Материал на классный час

Эрдэм ухаанай болон һуралсалай яаман

Хэжэнгын аймагай һуралсалай таһаг

Ц-Д.Ж.Дамдинжаповай нэрэмжэтэ Могсохоной дунда һургуули

Аймагай эрдэм- шэнжэлгын конференци «Мое село – моя родина»

Секци: «Соотечественники: люди,факты,события»

Темэ:

“Нютагайм түлөөлэгшэ Дамдинжапова Галина Дагбаевна”

(«Цырен-Намжил Очировай бэшэһэн “Угай бэшэг” гэһэн ном үргэлжэлүүлһэн Дамдинжапова Галина Дагбаевна» )

                                                                 Бэлдэгшэ: Батомункуева Адиса Могсохоной

                                                                     дунда  һургуулиин 9-дэхи ангиин һурагша

                                                       Хүтэлбэрилэгшэ: Бадмаева Дулма Будадармаевна

буряад хэлэ ба литературын багша

Хаяг: Хэжэнгын аймаг Могсохон тосхон

                                                                  Базаровай гудамжа , 15

                                                                                Ажалай утаһан: 8 (30141)35388

                                                                              Гарай утаһан: 8-914-847-6403

2018 он

Гаршаг

1.     Оролто үгэ

2.     Дамдинжапова Галина Дагбаевнагай намтарһаа

3.     “Угай бэшэгэй” үргэлжэлэл тухай

4.     Түгэсхэл

5.     Хэрэглэгдэһэн литература

Оролто үгэ

Урда сагһаа хойшо элинсэг хулинсаг, эхэ эсэгэмнай үри хүүгэдээ үнэн зүбөөр һургадаг байгаа. Һургаал заабаринуудайнь дунда уг гарбалаа мэдэхэ ябадал ехээр һайшаагдадаг, энэ хэрэгтэ ехэхэн анхаралаа табидаг байһан юм. Хүүгэдэйнгээ хэлэндэ орожо эхилхэдэ, эсэгэнэр болон элинсэгүүдэйнгээ омог, обог, нэрэ алдарые сээжэлдүүлдэг, ямар угтай байһыень ойлгуулдаг байгаа. Буряад хүн бүхэн, адагынь долоон үе, шадаа һаа арбаад үе мэдэхэ ёһотой. «Уг түрэлөө мэдэхэгүй һаа, дүүтэеэ гэрлэжэ болохо, уладайнгаа түүхые мэдэхэгүй һаа, урбагша боложо болохо» гэжэ урданай зон хэлсэдэг байгаа. Угай бэшэг харахада угаа һонин юм.

         Тиимэһээ мүнөө үедэ олон зон, өөрынгөө угаар һонирхожо, угаа мэдэхэеэ Цырен-Намжил Очировай “Угай бэшэг” номые харахаяа холоһоо ерэдэг. Энэ ехэ хэрэгыень орхингүй дамжуулха хэрэгтэй. Иимэ ажал ябуулһан Могсохон нютагта ажаһууһан Дамдинжапова Галина Дагбаевна болоно.

Дамдинжапова Галина Дагбаевна

         Галина Дагбаевна Могсохоной Тураасгай гэжэ һуурида 1940 ондо түрэһэн юм. Тураасгайда 4 класс дүүргэһэнэй удаа, Могсохондо 7 класс дүүргэһэн байна. Тиигээд булта иишэ тиишээ таража 8-10 классуудта һурадаг байһан гээшэ. Тиимиһээ Яруунын аймагай Нарһата тосхондо 8 класс дүүргээд, 9,10 класста Улаан-Үдын 1–дэхи интернат һургуулида һуража гараһан байна.

1961-1965 онуудта Буряадай гүрэнэй багшанарай дээдэ һургуулиин физико- математическа факультедтэ орожо, тоо бодолгын багша боложо гараһан байна. 1965 онһоо хойшо Могсохон нютагайнгаа түрэл һургуулида 29 жэлэй туршада тоо бодолгын багшаар хүдэлжэ, наһанайнгаа амаралтада гараһан байна. Хүдэлжэ байха үедөө 3 выпуск гаргаа. Дээдэ һургуулида һуража байха үедөө Галданов Жигмитдоржо Батомункуевичтай гэрлэжэ, 3 хүбүүтэй, 3 басагатай болоһон байна.

         Ажал хүдэлмэри хэжэ, үхибүүдээ үндылгэжэ байтарынь, 1974 ондо 34 наһатайдаа эжэл нүхэрөө гээһэн байна.

Эсэгэһээ гээгдэһэн багахан наһандаа

Эрхэ тангилхан зургаан хүүгэдни,

Эртын хюрууда бээрэһэн сэсэгтэл

Эшэнгүй нулимсаяа аршан ябаал.

Баясанаб шамдаа, нарата дэлхэймни,

Барюулаалши намда эхын жаргал.

Даараха бээрэхые хэды үзөөшье һаа,

 Дурданаб һайн һайханаар үе сагаа.

         Хүндэ хүшэр сагай тохеолдоод байхада, үхибүүдтээ һамааржа энэ сагаа бараалһан байна. Өөрынгөө бэрхэдэ, бэеынгээ шангада 6 үхибүүдээ бултыень гарынь ганзагада, хүлыень дүрөөдэ хүргэжэ, дээдэ һургуули дүргүүлжэ, эрдэмтэй номтой болгоһон байна.

