Ил кичәлин төр: «Үвлин цаг». Әвән-зүүһин йилһлт.

КОУ РК « Матросовская коррекционная школа-интернат»

Ил кичәлин төр: «Үвлин цаг».

 Әвән-зүүһин йилһлт.

                                                                  Белдснь: хальмг келнә багш:

                                                                 Гогенова Людмила Басанговна

Матросово -2014.

Багш – Гогенова Людмила Басанговна

Кичәл – Хальмг келн

Класс – 5 класс

Кичәлин төр : «Ỵвлин цаг»

Кичәлин күцл: Ỵвлин  йиртмҗин тускар күүндвр кеҗ, сурhульчнрин келлhинь өргҗүлҗ, үвлин  йиртмҗин темдгүд медж авлhн. Шовудын, зерлг аӊгудын нерд давтлhн.

Кичәлин дөӊцлмүд: Компьютер, интерактивн самбр,  зургуд, таблиц.

   Эрдм – сурһулин күцлмүд –

 Хальмг келнә үзгүдин болн әәсин тускар авсн  күүкдин медрлинь сергәҗ тодлулх. Тедниг келлһндән, бичлһндән чикәр олзлдг, бичдг дасхх. Үгин   йилһлт кеҗ, багшин заасн тоотыг батллһн.

·          урн үгин зокъялмудыг айслулҗ умшлһн.

·          үзсн, хәләсн, медсн юмна тускар эврәннь ухан - тоолвран    медүллһн.

·         шалһлһна медәһән амн үгәр келлһн.

Сурһмҗин, уха заагчкүцлмүд-

·        Ỵвлин тускар уха заагч  сурһмҗ өглһн.

• .Үвлин цагин тускар күүндҗ, шүлгүд чееҗәр келүлһн, йиртмҗ шинҗллhн.
• Эврәннь бәәсн һазр усндан, төрскн келндән дурта болх, эргндкән харх,

            төрскнч седкл зүүлһх.

Уха өргҗүллһнә (коррекционн) күцлмүд –

• чееҗәр айслулҗ умшлһиг өргҗүллһн.
• Хальмг утх-зокъялын үүдәврмүдәр дамҗҗ сурһульчнрин келлһнь өргҗүлх

Кичәлин янз – келлһ өргҗүллһнә кичәл

Кичәлин дөңцлмүд:  Онц ахр тольмуд болн схемс (күн болһнд),  компьютер (интерактивн сабр), онц  даалһврмуд, магнитофон («Теегин  айс», даалһвр күцәсн  цагт).

Кичәлин йовуд.

I.                   Кичәлд белдлһнә агчм.

- Мендвт, күүкд!

- Мендвт багш!

-Суутн. Эндр кичәлдән цугтан ирүт? Не, сән, ода келлһән ясад, цуһар хальмг әс, дарҗңгуд давтхмн (күүкд хальмг әс, дарҗңгуд  келцхәнә).

(И. С. 1 - гч слайд:  әс, дарҗңгуд ).

II.                Не, сән. Ода эндрк йиртмҗин бәәдл шинҗлҗ үзхмн?

Йиртмҗин бәәдл схемәр шинҗллһн. Күүкд самбрур одад, аһарин, салькна, теңгрин бәәдл ямаранинь темдглнә.

(И. С. 2-гч слайд: йиртмҗин бәәдлин схем).

                - Тегәд, иим теңгрин бәәдл кезә болна, ода ямаран җилин цаг? 

III.             Эн мана кичәлин дуудвр :

«Үвлин теңгр иткл уга болдг». ( 3 –гч слайд).

- Энүнә жанрнь келтн?

- Эн хальмг үлгүр.

- Мел чик. Эндрк мана кичәлин төр: «Үвлин цаг». Әвән-зүүһин йилһлт.

 4-гч – 5 –гч сл.:  үвлин зург.

Девтрмүдән секәд, эндрк өдрин диг-дара болн кичәлин төр бичҗ авцхатн.

(күүкд бичҗәнә).

Күүкд,   эн зәңгс умшад,    девтртән толь олзлҗ  эндүhинь  чиклҗ бичтн.

6-гс слайд: текст).

Текст

    Өвлдэ һорвн сар бәнә: бар, тула, лу. Үвлд  Цасын орна, шурхын , шуурна.Зәрмдан ик цасн орхыш, дулан бәәнә. Чаңһ китн болхла, һолмут, нурмуд көрна. Ỵвльд көвуд, күкд байрлна.  Үвль – җилин сергмҗта цаг.

