Доклад на тему "Знаки Победы"

 «В.И. Максимов аатынан Малдьађар орто оскуолата»

Кыайыы бэлиэлэрэ

Малдьађар  В.И. Максимов

аатынан орто оскуола 4

кылааһын үөрэнээччитэ

Канаев Семен үлэтэ

Салайааччы Егорова Е.Е.

2016с.

Иһинээђитэ:

1.     Киирии тыл

2.     Манньыаттар араастара

3.     Кыайыы бэлиэлэрэ

4.     Түмүк

5.     Туттуллубут литература  

Мин  үлэм сыала-соруга – Улуу Кыайыыга аналлаах бэлиэлэри – манньыаттары үөрэтии уонна билиһиннэрии. Манньыаттары үөрэтэр, ойуулуур уонна сааһылыыр (системалыыр) история наукатын салаата нумизматика диэн ааттанар.

Манньыат диэн харчы көрүңэ. Манньыаттары кыһыл, үрүң көмүс, платина, палладий, алтан тимирдэртэн таптайан оңороллор. Сирэй өттүн «аверс», кэлин өттүн «реверс» диэн аатанар. Аан бастакы манньыаттар Кытайга булуллубуттар, 2 тыһыынча сыл биһиги эрабыт иннинэ алтантан оңорбуттарын булбуттар. 1, 2, 3, 5, 10, 20, 25,50, 100, 150, 200, 1000, 10000 уонна 25000 солкуобай сууммалаах манньыаттар баар буолаллар. Кыһыл, үрүң көмүс манньыаттар ађыйах ахсааннах буолаллар харчы сүүрээнигэр тахсыбаттар, харчы коллекционердара, нумизматтар коллекцияларыгар биирдиилээн атыыланаллар. Маннык коллекциялары музейдарга көрүөххэ сөп. Россия, Украина, Белоруссия бааннара оңорон таһаараллар.

Бастакы Кыайыы манньыата 1 солкуобай харчыга 1965 сыллаахха Кыайыы 20 сылыгар ананан тахсыбыта.

Манньыаттар сэрии араас кыайыыларыгар ананан тахсаллар эбит.  Маннык хайысхаларга араарыахха сөп:

1.     Ийэ дойдуну дьоруойдуу көмүскээһин;

2.     Аан дойду сэриитин тосту уларыппыт кыргыһыылар;

3.     Фашист халабырдьыттарыттан сэбиэскэй куораттары босхолооһун;

4.     Европа дойдуларын босхолооһун;

5.     Кыайыы өрөгөйө;

6.     Кыайыы бэлиэ сыллара.

Ийэ дойдуну дьоруойдуу көмүскээһин

Ийэ дойдуну дьоруойдуу көмүскээһини бэлиэтиир манньыат 2004 сыллааахха оңоһуллубут. Бу манньыат Брест кириэппэһин дьоруойдарын туһунан кэпсиир. 1941 сыл от ыйыгар ађыйах ахсааннаах гарнизон саллааттара төгүрүмтэђэ түбэһэн кириэппэһи көмүскээбиттэрэ.

Аан дойду сэриитин тосту уларыппыт кыргыһыылары бэлиэтиир

Сталинград иһин кыргыһыыга анаан оңоһуллубут. Сталинград иһин кыргыһыыга 1942-1943 сылларга сэбиэскэй буойуттар өстөөх армиятын төгүрүйэн суох гыммыттара. Бу манньыакка Волгоград куоракка турар Сталинград кыргыһыытын дьоруой буойуттарын скульптурата ойууламмыт. Ити курдук Курскай дугађа кыайыы, иккис фрону арыйыыга уо.д.а. манньыаттар бааллар.

Фашист халабырдьыттарыттан сэбиэскэй куораттары босхолооһун туһунан кэпсиир хас да манньыат баар. Холобура Киев, Севастополь куораттары  босхолооһуңңа анаммыттар.

Европа дойдуларын босхолооһун

Прага, Варшава, Белград, Будапешт, Кенигсберг куораттар босхоломмуттарын туһунан кэпсиир манньыаттар тахсыбыттар.

Кыайыы өрөгөйө бэлиэтэ эмиэ хас да манньыакка көстөр. Холобура Рейхстаг колоннатыгар аатын суруйа турар саллаат ойуулаах үрүң көмүс манньыат кыайыы 55-с сылыгар ананан 2000 сыллаахха оңоһуллубут эбит. Ити курдук Эльбађа көрсүһүү, Венаны босхолооһун уо.д.а манньыаттар бааллар.

