Бекир Чобан-заденинъ аят елу ве яратыджылыгьы."Тувгъан тиль"шиири

Мевзу: «Бекир Чобан-заденинъ аят ёлу ве яратыджылыгъы.

                  «Тувгъан тиль»  шиири»

Макъсат:

ü  Талебелерни  Бекир Чобан – заденинъ омюр ёлу ве яратыджылыгъынен таныштырмакъ;

ü  Буюк алим ве шаирнинъ шахсиети эсасында талебелернинъ табиатыны шекиллендирюв;

ü  Балаларнынъ окъувгъа, илимге мерагъыны  юксельтюв;

ü  Юреклеринде буюк эстетик ве ватанперверлик дуйгъуларны догъурмакъ.

Дерснинъ донатылувы:  дерслик, ресимлер, презентация

Дерснинъ кетишаты:

I. Орг. дакъкъа                                                                                                                                                                            а) Селямлашув                                                                                                                                                б) Невбетчининъ рапорты.

II. Эв вазифени сорав: У.Ш.Тохтаргъазынынъ омюр ёлу ве фаалиетини «Инанам – инанмайым »оюны вастасынен текрарлав.

                                     
1.Усеин Шамиль Тохтаргъазы Къырымда Коккозь коюнде догъды (инанам).

2.Башлангъыч тасилини У.Ш. Тохтаргъазы Джанкойдеки мектепте алды (инанмайым, чюнки , башлангъыч тасилини У.Ш. Тохтаргъазы  озь башына алды).

3.Буюген сонъ  Тохтаргъазы Акъмесджит шеэриндеки семинариягъа окъумагъа кире (инанам, Акъмесджиттеки учительская семинарияда окъуй).

4.У.Ш.Тохтаргъазы «Яз акъшамы эв алдында» повестини язды (инанмайым, «Сеадет адасы» повестини язды).

5. У.Ш.Тохтаргъазы  омюрнинъ сонъунадже Къырым койлеринде чобанлыкъ япты (инанмайым, оджалыкъ япты).

6.Шаирнинъ фикириндже, инсангъа аятта энъ керекли шей –байлыкъ (инанмайым, окъув ве бильги).

7. У.Ш.Тохтаргъазы  халкъымызгъа рессам оларакъ белли (инанмайым, шаир оларакъ белли).

8. «Не керек?», «Дюньяда не вар?», шиирлерни Э.Шемьи-заде язды (инанмайым, У.Ш.Тохтаргъазы).

9.У.Ш.Тохтаргъазы  2013 сенеси джанаварджа ольдюрильди (инанмайым,1913сенеси)

III. Янъы мевзу:

- Балалар. Бугунь дерсте биз дюньяда белли олгъан, тильджи алим, профессор, шаир  Бекир Чобан-заденинъ омюр ёлунен ве яратыджылыгъынен таныш оладжамыз.

                                  

«Фикир уджюми»усулы                                                                                                                                  - Балалар, «яратыджылыкъ»  дегенде насы ассоциатив сезлер акъылынъызгъа   келе?

                                  

Яхшы! Яни бугунь биз Бекир Чобан-заденинъ омюри  ве  фаалиети акъкъында лаф этеджемиз. (презентация, конспект язув)

Ø  Бекир Чобан-заде 1893 сенеси Къырымда Къарасувбазарда адлы  Къурт Ваап адлы бир

чобан къорантасында догъды.

                                      

Ø  Бекир Чобан-заде – Улу инсан! Ильк тасильни: окъув- язувны анасындан алды.  Фукъаре къорантанынъ эвлядыны окъутмагъа чареси екъ эди. Амма Бекир илимге ынтылды.

(Оджа шиир окъуй)

Он яшымда кичкене чобан эдим,
Яйля астында чалашым къургъан эдим.
Ава ачыкъ, кок юксек, рузгяр тая,
Айдын, айры корюне дагълар, къая...
Узакъ ёлдан отькен атнынъ аякъ сесин,
Яш озеннинъ къыр астындан шай отьмесин.
Мен бир къыргъа узаныр, динълер эдим,
Баракъламан, къушларман чынълар эдим.
(Бу сатырларны окъугъанда талебелер Б. Чобан-заденинъ балалыгъы
акъкъында язылгъаныны анълайлар.)

Ø  1905с.- Рушдие мектебинде окъуй .

Ø  1909с. джемиет хайриеси эсабына  Тюркиеге кете ве  медресени мувафакъиетнен битире.

