Конспект урока по казахскому языку на тему: "Табиғат"

Модуль   «Табиғат»

1-сабақ

Табиғатты қорғау.

1. Ой қозғау стратегиясы: сызбаны толтырып жаз.

2.  Көп нүктенің орнына тиісті әріптерді қойып жаз.

Адам...ардың таби...атсыз күн..  жоқ,

Оны айту...а таби...аттың т...лі жоқ

3. Мәтінді оқып, зат есімдерді көшіріп жаз.

Табиғатты қорғау.

      Әлемде табиғаттай күрделі, құдіретті, бай нәрсе жоқ.. Ол адамнан бастап, өлі-тірі заттың бәрін де жарата алады және шетінен жойып та отырады.

    Табиғаттағы барлық нәрсе өзара тығыз байланыста болады. Адам – табиғаттың бір бөлшегі. Ол қоршаған ортамен, жермен, өзен-көлдермен, ауамен  байланысты. Біз өзімізге зиян келтірмеу үшін осы байланыстарды  танып-білуіміз керек. Бұл үшін бізге ғылым көп көмектеседі.

   Табиғатты сүйе білуіміз керек. Оның біздерге беретін пайдасы көп. Табиғат – асыл қазына. Оны үнемі қорғауымыз керек.

4. Зат есімдерді қолданып, мәтінге сұрақтарды құрастыр.

5. Өлі табиғатқа нелер жатады? Неліктен оларды өлі  табиғат деп атайды?Мысал келтір.

Тірі табиғатқа нелер жатады? Неліктен оларды тірі табиғат деп атайды? Мысал келтір.

 

Құс қандай табиғатқа жатады? Дәлелдеп бер.

Күн қандай табиғатқа жатады? Дәлелдеп бер.

6. Табиғатты қалай қорғаймыз? Егер табиғатты қорғамасақ, не болуы мүмкін? Табиғатқа адамның келтірген зияны қазір білініп жатыр ма? Қалайша?               

2- сабақ

Табиғат – алтын бесік.

1.           Мақалды есіңе түсір және жалғастырып жаз : «Табиғат – алтын....»

2.     «Табиғат» тақырыбы бойынша жаңа сөздер мен сөз тіркестерін  аудар: «Оянады», «зиян»,- «көк», «Көкті жұлма», «сақтау керек», «Бөлінбейтін біртұтас», «Ұмытпа», «Бұлақтардың көзін ашу», «солу», «Ластауға».

 3.Мәтінді оқып, адамның табиғатпен  байланысы  туралы сөйлемдерді тауып жаз.

 Табиғат дегенде, біз жер, аспан, су, өсімдіктер, жануарлар, ауа, от, күн, жылу, ай, өзен - көлдер, таулар т. б. көз алдымызға елестетеміз. Бұлар бір - бірінсіз өмір сүре алмайды. Адам да табиғатта өмір сүреді. Өз өміріне қажетті заттарды осы табиғат - анадан алады. Суды өз өміріміз үшін қолданамыз. Күн бізге жылу, жарық береді. Өсімдіктер бізге таза ауа бөліп шығарады. Яғни, табиғаттағы әр заттың өз орны, өз маңызы бар.

4.  Сөйлемдегі баяндауыштың орнын толықтырып, астын сыз.

Адам баласы табиғатты ... . қорғау тиіс

 Біз бұлақтардың көзін ... . аштық 

 Су мол болса, астық та ... . мол болады. 

 Табиғаты сақталған халықтар ұзақ өмір ... . сүреді.

 Экологиясы төмен аймақтарымыз көбейіп ... . барады

 Керекті сөздер: сүреді, барады, қорғау тиіс, аштық, мол болады

5.Сөз ойыны. Табиғатта қандай әрекет жасауға

                                          

              Болады                                                                   Болмайды

өсіруге, отырғызуға, қопсытуға ...                    ластауға, жоюға, таптауға ....

6. Арман бақ ішінде келе жатыр еді, терек бұтақтарын сындырып жатқан балаларды көрді де, тұрып қалды. Арманға кеңес бер.

3 - сабақ

Экология

   1. Экология» сөзінін мағынасын өз сөзімен айт.

 2. Жаңа сөздерімен сөз тіркестерін құрастырып жаз.

толғандыру – волновать

дәуір – эпоха

жою – уничтожить

ортақ үйі – общий дом

апат – бедствие

мәселе - проблема.

Сөз	Сөз тіркесі

3. Мәтінді оқып, класстер жаса, мәтіннен негізгі ойды білдіретін сөйлемді теріп жаз.