Кыайыы бэлиэ сыллара

Кыайыы 20, 30, 40, 50, 55, 60  сылларыгар анаан тахсыбыттар эбит. Кыайыы параадыгар анаан икки манньыат тахсыбыт. 2005с. 10000 солкуобайга тэңнэһэр кыһыл көмүс манньыакка Мавзолейга фашист былаахтарын самнарыы көстөр.

Түмүк

Бу манньыаттар кыайыы географиятын сиһилии көрдөрөллөр. Хас биирдии манньыат историческай түгэннэри кэпсиир. Биһиги нэһилиэкпит «Бырааттыы Донскойдар» ааттарынан музейыгар сэрии бэтэрээннэригэр анаммыт муннукка «Кыайыы бэлиэлэрин» туһунан эбии киллэрэр учугэй буолуо этэ.

Кыайыы күнэ - биһиэхэ саамай күндү уонна үөрүүлээх күн. Биһиги хос эһэлэрбит, эһэлэрбит фашистыы Германия сэриитин элбэх хаан тохтуулаах туруулаһан кэлэр көлүөнэ дьоллоох олођун түстээбиттэрэ. Сэрии бэтэрээннэригэр, уоттаах сэрии хонуутуттан эргиллибэтэх буойуттарга билиңңи көлүөнэ сүгүрүйэр, киэн туттар.

Туттуллубут литература:

1.     География;  № 9 (784), издательский дом «Первое сентября», 2005г.

2.     История монет; интернет

3.     Памятные монеты из драгоценных металлов; интернет

I.       Кыайыы бэлиэ сылларыгар анаммыт манньыаттар:

1.    Кыайыы 20 сылыгар 1965 сыллаахха тахсыбыт. Реверс өттүгэр Берлин куорат Трептов пааркатыгар турар «Буойун босхолооччу» ойууламмыт, аверс өттүгэр биир солкуобай, гурт өттүгэр «Один рубль, 9 мая, 1965» диэн суруллубут.

2.    Кыайыы 30 сылыгар 1975 сыллаахха 1 солкуобай манньыакка тахсыбыт. Волгоград куоракка баар Мамаев курган «Ийэ дойду ыңырар» диэн скульптура ойууламмыт.

3.    Кыайыы 40 сылыгар анаммыт манньыакка Ађа дойду сэриитин уордьана ойууламмыт

4.    Кыайыы 55 сылыгар анаммыт үрүң көмүс манньыакка «Слава оурдьан» ойууламмыт

II.    Ийэ дойдуну дьоруойдуу көмүскээһин:

1.     Бресткэй кириэппэс геройдарыгар анаммыт үрүң көмүс манньыат 2004 сыллаахха тахсыбыт.

III.  Аан дойду сэриитин тосту уларыппыт кыргыһыылар;

1.     Сталинград иһин кыргыһыыны бэлиэтиир манньыакка Волгоград куоракка «Сталинград иһин кыргыһыы геройдарыгар» диэн скульптура ойууламмыт.

IV.           Фашист халабырдьыттарыттан сэбиэскэй куораттары босхолооһун;

1.     Киев куораты босхолооһун

2.     Севастополь босхолонуута

V.   Европа дойдуларын босхолооһун;

1.    Прага куораты босхолооһун

2.    Варшава босхолонуута

3.    Будапешт куорат босхолонуута

VI.           Кыайыы өрөгөйө;

1.    «Берлини ылыы» Кыайыы 55 сылыгар ананан 100 солкуобайдаах үрүң көмүс манньыакка тахсыбыт. Рейхстаг колоннатыгар аатын суруйа турар саллаат ойууламмыт

2.    «Эльбађа көрсүһүү» манньыакка сэбиэскэй уонна америка саллаата көрсүһүүлэрэ көстөр. 2, 3 солкуобайдаах харчыга тахсыбыттар.

3.    1945 сыл бэс ыйын 24 күнүгэр Кыһыл болуоссакка буолбут Кыайыы параада көстөр манньыат 2005 сыллаахха кыһыл көмүстэн оңоһуллан тахсыбыт.

4.    Буойуттар кыайан кэлиилэрэ