- Учебник: «Технология. Технический труд. 5–7 классы (в 3-х частях)», Казакевич В.М., Молева Г.А.
- Тема: § 5. Технология
- 30.12.2020
- 971
- 26
Рабочие листы
к вашим урокам
Скачать
Орындаған: Дәулетбеков Жарқын8-сынып оқушысыЖетекшісі: Башахов Болат Орынғазыұлытехнология пәні мұғалімі«Өкпеті» орта мектебіҮштөбе ауылы, Тарбағатай ауданы. ШҚОТел:87324651061Шығармашылық зерттеу жұмысыКебежеБағыты: ЭтномәдениетМақсаты: қазақ халқының ұмытылып бара жатқанмәдени мұрасын жаңғырту. Халықтың дәстүрлі қолөнер мәдениетінің қазыналарын жинап, қолөнер шеберлерінің аса құнды тәжірибелері мен бұйымдарының жасалу жолдарын үйрену.Аннотация. Жоба ұлттық қолөнерді дамыту, қазақ халқының кебеже бұйымын насихаттауға бағытталған.Ғылыми жұмыс мына кезеңдермен жүргізіледі. 1.Қазақтың дәстүрлі қолөнері.2.Ағаш өңдеу ісінің шеберлері3.Кебеженің түрлері4.Кебежені әрлеуде қолданылатын ою-өрнектер5.Кебеженің жасалу тәсілдері6.Қорытынды.Халық бұрын ғылым мен білімге қолы жетпесе де, сұлулық пен әсемдікті таңдай да, талғай да білген. Өз тұрмысы мен мәдениетінде қолөнерін мұрат ( тұтып жетілдіре білген. Шеберліктің небір сан саласын асқан ұқыптылықпен көкірегінде қастерлей сақтап, меңгеріп, біздің дәуірімізге жеткізген. Ата-бабаларымыздың мол рухани казынасын жете тануды баршамыздың борышымыз деп қараған абзал. Сол бір ойсыраған олқылықты халық қолөнері арқылы зерттеу, қалың қауымның игілігіне айналдыру, казіргі заманымыздың бір мәселесі.Көшпелі мал шаруашылыгымен немесе жартылай отырықшылыкка ауысып, егіншілікпен айналыскан қазақ халқынын күнделікті тұрмысына кажетті ағаштан жасалатын бұйымдардын түрі сан алуаи. Ағаш өңдеудікәсіпеткеншебердіөндіретін бұйымдарына қарай «үйші», «ерші», «арбашы», «ұста» деп даралаған. Бүл аталған шебердің әрқайсысы өзінің негізгі кәсібінен басқа да уақ-түйек бұйымдардың түрлерін де жасай білді. Әсіресе, «ұста» атанған шеберлер үй бұйымдарының көптеген түрлерін жасаумен бірге, әр түрлі металл және сүйек өңдеу ісімен де айналысты. Ал, үй-ішінің мүлкі болып табылатын жүкаяқ, төсекағаш, кебеже, жастықағаш тәрізді заттарга өрнек салатын және аяқ-табақ оятын ісмерлерді оймашы деп таныған. Әр шебер өзінің мүмкіндігіне қарай үй бұйымдарының қайсысын болсын аскан шеберлікпен көркемдей білген.Осындай аса шеберліктен туындаған, қазақ арасында кең тараған ағаштан жасалатын жиһазының бірі -кебеже. Кебежені қазақ ежелден азық-түлік сактауға пайдаланған. Ол Қазақстанның барлық аймақтарында кенінен тараған. Кебеженің жалпы кескіні мен жасалу тәсілі барлық жерлерде бірдей болса да, бет жағын көркемдеу тәсілі әр түрлі болып, бірсыпырасы жергілікті елдің ерекшеліктерін аңғартады.Кебеже күнделікті тұрмыска өте кажет бұйым болғандықтан, ағаш ұсталары оны, көбінесе, ешкімнің тапсыруынсыз-ақ көптеп жасап,сауда көзіне айналдырған. Мұндай кебежелерді онша көркемдемейді. Өйткені, ою-өрнекпен безендіріліп. көркемделген кебежелер қымбат болған. оны сатып алуға көпшілік халықтың мүмкінділігі бола бермеген. Орта есеппен кебеженің ұзындығы 70-90, биіктігі 40-50, ені 40-45 см. шамасында жасалады. Кебеженің төрт кабырғасы төрт қырлы, төрт қазык аркылы біріктіріледі. Мұның тек бет жағын ғана әсемдейді, ал артқы беті мен екі жанын кейде қызыл, жасыл бояумен бояп қойғаны болмаса, басқалай әдіспен көркемделмейді. Кебеженің бет жагына келетін екі қазық беттері, оның басы мен аяқ жағы да мүсінделе көркемделеді. Қолда бар деректерге карағанда, Қазақстанның орталық, солтүстік-шығыс аудандары мен Сырдарияның төменгі ағысын мекендеген қазак жүртшылығы көбінесе кебежелерді өрнектелген сүйек әшекенлермен көркемдеген екен. Сүйектелген кебежелер көркемдеу әдісіне қарай өзара ерекшеленіп отырған. Ою-өрнек ісі ерте заманнан бастап-ак қолөнердің барлық түріне ортақ, әсемдеп әшекейлеудін негізі болып келеді.