Интегрированный урок "Якутская литература и история"

Уруок тиэмэтэ: Ийэ Аан дойду аанньала.

Сыала: А5а дойду Улуу сэриитин кэминээ5и Саха сирин историятын сырдатыы, Ф.Н.Малгина уонна кини уолаттарын аатын уйэтитии.

Соруктар:

1.      Малгиннар дьиэ кэргэннэрин историятын нонуо А5а доуйду Улуу сэриитин алдьархайын кордоруу.

2.      О5о боло5унэн улэлиир, толкуйдуур, ырытар дьо5урдарын сайыннарыы.

3.      Ийэ дойду, Ийэ диэн ытык ойдобулгэ тапталы, киэн туттар, харыстыыр санааны инэрии.

Туттар тэрил: «Малгиннар» презентация, видеофрагмент, сэрии са5анаа5ы ырыалар.

Уруок бэлиэ тыла: «эн, кун кубэй ийэ барахсан, буойун уолаттаргыныын инники кэккэ5э мэлдьитин бииргэ баарын, кинилэр ыарахан тугэннэригэр иьирэх тылгынан, сурэ5ин сылааьынан комо-тирэх буоларын…» Иван Иннокентьевич Егоров «Хобороос».

Уруок хаамыыта:

Интэриэьи тардыы: Экранна вечный огонь костор. Ырыа тыаьыыр. Левитан саната иьиллэр. Слайда5а сэрии са5аламмытын туьунан хаартыскалар костоллор.

Уч: Утуо кунунэн кунду о5олор уонна ыалдьыттар. Бугун Кыайыы 70 сылыгар аналлаах уруокпутун са5алыырбытын конуллээн. 1941 сыл бэс ыйын 22 кунугэр немецко-фашисткай Германия биьиги Ийэ дойдубутугар туох да сэрэтиитэ суох сэрииннэн туспутэ. Бу кэмнэ Советскай норуот биир сомо5о курдук бигэ санааны ылынан уоттаах сэриигэ туруммута. (Родина Мать зовет) Ол курдук онноо5ор биир дьиэ кэргэн иьиттэн Ийэ барахсан кэргэнин да, о5отун да сэриигэ атаарар ыар кэмнэрэ са5аламмыта.

Днепровщина олохтоо5о Епистимия Федоровна Степанова Ийэ дойду комускэлигэр 9 уолун ыыппыта, биир да уол тыыннаах эргиллибэтэ5э…

Белоруссияттан Анастасия Фоминична Куприянова биэс уолун сэриигэ атаарбыта, биир да уол эргиллибэтэ5э…

Саха сирин сэрии эмиэ тумнубата5ын билэбит, ол курдук Февронья Николаевна Малгина биэс уолун сэриигэ атаарбыта. Хомойуох иьин ким да эргиллибэтэ5э… Билигин сорудах ылбыт о5олор бу буойуттар тустарынан кылгастык билиьиннэриэхтэрэ.  

(Сорудах о5олор кэпсээннэрэ)

Уьус уол – Алексей Егорович Малгин – 1917 сыллаахха Таатта улууьун Баайа5а нэьилиэгэр торообутэ. 1938 сыллаахха Томскайдаа5ы мединститутка уорэнэ сырытта5ына сэриигэ ынырбыттара. 1940 сыл муус устар 9 кунугэр кыра Алексей финн сэриитигэр бааьырбыт буойуну эмтээри остоох буулдьатыгар табыллыбыта. Ол онтон оруттубэ5э Томскайга олбутэ, онно комуллубутэ. Бу сыл сайыныгар а5алара Егор Петрович Малгин была5айга былдьаммыта.

Уч: врач буолан эргиллиэ диэн кууппут кунду о5отун, уорэнэ барбыт тыыннаах киьи оннугар бук тутуллубут кумаа5ы кэлбитэ. Хобороос уола олбут ыар сура5ыттан, о5онньорун коммут аьыытыттан сана уоскуйан эрдэ5инэ А5а дойду Улуу сэриитэ са5аланар.

Улахан уол – Алексей Егорович Малгин – 1914 сыллаахха Таатта оройуонун Баайа5а нэьилиэгэр торообутэ. Оскуола5а уорэниэн гражданскай сэрии буола турар буолан уорэммэккэ хаалбыта, 23 сааьыгар республика «Туйгун булчута» аатын ылбыта. 1941 сыллаахха сэриигэ ынырыллан ол сыл ахсынньы ыйыгар остоох буулдьатыттан охтубута. Сура5а суох суппутун туьунан сурук кэлбитэ.

