Муниципальное
бюджетное учреждение
дополнительного
профессионального образования
«Информационно-методический центр»
Современный урок по ФГОС
крымскотатарского
языка и литературы
Симферополь
2018г.
Сборник утвержден
на Методическом совете
МБУ
ДПО «ИМЦ»
пр. № 1 от 02.02.2018
Сборник печатается в авторской редакции.
Современный
урок по ФГОС крымскотатарского языка и литературы. (Земаневий Къырымтатар
тили ве эдебияты дерси ФГОС боюнджа.(из опыта работы)). / - Сост.
Эмирсалиева С.Э.Симферополь, 2018г.- 68с.
Оглавление
КИРИШ... 4
Къырымтатар тили
«Къыш-йыл мевсими», 1 сыныф. 6
Къырымтатар тили
"Мейвалар", 2 сыныф. 12
Къырымтатар эдебияты А.
Одабаш «Кузь айында», 3 сыныф. 16
Къырымтатар эдебияты
«Айванлар озь явруларыны насыл тербие этелер», 4 сыныф 24
Къырымтатар тили «Джыныс
ве хас исимлер», 4 сыныф. 28
Къырымтатар эдебияты
Мамут Дибагъ «Балкъуртлар», 5 сыныф. 30
Къырымтатар эдебияты
Айдер Османнынъ аяты ве иджады. «Балалар эви янында» икяеси.1 баб, 5 сыныф. 34
Къырымтатар эдебияты
«Метиннинъ чешитлери. Метиннинъ мевзу ве мундериджеси», 5 сыныф. 39
Къырымтатар тили
«Исим», 6 сыныф. 43
Къырымтатар эдебияты
«Айдер Османнынъ аяты ве иджады. «Аметнинъ козьяшлары» эсери. Халкъымызнынъ
сюргюнликте аджыныкълы алы»,
7 сыныф. 51
Къырымтатар эдебияты
«Умер Ипчининъ омюр ёлу ве иджады. «Зейнеп тизе» икяесинде биринджи джиан
дженкнинъ акъибетлери», 8 сыныф. 58
Къырымтатар тили
«Тамамлайыджы табили муреккеп джумлелер»,
9 сыныф. 64
Къулланылгъан эдебият: 68
КИРИШ
Сонъки йыллар девамында земаневий окъутувгъа
баягъы денъишмелер кирсетильди. Оджалар алдында айны макъсатлар къоюлды: насыл
этип огретмек? Нени огретмек? Не ичюн огретмек? Земаневий яшайышта талебелерге
нисбетен талаплар арта. Къырымтатар тили ве эдебияты оджасы огюнде тургъан
вазифелерни беджермек ичюн фаалиетини янъы мундеридже ве денъишмелернен
толдурмакътыр, токътамадан озь устюнде чалышмакъ, методик севиесини арттырмакъ.
Оджанынъ вазифеси- талебенинъ иш фааллигини инкишаф этюв ёлунен, мустакъиль,
сербест, мувафакъиетли, эр тарафлама бильгили инсанны шекиллендирмектир. Бу
вазифелерни чезмек ичюн земаневий дерснинъ мундериджесини де янъы бир усуллар
ве шекиллернен толдурмакъ керектир.
Земаневий дерс
насыл олмалы? Насыл этип талебелерде меракъ догъурмакъ, эеджанланув, раатсызланув,
айретленюв дуйгъуларыны уяндыртмакъ? Окъутувнынъ фааль усуллары талебелернинъ
бильги алув фаалиетини рагъбетлендирир. Олар арасында: диалог, фикирнен
пайлашув, оюн, эр бир талебеге мустакъиллик, тешеббюслик къабилиетлерини
шекиллендирмеге имкян берелер.
ФГОС дерске насыл
талаплар къоя?
Дерснинъ мундериджеси чокъ факторларнен багълы:
предмет, осьме талебелер группасы, дерс чешитинен ве иляхре. Амма дерс конспектини
тертип этювде эсас принципи умумий олмалы. Русие мектеплери ФГОС-къа кечкенинен
окъув усул стандарты систем-арекет янашмасы янъы несильнинъ темели олды.Окъув
процесси ойле къурулмакъ лязим ки, талебелерде шахсий ве умум медений
нетиджелер иришмелерини теминлемек, окъувгъа алышкъанлыгъыны инкишаф этмек. Эписи
олып булар оджадан дерсни саватлы(грамотно) тизмекни талап эте. Дерсни тертип
этюв эсас талаплары « Окъув назирлигинде ве РФ илимнинъ 29 ноябрь 2010с. №
03-339 мектюбинде» язылгъан.
·
Дерснинъ
усуллары, макъсатлары, меселелери талебелернинъ яшына ве дерс мевзусына
келишмек кереклер;
·
Макъсат
ве меселелер иришмели ве конкрет уюштырылмалы;
·
Мевзуны
огренмек ичюн мотивация барлыгъы;
·
Дерснинъ
кетишаты къоюлгъан меселелер ве макъсатларгъа иришмеси ве ярдымджы олып
япылмасы.
Бойлеликнен,макъсатларнвнъ
джедвелини бельгилев ве оларнынъ алышкъанлыгъы, дерс конспектини тертип этювде
иришмеге чаре бере.
Дерснинъ планы
1.Дерс мевзусы.
2. Дерс макъсатлары. Макъсатлар дерсни не ичюн отькерильгенини ве
талебелерге не береджегини бельгилей.
3. Планлаштырув
меселелери.
Бу болюкте минимал такъым бильги ве мерафет косьтериле, дерснинъ сонъунда
талебелер айны бильгилерни алмакъ кереклер.
4. Дернинъ чешити ве
шекили. Оджа
дерс насыл чешитке аит олгъаныны (танышув, пекитюв, контроль ве иляхре) ве
насыл шекильде кечириледжегини (лекция, оюн, субет ве иляхре) бельгилей.
5. Дерс кетишаты. Бу болюк энъ объёмлы ве эмеклидир. Дерс
элементине келишкен аст мадделерни кирьсете (селямлашув, сорав, эв вазифесини
тешкерюв ве иляхре). Олар эписи адланмакъ керек ве эр къысымгъа оджа вакъыт
айыра.
6. Дерснинъ методик
теминленюви.
Оджа
дерсте нелер ишлеткенини косьтере (китап, харита, даркъатув мальземе, алет,
техникий васталар ве иляхре.)
Актив усуллар окъутув технологиясы
Актив
усуллар окъув технологиясы адий ве айны вакъытта эффективли педагогик алети
косьтериле(ола), эр бир дерсте окъутув, тербиелев, инкишаф ве социаль системли
беджерювге изин бере, ФГОС ерине кетире. Актив окъув усуллары буюк бильги
арттырыджы мотивация иле талебелернинъ актив ве результатив окъув фаалиетини
теминлей, оджанынъ ишини меракълы, иджадий, окъывны исе семерели ве кейфиетли
япа.
Актив
усул окъув технологиясы иле азырлангъан, аньаневий ве семерели усулларнен
тизильген дерс конспектлери тевсие этиле.
Эмирсалиева
С.Э.методист МБУ ДПО «ИМЦ»
Меджитова Зарема Серверовна
башлангъыч сыныф оджасы
МБУМ «44-санлы мектеп»
Мевзу:
Макъсатлар:
-
талебелернинъ йыл мевсимлери акъкъында бильгилерини теренлештирмеге; - кийик айванларнынъ
къыш кечиргенлери акъкъында малюмат бермеге;
Универсаль
окъув арекетлерининъ шекиллендирмек.
1)Шахсий
нетиджелер :талебелернинъ ахлякъий чизгилерини шекиллендирмеге, бильги мотивациясыны
фааллештирмек.
2)Мерифет
: талебелер бильги макъсатларыны озьлери анълаталар; берильген метинлерден керекли
малюматны къыдырып тапалар;
3)
Коммуникатив :талебелер озь ара субетлешип нетиджелерге келелер.
4)
Регулятив : планлаштырув, макъсат къоюв, контроль этюв.
Донатма:
проетор, бильгисаяр тахтасы; бильгисаяр; дерслик , къырымтатартилинден карточкалар.
Дерснинъ
кетишаты:
1.Тешкилий
муит.Оджанынъ сёзю.
Эвде
отурып оламайым,
Мектепке
аман –аман ашыкъам.
Озь
акъыллы талебелеримнен,
Тездже
корюшмеге азырланам.
-Селям
алейкум,балалар!
-Биз
шимди сизлернен бир оюн ойнаджакъмыз.
2.Бильги
фааллештирюв вакъыты. (Активизация знаний)
Оджа
талебелернен суаль –джевап оюныны ойнай. Оюн топнен алып барыла. Талебе догъру джевап
берсе, оджа топны онъа ташлай. Не къадар чокъ догъру джевап берсе, о къадар чокъ«Машалла»
баасы къазанмакъ чареси бар.
Суаллер:
Не
къадар йыл мевсимлерини билесинъиз? (кузь,къыш,баарь,яз)
Эр
бир йыл мевсимининъ аляметлерини айтынъыз?
(Язда
авасы къыза, куньлер узана, кунеш юксекче котериле)
(Кузьде
авасы сувукълаша, куньлер къыскъара, тереклерден сары япракълар тюшелер)
(Баарьде
кунеш парылдай, тереклер чечек ачалар,куньлер узаналар)
(Къышта къар ягъа,авасы аязлы ве сувукъ ола.)
3.Мотивация
къоюлывы.
Оджа
шиир окъуй:
Аязлы
ава олгъан,
Балаларнынъ
янакълары къызаргъан,
Олар
турмадан ойнай ,
Къар
чанъгъытып чапкъалай.
Айтынъыз, балалар, насыл йыл мевсими акъкъында шиирде айтыла?
(Къыш
мевсими акъкъында айтыла)
Я
, бугунь айнынъ къачынджы саны?
(Бугунь
къышнынъ биринджи куню)
Келинъиз,
талебелер, бугуньки дерснинъ мевзусыны бельгилейик.
«Къыш
йыл мевсим»лаф юрсетеджемиз.
Буюрынъыз
,дерс макъсадларымызны да тайинлейик.
Биринджиден
бугуньки мевзумызнен багълы янъы сёзлерини кечмек.
Къыш
йы лмевсими не вакъыт келе?
Насыл
айлардан ибарет?
Къышнынъ
аляметлерини терендже огренеджемиз?
Къушлар,
боджеклер ве кийик айванлары къышны насыл кечирелер?
Адамлар
къышнынъ файдасыны ве зарарыны насыл дуялар?
4.Лугъат
иши:
Къар
ягъувы-снегопад
Аяз-мороз
Къар
обасы-сугроб
Къар-снег
Къар
данелери-снежинки
Къар
топу-снежки
къарбаба-
снеговик
къарбораны-метель
гололёд-бузлыкъ
изморозь-бузлавукъ
Келинъиз,
лугъатларда язайыкъ.
5.Беден
тербиелев дакъикъасы.
Пармакъ
оюны.
Баш
пармагъым къартбаба,
Ишарет
къартана.
Орта
пармакъ бу баба,
Юзюк
такъкъан бу ана.
Чинатий
пармакъ-бу мен,
Будыр-меним
аилем.
6.Янъы
мевзуны анълатмасы:
Бир
йылда дёрт йыл мевсими бар.
Эр
бир йыл мевсимининъ озь невбетинен бар. Къыш кузьден сонъ келе. Къыш учь айдан ибарет:
декабрь, январь ве февраль. Къышта авасы сувый, кунеш алчакъча тюше.
Кунеш
якъын парылдагъаны ичюн,авасы къызмай. Къышта куньлер къыскъара, кузьнинъ булутлы
ве ягъмурлы авасы, кунешли, къарлы ве аязлы табиат чырайына денъише. Балалар бойле
аваны пек бегенелер, олар къар топу ойнайлар, аяз баба ясайлар, чанада таялар.
Балалар къыш авасы кельгенде баягъы зевкъланалар.
Базы
буюклеримиз де, къышны пек севелер. Не ичюн ?Чюнки тарлалар, зв дамлары,
азбарлар, тереклер беяз макъатнен орьтюльген ,бойле манзара эписини айретте къалдыра.
Ондан
да гъайры къарлар ириселер олар бизим голлеримизни, озенлеримизни,
къуюларымызны сувгъа толдуралар. Табиатнынъ бойле тарафы инсанларгъа пек
файдалыдыр, чюнки биз сувсыз къалмаджакъмыз. Лякин чокъусы алларда къышта адамлар
къалын кийинмейип сувукъланалар, афталар девамында тедавийленелер. Бойле
сагълыкълары зайыфча олгъан адамлар, бутюн къыш бузлап юрелер.
