Конспект урока по башкирскому языку "Башҡортостанда ҡыш" (7 клас)

Спорт. Спортивные принадлежности.
Спорт. Спорт кәрәк-яраҡтары.
Маҡсат: спорт тураһында булған белемдәрен нығытыу, яңы белемдәр туплау, текст өҫтөндә эш алып барыу; 
уҡыусыларҙың телмәрен, коммуникатив һәләтен; дөрөҫ тын алыу, тасуири уҡыу күнекмәләрен; хәтерен, иғтибарын үҫтереү; 
сәләмәт тормош алып барыуға ынтылыш; спортсыларға, сәләмәт тормош алып барыусыларға ҡарата ихтирам, улар менән ғорурланыу тойғоларын тәрбиәләү.

Башкирский язык (как государственный) (7 класс)

Учебник: Башкирский язык. Учебник для учащихся 7-го класса русскоязычных школ. Габитова З.М., Усманова М.Г.

Страницы: стр. 45

Наглядно-демонстрационные материалы:

Йыһазландырыу: проектор, экран, презентация, карточкалар, тестар.

Вводная часть:

Дәрес барышы:
- Һаумыһығыҙ! Хәйерле көн! Ултырығыҙ.
- Әйҙәгеҙ, тағы бер тапҡыр матур итеп иҫәнләшеп, бер-беребеҙгә, тирә-яҡ донъяға сәләм бирәйек әле. Экранға ҡарайбыҙ, ундағы һүҙҙәрҙе уҡыйбыҙ. (1-се слайд.)
- Һаумы, алтын ҡояшым!
Һаумы, зәп-зәңгәр күгем!
Иҫәнме, һин, елкәйем,-
Бөтәгеҙҙе сәләмләйем!
- Афарин, уҡыусылар. Әйтегеҙ әле, һеҙ ҡайҙа уҡыйһығыҙ?
- Ә һеҙҙе кемдәр уҡыта?
- Эйе, һеҙҙең үҙегеҙҙең уҡытыусыларығыҙ булған кеүек, минең дә үҙемдең уҡыусыларым бар, күптән түгел генә мин уларҙан бер һорауға яуап алған инем уларҙың яуаптарын беҙ хәҙер экранда күрербеҙ, ул яуаптар беҙгә теманы асыуға ярҙам итерҙәр. (2-се слайд.)
- …- ул һаулыҡ сығанағы.
…йәшәү өсөн көс бирә.
…- ул ярыш.
…- ул сәләмәтлек.
… - физик күнегеүҙәр.

Основная часть:

