Доклад на тему : "Ана тилге арт берме ярамас"

Ана тилге арт берме  ярамас

Бырынгы девюрлерден гъакъыл алып гелеген , культура  байлыкъны , адатланы наслудан – наслугъа юрюте гелеген , халкъны ругъ байлыгъы тилдир.                                                            

Тил! АНА ТИЛ! АСИЛ ТИЛ!   БУ СЕЗЛЕР АНАДАН СОНГ, ИНСАНГЪА  ДЮНЬЯДА  ЛАПДА  ТАРЫКЪ , ЛАП ДА  ЮВУКЪ  СЕЗЛЕР . Тил-  АЛТЫН ХАЗНА . ТАРИХИБИЗ, МАДАНИЯТЫБЫЗ ТИЛ БУЛАН  БАЙЛАВЛУ , О- БИЗИН  ХАЗНАБЫЗ.  БАРЫНГЫ  ДЕВЮРЛЕНИ ГЪАЛИГИ ЯШАВУ БУЛАНГЪЫ  АРАЛЫКЪЛАРЫН ,  БАЙЛАВЛУГЪУН  БИРИКДИРЕГЕН , ЮВУКЪ ЭТЕГЕН ТИЛ. ТИЛИН  СЮЙМЕЙГЕН АДАМ АБУРГЪА ЛАЙЫКЪЛЫ БОЛМАЙ,  ШОЛАЙ  АДАМ  КЪАЛГЪАН  ОЬЗГЕ  МИЛЛЕТЛЕНИ ДЕ  ТИЛЛЕРИН  СЮЕР  ДЕГЕН ОЙГЪА  ИНАНМАЙМАН. АНА ТИЛ –МИЛЛЕТЛЕНИ   ОЬКТЕМЛИГИ, БАЙЛЫГЪЫ. АНА ТИЛГЕ ГЪАР КИМ  ОЗЬ АНАСЫНА    ЙИМИК АБУР  ЭТМЕ, АЯВЛАМА, СЮЙМЕ, ОНУ ЯХШЫ БИЛМЕ ГЕРЕК. ТЕК БУГЮН АНА ТИЛГЕ  КЕПЛЕР АНГЛАВСУЗ  ЯНАШАГЪАНЛЫКЪ ШО ТИЛИНИ  ГЕЛЕЖЕГИНЕ КЪОР КЪУНЧЛУКЪТУВДУРА.ОЛ СЕНЮП, ОЬЗГЕ ТИЛЛЕГЕ   ДЕНЮП КЪАЛМАКЪ БАР . ШО МЕНИ БЕК ТАЛ ЧЫКЪДЫРА.  МЕН КЪУМУКЪ ЭКЕНИМЕ БЕК  ОЬКТЕМ боламан гьар ким де шолай болмагъа герек. Ана тилибиз къаныбыз- жаныбыз булан да  байлавлу. Миллетлер- халкъны байлыгъы.Лап да аз халкъ сейлейген тилни де озьбашгъалыкълары бар. 2001- нчийыл Европа   союзну ва Европа советини къарары булан     Миллетлени тиллерини йылы деп де  негъакъ айтылмагъан Дагъыстанны миллитиллери гьар заманда да  бютюн Дагъыстан культураны кюрчюсю болмагъан ва гьали  де дюр.  Милли тили болмагъан жамият,   пачалыкъ екъ. Оьзлени анна тиллерине бакъгъан якъда сан сынмай янашыв бютюн мили культураны бузулувуна элте .Ана тилини тас этиливю булан бирче халкъ оьзю  де тас  бола. Шо саялы да  тилни сакълав ва оьсдюрювгъа къайсы жамиятны  да  цивилизацияны елунда барывну аслу шарты гьисаплана. Лингвистлер ва этнологлар тарихни барышында екъ болуп къалгъан халкъны ва тиллени мисалгъа гелтирме болар. Тили  сенмеге башлагъан халкълар  заманда да оьз тилини оьмюрюн узатмагъа къаст эте, шо гьалгъа тюшгенине къыйнала. Шолай гезиклерде  бары  да  зат оьзю халкъдан  да ,тилни сакълавгъа ва оьсдюрювге бакъдырылгъан пачалыкъ политикадан  да  гьасил бола.  Артдагъы  он онбеш йылны ичинде , дагъы  да  гетерип айтсакъ  да  ярай оьз тилине ва культурасына бакъгъан якъда бизин яш наслуну муштарлыгъа тебен тюшегени герюне .  Чебер китаплар аз  охула.  Шаирлерибизни язывчуларыбызны китаплары уьйлеринде ята.  Шо бек къувунлу гьал. Неге   тюгюл билимли адам болмакъ учун оьз тилин билмеге .оьз культурасын оьз тарихин билмеге тарыкъ. Оьзюню ата – бабаларыны тилин билмей буса ону ругъбайлыгъы тас болур ону башын толтурма бажарылмас.