Акъкъында
лаф юрсетсек ,олар бири-биринден къыш кечиргенлеринен айырыла. Узун ве гурь юнли
айванлар бутюн къыш юрелер. Лякин къыскъа юнли айванлар къобаларыны эвельден азырлап,
къышнынъ юкъусына кетелер.
7.Беден
тербиелев дакъикъасы
Эллер
бельде, омузларда.
Сонъ
котерем йылдызларгъа,
Шап-шап
шапылдайым,
Сонъра
къайтарма ойнайым.
8.
Нетиджелев: Демек, къыш кузьден сонъ келе. Кунеш парылдай лякин къыздырмай.
Къар чокъча ягъса, балаларгъа къуванч, буюклерге сув проблеми чезиле. Къышта яхшы
кийинмесенъ хасталанырсынъ.
9.Пекитюв:
Балалар
алты группагъа болюнелер, вазифелернен конвертлер дагъытыла.
Биринджи
конверте, эки йыл мевсимнинъ кузь ве къышнынъ аляметлери:
Кузь
Къыш
Сары
япракълар Къарягъа
Ягъмурягъа
Къартопу
Ель
уфюре Кунеш парылдай
Йылдырым
йылтырай Авасы аязлы ола
Авасы
булутлы ола Тереклер беяз макъатнен орьтюльген
Экинджи
конверте:
Баарь
Яз
Авасы
къыза Авасы сыджакъ ола
Тереклер
чечеклер ачалар Мейвалар пишелер
Куньлер
узунланалар Кунеш юксек котериле
Учюнджи
конверт:
Баарь
Къыш
Авасы
къыза Къар ягъа
Тереклер
чечеклер ачалар Къартопу ойнаймыз
Кунеш
парылдай Тереклер беяз макъатнен орьтюльген
Дёртюнджи
конверт:
Кузь
Яз
Сары
япракълар Авасы сыджакъ ола
Ягъмур
ягъа Мейвалар пишелер
Ель
уфюре Кунеш юксек котериле
Авасы
булутлы ола
Бешинджи
конверт:
Баарь
Яз
Авасы
къыза Авасы сыджакъ ола
Тереклер
чечеклер ачалар Мейвалар пишелер
Куньлер
узунланалар Кунеш юксек котериле
Алтынджы
конверт:
Кузь
Къыш
Авасы
булутлы ола Къар ягъа
Сары
япракълар Къартопу ойнаймыз
Ель
уфюре Тереклер беяз макъатнен орьтюльген
Балар
группаларда чалышып, эр бир йыл мевсимимне келишкен аляметлерини тапып,
тизелер. Энъ тез ве догъру тизген группанынъ талебелери «Машалла» къазаналар.
Бираз
хата олса да, амма тырышкъан балаларгъа «Яхшы» къоюла.
10.Рефлексия.
Бугуньки
дерсте насыл мевзуны кечтик?
Насыл
янъы сёзлерини бильдик?
Дерснинъ
насыл къысымыны бегендик?
Дерснинъ
насыл къысымы агъырджа анълашылды?
11.Нетиджелев:
Дерсимизнинъ
мевзусыны айтынъыз.
Йыл
мевсимлери.Къыш.
Макъсатларымызгъа
еттик.
Дикъкъатынъыз
ичюн чокъ сагъ олунъыз!
Люманова Диана Шевкетовна,
къырымтатар тили ве эдебияты
оджасы
МБУМ «10-санлы мектеп-гимназиясы»
Мевзу:
Дерс
чешити: комбинирлев дерси.
Макъсадлар:
-
талебелерге мейвалар акъкъында малюмат берюв;
-
оларнынъ мустакъиль чалышув къабилиетини, озь фикирини беян этюв
алышкъанлыгъыны инкишаф эттирюв;
-
талебелернинъ сёз байлыгъыны янъы сёзлернен зенгинлештирюв;
-
оларнынъ нутукъларыны инкишаф эттирюв;
-
анна тилимизге ве тувгъан эдебиятымызгъа севги ашлав.
Донатма:
«Къырымтатар тили. 1 сыныф» (Асанова Л.Н.);джедвель
«Мейвалар»;мейвалар акъкъында шиирлер (С.М.Усеинов «Мейва ве чечеклер»);
ресимлер;«Арманчыкъ» меджмуасы;даркъатма материаллары: "Кийик
айванлар" (булмача толдурув), басылгъан "лугъатчыкълар", "МЕЙВА"(булмача
тизмек ичюн); "ЛОТО" оюны (Л.Н.Асанова);техник васталары.
Дерснинъ
кетишаты :
I.
Тешкилий къысым.
1.1.
Селямлашув:
Оджа:«Селям
алейкум, талебелер!»
(Селям
алейкум, оджа!)
Бераберликте
шиир окъула:
«Селям
алейкум демек
Озь
борджунъны одемек,
Тербиели
балалар
Селям
бере, алалар!»
1.2.
Субет:
Оджа:
«Шимди биз де насыл дерс?»
(Къырымтатар
тили дерси)
Оджа:
«Я не ичюн сиз къырымтатар тилини огренесинъиз?»
("Бизг
еокъумакъ керек,
Динълемек,
язмакъ керек,
Анатилини
огренип,
Яхшы
лаф этмек керек!")
Оджа:
«Балалар, «смайлик» ярдымынен озь кейфиетини косьтеринъиз».
Талебелер
«смайлик»лерни котерелер ве тасдыкълайлар.
II.
Фонетик дакъикъасы.
«Джа-джа-джа
Сыныфкъакирдиоджа,
Гъа-гъа-гъа-гъа,
Агъамкельдиярдымгъа!
нъа-нъа-нъа-нъа,
Бахшышкетирдисанъа!
Къа-къа-къа-къа,
отурдыкъушлароткъа!»(Ягьяева
Л.С.)
Талебелер
дж,гъ,къ, нъ арифлерни догъру телляфуз этмеге
огренелер.
III.
Эв вазифесини тешкерюв.
3.1.
Проектлер усулы.
Талебелер
айванлар акъкъында шиирлерни(«Арманчыкъ»тан ве башкъа бала эдебиятындан
тапылгъан) эзберден айталар ве азырлангъан фото ресимлерни такъдим этелер.
Талебелер
сыныфдашларынынъ иджадий ишлерине къыймет кеселер.
3.2.
Группалард аиш.
Булмача"Кийик
айванлар" (Н.Сеитмамутов, «Арманчыкъ»).
IV.
Дерс макъсадларыны бельгилев.
3
сыныф талебелери "мейвалар" эмблемалары иле (башларында) сыныфкъа кирелер,
селямлашалар.
Талебелер
оларны"Хош кельдинъиз!"сёзлеринен къаршылайлар.
Мусафирлер
мейвалар акъкъында шиирлер эзберден окъуйлар (С.М.Усеинов «Мейва ве чечеклер»):
1
талебе:
«Меним
адым татлы АРМУТ,
Армутлыкътыр
эвимиз,
Кельсен,
Мамут, узь де аша
Бал
киби эр биримиз»
2
талебе:
«Меним
адым КЪЫЗЫЛЧЫКЪ,
Чюнки
ренким къызылчыкъ.
Мени
джый да татлы яп,
Сонъ
чайгъа къой, яда къап»
3
талебе:
«Къырымнынъ
ШЕФТАЛИси,
Сап-сары
эр бириси.
Эм
леззетли, эм ири,
Бираз
тюклю териси»
4
талебе:
«Насыл
мейвагъа бакъып,
Дерлер:
«Бакъынъ, бу– КЪАЙСЫ!»
Оны
джыйып къуруталар
Сонъ
ондан хошаф япалар»
5
талебе… 6 талебе…
Оджа:
«Балалар, сиз энди бизим мусафирлеримизни таныдынъызмы?»
(Эльбет!
Олар -МЕЙВАЛАР!).
Оджа:
«Догъру! Демек, бугуньки дерснинъ мевзусы - "Мейвалар".
V.
Янъы мевзу боюнджа иш.
5.1.
Янъы лексиканы кирсетюв.
Оджа:«Бугуньки
саныны ким манъа хатырлатыр? Бугунь "..."» (…)
Оджа:
«Энди, дефтерлеринъизни ачынъыз ве бугуньки саныны ве дерс мевзусыны язынъыз».
Талебелер
дефтерлерде язалар.
Оджа
шиирни окъуй:
"Багъчаларда
чокъ мейва бар,
Оларны
сизге айтайым:
Алма,
армут, вишне, нар,
Къайсы,
джилек, шефтали"
Эвельден
азырлангъан шиир тахтагъа асыла.
"Мейвалар"
(3 сыныф талебелери) компьютерде басылгъан "лугъатчыкълар"
Талебелерге
берип, отуралар.
Лугъат
иши(янъы
сёзлер тахтада асылгъан, талебелер эвельден басылгъан «лугъатчыкъларны»лугъат дефтерлерине
япыштыралар):
Алма
– яблоко
Армут
– груша
Къайсы
– абрикос
Нар
– гранат
Шефтали
– персик
Вишне
– вишня
Кираз
– черешня…
Янъы
сёзлерни башта оджа окъуй, сонъ талебелер текрарлайлар.
5.2."Раатлыкъ
дакъикъасы" ("Оба-оба алмалар...").
VI.
Пекитюв.
6.1.
Масалнен ишлев.
Оджа:
«Текаран раатландынъыз, энди девам этейик. Тахтагъа бакъынъыз, балалар (ресимлер
косьтерип, янъы сёзлер айта, талебелер берабер текрарлайлар).Энди сизлерге бир алмачыкъ
акъкъында масалныт еклиф этмеге истейим: бу ресимлерге келишкен джумлелерни тапып,
масалны догъру тертипте тизинъиз ве окъунъыз:
1.
Кузь кельди. Багъчада бир алманынъ устюнде алмалар къызарды. Оларнынъ арасында
ал янакълы кучюк алма да пишти.
2.
…
3.
…
Масалдан
сонъ субет кечириле.
Оджа:
«Энди даа бир "алмачыкъ"асамыз»("Янъы мевзу").
6.2.Тахтада
иш.
"Лото"
оюны(ресимлерге мейваларнынъ адларыны къоймакъ
керек).
VII.
Мустакъиль иш.
"МЕЙВА"
сёзюнен булмача тизюв(мейваларнынъ адларыны къулланып).
VIII.
Нетиджелев.
Оджа:
«Сиз бугунь нелер акъкъында янъы бильгилер алдынъыз?Дерсни
бегендинъизми?»(…)
Оджа:
«Сиз бугунь яхшы чалыштынъыз! Мен бегендим! Энди сиз
озюнъизге де ренкли "баа" къоюнъыз: къырмызы, сары я да ешиль
(тахтадаки ренкли"учь фенер"ярдымы
иле)».
Талебелер
косьтерелер.
Оджа:
«Эвге вазифе: янъы сёзлерни эзберлемек, мейвалар акъкъында
бир тапмаджа боюнджа ресим япмакъ. Дерсимиз сонъуна етти. Сагълыкънен барынъыз!»
(Сагълыкънен
къалынъыз!)
Бориева Эльвира Мустафаевна
башлангъыч сыныф оджасы
МБУМ «Э.Шемьи-заде адына 42-санлы
мектеп»
Мевзу:
Макъсат: талебелерни
А. Одабашнынъ кузь акъкъында эсеринен таныш этмек;
Ифадели окъувыны
инкишаф этмек, пейзаж лирикасыны къабул этип талиль этмекни огретмек; къырымтатар
медениетине, Ватанына музыкаль ве эдебий эсерлернинъ, догъгъан ернинъ манзаралары
ярдымынен севги ашламакъ.
Меселелер:
Предмет:
- талебелерни А. Одабашнынъ «Кузь айында» шииринен таныштырмакъ;
- шиир метинини талиль этмекни огретмек, эр бир сёзюне дикъкъатлы олмакъны анълатмакъ;
Метапредмет:
- тиль къанунларына коре монолог ве диалог нутугъыны бильмек;
- озь чыкъышыны планлаштырмакъ;
- группада чалышып нетиджелер чыкъармакъ;
- озь фикирлерини агъзавий метинде шекиллендирмек, башкъаларнынъ лафыны динълемек
ве анъламакъ;
- ифадели окъувны инкишаф этмек;
- талебелернинъ коммуникатив ве нутукъ бильгилерини инкишаф этмек.