Орнамент - әсемдеу, сәндеу деген үғымды білдіретін латын сөзі. Қазақ тілінде бұл термин «ою-өрнек» болып алынып жүр. Бұл сөздің ұғымында бір нәрсені ойып, кесіп алып жасау немесе екі затты оя кесіп қиюластырып жасау, бір нәрсенің бетіне ойып бедер түсіру деген мағына жатады. Ою-өрнектерді ойып, жапсырмалап, сырып өрнектелетін түрімен шұғылданатын шеберді оюшы дейді. Ою-өрнек, әшекей жасау шеберлігі бейнелеу өнерінің бір түрі. Ал, ою-өрнек үлгілерін жасаушы шеберлер өз өрнектерінде ойлаған затының не сюжетінің сыр-сипатын өзінше танып, оның дәлме-дәлдігінен гөрі көркем, әшекейлі болу жағына баса назар аударып отырған. Мәселен, қошқармүйіз, сыңар мүйіз, өсімдік тектес, ұшқан қүс бейнесіне ұқсас оюларды сүйектен ойып, сәндеп, үй жиһазының беттеріне көркемдеп, әшекейлеген. Мұқият өңделген, бірнеше қайтара есімдік майы жағылған қайыңның табиғи түрі мен ақ сары сүйек түстерді бір-біріне өте жақсы үйлестіре білу де, оны жасаған хас шебердің талғамының жоғары болғандығын танытып отырады.Кебежелердің ою-өрнек мотивіне тоқталсақ, негізінен, өсімдік тектес болғанымен, геометриялық және стильденген зооморфтық өрнек элементтерімен толыктырылған^ Әдетте, ою-өрнектер көк, ақ, қызыл, жасыл бояулармен боялады. Ал, түрі, көбінесе қоңыр, ашық қоңыр түсті бояулармен боялып, ою-өрнек жүйесі айқын көрінетіндей болып жасалады.( Кейбір кебежелердің ағаш ісі мұқият өңделіп, оның беттері сырланбай, тек мінсіз ойылған ою-өрнек күйінде қалдырылады. Осы кебежелердің қай-қайсысының болсын ою-өрнектерін орындауда симметрия заңдылығы мен композиция тұтастылығы берік сақталған. Сондай-ақ кебеженін бетіне түгелдей ою ойылып, бірақ боялмайтын түрі де жиікездеседі. Бұл кебежелердің сырты түгелдей мұқият өңделіп, бет жағына симметрия заңдылығын сақтай отырып, өсімдік тектес, геометриялык және символдық бедерлі оюлар ойылғані. Бірінің бетіне түгелдей әр түрлі бедерлі геометриялық фигуралар ойылса, екіншісінің беті түгелдей тек үшбүрыштап оймышталғанКебеже - киіз үйдің ішінде тамақтарды, асты, азық-түліктерді сақтауға өте қолайлы бұйым. Бастапқыда сипаттап көрсеткендей, кебеженің қарапайым түрінің өзі әдемі сырт бейнесімен, табиғи материалдың түрімен ерекше көз тартқан. Қазақ халқының талай ғасырлық ұзақ тарихына бойлай отырып, ел ішінде он саусағынан өнер тамған өнерпаз саңлактарға кенде болмағанына көз жеткіземіз.