Сагаа миин үнгэргэдэггүй һэн. Бээлэйһээ эхилээд юумэ хадхажал, оёжол һуудаг, маани мэгзэмээ уншаха, шүлэгөө бэшэдэг һэн.

Түрэшье болог, хуримшье болог

Тон лэ гансаараа, яахыншье аргагүй.

Албанда үдэшэхэш нэгыень

Эрдэмэй зүргөөр- нүгөөдыень,

Ажабайдалай амтые мэдэрһэй даа гээд

Аниргүйхэн сэдьхэлдээ шэбшэхэш.

                                      Гансаараа үлэхэ хүнэй хубида

Хүртөө бэлэйб гушан дүрбэндөө

Хахасан ошоһон инагайм шарай

       Унтарһаар унтаржа мартагдаа юм гү?

Үнгэрһэн ошоһон сагай сууряан

Һалхин мэтээр дэгдэн ошоо гү?

“Үхибүүдни ерэхэл даа” гэжэ хулеэн

Манатаһан нюдэмни уһатана гээшэ гү?

                                    Үеын үедэ угаа залгагшад

   “Үйлын үриһөө холодон ябаһай” гээд

Оршолон дайдаһаа халихаһаа урид

                                    Буян лэ хэһээб гэжэл һананаб....

Иимэ шүлэгүүдэйнь мүрөөр олоной хэрэгтэ оролдожо, буян эдлэжэ хэһэн хэрэгүүдэйнь нэгэ ажал тухайнь хөөрэхэеэ һананаб.

Цырен –Намжил Очировай бэшэһэн “Угай бэшэг”гэһэн

номой үргэлжэлэл тухай

         Цырен-Намжил Очировай бэшэһэн “Угай бэшэг” гэһэн гар бэшэмэл номыень үргэлжэлүүлэн 2012 ондо Галина Дагбаевна бэшэһэн байна. Энэ ном тухайнь таанадта хөөрэхэеэ һананаб.

Энэ номой түрүүшын хуудаһанда Цырен-Намжил Очировай намтар ба хэһэн ажал тухайнь бэшэнхэй. Тиигээд музей, тэрэнэй экспонадууд тухай шэнжэлгэ хэжэ конференцидэ хабаадаһан үхибүүдэй үрэ дүнгүүд тухай орууланхай.

         Һүүлдэнь гаршаг болоно. Удаадахи хуудаһандань 2011 ондо мүндэлһэн “Ганжуурай хүрдэ”тухай үгэ бэшэнхэй. Тэрээн соогоо хайшан гэжэ хэнэй оролдолгоор бүтөөб, өөрынгөө хубитые оруулһан хүнүүдэй нэрэ орууланхай.

         1-дэхи дугаарта “Хори буряадууд хаанаһаа эхитэйб?” гэһэн домог үгтэнхэй.

4-дэхи дугаарта “Урдахи үеын ламанар”гэһэн гаршаг доро Могсохон нютагһаа гарбалтай хубараг, ламанарай нэрэнүүд.

         Саашаа угай бэшэгэй үргэлжэлэл эхилнэ. Эндэ 59 угай таһардаһан оронхой болоно. “Алгы худайнар” соо хэд ороноб гэхэдэ:

1.Галданов Жигмэд, Жамба,Вандановтан

2. Дашын Анчин, Гутаб, Базаржабай Гүнсэн

3. Сагаадайтан, Чимитдашиев Цыденбал, Чингис г.м. саашаа үргэлжэлнэ.

Жэшээнь: энэ угаа үргэлжэлүүлэн харахада, мүнөө байһан жаахан үхибүүдэйнь нэрэ, хэн хэды үхибүүтэйб гэжэ тэмдэглэнхэй.

          Һүүлшын хуудаһан дээгүүрМогсохоной дунда һургуулида хүдэлһэн бүхы багшанар ба тэдэнэй нэрэ зэргэнүүд.Совхоз байха үедэ ехэ амжалта туйлажа, нэрэ зэргэ, орден, медальда хүртэһэн зонууд тухай. Тиихэдэнь баһа медицинскэ, соелой, спортын талаар, полициин ажалшадай нэрэ зэргэнүүд оронхой.

Түгэсхэл

         Энэ ехэ ажалайнь бүтээлые харахадаа, ямар ехэ оролдолго, хэрэгтэйб даа. Эндэ ороһон хамаг материалнуудые нэгэ газарһаа абаа бэшэ, харин газар бүри ябажа хүнтэй уулзажа, һурагшалжа ябаһан хэрэг ха юм. Иимэ эдэбхитэй, урагшаа һанаатай, зоной түлөө оролдожо ябадаг эжынэрээрээ ехэ омогорхоноб.

Хэһэн, бүтээһэн хэрэгынь уг залган дамжажа, залуу үетэндэ ехэ туһа боложо үхэ ха юм. Галина Дагбаевнагай  нэрэ мүнхэржэ, үеһөө үедэ иимэ хүн энэ угай бэшэг үргэлжэлүүлжэ бэшээ ха юм гэжэ хүн мэдэжэ ябаха болоно.

Хэрэглэгдэһэн литература

1.     “Буряад үнэн” 2010 оной мартын 25

2.     Дамдинжапова Галина Дагбаевна “Угай бэшэгэй”  үргэлжэлэл

3.     Цырен- Намжил Очировай “Угай бэшэг”

Мэдээсэл үгэгшэ:

Дамдинжапова Галина Дагбаевнагай бага хүбүүн Галданов Раднажаб Жигмитдоржиевич, 47 наһатай, Могсохон нютагта ажаһуугша.