Шахсиет:
- тувгъан ерининъ табиатына севги ашламакъ;
- эр-бир сёзнинъ эмиетини ве къыйметини анълатмакъ;
- шиирий нутукънынъ дюльберлигини косьтермек;
- метинни окъугъан сонъ,озь дуйгъуларыны корьсетмек;
Беджериледжек
эсас иши: нетидже чыкъарув, иджаткяр, проблемли.
Усуллар: проблемли
диалог, корьгезмели, амелий вазифе.
Дерснинъ
кечирюв шекиллери: коллектив, группалы,
индивидуаль.
Къулланмалар
ве корьгезмелер:
Талебелерге:
«Фиданчыкъ»дерслиги;
Лугъат
дефтери;
ресимлер-элементлер;
карточкалар.
Оджагъа:
дерске
кузь акъкъында презентация;
мультимедия
техникасы;
плакат.
Педагогик
ишлемелер:
-
проблемли огретюв;
-
шахыскъа ёлланылгъан огретюв;
-
анълатув-корьсетюв огретюви;
-
иш бирлик педагогикасы (бирликте диалог къурув);
-ИКТ
- технология (презентация);
-
сагълыкъ къорув огретюви.
Дерснинъ
кетишаты
|
Дерснинъ
этаплары
|
Оджанынъ
иши
|
Талебелер-нинъ
иши
|
УОА
|
|
1.Тешки-лий
этап.
(1
дакъ.)
Фааль
огренюв муитини яратув.
(2
дакъ)
Макъсат
къоюв
|
-
Селям алейкум! Меним адым Эльвира оджа. Биз берабер бугунь пек меракълы ве файдалы
дерс кечиреджекмиз. Дерсте дикъкъатлы ве актив олунъыз.Козьлеринъизден сиз
пек акъыллы ве актив талебелер олгъанынъызны корем.
«Бизим
тараф»…янъгъырай. Слайд-шоу «Къырымнынъ кузь дюльберликлери».
-Биз
Къырым манзараларыны бакътыкъ.Сиз, бельки де, базы ерлерни таныдынъыз.Бу фотолар
сизде насыл дуйгъулар догъурды? Ресимлерде насыл ренклер чокъ эди? Фотоларда йылнынъ
насыл мевсими эди?Авада насыл денъишмелер ола? Джанлы табиатта насыл денъишмелер
ола? Кузь акъкъында даа не айтып оласынъыз? Кузь айларынынъ адларыны айтынъыз.
-
Демек, бугунь дерсте не акъкъында лаф этеджекмиз?
-
Эр бир акъыллы окъуйыджы бир де бир эсернен таныш олгъанда,озю ичюн янъы бир
шей ача, озь топрагъынынъ кечмиши ве бугуньки алынен таныш ола.Къырымнынъ кузь
ресимлерини бегендинъизми?
Сизлер
бегенгенинъиз киби, юз йыл эвельси къырымнынъ кузь гузеллиги языджы, шаирАбибуллаОдабашны
да эеджансыз къалдырмады. О,кузь акъкъында шиирязды. (Тахтагъаязув) Биз
бугунь бу шиирнен таныш оладжакъмыз. Бундан да гъайры ифадели окъувны огренеджемиз.
Онынъ ичюн бильмеген сёзлеринъизни талиль этеджекмиз. Шаир къуллангъан эдебий
усулларны тапармыз. Ассоциациаларнен чалышармыз ве шиирге келишкен озь ресимимизни
топлармыз.
Тахтада
мевзу: «Кузь айында»
А.
Одабаш.
|
Презентацияны
бакъалар.
Талебелердерснинъ
мевзусы «Кузь»оладжагъыны анълап, айталар.
Кузь
Япракълар
тёкюле, куньлер къыскъара, берекет джыйыла, сувукълар башлана, ягъмурягъа,
туман тюше, ель эсе, къушлар коче, айванлар къышкъа азырлана.
Оджанен
талебелер дерснинъ макъсадыны бельгилейлер.
|
Бильги
алув УОА: Нутукъ фикирлерини тизюв.
Шахсий
УОА:
Оджанен
ве сыныфдашларынен иш бирликте чалышув; макъсад къоюв.
Регулятив
УОА
Макъсатларны
планлаштырув
Коммуникатив
УОА
Оджанен
диалог
|
|
2.Талебелернинъ
бильгиле-рини актуаллештирюв
Иджадий
иш
|
-Огрениледжек
шиирни Абибулла Одабаш язды.
Абибулла
Абдурешид огълу Одабаш
1891 сенеси Алушта
янында Корбек коюнде догъды.Мектепни Къырымда битирип, Истамбулда университете
окъуды. Анда биринджи шиирлерини ве «Алтын ярыкъ» поэмасыны язды.
1917 году Къырымгъа
къайтты, «Ешиль
ада», «Бильги»
журналларыны чыкъарды. Къырым
педагогика институтында дерс берди,
къырымтатар мектеплери ичюн бир-къач дерсликлер язды. 1925 сенесинден Акъмесжитте«Окъув ишлери»
журналы чыкъа, анда Одабаш озюнинъ педагогика, медениет,эдебиятнен багълы макъалелерини,
икяе ве шиирлерини яза.
Бугунь
биз онынъ бир шииринен таныш оладжакъмыз. О,кузьге багъышлангъан. «Кузь
айында»шиири
Шиирнен
танышувымызны меракълы бир вазифеден башлайджакъмыз.Группаларнен отурынъыз.
Бизде учь группа ве шиирде де учь дертлюк бар. Эр группада бир дертлюги кесильмеген,
къалгъанлары исе сатырларгъа кесильген. Сизинъ вазифенъиз: шиирни толусынен топламакъ.
Бунынъ ичюн эр группа бирер талебени башкъа группаларгъа ёллай. Бу талебелер баргъан
группанынъ толу къысымыны акъылында къалдырып озь группасына къайта ве къалгъанларгъа
косьтере. Башлаймыз?)
-
Насылтюшюнесинъиз, «Кузь айында»шиирнитоплаполдынъызмы?Текширейикми ?
Дерслигинъизнинъ
14саифесини ачынъыз, тенъештиринъиз.
Шиирни
оджа окъуй.
Кузь
айында
Алтын
кунеш сакълана
Булутларнынъ
артында,
Коклер
куськюн, ер кульмей,
Кушчыкълар
эп агълана.
Еллер
эсе, дувулдай.
Япракъларны
къувалай.
Къачышсалар
япракълар,
Ель
оларны обалай.
Ачувлангъан
озенлер,
Дагълар
даргъын гурьлейлер.
Буз
булутлар коклерде:
«Ягъмур
келе, къач!»- дейлер.
|
Оджаны
динълейлер, фикир юрьсетелер.
Вазифени
беджерелер.
Балалар
топлагъанынен танышалар.
Озь
ишини китаптаки муэллифни-кинен тенъештире-лер.
|
Бильги
алув УОА:
Мантыкълы
зынджырчыкъ тизмек,бир нетидже чыкъармакъ.
Коммуникатив
УОА:
Оджанен
диалог, агъзавий джумлелер тизюв.
Шахсий
УОА:
Этика
ве тербиевий алып барыш
Регулятив
УОА:
Беджергенине
къыймет кесюв.
|
|
3.Талебелернинъ бильгилерини умумийлештирюв ве системлештирюв
Шиир-нинъ
жанр хусусиет-лерини талиль этюв
Физкульт
дакъикъа.
|
Дерсликнен
иш.
-
А. Одабаш кузь айыны косьтермек ичюн насыл ибарелернен, сёзлернен къуллана?
Алтын
кунеш, коклер куськен, еллер эсе, япракълар къачыша, ачувлангъан озенлер,буз булутлар,
ягъмур келе.
-
Насыл сёзлер сизге таныш дегиль?Оларны лугъат дефтеримизге язып алайыкъ.
Коклер куськен-мугъайгъан, сыткъан;
небо расстроенное.
Даргъын гурьлейлер- обиженно
-
А. Одабаш насыл эдебият усулларыны къуллана?
Кунеш
сакълана, коклер куськюн, ер кульмей, ель къувалай ве обалай, озенлер ачувлангъан,
булутлар дейлер, къушчыкълар эпагълана(джанландыра).
Алтын
кунеш, буз булутлар (метафора).
Энди
кене бу шиирни толусынен озюнъиз окъунъыз.
Юз
ичюн актер мешгъулиетлери.
АР-АР-АР
– сепетте алмалар бар
АН-АН-АН
– ахырда юре сычан
АШ-АШ-АШ
– аннам пишире татар аш.
АЗ-АЗ-АЗ
– энди окъуйыкъ бираз.
Шимди
шиирни даа гузель анъламакъ ичюн би рвазифе беджереджекмиз.
Эр-бир
группанынъ ралесинде ресимлер бар.Оларнынъ ярдымынен шиирнинъ озь къысымынъызны
корьсетеджексинъиз. Бу деталлернен шиирнинъ ресимини топлайджакъмыз. Бу бизим
ассоциатив сырамыз оладжакъ.
-
Кузь ресимини топладыкъ, сёзлернинъ манасыны огрендик, бильмегенлеримизни язып
алдыкъ. Энди исе озюмизни актер киби дуяйыкъ ве шиирни тюрлю шекильд еокъуйыкъ.
Усуллар:
шенъ, аджыныкълы, тааджипли
Кузь
айында
Алтын
кунеш сакълана
Булутларнынъ
артында,(аджыныкълы)
Коклер
куськюн, ер кульмей,
Кушчыкълар
эп агълана.
Еллер
эсе, дувулдай.
Япракъларны
къувалай. (шенъ)
Къачышсалар
япракълар,
Ель
оларны обалай.
Ачувлангъан
озенлер,
Дагълар
даргъын гурьлейлер.(тааджипли)
Буз
булутлар коклерде:
«Ягъмур
келе, къач!»- дейлер.
-
Машаллах! Сиз пек истидатлы балаларсынъыз.
|
Динълейлер,
айталар, чалышалар.
Лугъат
дефтерине язалар
Муэллиф
къуллангъанусулларны тапалар
Озь
чыкъышларыны азырлайлар.
Бири
окъуй-башкъаларыкорьсетип ресимге такъалар.
Талебелер
шиирнинъ озь къысымыны берильген усулда окъуйлар.
|
Бильги
алув УОА: Анълап окъув, талиль этюв, синтез,
тенъештирюв.
Коммуникатив
УОА:
Оджанен
диалог.
Регулятив
УОА:
Бир-бирини
тешкерюв.
|
|
4.Эв
вазифеси
|
Эвге
де иджадий иш бериледжек! Шиирнинъ ифаделио къувына азырланаджакъсынъыз.
«Кузь»мевзусына
багъышлап,китапчыкъ ясанъыз.Бакъынъыз, мына бойле (нумюнелерни косьтермек).
|
|
|
|
5.Дерснинъ нетиджеси. Рефлексия.
|
Биз топлагъан ресимге бакъынъызБугунь не
акъкъында лаф эттик? (Кузь акъкъында)
- Макъсатларымызны беджердикми?
- Насыл иш энъ меракълы олды?
-Къайсы вазифе энъ къыйын эди?
Эр биринъизде учь япрачыкъ бар:
Сары – сиз дерсни пек яхшы анъладынъыз.
Портакъал – яхшы анъладынъыз, амма бираз къыйын
олды.
Ешиль – дерсте сизге пек къыйын олды.
Бу япрачыкъларны терегимизге япыштырынъыз.
Терекнинъ учь далы бар. Эр бири бир группагъа.
Анализ.
Оджанынъ баалары.
|
Динълейлер,
джевап берелер, тенъештирелер, нетиджелер чыкъаралар.
|
Бильги
алув УОА: Бильги макъсатыны бельгилев,
арекетлерининъ,алгъан бильгилерининъ рефлексиясы.
Коммуникатив
УОА:
Динълемеге,
къонушмагъа бильмек
Регулятив
УОА:
Озь
арекетлерине баа къоюв.
|
Ибраимова Лилия Айдеровна
башлангъыч сыныф оджасы
МБУМ «Э.Шемьи-заде адына 42-санлы
мектеп»
Дерснинъ мевзусы:
Къырымтатар эдебияты «Айванлар озь явруларыны насыл
тербие этелер»,4 сыныф
Дерснинъ
макъсады:
1.Балаларны
метиннинъ мундериджесинен таныш этмек.
