Коркем енбек пэнiнiн маныздылыгы мен пайдасы

Серғазинова Меруерт Тұрсынғалиқызы

Нұр-Сұлтан қаласы әкімдігінің

«Нәзір Төреқұлов атындағы

№35 мектеп-лицей» КММ

көркем еңбек пәні мұғалімі

Көркем еңбек пәнінің маңыздылығы мен пайдасы

Еңбек адамзат қоғамының және оның әрбір мүшесінің қалыптасуы мен дамуында өте маңызды рөл атқарады. Адамдардың мыңдаған ұрпақтарының еңбегінің арқасында өндіргіш күштердің орасан зор әлеуеті, орасан зор қоғамдық байлық жинақталды, қазіргі өркениет қалыптасты. Адамзат қоғамының одан әрі ілгерілеуі өндіріс пен еңбектің дамуынсыз мүмкін емес. Барлық уақытта еңбек өндірістің маңызды факторы, адам қызметінің түрі - ақыл-ой және физикалық болды және солай болып қала береді. Ол адамды жетілдіреді, оның ақыл-парасатын, тез тапқырлығын, физикалық күшін, төзімділігін дамытады, оған қоғамның дамуына өз үлесін қосуға және адам эволюциясы тарихындағы параққа өз үлесін қосуға мүмкіндік береді.    

Мектепке дейінгі балалық шақта бала халықтық өнер мен көркем еңбекте көрсетілген адамның ойларын, сезімдерін, құндылықтарын, мұраттарын және өмірге деген көзқарасын түсініп, сіңіре алады. Халықтың рухани мәдениетінің ұрпақтан - ұрпаққа берілетін негізгі құндылықтары - адалдық, мейірімділік, ашықтық, ұжымшылдық, шыншылдық, жанқиярлық, төзімсіздік, толеранттылық, бұл өмірді оптимистік қабылдайтын, азаматтық жауапкершілік пен еркіндік сезімі бар адамдарды тәрбиелеуге ықпал етеді.

Көркем еңбек - бұл ұзақ тарихы және халықтық мәдениеттің ғасырлар бойы қалыптасқан дәстүрлері бар әмбебап интеграцияланған қызмет. Бізге белгілі барлық көркемдік техникалар мен технологиялар ежелгі әрекеттерге немесе операцияларға негізделген: тоқу, байлау, бояу, тігу, кесу, бұрау, бұйралау және т.б. және көптеген дәстүрлі өнер бұйымдары (зімбір нан мен багельдер, себеттер мен кілемшелер, тостағандар мен құмыралар, сырғалар мен брошкалар) ежелгі уақытта ойлап табылып, халықтық сәндік - қолданбалы өнерде бейнеленген.

Көркем еңбек - бұл функционалды және эстетикалық қасиеттерді (пайда мен сұлулықтың бірлігі) үйлесімді түрде үйлестіретін белгілі бір өнімді жасауға бағытталған трансформациялық, шығармашылық, әлеуметтік негізделген қызмет. Өнер еңбегі мектеп жасына дейінгі балалардың сәтті дамуы үшін қол жетімді. Сонымен қатар, көркем еңбек - бұл жаңа нәрсе жасалатын шынайы шығармашылық деңгейінде тәжірибе мен өзін - өзі жүзеге асыруға, өзін - өзі дамытуға, өзін - өзі тануға байланысты өте еркін әрекет.

Көркем еңбек - бұл өнімді және сонымен бірге құрал - саймандар, онда бала құралдарды (қайшы, пышақ, степлер, ине, тоқу ілгегі және т.б.) игереді, әртүрлі материалдардың (қағаз, мата, қамыр, фольга, жапырақтар және т. б.) қасиеттерін зерттейді және нақты нәтиже алу мақсатында оларды мәдени тәсілдермен түрлендіреді.

Көркем жұмыстың қолданбалы нәтижесі - қолдан жасалған ойыншықтар мен кітаптар, кәдесыйлар мен сыйлықтар, ойын және өмір сүру кеңістігін ұйымдастыруға арналған түрлі заттар. Бірақ ең маңызды нәтиже - бұл болашақта қандай мамандықты таңдайтынына және тағдырдың қалауымен қай мәдениетке интеграцияланатынына қарамастан, адамға кез - келген қызметте сәтті болуға мүмкіндік беретін әмбебап қабілеттер негізінде халықтық мәдениетті дамыту тәжірибесі.