                          

Ø  1914 сенеси ильк шиирлерини язып башлай.

Ø  1918 сенеси Будапешт университетининъ шаркъ тиллери болюгини алтын медальнен битирип, фельсефе докторы унваныны  алды.

Ø  1920 сенеси шаир севимли Ватаны –Къырымгъа къайтып келе ве омюрнинъ  сонъуна къадар окъув юртларында дерс бере.

Ø  1922 сенеси Акъмесджит девлет университетининъ профессоры олды, сонъ ректор вазифесинде булунды.

Ø  Озь шиирлеринде азат халкъынынъ алидженап дуйгъуларны акс этти, инсанларны медениетке, илимге чагъырды

                                        

Ø  1937 cенеси  Сталин репрессиялларгъа огърады.

Ø  13 октябрь 1937 сенеси джанаварджа ольдюрильди.

                                         

Ø  12 cентябрь 2001   сенеси  Къарасувбазар шеэринде  Б.Чобан – заденинъ  эйкели ачылды.

       

IV. Лугъат иши

- Бугунь биз  Бекир Чобан-заденинъ  «Тувгъан тиль» шииринен  таныш оладжамыз. «Тувгъан» сёзюни насыл анълайсынъыз, сезге синоним тапынъыз (тувгъан тиль – ана тили)

а) оджа шиирни ифадели окъуй

                         

б) лугъат иши (анълашылмагъан сезлернинъ манасыны анълатув ве лугъаттан синонимлерни тапув)

ят – чужой

иль–  страна, (мемлекет, дияр)

мугъаймакъ– впадать в уныние

умют– надежда(хаял)

хаял–  воображение, (руя)

гъурбет – чужбина, (эджнебий, ябанджы)

къабир -  могила, (мезар)

мелек – ангел,

сыр – тайна, секрет

душман – враг

                                             

Оджанынъ сёзю:

-Бекир Чобан-заденинъ эдебий яратыджылыгъы халкъымызнынъ къийметли рухий зенгинлигидир. «Туагъан тиль» шииринде ана тилимизнинъ  кучю, ифаделиги, шаирнинъ юрегинде балалыкътан синъген, айырылмаз хасиет олып къалгъан, севимли татлы ана тили акъкъында яза. Ана тильнинъ башкъа тиллерден джиддий фаркъы бар. О, инсаннынъ акъылы, ирадеси, гонъюли, ватаны, темели, тамырыдыр.  Б. Чобан-заденинъ   «Тувгъан тиль» шиири  бугуньки куньде джумлемизни тюшюнджеге далдыра ве ана тилимизни огренмеге, темелли бильмеге чагъыра ве рухландыра.

V. Аталар сезлеринен чалышув

- Балалар, бугуньки мевзугъа аит насыл аталар сёзлери акъылынъызгъа келе?

q  Тиль – акъыл теразеси.

q  Инсан олер, айткъан сёзю къалыр.

q  Адамны кульдюрген де тиль –  куйдюрген де.

q  Догъру сёз ольмез.

                        

VI. Пекитюв: (тест вазифелери)

                                    

1.Окъуп язмакъны Б.Чобан-задеге ким огретти?

А)анасы

Б)озю

В)оджасы

2. Б.Чобан-заде окъувыны насыл   мемлекетте девам этти?

А) Русиеде

Б)Алманияда

В) Тюркиеде

3. Б.Чобан-заде насыл университетинде профессор оларакъ чалышты?

А)Баку университетинде

Б) Акъмесджит университетинде

В)Англия университетинде

4. Б. Чобан-заде насыл серлевалы   шиирлер язды?

А) «Тувгъан тиль»

Б) «Дюньяда не вар?»

В) «Яз акъшамы эв алдында»

Г) «Догъдым бир эвде»

Д) «Сонъки ёл»

- Балалар! Бугуньки дерсте биз Бекир Чобан-заденинъ аят ёлу ве яратыджылыгъынен таныш олдыкъ. «Тувгъан тиль» шиирини окъудыкъ, севимли  татлы  ана тили насыл дюльбер,  ифадели олгъаныны эшиттик. Дерсте эпинъиз яхшы чалыштынъыз, чокъ сагъ олунъыз.(Баалав)

VII.Эв вазифеси:

                                        

* Суаллерге джевап бермек.

** Янъы лугъат сезлеринен 3-4 джумле тизмек.

*** «Тувгъан тиль»  шиирни эзберлемек