2.Кийик
айванлар явруларыны насыл тербие эткенлеринен таныштырмакъ.
3.Окъув
техникасыны ве нутукъларыны инкишаф эттирмек.
Дерснинъ
донатмасы:
«Эдебий
окъув» китабы;
Мевзугъа
аит ресимлер;
Булмача
(кийик айванлар);
Эджалар,
сёзлер джедвели.
Джевап
карточкалары.
Дерснинъ
кетишаты:
1.
Тешкилий дакъкъа.
-
Селямлашув.
-
Раледе догъру отурув къаиделери.
Окъув
мешгъулиетлери
«Сокъачыкъ
бою чап» мешгъулиети 
Тахтада
Булмача
«Кийик айванларны билесинъизми?»
Булмача
«Кийик айванларны билесинъизми?» Толдурылгъан
4.
РАЛНАВЙА ЬЗО ЫНЫРАЛУРВЯ ЛЫСАН ЕИБРЕТ РЕЛЕТЭ.
5.
Метиннен чалышув. Окъув усуллары:
а)
оджа окъуй ;
б)
«зынджырчыкъ»усулы;
в)
«буксирде» хорнен;
г)
«сайлама» окъув.
Лугъат:
ЯВРУ-
айван баласы (детёныш)
ИХТИЯРЛЫКЪНЕН
– озь истегинен (по собственной воле)
АКСИНЕ
– наоборот
ГЪЫДА
– еда
БЫЛТЫРКИ
– кечкен сенеден( йылдан) къалма (прошлогодний)
АВ
– охота
МАШАЛЛА,
БАЛАЛАР. Энди раатланайыкъ.
6.
Раатлыкъ дакъкъысы. „Ола – олмай” оюны. (Балалар
туралар)
-
Мен шимди бир шей айтаджам, сиз исе дикъкъатнен динъленъиз. Эгер ойле олса,
сиз башынъызны салланъыз ве эллериънизни къакъынъыз, эгер ойле олмаса -
отурынъыз.
Ана
савут юва.
Тавшан
йымырта къозлай.
Копекнинъ
беш аягъы бар.
Язда
биз пальто ве чызма киемиз.
Буюклер
ве балалар байрамгъа бахшышлар азырлайлар.
Филь
пек юфакъ.
Копек
эт ашай.
Атлар
юрип чибереклер саталар.
Тереклерде
вишнелер пишти.
Аудирлев
1.
Айванлар озь явруларыны насыл тербие этелер?
а)
яхшы б) чешит тюрлю в) тербиелемейлер
2.
Сансар озь явруны не япа?
а)
севе
б)
севмей
в)
козьлери ачылып, юваларындан чыкъып башлагъанларынен, ташлап кете.
3.
Борсукъ насыл ана?
а)
ярамай ана
б)
бир шейге огретмей
в)
козьлери ачылып, осьмеге башлагъандан сонъ, оларны тюрлю къурт-къырмыскъа,
бакъа тутмагъа ве ашамасы мумкюн олгъан тамырларны ерден къазып чыкъармагъа
огрете.
4.
Къашкъырлар явруларыны насыл бакъалар?
а)
бакъмайлар
б)
бирликте бакъалар
в)
ташлап кетелер
5.
Къаплан явруларыны неге огрете?
а)
юкъламагъа
б)
ав усулларыны эки –учь йыл огрете
в)
ашамагъа
Пекитюв.
Группаларда
иш
|
Сансар
|
Борсукъ
|
Къашкъыр
|
Къаплан
|
Бу
сатырлар къайсы метинден алынды? (оюн шекилинде кечириле: оджа масалдан,
метинден, шиирден парчалар окъуй, талебелер джевабыны ве адыны тапалар)
-
Балалар, биз бугунь дерсте не окъудыкъ? Не огрендик? Не чездик? Масал бизни
неге огрете?
-
Кейфинъиз насыл?
Баалав:
Эвге вазифе:
с.134-136, ифадели окъув, суаллерге джевап.
План
тизюв.
Кийик
айванлар акъкъында китапчыкъ япмакъ.
Асанова Фатма Османовна
къырымтатар тили ве эдебияты
оджасы
МДОУ «33-санлы мектеп»
Мевзу:
Къырымтатар
тили «Джыныс ве хас исимлер», 4
сыныф
Макъсат.Талебелерге
джыныс ве хас исимлер акъкъында бильги бермек; талебелернинъ лугъат байлыгъыны кенишлетмек;
анна тилимизге, Ватанымызгъа севги ашламакъ.
Универсаль
окъув фаалиетлери.
Предмет
нетиджелери. Джыныс ве хас исимлери акъкъында малюмат
алмакъ ве бильгилерни аттырмакъ;
Суаллерге
догъру ве толу джевап бермек.
Метапредмет
нетиджелери. Дерснинъ эсас меселесини анъламакъ ве
анълатмакъ; оджанынъ ярдымынен дерс меселесини чезмек.
Шахсиетли
нетиджелер. Озь ишине къыймет кесмек, нетидже чыкъармакъ.
Нутукъ медениетини инкишаф этмек.
Корьгезмелер.
Джедвеллер, ресимлер, Къырымнынъ харитасы,
дерслик, карточкалар.
Дерснинъ
кетишаты
Тешкилий
дакъкъа.Селямлашув. Субет.
-бугунь
айнынъ къачынджы куню?
-бугунь
афтанынъ куню
-афтанынъ
ярынки куню
-тюневин
-//-?
Фааллештирюв.
Оджа.
Бугунь биз Ана Ватанымыз акъкъында субетлешеджекмиз, джевабыны тахтагъа язаджакъмыз.
Бизим
яшагъан улькемизнинъ адыны билесинъизми?
-Къырым
2.
Къырым насыл мемлекетнинъ къысымына кире?
-Русие
3.
Русиенинъ меркезий шеэрининъ ады насыл?
-Москва.
4.
Догъру. Меркез шеэрге пайтахт дейлер. Къырымнынъ пайтахтыны билесинъизми?
-Акъмесджит.
5.
Акъмесджитте насыл озен акъа?
-Къарасув,
Авунда, Альма, Бельбек.
Исимлерге
эмиет бериле. Не ичюн базылары буюк, базылары уфакъ арифнен языла?
-Хас
исимлер буюк арифнен, джыныс исимлер уфакъ арифнен языла.
III.Пекитюв.
Дерсликнен чалышув
С.80.
Къаиделерни окъумакъ.
152-иш.
Джумлелерини дикъкъатнен динъленъиз. Хас исимлерни сол тарафта, джыныс исимлерни
сагъ тарафта язынъыз.
2
талебе тахтада яза.
IV.
Раатлыкъ дакъкъасы.
V.
Лугъат иши.Сёзлерге синоним тапынъыз.
А)
Дервиза-байрам, мукяфат-бахшыш, курешчи-спортчы.
Б)
Инджи-къыйметли таш (джыныс), Инджифе-къызнынъ ады (хас), Шемсие-къызнынъ ады
(хас), шемсие-ягъмурдан сакълагъан алямет (джыныс), Арслан-огълан ады (хас),
арслан-айван чешити.
В)
Ватан сёзюне синонимлер тапмакъ: Ана Юрт, Ульке, Дияр, Иль.
VI.
Пекитюв.Карточкаларнен чалышув.Булмача тизмек.
|
|
С
|
У
|
Д
|
А
|
КЪ
|
|
|
К
|
Е
|
З
|
Л
|
Е
|
В
|
|
|
|
А
|
Л
|
Ь
|
М
|
А
|
|
|
К
|
Е
|
Ф
|
Е
|
|
А
|
КЪ
|
М
|
Е
|
С
|
ДЖ
|
И
|
Т
|
VII.Нетидже
чыкъармакъ.Баалав. Хас исимлер буюк (баш) арифнен языла. Олар адамларнынъ,
шеэрлернинъ,койлернинъ, денъиз-озенлернинъ, дагъларнынъ адларыны ве айванларнынъ
лагъабыны бильдире. Къалгъанлары исе джыныс исимлер, уфакъ арифнен языла.
VIII.
Эв вазифеси. С. 80-къаиделер. 154-мешгъулиет.
Люманова
Шамсия Якубовна
къырымтатар тили ве эдебияты
оджасы
МБУМ «10-санлы мектеп-гимназиясы»
Мевзу:
Окъутув макъсатлары: Муэллиф акъкъында
малюмат берюв;
Эсернен тавсилятлы таныштырув.
Инкишаф этюв макъсатлары:Окъулгъан
эсерге нисбетен озь фикирлерини
Ифаде эттирюв;икяени
агъзавий беян этюв.
Тербиевий макъсатлар:Гонъюльде
мусбет ве менфий дуйгъулаларыны
Пейда эткен сатырларгъа дикъкъат
эттирмек;
Эдебий къараманларнынъ менфий
чизгилерине
Нефрет дуйгъуларыны догъурув,
мусбет
Чизгилерини исе нумюне оларакъ
косьтерюв;
Балкъуртчулыкъ зенаатына авеслик
догъурмакъ.
Дерснинъ чешити:Янъы
бильги алув дерси.
Дерснинъ донатылувы:Языджынынъ
сурети, ресимлер, «Он экилернинъ
хатиреси»
китабы, «Балкъуртларнынъ аяты»- диски, 3 плакат /эвельден язылгъан/, я да
мультимедиа тахтасында тасвирлене: «Яхшы адам дост арттырыр, Яман адам –
душман». Аталар сёзлери)
Дерснинъ кетишаты:
1.Тешкилий
къысым. Селямлашув. Дерске азырлыкъ корюв.
2.Кечильген
мевзуны актуаллештирюв:
Оджа: Сиз «Къуртчу Бекирчик»
эсеринен таныш олдынъыз. Оны бир кере даа козьден кечиринъиз ве сизге таныш олмагъан
сёзлерни тапып, бераберликте терджиме этейик. Талебелер эвде бельгиленген сёзлер
ве сёз бирикмелерни окъуйлар ве изаат бермеге тырышалар.
- Сиз насыл зенаатларны бегенесинъиз?
Не ичюн?
- Бекирчик не ичюн балкъуртчулыкъ
зенаатыны сайлады?
Кимлер бунъа себепчи олды?
- Муэллиф Бекирни мусбет
я да менфий сыма оларакъ яратты?
Фикирлеринъизни исбатланъыз?
3.Янъы
мевзуны мотивлештирюв:
Оджа
«Балкъуртларнынъ аяты» мевзулы дискни косьтере.
-Балалар,
презентацияны бегендинъизми? Не ичюн мен сизге оны
косьтердим?
- Балкъуртларнынъ
аятынен даа да чокъча таныштырмакъ ичюн.
- Бугуньки дерсте
кене де балкъуртлар акъкъында икяе
этеджекмиз…
Оджа: Пек догъру айттынъыз.
4.Янъы
мевзунен ишлев.
…Энди
бу китапкъа дикъкъатнен бакъынъыз.
Оджа «Он
экилернинъ хатырасы» китабыны косьтере
Ватанымызнынъ азатлыгъы
огърунда эляк олгъан он эки къырымтатар языджысы сырасында Мамут Дибагъ да бар.
Бу языджыларнынъ мукъаддес хатырасы тарихта эбедий къаладжакъ.
Бизлер бугунь бу языджынынъ
«Балкъуртлар» икяесинен таныш оладжакъмыз.
Мультимедиа
тахтасында: МамутДибагъ 1905 – 1942 сс. «Концерт», «Ферат»,«Балкъуртлар».
Оджа: МамутДибагъ озюнинъ
эсерлеринде къырымтатар халкъынынъ омюрини, эмегини, койлерде олып кечкен эйи
денъишмелерини меракълы шекильде косьтерди. О, ватанпервер, мераметли,бильгиге,
окъувгъа авес, халкъына садыкъ инсанларнынъ
образларыны яратты.
Озю де ойле адамлардан бири эди.Мамут Дибагъ 1905 сенеси Багъчасарайда догъды.