Мектептегі көркем жұмыстың мазмұны - бұл әр түрлі өнер түрлерінде бейнеленген, бүкіл адамзаттың рухани тәжірибесі, адамның өмірі мен оның өмірінің мәні мәселелерін эстетикалық тұрғыдан ашады.

Көркем еңбек сабақтарының мақсаты - балаларға эстетикалық және тұрмыстық мәдениетті бағытталған және дәйекті тәрбиелеу, жеке өсуге ықпал ету және қоршаған әлемге эмоционалды және құндылық қатынасын қалыптастыру. Негізгі идея - балалардың көркемдік белсенділігі оның барлық деңгейлерінде – қабылдау, орындау, шығармашылық – баланың жалпыадамзаттық мәдениетке енуі ретінде ұйымдастырылған. Бұл мақсат бірқатар іргелі теориялық қағидаларды ашады.

Жаңа мазмұндағы орталық - бұл нақты тақырыптар, бейнелер немесе көңіл-күйлер емес, баланың айналасындағы әлемді және оның осы дүниеде болуын түсіну тәсілі ретінде мағыналары мен құндылықтары. Көркем шығарманың ерекшелігіне сәйкес мағыналар мен құндылықтар эстетикалық ұғымдармен көрінеді: әдемі/жаман, жақсы/жаман, шын/жалған, тірі/жансыз, шындық/қиял және т.б. бұл ұғымдар эмпатия, ойлау және қиял негізінде белсенді шығармашылық процесте балалар игеретін мәдениеттің семантикалық өрісі ретінде пайда болады. Мәдениеттің семантикалық өрісі адамзаттың кристалданған тәжірибесін балаларға жеткізетін және әлемге "адам көзімен" қарауды үйрететін адам бейнесінде (халық шебері, суретші, дизайнер, мұғалім) бейнеленген. Адам мәдениеттің тасымалдаушысы ретінде балада мәдениет объектілерімен және өнердің әртүрлі түрлерімен қарым – қатынастың әртүрлі тәжірибесін қалыптастырады.

Мектепте және отбасылық тәрбиеде әрдайым ынтымақтастық пен бірлесіп құру педагогикасы болған және болып қала беретін Халықтық педагогиканың дәстүрлерін ұстану өте маңызды. Бірлесіп құру - бұл рухани-адамгершілік, еңбек және көркемдік тәрбиенің ең қолайлы алғышарттары жасалған кезде, бала өзінің жеке мүмкіндіктері мен қабілеттеріне сәйкес жалпыадамзаттық мәдениетпен танысу жолын таңдаған кезде бірлескен қызметтің саласы мен формасы. Біз халық педагогикасының даналығына жүгінеміз, бір күнді мейірімді отбасы аясында елестетеміз.

Көркем жұмыстың мазмұнын жобалау процесінде көркемдік шығармашылық өзінің ішкі мәні бойынша адамның мағынасын табудың және оны басқа адамдарға берудің ерекше тәсілі екенін есте ұстаған жөн. Сондықтан, семантикалық білім берудің әмбебап әрекетін ерекше атап өту керек, оның мәні балалардың көркем еңбектің мақсаты (ниет, идеалды жоспар – біз не істейміз және қалай жасаймыз), ынталандырушы мотив (не үшін немесе кім үшін қажет) арасында терең байланыс орнатуы болып табылады.

Көркемдік және өнімді іс-әрекеттің ерекшелігі баланың белгілі бір объектілерді құрудың, өз ойларын, идеяларын, жоспарларын білдірудің жалпы мәдени тәсілдерін игеретіндігімен және оларды мәдени және жеке мағыналармен қамтамасыз ете отырып, әртүрлі жағдайларға еркін жеткізетіндігімен байланысты.  Қазіргі білім беру мазмұны мектепте балалар игеретін әлеуметтік-мәдени тәжірибенің төрт түрін ажыратады:

- өмірлік - практикалық және танымдық жағдайларда бағдарлау үшін "дайын білімді" қолдану тәжірибесі;

- адам қызметінің әртүрлі түрлерін орындаудың алдын ала белгіленген тәсілдерін қолдану тәжірибесі;

- шығармашылық қызмет тәжірибесі;

-әлемге эмоционалды және құнды қарым - қатынас тәжірибесі.