Шо бир вакътини ичинде адам оьзге халкъланы культурасын  толу  кюйде билип болмай .Халкъны ер  юзюнде екъ этмек учун уллу  ер  тербенивлер ва  геноцид  гъажатлы тюгюл. Шо халкъгъа оьз тилинде сейлеме къоймайгъан елну тутмакълыкъ, оьз тарихин ва культурасын уьйренивню гери урмакълыкъ таманлыкъ эте. Эгер мили башгъалыкълардан магьрюм къалса,  миллетни бузулувуна ва гьатта ону тозулувуна элтер. Гьали анна тилни гечивге республиканы Президентини янындан  да, министерликни янында  да   яхшы тергев бериле. Тек не этерсен ,ана тилни гечивню гьалы , имканлыкълар яхшы болагъанны орнуна терс бузукъ ягъына алышына.  Ана тилни уьйренивге берилген сагъатлар  мен  ойлашагъан кюйде юрекни рази этмей.РеспубликаныПрезиденти масъаланы салгъан кюйде  -ана тилни биринчи ерде. Ана тилни яхшы  билигиз къалгъан тиллени билежексиз дей  Президент  Шо герти.  Инг  башлап анна тилингни билме герексен.    Ана тил миллетни байлыгъы. Тек  бары  да   ата  -  аналар шону бир йимик англамай.  Шолайгъа  мен  бек      тамаша боламан.  Шолай этип олар авлетин кеп–кеп ругъбайлыгъыбыздан,   миллетини маданиятындан,  тарихинден ,  халкъ авуз яратывчулугъундан магьрюм къоя. Яшланы ата-аналарына,  оланы  да   ата -  аналарыны таъсири болмагъандыр.   Арт  вакътилерде муаллимлени билимлерин камилешдиреген институтну анна тил ва адабият кафедрасыны елбашчысы Минатуллаева  М. Ш   гъаракаты булан анна тилеге бакъгъан янашыв хыйлы алгъа гетген .           Гьар йыл  республика  даражада анна тилге байлавлу  конференция  оьтгериле    .Республиканы даражасында февраль  айны   21-нде белгиленеген анна тиллени гюнюне багъышланып охувчуланы арасында ярыш оьтгериле. Ана тилни сююп уьйренмекге. Шаирлер булан охувчуланы елугъуву  да  аслу    ер тута. Россияны язывчуларыны ва  СССР-ни  журналистлерини Союзларыны    члени   белгили шаир ва журналист Ибрагимова      Узлипат Абдулкъадыровна булан ва  Дагъыстанны халкъ шаири деген атгъа ЕС болгъан. Агьмат Жачаев яшланы сююмлю шаири В.Атаевва  К-кент юртубузну оьктемлиги Зулейха Атагишиева булан елугъувлар оьтгердим.О елугъувланы уллу маънасы бар  эди. Гьар шаирни поэмасына гере сагьналашывлар оьтгеребиз. Яшлар оьзлени  «Лап да яхшы сочинение»ва оьзлер язгъан шиъруларын газетлеге йиберелер.Газетлер булан тыгъысаралыкъ юрютебиз.Сонг да  , март  айда   Ана тиллени  лап  яхшы муаллим деген ярышны юрюлегени адатгъа айлангъан. Шулар барысы  да   мени гьайран къувандыра.    Шолай пайдалы ишлери саялы Мадина Минатуллаевнагъа, «Елдашны ва К-кент редакциясына анна тиллени гьакъындагъы хабарланы ва шиъруларыбызны яшланы бокъчасына чыгъарагъан саялыП СОШ №1 школаны   анна тил ва адабият дарсларыны муаллимлерини атындан баракалла билдирмеге сюемен. Савболсун! Бар болсун! Мени къумукъ тилим яшнасын.