О, чокъ йыллар матбуат ишлеринде чалышты. 1938 сенеси
илян этильген эдебий
конкурста Мамут Дибагънынъ «Концерт» икяеси экинджи ерни алгъан эди. Бугунь бизлер
онынъ «Балкъуртлар» икяесини талиль этеджекмиз. «Балкъуртлар» икяесинде тынч аят
левхасы косьтериле.М.Дибагъ балкъуртларнынъ башына тюшкен чешит белялар ве алекетлер
акъкъында икя еэте. Саран ве ачкозь къаравул балкъуртларгъа хиянетлик япа,
оларны къышта ач къалдыра, хорлай аджыныкълы алгъа къоя. Балкъуртлар дагъда да
беляларгъа огърайлар. Бахытларына, оларгъа мераметли адам, къуртчу Амет акъай раст
келе ве оларны къуртара.
Оджа икяе эткенде,
талебелер метиннинъ мундереджесине козьташлайлар
ЛУГЪАТ
иши: Сёзлернинъ изаатыны берюв/: Азатлыкъ,
аманетишти, джанавар, джекирди, пек океленди, саран, теляш къопты,терек къувушы,
эли бармады…
БЕДЕН ТЕРБИЕ
дакъикъасы.
КОЗЬЛЕР ичюн мешгъулиетлер.
5.Пекитюв.
Чифтлешип ишлев.
Эр бир талебе чифтине
метинден парча бериле. Бу парчаларгъа бирер джумлели серлева къоймакъ керек.
Невбетнен чыкъып, тахтагъа язалар. Нетиджеде – план ола.
1.Топал къаравулнынъ
арекетлери.
2.Балкъуртлар ормангъа
учып кетелер.
3.Балкъуртлар белягъа
огърайлар.
4.Балабан аюв окелене.
5.Кузь.
Балкъуртларнынъ алы агъырлашты.
6.Амет акъай ярдымгъа
келип етишти.
Талебелер плангъа эсасланып,
эсерни икяе этелер.
Сонъра исе эпиграф
ичюн алынгъан аталар сёзлерини талиль этелер.
Аяттан мисаллер
кетириле…
6.Проблем
суаль. Не ичюн о заманда яшагъан бу эки языджы-
Абляким Ильмий ве Мамут
Дибагъ- балкъуртчулыкъ зенааты акъкъында икяе этелер?
«Нокътаий назарны
тут!» («Займи позицию!») усулындан файдаланамыз: оджа суалини илян эте ве эр
кеске фикирлерини бильдирмеге имкян бере.
Учь плакат асыла
(оларда учь джевап язылгъан).
|
I
|
II
|
III
|
|
О заманда балкъуртчулыкъ
зенааты кениш таркъалгъан зенаат эди.
|
Балкъуртларнынъ хусусиетлери
инсанлар ичюн нумюн еола.
|
Балкъуртларнен огърашкъанда,
къараманларнынъ мусбет ве менфий хасиетлери белли ола.
|
Талебе
фикирине якъын олгъан плакат янына тура. Эгер де бала мунакъаша япылгъан суальге
нокътаий назарыны денъиштире бильсе, дигер плакатянына барып тура ве себебини анълата.
7.
Рефлексия ве нетидже чыкъарув: 3-Б усулы (биле
эдим-бильдим-бильмек истейим). Талебелер озьлерине баа къоялар.
Оджа:
Сиз балкъуртлар, балкъуртларнен огърашкъан инсанлар акъкъында баягъы малюмат алдынъыз
ве озь фикирлеринъизни де бильдирдинъиз. Бал не къадар файдалы ве шифалы олгъаныны
исбатладынъыз.
Бераберликте хулясе
чыкъардыкъ: Балджы олмакъ къолай дегиль, бунъа заметинъни ве мерхаметинъни къоймакъ
керек.
8.
Эв вазифеси бериле.
- Икяени мустакъиль окъуп
чыкъув;
- таныш олмагъан сёзлерни
терджиме этюв /лугъат китабынен файдаланув;
-
Истегенлерге:балкъуртлар акъкъында презентация азырлав 5-6слайд
Сагълыкънен барынъыз!
Меметова
Азиза Солижоновна
Къырымтатар тили ае эдебияты оджасы
МБУМ «Э.Шемьи-заде адына 42-санлы
мектеп»
Мевзу:
Макъсад:1.
Талебелерге А. Осман акъкъында малюмат бермек.
2.
Икяени 1-бабыны ифадели окъумакъ, образларны талиль этмек, мевзу ве гъаесини анълатмакъ.
3.
Дженк адамларгъа насыл аджылар кетиргени, онынъ акъибети.
4.
Балаларгъа эдебиятымызгъа меракъ ашламакъ.
Оларда
ватанперверлик дуйгъусыны инкишаф этмек.
5.
Талебелернинъ тиль хазинесини байытмакъ.
Дерснинъ
чешити:янъы бильги алув дерси.
Донатма:языджынынъ
фотосурети, дерслик, лугъат сёзлери.
Дерснинъ кетишаты:
1. Тешкилий
къысым: Селямлашув. Невбетчинен субет:
Бугунь
мен невбетчим. Бугунь ………… куню. Эвге бойле вазифе берильген эди:Аталар сёзлерини
эзберлемек. Лугъат сёзлерини огренмек.
2. Эв
вазифесини сорав. Оджа: Талебелер, кечкен дерсте
биз Къырым халкъынынъ истидатлы языджыларындан бири Эмиль Амитнинъ аяты ве иджадынен
таныш олдыкъ. Онынъ «Чанта» ве «Анамнынъ умюти» икяелерини окъудыкъ.
Суаллер:
«Мий уджуми»
1. Эмиль
Амит не вакъыт, къаерде ве насыл къорантада догъды?
(1380
с. Акъмесджит шеэринде белли шаир Осман Амит къорантасында догъды)
2. Т.
Халилов насыл окъув юртларында окъуды?
(Озьбекистанда
Кустанай учуджылар окъу вюртунда окъуды, лякин яшайышлары агъыр олгъаны себебинден
битирип оламады, чиленгир олып чалышты. Сонъдан Ташкент педагогика институтыны битире.
Сонъ даа Москвада« М.Горький адылы «Эдебият институты»нда окъуй)
3. Э.
Амит эсерлери насыл газетада нешир этильди? («Ленин байрагъы» газетасында)
4. Э.
Амит балалар ичюн насыл эсерлер язды: («Учурымлы ёл», «Анамнынъ умюти»,
«Чанта»)
5. Сервер
неге дарылды?
(Эр
вакъыт, эр шейнинъ эскисини онъа бергенлери ичюн)
6. Не
себептен Сервер аптесини аджыды?
(…Левиза
татасынынъ къалын сачлары арасында къыстырылгъан пападие чечеги солгъан,
бурюшкен эди)
7. Чечек
дестесини корип, Левиза не япты?(шашып къалды, атта къолуны утюнен пиширди.
Чечеклерни эллине алды, къокълады, багърына басты (коксюне басты. Пенджереден башыны
чыкъарып, о якъкъа, бу якъкъа бакъты)
8. Не
ичюн Левиза бу чечек дестесине о къадар севинди?
(чюнки
бу чечеклер онынъ кейфини котерди)
9. Левизанынъ
эмек север къыз олгъаны къайсы левхада корюне?
(Сыныфдашлары
тогъайлыкъта ойнагъанда, Левиза мал фермасында чалыша, анасына ярды мэте)
Сиз Сервернинъ къайсы
табиат чизгилерини бегендинъиз?
10. Сизинъ
агъа-таталарынъыз я да къардашларынъыз бармы?
11. Керек
вакъытта бири-биринъизге насыл ярдым этесиз?
3.Янъы
мевзуны анълатмакъ:
М о т и в а ц и я арекетлери.
Дерснинъ
мевзу,макъсат ве вазифелерини бельгилейлер.
Янъы
мевзу дефтерлерде яздырыла.
Оджанынъ кириш сёзю: Балалар,
бугунь биз даа бир истидатлы языджымыз Айдер Османнынъ аяты ве иджадынен таныш оладжакъмыз.
Онынъ чокъ меракълы эсерини окъуп талиль этеджемиз.Талебелер, дерс девамында раст
кельген сёзлернинъ базылары тахтада язылгъан. Дикъкъатынъызныджельпэтем.
Лугъат сёзлери:
Арбий – военный
Хызмет – служба
Хор - униженный
Аджыныкълы – жалкий
Къаравул – сторож,
охранник
Янгъын–пожар
Енъмек – победить
Шиддетнен – очень быстро
Хавуз–бассейн, водаём
Теляшлы – тревожный
Ёргъун – уставший
Къуршун – пуля
Чукюндир – свекла
Иштеа – аппетит
Ашкъазан – желудок
Оджанынъ сёзю:
1. Балалар акъкъында меракълы
эсерлер язгъан языджы Айдер Осман 1938с. Къырымда Бешкъурткъа Вакъуф коюнде оджа
къорантасында догъды(А.Осман не вакъыт ве къаерде догъды?)
2. Сюргюнликте кой
мектебини битирген сонъ оджалар техникумында окъуй. Бу йыллары арбий хызметке ёлланыла.
Шу вакъытлардан башлап чешит макъалелер яза ве газеталаргъа ёллай. (Кой
мектебини битирген сонъ къаерде окъуй?)
3. Арбий хызметтен къайткъан
сонъ Ташкент девлет университетининъ журналистика факультетине кире. (А.Осман
насыл алий окъув юртунда окъуды?)
4. А.Осман «Ленин
байрагъы» газетасында, ве 12 йыл «Йылдыз» меджмуасында чалышты. ( А.Осман насыл
газета ве меджмуада чалышты?)
5. А.Осман корюмли рус,
озьбек, тюрк языджылырнынъ бир сыра эсерлерини къырымтатар тилине терджиме этти.
(А.Осман насыл халкъларнынъ эсерлерини къырымтатар тилине терджиме этти?)
6.
Онынъ «Балалар эви янында» икяеси экинджи джиан дженки вакътында олып кечкен вакъиаларны
акс эте, инсанларнынъ агъыр вакъытта мераметлигини косьтере. (Онынъ «Балалар
эви янында» икяесинде не акъкъында сёз юрсетиле?)
«Балалар эви янында»
эсери.
Къараманлар
1.Къабул эмдже – дженкте бир
аягъынынъ уджуны гъайып эткен къаравул
2.Директор – балалар эвининъ
директоры
3.Койлюлер – этрафтаки мераметли
кой адамлары
Талебелер эсерни ифадели окъуйлар
ве талиль этелер
Суаллер
1.Аязлы къыш геджесининъ тынчлыгъыны
ненинъ сеси бозды? (Балалар эвининъ азбарында къакъылып башлагъан чаннынъ сеси
бозды)
2.Чанъ адетте не вакъыт къакъыла
эди? (Саба тургъанда, линейкагъа тизильгенде, ашкъа чагъырылгъада къакъыла эди)
3.Шимди исе не вакъыт къакъылды?
(Яры геджесинде)
4.Демек, яры геджесинде балаларны
насыл вакъиа уянта? (Янгъын уянта)
5.Кимнинъ теляшлы сеси эшитиле
эди? О, не деп къычыра эди?
(«Балалар, турунъыз, эрзакъ
анбарымыз яна! – деп Къабул эмдженинъ теляшлы сеси эшитиле эди)
6.Къабул эмдже кимдир?
(Балалар эвининъ къаравулы)
7.Къабул эмдже даима насыл
урба кийип юре эди ве балаларгъа насыл вакъиалар айтып бере эди? (Къабул эмдже
даима арбий урба кийип юре эди ве балаларгъа дженк акъкъында вакъиалар айтып бере
эди)
8.Балалар атешни сёндюрмек
ичюн ярдым эттилерми, сёндюрип олдылармы?Насыл олгъаныны айтып беринъиз.
(Балалар кимиси къопкъа,
кимиси чайникнен, кимиси чанакънен сув ташып башладылар, лякин не къадар арекет
этселер де, атешни сёндюрип оламадылар. Аксине бир къызчыкънынъ сачы туташты.
Къабул эмдже аман онынъ башыны къаргъа комьди ве атешке якъын кельмеге ясакъ этти)
9.Анбар ичинде бир шей
къалдымы?
(Анбар ичинде эр шей янып
битти)
10.Янгъын акъкъында балаларда
насыл фикирлер пейда ола? (Кимер балалар немселер якъты деп тюшюнелер,
кимерсилери-насылдыр адамлар анълашылмагъан тильде лаф эткенлерини, гедже къуршун
сесини эшиткенлерини айттылар)
11.Анбарны ким якъты?
(«Эр шейни алгъан сонъ хырсызлар
якътылар. Буны яныкъ сеснен Къабул эмдже айтты)
12.Балалар эвининъ
директоры нени ваде этти?
