Контрольно-измерительные материалы по родному (башкирскому) языку

Әсә теле

Аңлатмалы яҙыу

Әсә теленән контроль эштәр уҡыусыларҙың үтелгән темаларҙы үҙләштереү кимәлен һәм орфограммаларҙы дөрөҫ ҡулланыуҙарын тикшереү маҡсатында алына. Тикшереү эштәре грамматик эштәр менән диктант, Ф.Ш.Сынбулатованың “Әсә теле” дәреслегенә тикшереү эштәре дәфтәре буйынса алына. Диктанттар ябай дәфтәрҙә, ә тикшереү эштәре махсус башҡорт мәктәптәренең 4-се класы өсөн “Әсә теле” дәреслегенә тикшереү эштәрендә башҡарыла.

Баһалау критерийҙары

Диктант:

«5» -бер хатаһыҙ (бер төҙәтеү мөмкин).

«4» -  ике орфографик и ике пунктуацион хата йәки бер орфографик и өс пунктуацион хата китһә;

«3» - өс –биш орфографик хата йәки өс – дүрт орфографик һәм өс пунктуацион хата булһа;

«2» -  биш орфографик хатанан күберәк, төҙәтеү, бысратыуҙар күп булһа ҡуйыла.

Грамматик эш һәм тикшереү эштәре өсөн:

“5” – бөтә эште лә теүәл йә бер хата булғанда;

“4” – эштең яртыһынан күбеһе дөрөҫ эшләнгәндә;

“3” – яртыһынан әҙерәге дөрөҫ булһа;

“2” – бер эш тә дөрөҫ булмаһа ҡуйыла.

Диктант “Йәйғор»

Ямғыр ҡойоп яуҙы ла туҡтаны. Тирә-яҡта шундай тыныс. Яҡында ғына тамсы йыры ишетелә.

Зәңгәр күктә төрлө төҫтәр балҡып китте. Йәйғор күренде. Ул, йылмайып көлгәндәй, нурҙар уйната. Ҡапыл төрлө төҫтән туҡылған йәйғор юғалды.

Ҡояш ныҡ итеп ҡыҙҙырып ебәрҙе. Шунан тағы ямғыр яуып үтте. Ямғырҙан һуң матур булып йәйғор ҡалҡты. Уны күреү менән бөтә ғаләм шатланды.

Тикшереү  эше ”Фонетика”

Башҡорт мәктәптәренең 4-се класы өсөн “Әсә теле” дәреслегенә тикшереү эштәре дәфтәре 1 - 5-се биттәр

Тикшереү эше(тест)”Һөйләм”

Башҡорт мәктәптәренең 4-се класы өсөн “Әсә теле” дәреслегенә тикшереү эштәре дәфтәре 9 - 13-сө биттәр

Контроль  диктант “Ҡырмыҫҡа менән турғай”

Борон заманда  бүрәнә ярығында бер ҡырмыҫҡа йәшәгән.Ул көндөҙ яланға сығып китә. Юлында осраған үләнде, иген бөртөгөн, еләктәрҙе ояһына ташый. Шулай ҡышҡа әҙерләнә.

Ҡырмыҫҡа ояһына яҡын ғына яңғыҙ өйәңке үҫеп  ултыра. Шул ағас башына турғай оя үргән. Йәй буйы һикерәнләп кенә йөрөгән был ҡош. Тапҡан аҙығын бер юлы ашап бөтөп кенә торған.

Ҡыш башлаған. Ҡоштарға ашарға табыуы ҡыйын булған. Турғай ҡырмыҫҡаның өйөнә барған да түбәнселек менән башын эйгән. Унан ашарға һораған.

Ҡырмыҫҡаның бик асыуы килгән. Шулай ҙа ул уны туйғансы ашатҡан.

Эш. 1 бүрәнә, турғай, ҡырмыҫҡа, өйәңке, өй, юл һүҙҙәрен күплектә яҙ.

2.Үлән, ҡош һүҙҙәрен эйәлек затында үҙгәрт.

Тикшереү  эше «Исем»

Башҡорт мәктәптәренең 4-се класы өсөн “Әсә теле” дәреслегенә тикшереү эштәре дәфтәре 13 - 18-се биттәр

Тикшереү  эше”Алмаш”

Башҡорт мәктәптәренең 4-се класы өсөн “Әсә теле” дәреслегенә тикшереү эштәре дәфтәре 18 - 23-сө биттәр

Тикшереү  эше “Сифат”

Башҡорт мәктәптәренең 4-се класы өсөн “Әсә теле” дәреслегенә тикшереү эштәре дәфтәре 24 - 29-сы биттәр

Диктант «Урман сәтләүеге»

Август-еләк-емеш, һәр төрлө үҫемлектәр өлгөргән мәл. Борон  замандарҙа был осорҙо муллыҡ айы тип тә йөрөткәдәр . Ысынлап та, бөтә нәмә бар – йыйып ҡына өлгөр! Был айҙа уңыш йыйыу башлана.