             Экология қазіргі дәуірде адамзатты толғандырып отырған маңызды проблемаға айналды. Табиғатты, қоршаған ортаны жою арқылы бүкіл қоғамды, тіршілікті жойып жіберуге болатынын көптеген елдер түсіне бастады. Біздің өмір сүріп отырған дәуірімізде техникалық құралдармен қаруланған кейбір елдер мен адамзат баласының жер планетасын аз уақыттың ішінде құртып жіберуі онша қиындыққа түспейді. Сондықтан бүкіл әлем халқының ортақ үйі жер планетасын – адамзат баласы біріге отырып экологиялық апатқа қарсы тұрып, жер анамызды сақтап қалу бүгінгі таңдағы ең маңызды мәселе.

                                                                             

4. Сөйлемдерді сұраулы сөйлемдерге айналдырып жаз.

Экология қазіргі дәуірде адамзатты толғандырып отырған маңызды проблемаға айналды.

Жер анамызды сақтап қалу бүгінгі таңдағы ең маңызды мәселе.

5. Лисаков қаласындағы экологиялық жағдайы таза немесе лас па? Өз пікіріңді білдір.

6.Тобыл озенінін жағасында демалушыларға арналған жағажайдың жобасын ұсын.

4 - сабақ

Туған жерімнің табиғаты.

1.     Көп нүктенің орнына әріптер қойып жаз.

Ту..ан жер таби..аты- - хал..ымыздың ұлт..ық мақтан..шы. Сонд..қтан оны а..лап қор...ауға  үлес қ..су – бізд...ң азама...тық бор..шымыз.

 2.  Асты сызылған сөздермен сөз тіркестерін құрастыр.

3. Мәтінді оқып, мәтінге ат қойып жаз.

Менің туған жерім қандай әсем! Қандай тамаша! Айнала биік таулар, жасыл жазықтар,әдемі қызғалдақтар, сарқырап аққан бұлақ суы. Табиғаттың әсемдігіне қарап таң қаласың.

Туған жер! Мен үшін сенің әрбір тасың, әрбір аң-құсың, әрбір гүлің ыстық әрі қымбат. Мен үшін сенің көкте күлген күнің қымбат. Мен үшін сенің көк аспаның қымбат. Алысқа кетсем, сені сағынамын, көруге асығамын.

Мен сенің гүлденген көктеміңді, жасыл жазыңды, сары алтын күзіңді, ақ мамық қысыңды сүйемін. Сол себепті мен туған жердің табиғатын көркейтуге көмектесемін.

4. Мәтіннен тәуелдік жалғауы бар сөздерді теріп жаз.

5. Туған жерімнің табиғаты тақырыбына кластер жасап, әңгімелеп бер.

6. Лисаков қаласындағы көгаландыру мәселесін талдап, өз пікіріңді білдір.

5 - сабақ

Қоршаған орта

1.     Мәтінді оқып, кілт сөздерін теріп жаз.        

Қоршаған ортаны қорғау –қазіргі кездегі өткір мәселелердің бірі. Ол – еліміздің болашағы, халықтың байлығы. 5 маусым - Қоршаған ортаны қорғаудың дүниежүзілік күні. Оның негізгі мақсаты- табиғатты қорғау мәселесіне жұртшылықты шақыру. Ол мереке ретінде табиғатты қорғауға арналған. Әр түлі ойын-сауық, ағаш отырғызу, сурет салу, саябақтарды тазалау сияқты жұмыстар өткізеді.  Келер ұрпаққа жасыл орман, мөлдір де таза өзен-көл мен таза ауа қалдыру-біздің борышымыз.

     2. Мәтінге ат қойып, орыс тіліне аудар.

3.Мәтіннен септік жалғауларын теріп жазып, олардың түрлерін анықта.

Атау	Ілік	Барыс	Табыс	Жатыс	Шығыс	Көмектес

4.Есімдіктері жасырылған сөйлемдер». Көп нүктеңін орнына етістіктерді жаз.

... өміріміз табиғатпен тікелей байланысты.

Көк шөпті... жұлуға болмайды.

Саны аз, жоғалып бара жатқан өсімдіктер мен жануарларды... «Қызыл кітапқа» енгіземіз.

... қызыл және сары парақтары бар.

Табиғатқа келтірілген зиян -... келтірген зиян.

... тірі ағза сусыз тіршілік ете алмайды.

5.«Табиғат» тақырыбына эссе жаз.

6.Табиғатымызды сақтап қалу, кейінгі ұрпаққа қалдыру біздің азаматтық борышымыз. Ендеше осы істе сен қандай үлес қосар едің?

 

6 - сабақ

Табиғатты аялайық!

Табиғатты қорғау тақырыбына кілт сөздерін жаз.