(Уйлелик мытлакъа аш оладжакъ
деп бедеркасына минди ве къаякъкъадыр кетти)
13.Буюк группанынъ балалары
къурсакъларыны тойдурмакъ ичюн не яптылар? (Тербиеджиле рясакъ этселер де,
ёлда арабалардан морковь, чукюндир я да согъан хырсызлап, болюшип иштеанен ашай
эдилер)
14.Бу вакъиа къайсы вакъытта
олып кече? О вакъыт акъкъында не билесиз?
(Бу вакъиа дженк вакъытында
сюргюнликте олып кече)
Ашагъыдаки сёзлерге синонимлер
тапып, джумлелер тизинъиз:
Эрзакъ – аш,
емек, гъыда
Теляшлы-
къоркъунчлы
Аталар сёзлери.
Эйилик япсанъ- сонъунадже
яп.
Къайда бирлик, анда тирилик.
Оджанынъ сёзю:
«Балалар эви янында» икяесинде дженк йыллары балалар даа агъыр, зоралларгъа къалгъаны
косьтериле. Дженк йыллары ве сюргюнлик вакътында балаларнынъ хорлугъы,
аджыныкълы такъдирлери тасвирлене.
4.Эв иши: конспектлерни
окъумакъ, икяенинъ мундериджесини бильмек ве суаллергеджевап
азырламакъ155-158с., аталар сёзлерининъ манасыны ачыкъламакъ, лугъат сёзлерини огренмек.
Кафадар
Эльвира Халиловна
Къырымтатар тили ае эдебияты оджасы
МДОУ «Э.Шемьи-заде адына 42-санлы
мектеп»
Мевзу:
Макъсатлар:
Маариф :
- метин чешитлеринен таныштырмакъ, оларнынъ хусусиетлерини айдынлатмакъ,
хусусиетлерине коре метин чешитлерини айырмагъа алыштырмакъ;
- талебелернинъ тиль байлыгъыны зенгинлештирмек .
Инкишаф эттирюв :
-озь фикирлерини догъру ве изчен
ифаде этмеге алыштырмакъ ;
- алынгъан янъы бильгилерини амелиятта
къулланмакъ ;
- озь нокътаий назарыны исбатламагъа
алыштырмакъ .
Тербиелев:
- тильге урьмет ве севги ашламакъ.
- сыныфта талебелернинъ озь ара ве оджанен багълы гузель
мунасебетлер тизилювини къайгъырмакъ
.
Планлаштырылгъан нетиджелер.
1.
Предметные : метин чешитлери акъкъында малюматны бильмек .
2.
Метапредметные: ана тили бильгилерини башкъа фенлерде къулланмакъ ; фенлер ара
олгъан багъыны сечмек ; алынгъан бильгилерини амелиятта къулланмакъ .
3.
Личностные : къырымтатар тилининъ эмиетини анъламакъ ; тильге урьмет ве севги ашламакъ
; нутукъ байлыгъына ынтылмакъ .
Дерс донатылувы :дерслик :
Меметов А., Алиева Л.А., Меметов И.А.Къырымтатар тили .Окъутув къырымтатар тилинде
алып барылгъан мектеплер ичюн . 5-инджи сыныф . – Симферополь : КъДжИ
«Къырымдевокъувпеднешир» нешрияты» , 2013 . – 208с. : ресимли . – Къырымтатар тилинде
. ; тахта ; бор ; интерактив тахта .
Дерснинъ кетишаты.
1.Тешкилий муит : селямлашув ,
ай ве куньнинъ бельгиленюви .
2. Мевзу актуализациясы
Мешгъулие: берильген метинлерни
окъунъыз, оларны тенъештиринъиз,метин ве ресим арасында багъыны тапынъыз(метинлер
ве оларгъа келишкен ресимлер интерактив тахта устюнде бериле).
Нагъышлы кольмек.
Мен бабамнен шеэрге
бардым .Бабам манъа нагъышлы кольмек алды . Мен о кольмекни пек бегендим .
Койге кельген сонъ , меним кольмегимнинъ нагъышыны бакъып , аннам Айдер къардашыма
да ойле кольмек тикти . Айдер кольмекни пек бегенди .
Оджа:
Бу метинде не акъкъында икяе этиле?
Метинден суальге келишкен сёзлерни
тапып язынъыз.
Икяеде(не олды ?)…,
…, … .
Акъман.
Акъман дюльбер,уфачыкъ бир копечиктир.
Юню къар киби, бем-беяз , къувурчыкълы, четлеринден эм бетчигинден асылып тура.
Узунджа къулачыкълары ве къыскъа къуйручыгъы юнюнден корюнмей .
Копечикнинъ бетчиги кулюнчли:
ялпакъ бурунчыгъы ве ири къара козьлери кимсени первасыз къалдырмай .
Акъманнынъ аячыкълары къыскъа,кичкенечик
. Копечик чапкъанда, аячыкълары пытыр-пытыр юре . Бу пек зевкълы, кулюнчли ола
.
Оджа:
Метинден суальге келишкен
сёзлерни тапып язынъыз.
Акъман(насыл?) …,
…, …, …, … .
Копечик не ичюн пек кулюнчли?
Койде яз маалинде.
Бу яз мен койге, къартанама кетмеге истер эдим . Мен
къартанамны ве о яшагъан уфакъ койчикни пек севем . Бу койде къартанам,
тизелерим,догъмушларым яшап кельгенлер .
Къырымгъа къайткъан сонъ,къартанам догъгъан коюнден эв сатын алды
. Бу кой къорантамызнынъ кучюк ватаныдыр .Койчикнинъ озю ве этрафлары багъ-багъчалыкъ
, орманлыкъ .
Койге бармагъа истегенимнинъ даа бир себеби – анда гузель раатланмакъ
мумкюн. Мында мен ич тарсыкъмайым: тюрлю оюнлар, эгленджелер бар.
Койде яхшы,садыкъ достларым чокъ. Мен эр вакъыт достларымнен къувана-
къувана корюшем .
Бу язда да койге бармагъа пек истер эдим .
Оджа: Не
ичюн койге бармагъа истек ола? Метинден тапып окъунъыз.
Койде раатлангъанда ненен мешгъуль
олмакъ мумкюн?Метинден тапып окъунъыз.
Метинден койге барув себебини сечмек мумкюнми ?
3.
Макъсатларнынъ илян этилюви: талебелер оджа вастасынен дерс мевзусыны ве макъсатларны
бельгилейлер.
Метинлерге къоюлгъан суаллерине эмиет бермели :
(интерактив
тахта устюнде бериле).
Икяе этильсе — икяе метини олур.( не олды? )
Метинде бир де бир предмет я да айван
тасвирленсе — тасвирлев метини олур.( насыл? )
Метинде бир шей акъкъында фикир
юрьсетильсе, вакъианынъ себеби акъкъында айтылса— фикир юрютюв метини
олур.( не ичюн? )
Оджа:
Метинлернинъ
къайсы бири – икяеметини, къайсы бири— тасвир метини, къайсы бири — фикир юрютюв
метини олур?
Тасвир
метининден насыл ?суалине джевап берген сёзлерни дефтеринъизге кочюринъиз.
4.Раатлыкъ дакъикъасы : козь гимнастикасы
.
5.
Пекитюв
1) Мешгъулиет
.Окъунъыз.
Меним
бабам — юзюмджи. Бабам коюмизнинъ юзюм багъында чалыша.
Баарьде бабам юзюм тюплерини пытай,багълай .Язда сувара,
чапалай.
Кузьде исе асралгъан махсулны джыя.
Мен де,багъгъабарып,
бабама ярдым этем.
Бу
метинде не акъкъында икяе этиле? Бу насыл метин (икяе, тасвирлев, фикир юрютюв)?
Къайд этильген сёзлерде къач сес ве къач ариф олгъаныны айтынъыз. Метинни дефтеринъизге
кочюрип язынъыз.
юзюмджи – 6ариф, 7 сес
джыя – 3ариф, 4 сес
ярдым – 5ариф, 6сес
2) С.84 182-иш
(агъзавий)
Кичкене
ярдымджы .
Ахтемнинъ
бабасы балта ,эренде , чёкюч , мыхалды ве Ахтемге
: ---
Огълум,Ахтем, къана, бар арандан тюневин азырлагъан тахтамызны алып кель.Экимиз
отургъыч ясайыкъ, - деди.Баба, мен энди оны пычып азырладым ! – деди Ахтем ве арангъа
чапты .Ахтем арандан парча-парча кесильген тахтачыкълар алып кельди . Буны
корип, бабасы шашы пкъалды. Ачувланманъыз, баба, мен сизге ярдым эттим, - деди
Ахтем .
Къошма
вазифе (язма шекильде) : 182-инджи иштен кочюринъиз :1) 5сёз тек къалын созукъларнен
; 2) 5сёз тек индже созукъларнен; 3) хитап къуллангъан джумлелерни окъунъыз,оларны
бельгиленъиз .
6. Рефлексия :дерсте насыл янъы малюматлар алдынъыз
? Метин чешитлерини айырмагъа алыштынъызмы ?Вазифелерден къайсы бири енгильэди
?
Сыныфдашларынъыздан къайсы бирлери дерсте фааль
иштиракъ этти?
7. Баалав
8. Эв иши.
1
–инджи севие :180-иш + къошма вазифе : биринджи джумледе грамматик негизини къайдэтинъиз
, «кузь» сёзюнде къач ариф весес олгъаныны язынъыз
2
–инджи севие:180-иш + къошм авазифе : биринджи учь джумледе грамматик негизини
къайд этинъиз, «тёкюльди» сёзюнде къач ариф ве сес олгъаныны язынъыз.
Мустафаева
Сание Исметовна
къырымтатар тили ве эдебияты оджасы
МДОУ «Г.К.Жуков адлы 29 санлы
мектеп»
Мевзу:
Дерснинъ чешити:
умумийлештирюв дерси
Макъсад:
1.Талебелернинъ
бильгилерини пекитмек.
2. Талебелернинъ сез
байлыгъыны зенгинлештирмек
3.Ана тили дерслерине
меракъ догъурмакъ, талебелерде, табиаткъа ве медениетке севги ашламакъ
Вазифе:
Морфология болюгинде
талебелернинъ бильгилерини фааллештирюв ве толдурув Универсаль окъув
арекетлери(УУД):
Регулятив:Дёнеме
ишлер беджерилюви. Фикирлерни козетюв эсасында сёйлеви. Дерснинъ мевзу ве
меселесини ифаде этюв
Коммуникатив:
Къыйын вазиетлерни мустакъиль чезюв.Озюни ве бир-бирини тешкерюв
Бильги алув:Талиль
этюв, тенъиштирюв, умумийлештирюв, нетидже чыкъармакъ арекет вастасы иле
чалышув
Донатма таркъатма
материал:джедвель,схемалар.
Дерснинъ кетишаты
I.Мотивлештирюв
-Селямлашув.Талебелернинъ
дикъкъатыны дерске джельп этюв.
Эв вазифесини тешкерюв
Оджа:
--Эвге насыл вазифе берильген эди?
1талебе
:-221-иш . Сёзлерге (-чыкъ, -чик) охшав-кучюльтюв ялгъамаларыны къошып
язмакъ
Оджа:
--Насыл къаидеге эсасланып сиз бу ялгъамаларны къоштынъыз?
2талебе
:-Сингармонизм къаидесине эсасланып яздыкъ(къалынлыкъ-инджелик)
II.
Талебелернинъ бильгилерини актуаллештирюв
Оджа:
Тахтада ресим, лякин тасвири корюнмей. Бир къысмыны ачалар, не тасвирленгенини
талебелер айталар. Оджа ресимни толусынен ача. Талебелер не тасвирленгенини
айталар. Олар ресимде къыш мевсими тасвирленгенини айталар.
Къыш мевсими мевзусына
субет кечирюв.Къыш мевсиминде янъы йыл байрамы къайд этиле. Пек чокъ
мемлекетлерде ве бизим улькемизде Янъы йыл байрамы арфесинде наратны безетелер.
Келинъиз, азиз балалар, биз де озюмизнинъ наратчыгъымызны безетейик.
Оглериндеки йылдызчыкъларгъа адларыны язалар ве озь «хобби»лери акъкъында
къыскъадан айтып, йылдызчыкъларнен наратны безетелер.
