Дәрес планы "Башҡортостандың йөҙ исеме. Али Ҡарнай"

Дәрес планы

Тема: Башҡортостандың йөҙ исеме. Али Карнай.

 Класс: 7

Маҡсат:

1.     Башҡортостандың яҙыусыһы Али Карнайҙың тормош юлы һәм ижады менән танышыу.

2.     Уҡыусыларҙың һөйләү телмәрен үҫтереү, уҡылған әҫәргә ҡарата үҙ фекерҙәрен әйтергә өйрәтеү, һүҙлек байлығын арттырыу.

3.     Уҡыусыларҙың фекерләү сәләтен үҫтереү, уҡыусыларҙа зирәклек, отҡорлоҡ, иғтибар тәрбиәләү.

4.     Уҡыусыларҙа уятыу,ватансыл рух тойғоһо,тыуған илгә ихтирам хисе тәрбиәләү.

 Йыһазландырыу: компьютер, проектор, экран, ҡурай көйө, дәреслек.

Ойыштырыу мәле.

Хәйерле көн теләп ҡояш ҡалҡа,

Уяналар ауыл-ҡалалар.

Үҙ телемдә һеҙҙе сәләмләйем,

Хәйерле көн һеҙгә, балалар!

Һаумыһығыҙ, кәҙерле уҡыусылар. Ҡәйефтәрегеҙ нисек? Балалар, беҙҙең мәктәп кемдең исемен йөрөтә? Дөрөҫ,( Али Карнай).

 Инеш. Һәр ауылдың,һәр төбәктең данын ошо ауылда тыуып үҫеп тәрбиә алған күренекле шәхестәре күтәрә, доньяға тарата. Күренекле башҡорт яҙыусыһы, очерк жанрын профессиональ дәрәжәгә күтәргән, тарихи революцион теманы һүрәтләгән, Башҡортостандың йөҙ исеменең береһенә ингән яҡташыбыҙ Али Карнай (Имәмғәли Мөһәмәтдин улы Зөлкәрнәйев) тураһында һүҙҙе башлайбыҙ.

Ҡобайыр. (Азалия)

Уҡытыусы: Ҡобайырҙа йырланған, данланған ауылыбыҙҙы ҙурлап, маҡтап 1904-се йылдың 19-сы ғинуарында Мишкә районы Оло Шаҙы ауылында Али Карнай доньяға килгән.  Уның атаһы аҙмы-күпме уҡымышлы кеше булған, руссала белгән. Ауылдаштары уны писер-Мөхәмәтдин, тип йөрөткәндәр. Ләкин ул 1909-сы йылда үлеп китә.  Йәш үҫмер әсәһе менән ҡалып кулактарға ялланып эшләп үҫә. Башланғыс белемен үҙ ауылының мәҙрәсәһендә ала.

Балалар, мин һеҙгә тормош юлына байҡау яһап килергә ҡушҡайным. Нимәләр иҫтә ҡалды?

Балаларҙың сығышы.

Азалия.

Уҡытыусы. Ул Бөрөлә уҡыған. Уның уҡытыусыһы – Вәсви Ғилмияров. Сығышы яғынан Иштыбай ауылыныҡы. Уның тураһында “Тел һәм әҙәбиәт дәрестәрен яратып уҡый ине, уҡытыусыға һорауҙар яуҙыра ине”, - тигән.

Ленар

Камилла.

Кимиә

Уның иң күләмле әҫәре “Беҙ ҡайтырбыҙ”, баҫыла 1940-сы йылда. Әҫәрҙә совет власының беренсе көндәре һүрәтләнә. Әҫәрҙә “Шадыҡай” исеме менән беҙҙең ауылда урын алған.

Ратмир.

Эльвина.