Бэьис уол – Василий Егорович Малгин -1929 сыллаахха торообутэ. Баайа5а оскуолатыгар уорэммитэ. 1942 сыллаахха Дьокуускайдаа5ы акушерско-фельдшерскай оскуоланы бутэрээт сэриигэ ынырыллыбыта уонна ол куьунугэр сура5а суох суппутэ. Суругар «Москва5а тиийэрим уонча хонук хаалла. Ытаама - соноомо» диэбитэ.

Уч:аны уьус уолтан матан, эмиэ аьыы мунар тубэьии. Эмиэ аас – туор, аччык кыьын.киэьэ чумэчи, тымтык сырдыгар куобах тириитин имитэн фронна барар утулук, икки тыыннаах хаалбыт уолаттарын оруьуйээри муннанара. 

Иккис уол – Петр Егорович Малгин – 1918 сыллаахха Таатта улууьун Баайа5а нэьилиэгэр кун сирин корбутэ. Баайа5а оскуолатын туорт кылааьын бутэрэн, колхоз чулуу улэьитэ буолбута. 1941 сыллаахха улахан Алексейы  уонна икки кутуоттэрин Терентийы уонна Сидоры кытары сэриигэ ынырыллыбыттара. 1942 сыллаахха сура5а суох суппутэ.

Тордус уол – Спиридон Егорович Малгин – 1919 сыллаах торообутэ. Тыа хаьаайыстыбатын техникумун бутэрээт, Читатаа5ы байыаннай училище5а уорэммитэ.  1941 сыллаахха сэриигэ ынырыллан 189 стрелковай дивизия 889 стрелковай полкатын 8-с ротатын командирын солбуйааччыта этэ, 1944 сыл кулун тутар 23 кунугэр бааьыран Ленинград госпиталыгар сытан олбутэ. Ленинградка Пискарев кылабыыьатыгар комуллэн сытар.

Чумэчи уурабыт,ырыа «Журавли»

Сэрии толоонугар охтубут буойуттар ааттарыгар кэриэстэбил гимнэ буолбут  Расул Гамзатов «Журавли» ырыатын истиэххэйин.

Журавли.

Мне кажется порою, что солдаты

С кровавых не пришедшие полей,

Не в землю нашу полегли когда-то,

А превратились в белых журавлей.

Они до сей поры с времен тех дальних

Летят и подают нам голоса.

Не потому ль так часто и печально

Мы замолкаем глядя в небеса?

Уч:бу орто дойдуга айыл5а аьына туспэтэ5э то5о бэрдэй? Бу кэриэтин кини олбутэ ордук буолбатах дуо?

О5олор: суох.

Уч:хобороос аны икки атахтаахха ытаан-соноон кордорбот буолбута. Уолаттарын кини быстах была5айга былдьаппата ээ.. кинилэр былаас иьин, бар – дьон дьолун иьин сырдык тыыннарын толук уурдахтара эбээт. Февронья Николаевнаны Гаврил Ефимов арыаллаан Старай Руссаннан, Ильмен куолунэн илдьэ сылдьыбыта. 1969 сыл саас, Ленинград. Онно, сурэзин биэс чопчутуттан биирдэстэрин – Спиридон комус унуо5а кото5уллубут Пискаревскай кладбище5а, ытыс буорун илдьэн куппута. Ити курдук Февронья Николаевна сырдык ырата, киьи буоларга моккуспут моккуорэ, сибэкки таас асфальты тэьэ уунэринии, кыайыылаах та5ыста.

Уч: литератураны санаан ааьар эбит буоллахпытына ханнык айымньы геройун дьыл5атыгар дьуорэлии тутан коруоххэ собуй?

О5олор: «Нуоралдьыма чаранар»

Уч: тест толоруута

Чинэтии: Боло5унэн улэ. Бу саллааттар ийэлэригэр анаан хоьоон айарга уонна памятник уруьуйдуурга холонун. Тахсан комускуугут.

Маладьыастар!    

Тумук: Ол 1418 ыар хонук устата 20 молуйуонтэн тахса  киьи сырдык тыынын Ийэ дойду туьугар толук уурбута. Кинилэр хорсун, эрдээх быьыылара уйэ саас тухары умнуллубатын диэн туран бугунну уруокпутун тумуктуубут. Уруокка кыттыыны ылбыккыт иьин бар5а махталбытын тиэрдэбит. Аныгы корсуоххэ диэри.