдіктерді жинап кеппешөп жасау.

—  II-топ. 6-сынып оқушылары.

—  Өсімдік тізімін жасау, сипаттама жазу, сурет салу.

—  III-топ. 7-сынып оқушылары.

—  Туған өлке жәндіктерімен танысу. Пайдалы және зиянды жәндіктер туралы хабарлама дайындау, туған жер  құстарына  альбом  жасау.

—  IV-топ.8-сынып оқушылары.

Жергілікті жердің суын, топырағын зерттеу .Судың, топырақтың ластануы жайында деректер жинау.

“  Табиғат пен қоғам арасындағы өзара байланыс”  тақырыбын өткенде, дем алатын орындардың (рекреациялық)  қайта қалпына келтіру шараларын жасау мақсатында топсеруенге шығуға болады. Зерттеуге демалыс орнының екі түрлі ауытқу деңгейінде тұрған учаскелері таңдап алынады: қала шетіне жақын және қала төңірегінде орналасқан учаскелер. Топсеруенге дайындық барыысында оқушылар екі топқа бөлініп, әрқайсысы өзі зерттейтін учаскенің өсімдіктерін, жануарлар әлемін, топырақ күйін қарайды. Жоғары сынып оқушылары топ ішінде мамандықтар бойынша да бөлінеді: географтар, топырақ зерттеушілер, ботаниктер, зоологтар.  Олардың әрқайсысына қайталап келуге оқу материалы белгіленген, құрал-жабдықтар  мен қосымша әдебиеттер көрсетілген нұсқаулар беріледі. Сонымен қатар, жоғары сынып оқушыларының қатысуымен жасалған сұрақтар мен тапсырмалар беріледі. Нұсқауда мына жобада зерттеу тапсырмалары болуы мүмкін1.Географтарға нұсқау “Жер бедері, оның геологиялқ құрылысы және пайдалы қазбалар тақырыбы бойынша қайталау, қосымша әдебиеттерді оқып, жер қыртысының  қалыптасу тарихымен, тіршіліктің дамуымен, геологиялық оқиғалармен тереңірек танысу.Тапсырма2.Топырақ зерттеушілерге нұсқауБиология курсынан топырақ, оның өсімдік тіршілігіндегі маңызы туралы қайталаңдар. География курсынан «Топырақ және жер ресурстары» тақырыбын қайталаңдар. Тапсырма Зерттеу нәтижелерін кестеге түсіріп қорытынды жасауСалыстырмалы белгілер     күшті тапталған топырақ  әлсіз тапталған топырақ  

Құрылымы

Ылғалдылығы

Қарашірік күйі

Шым басудәрежесі

Күрекпен 30-40 см қазып суретін салу

3.Ботаниктерге нұсқау  “Табиғат компоненттерінің өзара байланысы”, “өсімдіктер әлемі” тақырыптарын қайталау Тапсырма:  Осімдіктерді жоспар бойынша зерттеу

Ағаштардың аттары        Биіктігі             Жуандығы                       Санитарлық күйі

4.Зоологтарға нұсқау  Тапсырма, Насекомдардың түрлік құрамы, ағаш, бұталардағы насекомдар, діңдері жіңішке ағаштарды  астына жайылған жаймаға сілкілеп  насекомдарын түсіру, омыртқасыз жануарлар, қос мекенділер, сүт қоректілер т.б олардың арасындағы байланыстарды көрсететін схема құру

Топсеруеннен кейін оқушылар жинаған  мәліметтерін өңдеп , семинар сабақта сол бойынша хабарлама  жасайды, пікір алмасады. Антропогендік факторлардың айналадағы табиғи ортаға теріс әсері туралы қоытынды шығарады.Қолайсыз өзгерістер тудыратын сбептерді анықтап, оларды жою шараларын қарастырады Мұндай зерттеулердің  нәтижесінде оқушылар табиғатты қорғау қажеттігін жете түсінеді, табиғатты қорғау мәселесіне тікелей араласатын болады.

Шұбалшаңдардың топырақты қалай өңдейтінін, құнарлылығын және құрамын қалай арттыратынына  тәжірибе  жүргізу.

1-тәжірибе:   Ішіне жартылай топырақ толтырылған  3 л  шыны ыдысты аламыз , оның ішіне 3-4  шұбалшаңды саламыз. Шыны ыдыстың ішіндегі  топырақтың бетіне

1-2 см.  қалыңдықпен құм саламыз . Бір тәуліктен кейін  топырақтың бетіндегі құмды шұбалшаң  өңдеп шығады.

2-тәжірибе: Шыны  ыдыстың ішіне 3-4 шұбалшаңды салып, ыдысқа орталай құм саламыз. Құмды ылғалды деңгейде ұстап , шұбалшаңдарды  өсімдік жапырақтарымен қоректендіреміз. Қараңғы жерде  бір ай тұрғаннан кейін шұбалшаң  құммен өсімдік жапырақтарының  қалдықтарын бірге өңдегенін көреміз.

Бір гектар топырақ құрамында 60-133 мың  шұбалшаңға дейін болады.Ал кейбір жерлерде  0,5-2 млн-ға дейін болады.Органикалық заттарға бай, ылғалы жеткілікті жерлерде бір гектарда  20 млн- ға тарта  шұбалшаң  болады.

Бір тәулікте 1 шұбалшаң өзінің салмағындай топырақ өңдей алады. Орташа есеппен 200 мың шұбалшаң бір тәулікте  4 тоннаға дейін топырақ өңдейді .

Топырақ құнарлылығын артырудың қарапайым шығынсыз жолы

-Табиғатымызда кең тараған  қол жетімді шұбалшаңдарымызды  өсіруіміз  керек.

- Шұбалшаңдарды  органикалық тыңайтқыштармен , қалдық заттармен қоректендіріп,ылғалды жеткілікті мөлшерде қамтамасыз етіп отырсақ болды

. Ауыл шаруашылығының барлық пайдаға асатын  жерлерін есепке алып ,оларға   қорытынды жасау.

Топырақтағы  қорғасын,мырыш,мыстың  уытын азайту үшін органикалық  тыңайтқыштарды көп қолдану;

Кадмий, фтор, хром  сияқты  заттардың қауіптілігін кеміту үшін  егістіктерге  қи, құс саңғырығы  т.б. Органикалық тыңайтқыштарды  пайдалану керек;

Көбінесе ауыр металдарға  төзімді  мақта, қызылша дақылдарын және бұршақ тұқымдастарды яғни  техникалық  дақылдарды  егу;

Дәнді дақылдардың сол аймаққа төзімді  іріктемелерін таңдау және сапасына көңіл бөлу;