- Шулай итеп, беҙ бөгөнгө дәрестә спорт тураһында һөйләшеү алып барырбыҙ, үҙебеҙгә ҡайһы бер яңы белемдәр ҙә тупларбыҙ. Дәрестә әүҙем ҡатнашыусылар дәрес һуңында тейешле баһаларын да алырҙар.
- Ә һеҙҙеңсә, нимә ул спорт?
- Эйе, бик яҡшы, һеҙҙең барығыҙҙың да яуаптарығыҙ миңә оҡшаны. Афарин!
- Тағы берҙе экранға күҙ һалайыҡ әле: (3-сө слайд) ни өсөн спорт һүҙенең хәрефтәрен мин төрлө төҫтә яҙғанмын икән? Бәлки был төҫтәр минең яратҡан төҫтәрҙер? Нисек уйлайһығыҙ?
- (4-се слайд) Олимпия уйындарының символы булған был түңәрәктәр нимәне аңлата? (Берҙәмлекте, һәр төҫө бер континентты белдерә: күк – Америка, ҡара- Африка, ҡыҙыл – Европа, һары – Азия, йәшел - Австралия)
- Олимпия уйындарының девизын кем миңә әйтеп бирер? (Тиҙерәк, бейегерәк, көслөрәк! ) 
- Ни өсөн ошо һүҙҙәрҙе девиз итеп алдылар икән? Нисек уйлайһығыҙ?
- Сөнки тик етеҙҙәр, көслөләр, ҡыйыуҙар ғына үҙҙәренең ҡуйған маҡсаттарына ирешә алаларҙыр тип уйлайым, әйҙәгеҙ, беҙ ҙә үҙебеҙҙең дәрескә ошо юлдарҙы девиз итеп алайыҡ.
- Кем белә иң беренсе Олимпия уйындары ҡайҙа һәм ҡасан ойошторола? (Иң тәүге спорт уйыны 776 йылда Грецияла үткәрелгән, ә беренсе Олимпия уйындарын 1896 йылда Афина ҡалаһында спортты ныҡ яратҡан Кубертен исемле кеше ойошторған. Шунан алып ошо көнгәсә Олимпия уйындары 4 йылға 1 тапҡыр төрлө илдәрҙә алмашлап үткәрелә башлай.)
- Уҡыусылар, әгәр спортсылар, чемпиондар көндәлек күнегеүҙәр, күнекмәләр эшләмәһәләр, улар шундай юғары һөҙөмтәләргә ирешә алыр инеләрме икән? Әйҙәгеҙ , беҙ ҙә дөрөҫ тын алыу күнегеүҙәре эшләп алайыҡ. (5-се слайд.)
- 1.Тәрән итеп тын алып тынды сығарыу.
2. Тәрән итеп тын алып, тынды сығарғанда:
- йылан ыҫылдаған тауыш сығарыу:ҫ-ҫ-ҫ;
- бал ҡортоноң тауышы: ҙ-ҙ-ҙ;
- тамаҡты төнәтмә менән сайҡатыу тауышы: ғ-ғ-ғ.
3. Тәрән итеп тын алып, тынды сығарғанда:
-һаулыҡ,
-сәләмәтлек тигән һүҙҙәрҙе әйтеү.
- Дөрөҫ тын алыу күнегеүҙәрен эшләгәндән һуң, беҙ рәхәтләнеп дәрес күнегеүҙәрен үтәүгә күсеп китә алабыҙ.. 
- (6-сы слайд) Һүҙлек эше. Етешһеҙлек – недостаток; сыҙамлы - выносливый; сәләмәт – здоровый; шөғөллән – занимайся. 
- Бирелгән һүҙҙәр менән һөйләмдәр төҙөйөк.
- Әлеге һүҙҙәрҙең әйтелешен һәм мәғәнәләрен хәтерҙә тағы ла нығыраҡ ҡалдырыр өсөн, тағы бер тапҡыр ҡабатлап үтәйек. 
- (7-се слайд) Текст өҫтөндә эш.
- Уҡып ишеттерәм, иғтибарлы ғына итеп, һәр һүҙҙең дөрөҫ әйтелешенә ҡолаҡ һалып тыңлап ултырығыҙ. Тағы ла аңлашылмаған һүҙҙәр осраһа һорарһығыҙ.
- Текстың биремен уҡы әле.
- Тасуири уҡырҙан алда, бер тапҡыр эстән уҡып сығығыҙ әле.
- 2 бала берәр абзацлап тасуири уҡый.
- 6 бала берәр һөйәләмгә тәржемә эшләй.
- 2 бала берәр абзацлап, 1 бала бөтөн тексты уҡый.
- Һуңғы һөйләмде тағы бер тапҡыр уҡы әле. Нисек аңлайһығыҙ ошо һәйләмде? 
- Тыуған илебеҙҙе һаҡлау, үҫтереү – һәр беребеҙҙең алдында торған изге бурыс ул, уны яҡлау, матурайтыу, үҫтереү өсөн беҙ аҡыллы, һау, сәләмәт, матур, алдыбыҙға ҡуйылған маҡсаттарға ирешеүсе шәхестәр булырға тейешбеҙҙер, ә һанап үтелгән барлыҡ сифаттарға тик сәләмәт тормош алып барғанда ғына өлгәшергә була.
- (8-се слайд) Ял минуты уҙғарыу:
Уң ҡул яғында – уң яҡ,
Һул ҡул яғында – һул яҡ,
Уң яҡ, һул яҡ, уң яҡ, һул яҡ –
Иҫтә ҡалһын нығыраҡ. 
- Барыбыҙ ҙа ҙур спорт менән шөғөлләнә алмайбыҙ, шулай бит, тик ҙур спорт менән шөғөлләнмәгән хәлдә лә, беҙ барыбер ҙә ниндәй ҙә булһа спорт төрө менән ҡыҙыҡһынабыҙ. Әле бына ниндәй миҙгел?
- Дөрөҫ, әле ҡыш миҙгеле,ә ниндәй ҡышҡы уйындарҙы беләһегеҙ?
- Йәйге уйындарҙы ла һанап китәйек.
- Спорт төрҙәре тураһында бер-аҙ әйтеп киттек, спорт төрө йәшәһен өсөн уға спорт кәрәк-яраҡтарының булыуы ла мотлаҡ бит әле. Мәҫәлән, хоккей уйнау өсөн нимәләр кәрәк? 
- Мин һеҙгә һәр партаға берәр карточка әҙерләп килтергән инем, хәҙер мин шул карточкаларҙы һеҙгә таратып бирәм. Һеҙгә шундай күнегеү: был карточкала ниндәй спорт төрө һүрәтләнгәнен һәм был спорт төрөнә ниндәй спорт кәрәк-яраҡтары кәрәклеген һынап әйтеп китергә тейешһегеҙ. (9-сы слайд)
- Баскетбол, волейбол, бокс, өҫтәл теннисы, футбол, ауыр атлетика. Баскетбол: баскетбол тубы, кәрзин, спорт кейеме.
- Бокс: бокс бирсәткәләре, шлем, спорт кейеме.
- Футбол: футбол тубы, ҡапҡа, спорт кейеме.
- Өҫтәл теннисы: өҫтәл, теннис тубы, ракетка, спорт кейеме.
- Волейбол: волейбол тубы, сетка, спорт кейеме.
- Ауыр атлетика: штанга, гирь, гантель, спорт кейеме. 
- (10-сы слайд) Һеҙ экранда башҡорт халыҡ мәҡәлдәрен күрәһегеҙ, уларҙың берәр һүҙҙәре төшөп ҡалған, шул төшөп ҡалған һүҙҙәрҙе түбәндә бирелгән белешмә өсөн һүҙҙәрҙән табып, уҡырға кәрәк. 
- Байлыҡ - … айлыҡ, һаулыҡ – ҙур байлыҡ.
- Сәләмәт тәндә – ……. аҡыл.
- Сәләмәт тәндә – сәләмәт … . 
Белешмә өсөн һүҙҙәр: сәләмәт, рух, бер. 
- Тикшерәйек.
- (11-се слайд). Иғтибарҙы тағы ла экранға йүнәлтәйек әле. Унда нимә тип яҙылған, уҡы әле.
- XXIX Йәйге Олимпия уйындарының һөҙөмтәләре:
Алт Көм. Бр. Бөтәһе 
- Америка Ҡушма Штаттары 36 38 36 110
- Ҡытай 51 21 28 100
- Рәсәй 23 21 28 72
- Англия 19 13 15 47
- Австралия 14 15 17 46 
- Олимпия уйындарының барышы киң мәғлүмәт сараларында ла, телевизорҙа ла шаҡтай сағыу ғына итеп яҡтыртылып барылды. Һәм һеҙ улар менән моғайын ҡыҙыҡһынып барғанһығыҙҙыр. Олимпиадала ниндәй ил ниндәй һөҙөмтәләргә иреште, призлы урындарҙы кемдәр яуланы? Беләбеҙме?
- Олимпиада – ул ҙур спорт, бына ошо ҙур спортта Рәсәй йыйылма командаһы составында беҙҙең яҡташтар, Башҡортостан спортсылары булыуы ҡыуаныс. Улар - беҙҙең республиканың данын күтәреүселәр, намыҫын яҡлаусылар, беҙ улар менән ғорурлана алабыҙ. Ә Башҡортостандан кемдәр 29-сы Йәйге Олипиадала ҡатнашҡанын беҙ беләбеҙме? Кем әйтер?
- Экранға күҙ һалайыҡ. (12-се слайд). Уҡыйбыҙ, тәржемәләйбеҙ. 
- XXIX Йәйге Олимпия уйындарында Башҡортостандан 8 спортсы ҡатнашты.
- Йөҙөү буйынса – Ксения Москвина, 
- йүгереүҙә – Галина Богомолова, 
- ауыр атлетикала – Лилия Шобухова һәм Дмитрий Клоков,
- марофонда – Григорий Андреев,
- велосипедта уҙышта – Александр Колобнев,
- парлы слалон буйынса (ишеү) - Дмитрий Ларионов һәм Михаил Кузнецов.
- Башҡортостан спортсылары 1 көмөш һәм 1 бронза миҙал яуланылар. 
- 1 көмөш һәм 1 бронза миҙалдарҙы кемдәр яуланы икән? (13-сө слайд). Ҡарайбыҙ экранға. 
- 1. Дмитрий Клоков ауыр атлетика буйынса 105 кг тиклемге ауырлыҡта көмөш миҙал яулап ҡайтты. Ул – Өфө ҡалаһыныҡы, Өфө юғары спорт шөғөлләнеүсеһе.
- 2. Ишкәкселәр – Дмитрий Ларионов һәм Михаил Кузнецов Олимпиаданың бронза чемпиондары. Уларҙың ошо еңеүе илебеҙҙең слалон тарихында тәүге миҙал.