           

2.Мәтінді оқып, мәтінге ат қойып, бірнеше сұрақ қойып жаз.

   Экология адамның өзінен басталады.

Кішкене кезімізде әр көктем сайын аталарымыз ауылдағы ойын балаларын тегіс жинайтын. Оларға бірнеше ересек жігіттерді басшы етіп, бұлақтардың көзін ашуға жіберетін. Сонда ата-әжелеріміз: «Бұлақтың көзін ашыңдар. Су бар жерде - тіршілік бар, бұлақтың көзі ашылса, су мол болады, су мол болса, астық та, шөп те, гүл де жайқалып өседі. Бұлақтың көзің ашсаңдар, тіршіліктің де көзін ашқандарың», - дейтін.

3Дұрыс пен бұрыстығын анықта.

тапсырма	дұрыс	бұрыс
1. Табиғат пен адам - біртұтас. 2.Бұлақтардың көзін ашу ешкімге керек емес. 3. Су бар жерде - тіршілік жоқ. 4. Бұлақтың көзін ашсаңдар, өмір-тіршіліктің де көзін ашасыңдар. 5. Үлкендер шөпті жұлуға, таптауға тыйым салмайды.

4. Сөзді жікте: қорға

5.Табиғатты қорғаудың жолдары оқып, өз ойларыңды жалғастыр.
1. Табиғи орынды сақтау. Ауаны, суды ластамау;
2. Табиғатты аялап ұстау, Бүлдірмеу. Табиғатты қорғау жөнінде үгіт – насихат жұмыстарын жүргізу.
3. Табиғи ортаны таза ұстау, жақсарту, алаңдарды көгалдандыру, бұлақ көздерін ашу.
4. -------------------------------------------------------------------------------------   

     6.Егер демалушылар орманда қоқыс тастап кетсе , сен әрекетің қандай болады?

7 - сабақ

Арал теңізі.

1. Ой қозғау стратегиясы: картаны пайдаланып, сызбаны толтырып жаз.

2.   Мәтіндегі сөздерді пайдаланып, сызба бойынша  өз сөз тіркестеріңді құрастыр.

 3. Мәтінді оқып, Арал теңізініңде деңгейі мен су көлемі азайып, тартылып кетуі себептерін теріп жаз.

Арал   теңізі  Орта Азияда орналасқан. Оның аты орыс тіліне «Море островов» деп аударылады. Өйткені теңіздің 1500  аралы  бар. Солтүстік жағы Қазақстанға жатады, ал оңтүстік жағы-Өзбекістанға.

-Арал теңізінде Аққұм атты жаңа кеңестік пайда болды.

1960 жылдан бастап Сырдария мен Амудария өзендерінің суын егіншілік алқаптарды суару мақсатында қарқынды түрде пайдалана бастады. Нәтижесінде екі өзеннің арнасындағы судың мөлшері азайып, Арал теңізініңде деңгейі мен су көлемі азайып, тартылып кетуіне әкеп соқты. Арал тенізінің құрғап қалған түбінің ауданы 40 шаршы километрге дейін жетті.Теңіз түбінен жыл сайын 50-ден 240 миллионға дейін тұз алынады.

2004 жылға дейін суының деңгейі 10 метр төмендеген, кей жерде су жағадан 120 шақырым кашықтады.

4. Берілген мәліметтер бойынша әңгіме құрастыр.

жылы	мазмұны
1960ж	Арал теңізі нің суы тартыла басталды
1987ж	Арал екіге бөлінді
1993ж	Халықаралық Кеңес құрылды
2003-2005ж	Көкарал бөгеті салынды

5.Арал теңізінің мәселесін шешу жолдарын оқып, өз ойларыңды жалғастыр. Сыр және Амудария өзендерінің суларын тиімді пайдалану;
Оңтүстіктен солтүстікке карай Возрождение аралын пайдаланып дамба салу. Жел тұрғанда аспаннан тұз жаумас үшін жағалауларға сексеуіл т.б. жасыл желек ағаштарды отырғызу;
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
6. Арал теңізін сақтау туралы ғалыммен кездесу ұйымдастырып сұхбат ал.

8 - сабақ

Қызыл кітап

1. Көп нүктенің орнына тиісті сөздерді  қойып жаз.

2. Мәтінді оқып, Қызыл кітап туралы мәліметті теріп жаз.