Кебеженің жасалу тәсілдеріАта-бабаларымыздың әдет-ғұрпын, салт-дәстүрін сақтау мақсатында ұлттық мәнердің жасалу әдісін дұрыс меңгеруді көздейді. Көркемдік шешімі тұрғысынан халыктық мұражайды терең зерттей отырып, ұлттык өнерді зерттеп тану керек. Қазақстанның әр аймағында жинақталған кебежелердің түрлеріне және бетіне түгелдей ойылып түскен оюлардың мәнеріне назар аудару қажет Ұлттық бұйым кебеженің бет жағына келетін екі қазық беттері оның басы мен аяқ жағы ойылып, мүсінделе көркемделеді. Кебеженің екі жанында қара металдан тұтқа және қақпағында айдар орналасады. Айдардың пішіні ою-өрнекті мотивте жасалады. Кебеженің сырты түгелдей мұқият өңделіп, ою-өрнек мотиві симметрия заңдылығымен композиция тұтастығында берік сақталады. Симметрия өрнектерден күрделі құрылымдағы ою композициясын жасалады. Оюды толық бедерлеп біткен соң, үстінен бояумен боялады. Кебеженің құрылысы бірнеше ағаштың жиынтығынан да жасалады. Ағаштың техникалық қасиеті оның ішкі түзілімі мен механикалық сипаттамасына тікелей байланысты болады және техникалық қасиеті беріктік, серпінділік сияқты механикалық керсеткішімен сипатталса, сәнділігі өрнектілігімен, өңділігімен, жылтырақтық белгілерімен бағаланады. Ағаштың өрнектілігіне және істің ерекшелігіне қарай кебеже қарағай ағашынан жасалған дұрыс. Бұйымның өлшемдері бойынша сызғышпен өлшеп, кесіп, сүргілеп, тегістейді. Ағашты кесу жұмыстарына ара мен балтаны, шабу ісіне түрлі шоттарды, тегістеу үшін үстірікті, қырғыны, жоңғыны, қашауды пайдаланады. Кеспек ағаш дайын болғаннан соң барып мүліктің бетіне ою-өрнектің үлгісін түсіріп, оны ойма пышықпен, пышақты қашаумен ойып өрнек салады. Ал, кебеженің екі жанына тұтқа ұстату үшін және қақпағына айдар орнату үшін бұрғы мен үскіні пайдаланады. Кебежені құрылымы бойынша құрастырғанда желімді де пайдаланыпотырады.Кебежені белшектерімен құрастырып болғаннан соң, оны мұқият тазалап, мөлдір айыр жағып жоғары сапада ажарлайды.Сыйкәделік кебеже жасау 1-Қақпақ; 2- бұрышьық тіреуіштер; 3-кебеженің беті; 4- жаны; 5- артқы жағы; 6- асты. Кебеже жасаудың технологиялық картасы Р/с Орындалатын жұмыс Графикалық кескіні Құрал-саймандар 1. Кебеженің алдыңғы және артқы бөліктерін дайындау Сызғыш, қарындаш, сүргі, ара 2. Кебеженің екі жанын дайындау Сызғыш, қарындаш, сүргі, ара 3. Бұрыштық жалғауларын дайындау Сызғыш, қарындаш, сүргі, ара, егеулер 4. Кебеженің қақпағын және астыңғы бөлігін дайындау Сызғыш, қарындаш, ара, бұрыштық 5. Кебежені құрастыру Ағаш егеулер, бұрыштық, желім, шеге, балға 6. Кебежеге өрнек салу, ою, тазалау, бояу жұмыстары Қарындаш, пышақ, шарық қағаз, лак, кисть Қорытынды.«Көнені керек етпесең, жаңа табылмайды» деп Шәкәрім атамыз айтқандай, көнені қадірлеп, кейінгі ұрпаққа жеткізу – біздердің және жастардың міндеті. Көне бұйымдарды ұмытпай, оларды қазіргі заманға лайықтап, жаңа үлгіде жасап шығару біздің парызымыз және қолөнеріміздің шарықтауына қосқан үлесіміз деп білейік.
6 670 670 материалов в базе
Настоящий материал опубликован пользователем Мурзалиева Камила Еркеновна. Инфоурок является информационным посредником и предоставляет пользователям возможность размещать на сайте методические материалы. Всю ответственность за опубликованные материалы, содержащиеся в них сведения, а также за соблюдение авторских прав несут пользователи, загрузившие материал на сайт
Если Вы считаете, что материал нарушает авторские права либо по каким-то другим причинам должен быть удален с сайта, Вы можете оставить жалобу на материал.
Удалить материалВаша скидка на курсы
40%Курс повышения квалификации
72 ч.
Курс повышения квалификации
180 ч.
Курс повышения квалификации
72 ч. — 180 ч.
Мини-курс
10 ч.
Мини-курс
2 ч.
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.