Был айҙа урман сәтләүеге лә өлгөрөп етә. Уның япраҡтары эре, яҫы, йөнтәҫ. Сәтләүек бик файҙалы, унда витамин күп.

Урман сәтләүеген ҡоштар ҙа, йәнлектәр ҙә ярата. Тейендәр ҡышҡылыҡҡа күп итеп сәтләүек йыя, ағас ҡыуышына ташый.

Эш. 1 Рәүештәр аҫтына һыҙ.

Тикшереү эше ”Рәүеш”

Башҡорт мәктәптәренең 4-се класы өсөн “Әсә теле” дәреслегенә тикшереү эштәре дәфтәре 30 - 35-се биттәр

Тикшереү  эше “Ҡылым”

Башҡорт мәктәптәренең 4-се класы өсөн “Әсә теле” дәреслегенә тикшереү эштәре дәфтәре 36 – 42-се биттәр

Контроль  диктант  “Илем – Башҡортостан»

Башҡортостан – бик бай ил. Уның ере иҫ киткес уңдырышлы, урмандары  кейеккә бай, йылғалары саф таҙа һыулы. Унда нәмәләр генә юҡ! Аҡ бүрекле тауҙар ҙа,  ҡылғанлы киң яландар ҙа, ҙәңгәр күлдәр ҙә, көмөш һыулы йылғалар ҙа, икһеҙ-сикһеҙ урмандар ҙа күп бында.

Беҙ йәшәгән ерҙең ҡуйыныдағы байлыҡтарҙы һанап бөткөһөҙ.Нефть һәм газ тиһеңме, күмер һәм металл тиһеңме, алтын һәм баҡыр тиһеңме – бөтәһе лә бар был ерҙәрҙә.

Шулай уҡ ҡиммәтле тиреле хайуандары, иҫ киткес балы менән дан ҡаҙанған Башҡортостан.

Эш. Ҡылымдарҙы үткән заман юҡлыҡ формаһында яҙ:килә, атлай, йыуына, сисә.

Диктант “Асылыкүл”

Асылыкүл – башҡорт халҡының әкиәттәрендә дан йырлаған күл. Ул Дәүләкән районында урынлашҡан. Уның оҙонлоғо 8 километр. Киңлеге 5 километрға етә. Ә тәрәнлеге 5 метрҙан алып 7 метрға тиклем. Күлдең көньяҡ-көнсығыш яры һөҙәк, һыуы һай, төбө ҡомло. Унда һыу инергә уңайлы. Яр буйындағы ҡомонда эҫе көндәрҙә ҡыҙыныуы рәхәт. Ел булғанда, ул диңгеҙҙәй шаулай. Көслө тулҡындар бәүелеп, ярға ҡағыла. Ә аяҙ, тыныс көндәрҙә Асылыкүл көмөш табаҡтай ялтырап ята.

Эш. Һандарҙы эйәреп килгән һүҙҙәре менән күсереп яҙ.

Тикшереү эше “Һан»

Башҡорт мәктәптәренең 4-се класы өсөн “Әсә теле” дәреслегенә тикшереү эштәре дәфтәре 42 – 46-сы биттәр

Контроль  диктант  “Йылы төн»

Айлы төн. Күк йөҙө салт аяҙ. Ҡаршы тауҙар алыҫтан зәңгәр-зәңгәр булып күренә. Ҡайҙалыр сыр-сыр сиңерткә ҡысҡыра. Күкшел арыш баҫыуынан йәшел һалам еҫе аңҡый. Ара-тирә йомшаҡ ҡына ел иҫеп ҡуя. Ул елгә бөтөләй оҡшамаған. Йә эҫе ут ҡаршыһында биткә ҡағылып киткән һалҡынса ебәк таҫманы хәткрләтә, йә яңаҡты йылытҡан әсә тынын иҫкә төшөрә.

Юл урман эргәһенән көмөш таҫма булып һуҙылып ята. Ул алыҫ сәфәрҙән һуң ял итергә ятҡан сәйәхәтсене хәтерләтә. Тыныс һәм ләззәтле йоҡоға талған.

Эш.1.Текстан сифат һәм рәүеште һайлап яҙ.

2.Ҡылымдар аҫтына һыҙ.

Йыллыҡ тикшереү эше

Башҡорт мәктәптәренең 4-се класы өсөн “Әсә теле” дәреслегенә тикшереү эштәре дәфтәре 47 – 55-се биттәр