Тәжірибенің алғашқы үш түрі белгілі бір тақырыптық қызметтің мазмұнына, ұйымдастырылуына, реттелуіне немесе формасына байланысты. Әлемге эмоционалды және құндылық қатынастарының жеке тәжірибесі - бұл тақырыптың мағынасын, оның мәнін, іс - әрекетін (оның мақсаттары, процесі, күтілетін нәтижелері және т.б.) нақты өмірге енгізу тәжірибесі, бұл субъективті көзқарасқа, сенімге, тәжірибеден алынған өзіндік қорытындыға айналған объективті құндылық.

Көркемдік жұмыстың құрылымы, сондай-ақ қоғамдық тәжірибені игеру процесінің негізгі психологиялық жағдайлары мен тетіктері жүйелік-белсенділік тәсілін толық сипаттайды, оның негізгі ұстанымы қазіргі білім беру жүйесіндегі тұлғаның дамуы білім беру және тәрбие процесінің негізі ретінде әрекет ететін әмбебап әрекеттер мен қабілеттердің қалыптасуымен қамтамасыз етіледі деген тезис болып табылады. Жалпы білім берудің негізгі мақсаттарымен анықталатын әмбебап оқу іс - әрекеттерінің негізгі түрлерінің құрамында төрт блок бөлінген: 1) жеке; 2) реттеуші; 3) танымдық; 4) коммуникативтік.

Көркем еңбек сабақтарының негізгі міндеттері:

1. Көркем жұмыстың табиғаты мен мәнін өмірді жабдықтайтын және өмірін орындылық, үйлесімділік, сұлулық заңдарына сәйкес ұйымдастыратын адамның шығармашылық қызметі ретінде ашу.

2. Адам өмірінің барлық қырларының (табиғи, материалдық, әлеуметтік, рухани) көрінісі ретінде көркем еңбекке эмоционалды - құндылық қатынасын қалыптастыруға ықпал ету; көркем еңбек нәтижесінің ерекшелігін – пайда мен сұлулықтың бірлігін (Функционалды және эстетикалық) ашу.

3. Адамның көркемдік - шығармашылық қызметінің түрлері туралы түсінігін кеңейту; халық шеберін, суретші-конструкторды, дизайнерді еңбекпен таныстыру.

4. Көркемдік - өнімді іс–әрекеттің тәжірибесін оның барлық деңгейлерінде байыту: қабылдау - орындау - шығармашылық, жасына, жынысына, жеке ерекшеліктеріне сәйкес.

5. Эстетикалық қабылдауды, шығармашылық қиялды, бүйірлік (икемді, шығармашылық) ойлауды, әмбебап көркемдік қабілеттерді дамыту және еңбек адамының қасиеттерін тәрбиелеу – еңбекқорлық, жауапкершілік, адалдық, коммуникативтілік және т. б.

6. Зияткерлік және көркемдік іс - әрекеттерді біріктіру негізінде көркемдік әдістерді, техникаларды, технологияларды игеруге және жалпы қол шеберлігін дамытуға ықпал ету.

7. Әр баланың жеке өсуіне жағдай жасау.

Балалардың көркем еңбек мазмұнын интеграцияланған қызмет ретінде игеруінің сәттілігін қамтамасыз ететін негізгі психологиялық - педагогикалық жағдайларды бөліп көрсету керек:

- көркем - өнімді қызмет түрлерінің әртүрлілігі;

- білім беру мақсатымен және даму бағдарламасымен (стратегия мен тактиканың бірлігі) біріктірілген қызмет түрлерінің тұрақты ауысуы;

- жеке бағдарламалар мен даму бағыттары;

- мұғалімнің рөлі әр түрлі өзара әрекеттесу формаларында нақты бірлесіп құру әдісімен (мұғаліммен, ата-аналармен, суретшімен, халық шеберімен, басқа балалармен) еркін, тәуелсіз қызмет үшін жағдай жасау және оқу процесін ұйымдастырудан тұрады;

- материалдардың, көркем аспаптардың, альбомдардың, мәдениет заттары мен өнер туындыларының кең таңдауын қамтитын арнайы жабдықталған орынның (шеберхана, дизайн-студия, қолөнер орталығы және т.б.) болуы.

