Ғылыми жұмыс - Жұмбақтар поэтикасы

• 1 слайд

  Тақырыбы: Жұмбақтар поэтикасы.
  

• 2 слайд

  Қазақ ауыз әдебиетіндегі шағын жанрдың бірі - жұмбақтар.
  Жұмбақ - адамның ой-өрісін, алғырлығын, білімін сынау мақсатында нақты бір зат немесе құбылыс тұспалдап сипатталатын шағын әдеби жанр.
  

• 3 слайд

  Аллитерация құрылғын жұмбақтар
  Жаралганда
  Жабысқан. (Ат).
  Тептім,
  Терекке шықтым. (Үзеңгі)
  Жылт-жылт етеді,
  Жылғадан өтеді. (Су)
  

• 4 слайд

  Көкке шаншып құйрығын,
  Келеді шауып жүйрігім. (Құлыншақ).
  Қимылдаса қос шебер,
  Қыруар-кыруар іс өнер.
  (Қол).
  Ерте тұрдым,
  Екі айыр жолға түстім. (Шалбар).
  

• 5 слайд

  «Қатар-қатар тас қойдым,
  Жирен атты бос қойдым» (тіс пен тіл) деп эпифоралық фигура арқылы жұмбақталып тұр.
  

• 6 слайд

  Негізі сөйлем соңындағы рифмалық қайталанудың кез келгені эпифора бола алады. Жұмбақтың жолын немесе ой ағымының соңындағы бір сөз бірнеше рет қайталанады. Ой ағымының соңындағы ұқсас қайталау сөз сенімділігін арттыруда сөзді әсерлетіп, алдыңғы сөйлемде айтылған ойды нақтылауда қолданылады. Эпифора жұмбақтарда жиі қолданылатын фигураға жатады.
  

• 7 слайд

  Сусыз піскен ас көрдім,
  Домаланған бас көрдім. (Қауын).
  Аласа ғана бойы бар,
  Тоғыз қабат тоны бар. (Сарымсақ).
  Ақ отаудың есігі де жоқ,
  Тесігі де жоқ. (Жұмыртқа).
  

• 8 слайд

  Эпифораға қарсы фигура анафора деп аталады.
  

• 9 слайд

  Анафора (бірыңғай басталу) - бірнеше сөйлемнің бірдей сөзбен немесе тіркеспен басталуын білдіретін фигура. Анафора (грек, биікке көтеру, төмен әкелу)
  

• 10 слайд

  Судан алады,
  Суға салса өледі. (Тұз)
  

• 11 слайд

  Айтылған жайларға қоса қазақ жұмбақтарынан айшықтаудың екі түрінің тоғыса келіп үшінші бір тәсілге айналу үдерісін байқауға болады. Мәселен, эпаналепсисті (қоршау, шеңбер, айнала) алайық. Бұл - кейінгі сөйлемнің басы алдындағы сөйлемнің соңындағы сөздермен басталуын білдіретін тілдік фигура, сөйлемнің аяғында осы сөйлемдегі немесе алдындағы сөйлемдегі бастапқы сөздерді қайталау, сегменттің бастапқы және ақырғы элементтерінің тепе-теңдігі. Эпаналепсис - қазақ жұмбақтарына өте- мөте тән фигура.
  

• 12 слайд

  Пырылдайдьі көкте инелік,
  Инелік емес үй делік. (Тікұшақ)
  

• 13 слайд

  Борп-борп борпылдак,
  Борпылдақта қызық тақ;
  Қызыл тақта үш тармақ,
  Үш тармақта шұқыршақ.
  Шұқыршақта бал қаймақ,
  Балқаймақта сұр жайдақ,
  Сұр жайдақта сері бойдақ. (күл, от, үш аяқты темір ошақ (мосы), қазан, ішіндегі тамақ, қақпақ, ожау).