Завершающая часть:

- Дәрестә алған белемдәрҙе йомғаҡлау ваҡыты ла килеп етте, экранда һеҙ тест һорауҙары күрәһегеҙ. Шуларға яуап биреп китәйек. 
(14-се слайд).
1. Тәржемә иткәндә “спорт” һүҙе:
а) “ярыш”;
б) “уйын”;
в) “көрәш”
тигәнде аңлата.
2. 2008 йылда ниндәй команда чемпион исеменә лайыҡ булды?
а) “Салауат Юлаев” хоккей командаһы;
б) “Башҡортостан нефтянигы” волейбол командаһы;
в) “Алиса” гандбол командаһы.
3. 2008 йылғы йәйге Олимпия уйындары ҡайҙа үтте?
а) Италияның Турин ҡалаһында;
б) Японияның Токио ҡалаһында;
в) Ҡытайҙың Пекин ҡалаһында.
4. Унда Башҡортостандан нисә спортсы ҡатнашты?
а) 6;
б) 8;
в) 12.
5. Дмитрий Клоков ниндәй спорт төрө буйынса сығыш яһаны?
а) ауыр атлетика;
б) еңел атлетика;
в) велосипедта уҙыш.
6. Башҡортостан исеменән сығыш яһаусы ишкәкселәр - Дмитрий Ларионов һәм Михаил Кузнецовтар ниндәй ҡаланан?
а) Өфө;
б) Мәскәү;
в) Түбәнге Тагил.

Домашнее задание:

Первого уровня:

- Өйгә эш: 47-се күнегеү, 2-се һорау( 45-се бит).