Дәстүрлі сабақтардың орнына шығармашылық жобалардың бір түрі ұсынылады, олар мыналармен сипатталады:

- нақты тақырыпты емес, әр баланың айналасындағы әлемді және оның осы дүниеде болуын түсіну тәсілі ретінде мағынасын анықтау;

- білім беру және нақты (материалдық) кеңістік шекарасын кеңейту(мұражайлар, көрмелер, мастер - кластар, балабақша алаңындағы шеберханалар, серуендеу және экскурсиялар, мәдени оқиғалар) ;

- жобалық қызметке басқа адамдарды - ересектерді (ата-аналар, ата-әжелер, қосымша білім беру педагогтарын, суретшілер мен халық өнерінің шеберлерін, музыкалық жетекшіні, экскурсоводты және т. б.) және пікірлестер командасын кеңейту, қалыптасқан топ шеңберінен шығу мақсатында әртүрлі жастағы балаларды тарту;

- алынған нәтижелерді түсіну және одан әрі іс-әрекеттер туралы шешім қабылдау үшін мұғаліммен және басқа балалармен мәселені барлық кезеңдерде (идеяны әзірлеуден бастап іске асыруға және қолдануға дейін) талқылау;

- жеке және әлеуметтік маңызы бар нәтижелі қызмет нәтижесінің тұсаукесері (қолдан жасалған ойыншықтар, кітаптар, альбомдар, кәдесыйлар, коллаждар, макеттер, аранжировкалар, инсталляциялар, коллекциялар);

- барлығы үшін бірыңғай міндеттің және нәтижені бағалаудың бірыңғай өлшемінің болмауы.

Портфолио құру (жеке, ұжымдық, отбасылық) және балалардың шығармашылық жұмыстарының көрмелерін ұйымдастыру - жалпы міндет, оны шешуге педагогтар, ата-аналар және балалардың өздері қатысады.

Бүгінгі таңда мұғалімдер мен психологтар әр баланың өзіне мақсат қоюы керек, шығармашылыққа мәжбүрлеу, идеялар, мүдделер мен шешімдер қабылдау мүмкін емес екенін айтады. Жеке даму бағдарламалары, нақты "тірі" істер жағдайындағы тәуелсіз көркемдік және өнімді іс-шаралар, балалардың халықтық мәдениеттің семантикалық өрісін практикалық тұрғыдан түсінуіне, қоршаған әлемге эмоционалды және құндылық қатынасына, зияткерлік және эстетикалық дамудың шынайы интеграциясына, нәтижені ұсыну мен бекітуге, білім беру қызметін жобалау әдісімен ұйымдастыруға бағытталған - бұл қазіргі заманғы мектеп пен қоғамдық көркем еңбекті жобалаудың маңызды белгілері.

Краткое описание документа:

Еңбек адамзат қоғамының және оның әрбір мүшесінің қалыптасуы мен дамуында өте маңызды рөл атқарады. Адамдардың мыңдаған ұрпақтарының еңбегінің арқасында өндіргіш күштердің орасан зор әлеуеті, орасан зор қоғамдық байлық жинақталды, қазіргі өркениет қалыптасты. Адамзат қоғамының одан әрі ілгерілеуі өндіріс пен еңбектің дамуынсыз мүмкін емес. Барлық уақытта еңбек өндірістің маңызды факторы, адам қызметінің түрі - ақыл-ой және физикалық болды және солай болып қала береді. Ол адамды жетілдіреді, оның ақыл-парасатын, тез тапқырлығын, физикалық күшін, төзімділігін дамытады, оған қоғамның дамуына өз үлесін қосуға және адам эволюциясы тарихындағы параққа өз үлесін қосуға мүмкіндік береді. Мектепке дейінгі балалық шақта бала халықтық өнер мен көркем еңбекте көрсетілген адамның ойларын, сезімдерін, құндылықтарын, мұраттарын және өмірге деген көзқарасын түсініп, сіңіре алады. Халықтың рухани мәдениетінің ұрпақтан - ұрпаққа берілетін негізгі құндылықтары - адалдық, мейірімділік, ашықтық, ұжымшылдық, шыншылдық, жанқиярлық, төзімсіздік, толеранттылық, бұл өмірді оптимистік қабылдайтын, азаматтық жауапкершілік пен еркіндік сезімі бар адамдарды тәрбиелеуге ықпал етеді.