1948 жылы дүние жүзінің ғалымдары Халықаралық табиғатты қорғау одағын құрды. Бұл одақ жойылып бара жатқан жануарлар туралы тұңғыш кітап шығарды. Кітап «Деректердің Қызыл кітабы»  деп аталды. Ал Қазақстанда Қызыл кітап 1978 жылы басылып шықты. Оған республикамыздағы сирек кездесетін және жойылып бара жатқан жануарлар мен өсімдіктер енгізіліп, қорғауға алынды. Қазақстанның әр жерлерінде қорықтар мен ұлттық саябақтар құрылды. (Қорықтардың атауларын оқып көрсету. Слайд) Батыс-Алтай қорығы Шығыс Қазақстан облысының аумағанда.

2. Мәтіннің мазмұны бойынша  класстер жаса.

 3. Қызыл кітапқа енгілген сирек кездесетін жануарлармен өсімдіктерді, құстарды топтастырып жаз.

4. Қызыл кітап табиғатты қорғау мәселесіне енгізетін үлесі туралы досыңмен пікірлес.

5. Қызыл кітаптың рөлі туралы әңгімелеп бер.

Жануарлар мен өсімдіктердің қай түрлеріне қауіп төнгені туралы   ақпарат береді. 

Жануарлар мен өсімдіктердің сирек түрлерімен   танысуға шақырады.

Жануарлар мен өсімдіктерге қауіп төнгенін   ескертеді.

Жануарлар мен өсімдіктердің сирек түрлерін сақтауға кеңес береді.

6.Біздің өлкеміздегі құстар, жануарлар, өсімдіктердің жағдайын талдап, олардың сақтауына, қорғауына жасайтын үлесінді айтып бер.

9 - сабақ

Қорықтар

1.     Қазақстанның қорықтарын білесің бе, оларды  атап бер.

 Ой қозғау стратегиясы:

2.Мәтінді оқып, ат қойып, сұрақтар құрастыр.

Қазақстанда  Наурызым ,Алматы,Барсакелмес,Қорғалжын,Ақсу-Жабағылы, қорықтар бар.Қорықтарды мақсаты табиғатты қорғау  және зерттеу. Қазақстанның қорықтардағы  аң-құстар  еліміздің «Қызыл кітабында» енгізілген.Ақсу-Жабағылы қорығы   1926 жылы құрылған,Батыс  Тянь-Шаньның  солтүстігінде орналасқан.

3.  Көп  нүктенің  орнына  керекті   жалғауларды  қойыңдар.                           

 1.  Жан-жануар...  мен  өсімдік...  дүниесі.

2.Табиғат...ар-ұжданы таза,саналы  адам... ғана  қорғай алады.

3.Орман...мен  өсімдіктер..., жануар...  мен

аң-құстар...қорғап  сақтайтын қорық  көп.

4.Қосымша мәліметтерді пайдаланып, кестені толтыр.  

Қорықтың аты	Құрылған жылы	Орналасқан жері	Мақсаты
1. Ақсу-Жабағалы	1926ж	Батыс Тянь-шаньның солтүстігі	Табиғи кешендерді қорғау, зерттеу
2
3

5.Неліктен кейбір жануарлар мен өсімдіктердің түрлері Қызыл кітапқа енгізілген? Оларды қалай қорғап алуға болады? Неліктен олар мемлекет қамқорлығында ?Сыныптастарыңа дәлелдеп бер.

6.Сен Қостанай облысындағы Наурызым қорығында жұмыс істейсің. Қорықта мекендейтін жануарлар туралы мәлімдеп бер.

10 - сабақ

Жыл мезгілдері

1. Суреттерге қарап, жыл мезгілдерін атап бер.                                       

            

      

        2.Сұраулық шылауларды толықтырып жаз.

                                                                 Ø көл (ма? ме?)

                         Ø дала (ма? ме?)

                         Ø жұлдыз (ба? бе?)

                         Ø өзен (ба? бе?)

                         Ø табиғат (па? пе?)

                         Ø көп (па? пе?)

                         Ø күз (ба? бе?)

                                                                 Ø жаз (ба? бе?)

3.Кесте бойынша сөйлемдер кұрап жаз.

Жыл мезгілі	Айлар	Күндер	Түндер	Ауа райы

4. Төрт топқа бөлініп, әр жыл мезгіл туралы сызба жаса.

Кластерді бір бірімен ауыстырып, берілген жыл мезгілдің жақсы жақтарын сурет арқылы немесе кілт арқылы көрсет.

Кластерді бір- бірімен ауыстырып, берілген жыл мезгілінің ұнамаған жақтарын сурет арқылы немесе кілт арқылы көрсет.

Әр топ өз жасаған кластерін қорғайды.

                 5. 4 топқа бөлініп, әр жыл мезгіліне  бес жол өлең  құрастыр.
                 Мысалы: Зат есім :   Күз
                 Сын есім :
                 Етістік      : 

                 Синоним : 

 6.«Менің сүйікті жыл мезгілім» тақырыбына эссе жаз.