Конспект урока по крымскотатарской литературе "Э.Шемьи-заде "Йырларым", "Шайлы къыз".

8  сыныф

Мевзу. «Эшреф Шемьи-заде.  «Йырларым»,  «Шайлы  къыз» 

шиирлерининъ  мевзу  ве  гъаеси

Макъсат:  талебелерни  шаирнинъ  иджадынен  таныштырувны  девам

                  этюв,  окъулгъан  шиирлернинъ  мевзу  ве  гъаесини  айырув, 

                  эсерлерде  ишлетильген  тасвирий  васталарны  тапув, 

                  талебелернинъ   бильгилерини  шекиллендирюв;  тувгъан 

                  эдебияткъа  севги  ашлав.

Дерснинъ  шиары: «Йырларым, йырларым,  мунълу  йырларым,

                                  Къальбимнинъ  къаныман  сырлы  йырларым…»

Донатма:  дерсликлер,  къырымтатар  къызлар  ресимлери.

Лугъат  иши:           къальп  -  юрек

                                 джульде   -  куреште  къулланылгъан узун таякъ (ёлнынъ

                                                      сонъуну къатайтыла, байрамларда  (на фи-

                                                      нише)

                                нарын -  назик,  кесим

ДЕРСНИНЪ  КЕТИШАТЫ.

I.  Тешкилий   дакъкъа.

II. Янъы мевзуны  анълатув.     

     Оджа  талебелернен субет  кечире.

     -  Сиз  йырламагъа  севесизми?

     -  Насыл  йырлар  билесиз?  (халкъ,  эстрада,  эдебий,  шакъа, омюрге багъышлангъан  ве  башкъалары)

    -   Бу  йырларда  не  акъкъында  айтыла?  (севги,  садыкълыкъ,  достлукъ,  омюр  акъкъында,  инсаннынъ  чизгилери  акъкъында…)

    -  Э.Шемьи-заденинъ  пек  чокъ  шиирлери    де  йырлар  киби  айтыла.  Бугунь  таныш  оладжакъ  шиирлернинъ  бирининъ  серлевасы  да  «Йырларым».  Къана,  фикир  этинъиз.  Бу  шиирде  не  акъкъында  язылмасы  мумкюн? (шаирнинъ  омрю,  аяты  акъкъында,  яшлыгъы,  такъдири…)

    -  Яхшы.  Энди  шиирни  окъуймыз.  Ве  джевапларынъыз  не  къадар  догъру  олгъаныны  билермиз.

(шиир  окъула  ве  эр  бир  диречиги  талиль  этиле:  не  акъкъында  айтыла,  бундан  эвельки  сёзлерни  девам  этеми? Ве  иляхире)

    -  Демек  бу  шиирде  муэллиф  акъикъатен  озь  омрюни  акс  эткен.

    -  Не  ичюн  муэллиф  бу  шиирде  йырларнынъ  тесирини  юксек  севиеге  котере?  (чюнки  мында  биз  шаирнинъ  омюр  ёлуны  коремиз,  балалыгъында  чекишип  оськенини)  Шиирнинъ  сонъки  сатырларны  исе  аталар  сёзлери  шекильде  къулланмакъ  мумкюн.

-  Экинджи  таныш  оладжакъ  шииримизнинъ  серлевасы  «Шайлы  къыз».  Тахтада  асылгъан  ресимлерге  бакъынъыз. Бугунь  Бойле  къызларны  расткетирмек  мумкюнми?  Не  ичюн?  (Ёкъ,  чюнки  шимди  къызлар  бойле  урба  киймезлер,  сачлары  къыскъа, антерлери  къыскъа эм де  башкъаджа  тикильген,…)  Сизлер  бу  къыяфетте  къызларын  бегенесизми?  Не  ичюн?  (……………………………………..)

Шиир  окъула  ве  талиль  этиле.

    -  Шаир  къызны  косьтермек  ичюн  насыл  сёзлерни  ишлете?

·        Уятчан  къыз,

·        Чолпан  йылдыз  сени  куньлеп  сёнген,

·        Алтын  сачынъ  санки  куреш  джульдеси,

·        Нарын  юзьлеринъде  бадем чечек тюсю бар.

  -  Шаир  насыл  тасвирий  васталарны  къуллана?  (эпитет,  метафора)

Мында  корьген  ресимлер  арасында  шиирде  айтылгъан  сыма  бармы?

-  «Чолпан  йылдыз»  ибаресини  насыл  анълайсынъыз?

-  Бу  шиирге  даа  насыл  серлева  къоймакъ  мумкюн?

III.Пекитюв.

     -  Дерсимизнинъ  эпиграфыны  дерсте  ачыкъландырып  олдыкъмы?

     -  Насыл  сёзлерде  о  корюне?

     -  Дерснинъ  энъ  башында  айткъан  эдинъиз,  шаир  бу  шиирлеринде  озь  омрюни  акс  этти.  Эгер  эсерде  инсан  озь  аяты  акъкъында  айтса,  бойле  эсерлерге  «автобиографик»  дейлер.  Бу  шиирлерни  де  автобиографик  деп  саймакъ  мумкюнми?

     -  Кенъ  ве  тар  мевзу  не  экенини  билесиз.  Къайсы  эсерни  кенъ  мевзу,  къайсыны  исе  тар  мевзу  оларакъ  алмакъ  мумкюн?  (кенъ – «Йырларым», тар исе – «Шайлы  къыз»). Чюнки  «Йырларым»  шииринде  бутюн  омюр  тасвирлене,  «Шайлы  къыз»да  исе  тек  бир  къызгъа  олгъан  севгиси,  аятнынъ  тек  бир  къысмы.

IY. Эвге  вазифе:  шиирлернинъ  бирисини  эзберден  огренмек,  амма  экисини  де  дюльбер,  ифадели  айтмагъа  бильмек.