Ассоциатив оюн
Оджа:Бу
сезлер насыл суальге джевап бере? (не суалине). Насыл джумле азасы олып келе?
(муптеда). Демек, бугуньки мевзумыз- Исим .
Оджа:Балалар
сиз морфология болюгининъ исим мевзусыны кечтинъиз.
Бугунь биз сизлернен бу
мевзуны текрарлайджакъмыз ве пекитеджекмиз.
-Насыл сёзлерге исим
дейлер?
талебе :-Предметнинъ
манасыны ифаделеген там маналы сёзлерге исим дейлер.
Оджа
-Исим насыл суаллерге джевап бере?
талебе
: -Исим ким? не ?суалине джевап бере.
Оджа-Мен
шимди сёзлер айтаджам, сизлер исе оларны насыл суальге джевап бергенини
айтырсынъыз ве тахтагъа япыштырарсынъыз.
талебе
:Къалем,тракторджы,антер,эмдже,чанта,талебе.
Ким? Не?
Оджа:
-Не ичюн сиз инсаннен багъы сёзлерни КИМ? суальнинъ тюбинде яздынъыз? Амма
айванларгъа ,предметлерге аит олгъан сёзлерни сиз НЕ? суальнинъ тюбинде
яздынъыз?
талебе :-Чюнки
биз КИМ? суалини тек инсангъа къоямыз,къалгъан предметлерге ,айванларгъа
,осюмликлерге -НЕ? суалини къоямыз.
Оджа:
-Балалар ,рус тилинде ойлеми?
талебе
:-Рус тилинде бутюн джанлы предметлерге КИМ? суали къоюла
Оджа:Берильген
ресимге бакъып ,кичкене метин тизмек талебелер метинде исимлерни тапып, астыны
сызалар, джумледе насыл вазифени беджергенини теляфуз этелер.
Оджа:
-Исим джумледе насыл аза олып келе?
талебе :-Баш
ве экинджи дередже азалары олып келе.
Муптеда:
ким? не?
Тамамлайыджы: кимни?
нени ?кимге? неге?кимде?неде?
кимден? неден? кимнен? ненен?
Айырыджы:
насыл? кимнинъ?
Ал:
насыл алда? не вакъыт? къаерге ?къаерде? къаерден?
Лугъат (янъы сёзлер тахтада асылгъан)
Янъы сёзлерни талебелер
дефтерлерине язалар
Оджа:Балалар,
мен шимди сизге сезлер айтаджам, сиз оларны эки группагъа
болюнъиз
Чатырдагъ,Романкъош,Салгъыр,
йылдыз,РустемАлиев,дефтер,сокъакъ,
хас джыныс
Чатырдагъ,
йылдыз
Романкъош,
дефтер,
Салгъыр
сокъакъ
РустемАлиев,
къалем
Оджа:
-Биз оларны насыл айырамыз?
талебе
:-Предметнинъ, адиселернинъ умумийлештириджи адына джыныс исим дейлер .
Меселя: шеэр,китап,оджа,озен.
талебе :-Предмет
я да адиселерден бирини айырып косьтерген исимлерге хас исим дейлер. Хас
исимлер- бу махсус ад.
Тахтада берильген
сёзлерненталебелер сатырларыны толдуралар
Амет,Романкъош,Акъяр,Къарасувбазар,Чатырдагъ,Ай-Петри,Длявер,Мемет
Инсан:....,.....,.....,.....
Шеэр:....,.....,.....,.....
Дагълар:....,......,......
Оджа:Яхшы,
машалла, мевзуны яхшы анълагъансыз.
Оджа:
-Исимлерде сайылар бармы?
талебе :-Бар.Теклик
сайысы ве чокълукъ сайысы.
Оджа:Берильген
сезлернинъ фаркъларыны тапынъыз
къая,бала,талебе,дефтер(текликте)
къаялар,балалар,талебелер,дефтерлер(чокълукъта)
Оджа:Ялгъамаларны
къошкъанда, биз насыл къаиделерге эсасланамыз
талебе :Сингармонизм
къаидесине(къалынгъа-къалын,инджеге-индже)
талебе :-Текликте
къулланылгъан исимлер тек бир предметни анълата:
теклигини косьтерген
махсус ялгъама ёкъ.
-Чокълукъта къулланылгъан
исимлер бирден зияде предметни ифаделейлер ве -лар, -лер ялгъамаларнынъ
вастасынен ифаделенелер.
Талебелерге карточкалар
бериле.Карточкаларда сёзлер язылгъан, талебелер оларны текликте ве чокълукъта
тюрлендирелер.(3 талебе)
М:Эв,ода,чечек,ава,ягъмур,терек.
Иш беджерювнинъ
къарарлама варианты
1
талебе
2талебе 3 талебе
|
Эв-эвлер,
ода- одалар
|
Чечек-чечеклер ,
ава-авалар
|
Ягъмур-ягъмурлар,
терек -тереклер.
|
Эр бир талебеге джедвель
таркъатыла.
Оджа:
-Энди, балалар, мулькиет ялгъамаларына кечейик.
|
сайы
|
шахыс
|
Созукънен
биткен исимлерге
къошулгъан
ялгъамалар
|
Мисаллер
|
|
теклик
|
I
II
III
|
-м,
-нъ,
-сы, -си
|
ана-м
ана-нъ
ана-сы
|
|
чокълукъ
|
I
II
III
|
-мыз,- миз,
нъыз,-нъиз,
-сы, -си
|
ана-мыз
ана-нъыз
ана-сы
|
|
сайы
|
шахыс
|
Тутукънен
биткен исимлерге
къошулгъан
ялгъамалар
|
Мисаллер
|
|
теклик
|
I
II
III
|
-ум,-юм,
-унъ,-юнъ
-ы, -и
|
дост+ум,
дост+унъ,
дост+у
|
|
чокълукъ
|
I
II
III
|
-мыз,- миз,
-нъыз,-нъиз,
(лар)-ы, (лер)-и
|
дост+умыз,
дост+унъыз,
дост+лар(ы)
|
Мисаллерни бу ялгъамаларнен
тюрлендиринъиз: дост, кой,
дост+ум, дост+унъ,
дост+у, ко+юм, ко+юнъ, ко+ю.
Хаберлик ялгъамалары сёзнинъ
сонъуна къошула хабер
ве шахсны бильдире.
Текликте
Iш.-м,-им,-ым
талебе+м
IIш.-сынъ,-синъ
талебе+синъ
IIIш.-дыр,-дир,-тыр,-тир.
талебе+дир
Чокълукъта
Iш.-мыз,-миз
талебе+миз
IIш.-сыз(сынъыз),-сиз(синъиз)
талебе+сиз(синъиз)
IIIш.-(-лар)-дыр,(лер)-дир,-тыр,-тир.
талебе+(лер)+дир
Раатлыкъ дакъкъасы
(Компьютер вастасынен кечириле)
Оджа:
-Къырымтатар тилинде къач келиш бар?
талебе :-Къырымтатар
тилинде алты келиш бар.
келишлер суаллер
1.Баш келиши
ким? не?
2.Саиплик келиши
кимнинъ? ненинъ?
3.Догърултув келиши
кимге? неге? къаерге? къайда? не вакъыткъа?
4.Тюшюм келиши
кимни? нени? къаерни?
5.Ер келиши
кимде? еде? къаерде? не вакъыт?
6.Чыкъыш келиши
кимден?неден? къаерден? не вакъыттан?
Оджа:
-Эр бир сырагъа бирер сёз бериле, талебелер о сёзлерни келишлернен
тюрлендирелер
Меселя:китап,чанта,ватан,
сёзлерни келишлернен тюрлендиринъиз.
IIIIII
Б. ккитап
,чанта, ватан,
С.ккитапнынъ
,чантанынъ, ватаннынъ,
Д.ккитапкъа
,чантагъа, ватангъа,
Т.к китапны
,чантаны, ватанны,
Е.к
китапта ,чантада, ватанда,
Ч.к
китаптан ,чантадан, ватандан,
Оджа: Энди
биз тешкерюв диктант язаджакъмыз:
1 Джевиз
2. Араба
3. Къалем
4. Къыз
5. Япракъ
6. Эв
7. Торгъай
8. Мышыкъ
9. Нефес
Оджа:Берильген
сезлерге -чыкъ,-чик.ялгъамаларыны къошып, схеманы толдурынъыз. Берильген
схемалар тахтада асувлы.
- ЧЫКЪ
-ЧИК
арабачыкъ
джевизчик
къызчыкъ
къалемчик
Оджа:-Исимлер
насыл усулларнен япылалар?
талебе :--Исимлер
эки усулнен япыла морфологик ве синтактик усулынен: исим япыджы ялгъамалар
къошувынен япылыр.
Морфологик усул: ялгъамалар
вастасынен япыла
дост+ум, ватан+гъа,
Синтактик усул : къошма
ве чифт исимлернен япыла.
къошма
чифт
къартана
кучь-къувет
мысырбогъдай
дост-душман
IV.Пекитюв
Схема для закрепления
раздаётся на каждого учащегося и вклеивается
в тетрадь.
V
Рефлексия
Оджа:-Балалар,
бугунь дерсте кечкен мевзулар боюнджа насыл суаллер бар?
Къоюлгъан макъсаткъа
ириштикми?
Джедвель эр бир талебеге
бериле талебелер мевзуны анъласа «+»,анъламаса «-»къоялар
(понял «+»,не
понял «-»)
|
Мевзу
|
анъладым
|
анъламадым
|
|
Предметнинъ манасыны
бильдире
|
|
|
|
Ким? не ?
суалине джевапбере
|
|
|
|
Хас ве джыныс исимлер
|
|
|
|
Исимлерде сайылар
|
|
|
VI.Баалав
Талебелер бир –бирине баа
къоялар/иштирак эткенлерине коре/
VII.Эвге
вазифе.
Эв вазифесини анълатув
245-иш.
Дерс битти, сагълыкънен
барынъыз!
Абляева
Севие Раифовна
къырымтатар тили ве эдебияты оджасы
МБУМ «22 санлы мектеп»
Мевзу:
Макъсат:
1. Талебелерни языджынынъ
омюр ве иджадынен таныштырмакъ.
2.
Талебелернинъ тарихий бильгилерини,дюньябакъышларыны кенъишлетмек.
3. Баш къараманнынъ образыны
талиль этмек, халкъ образынен бирлештирмек.
4. Сюргюнликнинъ фаджиалы
акъибетлерини айдынлатмакъ.
4.Ватанперверлик,джесюрлик,садыкълыкъ
дуйгъуларыны тербиелемек.
Донатма:
языджынынъ фотосуретлери, такъдим корьгезмеси, дерслик, таркъатмаматериал
(ярдымджы джедвели), Power Point презентациялары
Дерснинъ чешити: янъы мевзуны
менимсев.
Дерснинъ кетишаты:
I.Тешкилий
къысым: селямлашув, невбетчининъ рапорты (айнынъ
насыл куню….).Талебелер дефтерлеринде ай-кунюни язалар, «мевзу» сёзюнден сонъ бош
ер къалдыралар.
II.Бильгилерни
актуаллештирюв : Эвге бойлер вазифе берильгенэди: Юсуф Болатнынъ «Алим»
романындан парчаны окъуп битирмек, лугъат сезлерини эзберлемек.
Оджа:
Кечкен дерсте биз Къырым халкъынынъ
къараманы Алим акъкъында романдан парчаны окъуп битирдик. Бу къараманнен риваетлерини
окъугъанда танеш олгъан эдик.
Суаллер:
1) Алим акъкъында насыл риваетлер
билесинъиз? («Къулакъсыз Алим», «Алим тойда», «Къаракъулакъ», «Къаравуллар мейданында»,
«Алимнинъ къапалмасы», «Сизге ким керек?» ве дигерлери)
2) Романда Февзидеген
бала кимдир? (Алимнинъ досту)
3) «Алемшай бол олса да,
халкъ сыгъмай, оларны денъизге айдайлар, не ичюн?»-деп сорай Алим Февзи достундан.