- Йир сән. Мана хальмг келн йир өргн, гүн. Терүнә нег талнь  хальмг келнә грамматик болна. Эн чикәр келдг, бичдг дасхна. Тана ширәд күн болһнд хойр цаасн бәәнә. Уланднь- чик хәрүһнь цасна умшар темдглтн, хаҗһр, эс гихлә күцц биш хәрү болхла, көк цааснднь темдглтн. Тегәд эн текстд ямаран-ямаран зокалмудар эндүс харһв келлтн . (күүкд келцхәнә):

-Эгшгин таарлт.

- Алңтрулгч хадврмуд.

- Алңтрулгч эгшгүд.

- Удан эгшг.

-Җөөлн темдг.

- Тодрха биш эгшг.

- Тегәд, эн цуг зокалмуд  хальмг келнә ямаран ик әңгд орна?

- Энүг әвән - зү, эс гиҗ фонетик гинәвидн.      

- Сән. Мана Цаһан толһан хальмг әс кедү, ямаран  болдг билә?

- Эннь, Ә,Ө,Ү, Җ,Һ, Ӊ - Һурвн эгшг, һурвн хадвр әс.

- Сән. Хадвр әс яһҗ йилһрнә?

- Хадвр әс хошадлдг болн эс хошадлдг, дуута болн дүлә болдмн.

- Чик. Эгшг әәсин тускар кен келх?

-Эгшг әс өмн дарана болн ар дарана, ахр болн удан болна.

-Йир сән.  

Физминутк давуллһн.

  Дарук цугтан кех даалһвр.

(текстәс 1-гч вариант-«Ỵвлд», 2-гч вариант – «Теегт» гидг үгмүдин әвән-зүүһин йилһлт кех) (нег-негнәннь даалһвр хәләҗ хаҗһрнь чиклх(взаимопроверка)

 (вариант болһнас неҗәд күн босад умшллһн).

Онц даалһврмуд:

(Бәәрндән)

1-гчнь: 144 -гч дамшлһ күцәҗәнә

(Самбрт)

2-гчнь:  йилһлтин ашмуд хәләҗ, туслх үгмүдтәһинь татасар ирлцүлх.

(И.С. 7-гч слайд:  Даалһвр

                                    Үвл                                                       4үзг, 4ә, 2 нил.

                                    Йиртмҗ                                               3үзг, 4ә, 2нил.

                                    Цан                                                       4үзг, 5ә, 2нил.

                                    Мөсн                                                    4үзг, 5ә, 2нил.

                                    Аһар                                                     4үзг, 4ә, 2 нил.

                                    Бичкдүд                                               3үзг, 4ә, 2нил.

                                    Цасн                                                     7үзг, 8ә, 2нил.

                                    Байр                                                     6үзг, 8ә, 3нил.

IV. Кичәлин ашнь һарһлһн.

Ода  иим марһа давулхмн. Кен үвлин туск шүлг, үлгүр, тәәлвртә туульс болн нань чигн амн-үгин зөөр келлтн. (ашнь һарһх, кен элвгәр келснь - түрүн орм авна) .

- Тегәд, күүкд, эндр мадн җилин ямаран цагин тускар күүндвидн?

-Эндр бидн үвлин цагин тускар күүндвидн.

-Үвлд  мана тег ямаран болна?

 - Үвлд мана теегт киитн  болна.

- Күүкд, тадн  үвлд дуртавт?

-Э-э, мадн үвлд йир дуртавидн!  (цуһар).

- Эндр мадн  грамматикин ямаран әңгин йилһлт кеввидн?

- Әвән-зүүһин (фонетическ) йилһлт кеввидн.

-Э, мел чик. Йир сән. Эн схемд тана цуг келсн зокалмуд бичәтә. Тана ширә деер ахр толь бәәнә.

V. Геерин даалһвр. (Цааснд бичәтә ширә деер күн болһна өмн кевтнә).

  «Байрта үвл» ахр келвр тогтах. Нег үгин әвән-зүүһин йилһлт кех.

 VI.Темдг тәвлһн. (Сәәнәр көдлсндн ханлтан өргәд, цаасдннь ашар темдгнь тәвҗ йөрәл келх).    (И. С. 8-гч слайд: Г/д).