Ҡырыс холоҡло, тура һүҙле, тәбиғәте менән тулыһынса эшенә бирелгән кеше тип һүрәтләргә була яҡташыбыҙҙы. Ләкин уның ғүмере 1943-сө йылдың йәйендә фажиғәле рәүештә өҙөлә. Уның ғүмере лә, ижады кеүек иң юғары нөктәһендә өҙөлә. Уның ҡатыны Тәнзилә Насибуллина. Уларҙың ҡыҙы – Лида, улы –Сәрим. Сәрим әлеге ваҡытта Ялтала йәшәй.

 Балалар, уның бит бәләкәстәр өсөндә яҙған хикәйәләре бар бит. Ниндәйләр улар?

Балалаларҙың яаубы.

Дөрөҫ, ошондай хикәйәләре дуҫлыҡ, татыулыҡ,  ҡыйыйыулыҡ һәм батырлыҡ сифаттарын һүрәтләй.

 Төп өлөш. Беҙ бөгөн һеҙҙең менән “ Урманда” хикәйәһенә ныҡлап туҡталып китәбеҙ. Яҙабыҙ числоны һәм теманы.(Слайд1)

Астыҡ 17-се битте. Табабыҙ хикәйәне, уҡып китәбеҙ.  Сылбырлап уҡыу. Үҙ аллап уҡыу.

Балалар, уҡып бөттөк, ял минуты үткәреп алайыҡ. Баштарҙы ҡуҙғатмай ғына, күҙҙәр менән эҙләйбеҙ һары ҡояшты, ҡыҙыл миләште, имән япрағын.

Күҙҙәрҙе ял иттерҙек, аңлашылмаған һүҙҙәр булдымы, һүҙлек эше эшләп алайыҡ.

Һүҙлек эше.(Слайд2)

Һуҡыр сәтләүек - төшө булмаған, буш

Бахыр - меҫкен

Тоҡсай – кескәй тоҡ

Үткер күҙҙәр - күсм. күңелгә үтеп инеүсән

Алйырҙан – ирлән (суслик)

Дошман күрә – дошман тип иҫәпләй

Ҡомһоҙ- туйыу белмәгән

Ҡабатланыҡ. Яҙып  алдыҡ дәфтәргә был һүҙҙәрҙе.

Теманы нығытыу.

1. Хикәйәлә көҙгө урман нисек тасуирлана?

2.  Тейен менән алйырҙан образдарында

кешеләргә хас ниндәй сифаттар һүрәтләнгән?

3. Хикәйәлә нисә герой ҡатнаша?

4. Урманға сәтләүек йыйырға барған хикәйәсе

хаҡында һеҙҙә ниндәй фекер тыуҙы?

 Беҙҙең Карнай урманды яратҡан. Бәләкәй сағында Шаҙы урмандарында сәтләүек йыйып йөрөр булған, һәм үҙ хикәйәләрендә урманды бөтә муллығы  менән һүрәтләгән.

Һеҙгә оҡшанымы хикәйә?

(Балаларҙың яуабы)

Ижади эш. Балалар, әйдәгеҙ, синквейн төҙөйбөҙ. Тейен образына һәм алйырҙан образына.

Рефлексия.

Балалар, һеҙгә дәрес оҡшанымы?

Нимәләр иҫегеҙҙә ҡалды, нимәләр өйрәндегеҙ?

Дәресте йомғаҡлау.

Шулай итеп, Кем инде ул Али Карнай? Урманда һикәйәһендә нимә тураһында бара? Эйе, ул беҙҙең яҡташ, беҙ уның менән ғорурланабыҙ, уны хөрмәтләйбеҙ. Беҙҙең мәктәптә уның исемен йөрөтә. Башҡортостандың йөҙ исеменең береһенә ингән ул, беҙҙең Карнай. Киләсәктә лә уны онотмай хикәйәләрен яратып уҡырбыҙ, тип ышанам.

Өй эше. 1.Али Карнайҙың “Турғай” хикәйәһен уҡып килерә.

 2. “Көҙгө урман” темаһына инша яҙырға.

Баһалау. Бик тырыш эшләнегеҙ.

Билдәләр...

Иғтибарығыҙ өсөн ҙур рәхмәт.  Һау булығыҙ.