Бу суальге сиз насыл джевап берерсинъиз? (Рус помещиклери Къырымны запт эткен сонъ,
къырымтатарлар топракъсыз къалдылар.Джанларыны къуртармакъ ичюн,олар ят мемлекетлерге
кочьмеге мед жбур олдылар. Онынъ ичюн Февзининъ къорантасы д аюртуны ташлап кетмеге
мед жбур олды)
4) Алим ве Февзи бири-бирине
насыл достлукъ нишанларыны берелер? (Къынлы пычакъ ве чакъы)
5) Ваня деген бала
кимдир?(Февзинен сагълыкълашып къайткъанда, ёлдаАлим Ваня деген рессам огъланнен
танеш ола)
6) Алим ве Ваня
бир-бирине хатире оларакъ не багъышлайлар? (Къайыш къушакъ ве Прометейнинъ ресмини)
7) Ваня Айвазовский ве Алимнинъ
тышкъы корюнишлерини тасвир эткен сатырларны тапынъыз. (презентация №1)
Слайд№1
Бу сатырлардан оларнынъ насыл
къоранталардан олгъанлары билинеми?
Слайд№2
Энди бу эки къараманны бирлештирген
табиат чизгилерини къайд этинъиз. (Эйлер-Венн диаграммасы)Слайд № 4
Оджанынъ нетиджелев сезю:
Демек,
балалар,Алим-Къырымнынъ джесюр огъулларындан бири эди. Алим акъкъында халкъымыз
тек риваетлер дегиль, йырлар, шиирлер яраткъан. Языджы Умер Ипчи «Алим» адлы кино
сценарий язгъан ве онынъ эсасында 1926 сенеси бедиий фильмч ыкъарылды. Алим ролюни
Къырымда нам къазангъан артист Хайри Эмир-заде иджра эткен эди.Ана-бабалар огъулларыны
Алим киби мерд олсун деп, онынъ адыны берелер. Мен эминим,Алим киби инсанларны ич
бир вакъыт унутмамыз.
III.Дерснинъ
мевзу ве макъсатларыны илян этюв.
Балалар, бугунь биз истидатлы
къырымтатар языджынынъ терджимеийалынен танеш оладжакъмыз. Онынъ ады бизге таныш:
5-джи сынышфта бу языджынынъ «Балалар эви янында» икяесини окъугъан эдик.
Хатырланъыз: бу серни ким язды?( Айдер Осман). Демек, бугунь биз кенеде
А.Османнынъ иджадына къайтаджакъмыз,, онынъ «Аметнинъ козьяшлары»икяесинен
танеш оладжакъмыз. Бу эсернинъ мевзусыны исе сиз невбеттеки
презентациягъа бакъып, сеслендирерсинъиз(презентация№2- с ю р г ю н л и
к ). Энди дерснинъ мевзусыны дефтерлерге язайыкъ.
Раатлыкъ дакъкъасы.
IV.Янъы
мевзуны анълатув.
Ишимизни лугъаттан башлайджакъмыз:
дикъкъатынъызны бойле сезлерге джельп этем :
Арбий хызмет - военная
служба (армия), болюк мудири - заведующий отделом,
баш муаррир – главный
редактор; макъале- статья, изин – разрешение;
беля – беда; гизлемек –
скрывать, прятать; пыштав – пистолет,
кольге – тень ;акъран –
ровесник
1. Анълашылмагъан сёзлернинъ
изааты
2.Оджа:
Бир талебе сизлер ичюн маруза азырлады. Сиз бу презентациягъа бакъып,огюнъиздеки
джедвеллерни толдурынъыз.
|
«Айдер Османнынъ омюр ёлу
ве иджады»
|
|
Догъгъан сенеси ве ери
|
Тасили
|
Чалышкъан ерлери
|
Эсерлери
|
|
|
|
|
|
«Айдер Османнынъ омюр ёлу
ве иджады» (презентация№2)
Айдер Осман
(1938-1997)
Айдер Осман Сеитлер районынынъ
Беш къурткъа-Вакъуф коюнде догъды.
1944 сенеси оларнынъ къорантасы
бутюн къырымтатар халкъынен берабер сюргюнге огъратылды. Озьбекистанда еди йыллыкъ
кой мектебини битирген сонъ, Маргъылан педагогика техникумына кирди. Ондан сонъ
оджа олып чалышты.
1960 сенеси арбий хызметке
чагъырыла. Андан къайткъан сонъ Айдер Осман Ташкент девлет университетининъ
журналистика шубесине кирди.Оны битирген сонъ «Ленин байрагъы» газетасында болюк
мудири оларакъ, сонъ «Йылдыз» меджмуасында чалышты.1985 сенесинден башлап,
омюрининъ сонъуна къадар бу меджмуанынъ баш муаррири олды.
Агъыр хасталыкътан сонъ
1997 сенеси вефат этти.
Айдер Осман ордуда булунгъан
девринде журналистикагъа авеслене, арбий газеталаргъа хаберлер, макъалелер яза.
Чешит йылларда онъынъ муим эсерлери нешир олды: «Таныш козьлер» (1975), «Йыллар
ве достлар» (1981), «Тутушув» (1988), «Саба ола хайыр ола»(1990) ве дигерлери..
Халкъынен бирликте Къырымгъа
къайткъан сонъ, Айдер Осман «Агент» повести, «Аедин» пьесасы, «Къайтув» икяеси ве
бир сыра диггер икяе, очерклер макъалелер яза.
Айдер Осман
терджимеджиликнен де огъраша эди.Рус, озьбек, тюрк тиллеринден къырымтатар тилине
чокъ эсерлерни терджиме этти.
Онынъ эсерлеринде муим вакъиалар,
муреккеп девирлер акс олунды.«Таныш козьлер» ве «Сабаола,хайыр ола» эсерлеринде
языджы къырымтатар халкъы сюргюнлик йыллары олгъан фаджиаларны тасвирэте,
кучьлю, муреккеп образлар ярата.
3. Оджанынъ сёзю.
«Аметнинъ козьяшлары»
икяесинде языджы сюргюнликте озюнинъ башындан кечирген къыйынлыкъларны,
акъаретлерни хатырлап яза. Эпинъиз билесинъизки, 1944сенесинден – 1958 сенесине
къадар къырымтатарларгъа яшагъан районларындан тыш чыкъмакъ ясакъ этильгенэди.Мектепни
битирип, окъувны девам этмекичюн, шеэрлерге, меркезлерге кетмек керек эди. Амет
озюнинъ къырымтатар олгъаныны гизлемеге меджбур ола. Къартларымыз бефтан айтмагъанлар:
«Яланджынынъ яланы илле чыкъар». Аметнинъ де айнеджилиги кечмеди. Энди
зынджырчыкъ шеклинде икяени окъуйыкъ.
4.Ифадели окъув. 175 -177саифелери.
5. Суаллерге джевап.
-Икяеде тасвирленге наджыныкълы
вакъиа къайсы девирде олыпк ече?(Сюргюнлик девринде)
-Сюргюнликте къырымтатар халкъы
насыл вазиетте эди?(Пек къыйын, аджыныкълы алда. Халкъымыз хорлукълар чекип,,къоранта-къоранта
ольгенлер. Ачлыкъ,агъыр ишлер, хасталыкълар миллетимизни баягъы эксильтти:
ярыгъа якъын халкъымыз сюргюнликнинъ биринджи йыллары вефат этти)
5. «Сюргюнлик» сёзюне сенкан
тизмек.
Сюргюнлик-
Агъыр(трудная),
фаджиалы(трагическая), ольдюре(убивает), яныкълай(мучает), оксюз къалдыра(обездоливает),
энъ тесирли(наиболее влияющая на наше сознание), ашшалав(унижение).
VI.
Пекитюв(тестлев)(презентация№3)
1.А.Осман къайда ве къачан
догъды:
А) 1921с. Албат коюнде
Б) 1938с. Бешкъурткъа Вакъуф
коюнде
В) 1919с. Акъмесджитте
2.А.Осман насыл тасиль алды:
А) Кой мектеби—оджалар
техникумы—Ташкент девлет университети
Б) Кой мектеби—оджалар
техникумы—Фергана девлет университети
В) Кой мектеби—оджалар
техникумы—Къырымдевлет университети
3.А.Осман къайда чалышты:
А)
Мектепте—институтта—«Ленин байрагъы» газетасында
Б) Мектепте— «Йылдыз»
меджмуасында--институтта
в)Мектепте—«Ленин
байрагъы»газетасында—«Йылдыз» меджмуасында
4. А.Османнынъэсерлери:
А) «Аедин», «Таныш козьлер»,
«Аметнинъ козьяшлары»
Б) «Алим», «Таныш козьлер»,
«Аметнинъ козьяшлары»
В) «Теселли», «Таныш козьлер»,
«Аметнинъ козьяшлары»
5. «Аметнинъ козьяшлары»икяеси
насыл мевзугъа багъышлангъан?
А) Ватан мевзусы
Б) Сюргюнлик мевзусы
В) Дженк мевзусы
6. Амет насыл зенаат саиби
олмакъ истеди?
А) Оджа
Б) Агроном
В) Багъчеван
7. «Беля корюнмейип келе»
ибаресини насыл анълайсынъыз?
А) Апансыздан,
бекленильмегенде келе
Б) Беля козьге корюнмей
В) Беля сакълана
8. Не ичюн Амет техникумгъа
кирип оламай эди?
А) Ярамай окъугъаны ичюн
Б) Къырымтатар олгъаны ичюн
В) Къорантасына ярдым эткени
ичюн
9. Арбий адам оджалар ве талебелер
огюнде Аметни не япты?
А) Макътады
Б) Къучакълады
В) Ашшалады
9 суаль – 5 баа
7 суаль- 4 баа
5 суаль- 3 баа
VII. Рефлексия.
Бугунь дерсимизде пек
фааль чалыштынъыз. Шимди исе дерске аит олгъан мунесебетинъизни косьтеринъиз.
Къырмызы
карточка- Ич бир шей анъламадым,дерс меракълы дегиль.
Мавы ренк-
мен чокъ шейлер анъладым, онынъ ичюн джевап бермеге къыйын олмады.
Ешиль ренк- мен
эр шейни анъладым,эвель бильмеген малюматларны огрендим.
Фикирни
девам эт:
Бугунь
дерсте мен бильдим (А. Османнынъ омюр ёлуны ве фаалиетини)……………….
Бугунь
дерсте мен огрендим(энъ муим малюматларны сечип алмагъа)………………
Бугунь
дерсте таныш олдым(А. Османнынъ янъы эсеринен )……………….
Бугунь
дерсте мен текрарладым(эвге берильген сёзлерни)…………….
VIII.Эвге
вазифе.
1.Янъы
сёзлерни эзберлемек.
2.Икяени
окъуп битирмек: 177--181с.,икяе этмекни арекет этмек.
3.188с.
7-джи суальге язма шеклинде джевап бермек(энъ кучьлю талебелер ичюн)
Эмирсалиева
Севиля Эмирсалиевна
къырымтатар тили ве эдебиятынынъ усулджысы
МБМ КПТ «ИММ»
Дерс мевзусы:
Къырымтатар эдебияты «Умер Ипчининъ
омюр ёлу ве иджады. «Зейнеп тизе» икяесинде биринджи джиан дженкнинъ акъибетлери»,
8 сыныф
Дерснинъ
макъсаты:
Окъутув:
-талебелерни тарихий -эдебий малюматларны
менимсемге азырламакъ;
-образлы фикир юрсетювни инкишаф эттирмек;
-муэллифнинъ озь халкъынынъ джан-юрегини акъикъий
анълагьаныны, онъа беслеген буюк севги дуйгъусыны косьтермек;
-Эдебий
образгъа характеристика бермек;
-Метин
боюнджа нетиджелер чыкъармакъ;
-
Биринджи джиан дженкнинъ башы ве нетиджеси текрарламакъ;
Инкишаф:
-
Назарий бильги бермек;
-
«Зейнеп тизе» икяесининъ тарихий эсасыны ве фикирлерини бельгилемек;
Тербиелев:
-талебелерде
аналаргъа урьмет косьтермек;
-
Ватанперверлик, джесюрлик, садыкълыкъ дуйгъуларыны тербиелемек.
-эдебиятымызгъа севги ашламакъ.
Дерснинъ
чешити: умумийлештирюв дерси.
Дерснинъ
донатылувы: языджынынъ сюрети, эсернен багълы
ресимлер,
таркъатма материал, PowerPoint
презентациясы.
Дерснинъ
кетишаты.
I.Тешкилий
къысым.
- Селямлашув.
II.
Алынгъан бильгилерини актуаллештирюв.
Кириш сёз.
Къырымтатар эдебиятынынъ чокъ эсерлеринде,
эски девирлерден башлап ананынъ образы бутюн дюнья
эдебиятларында косьтериле. Ананынъ адына къач гузель шиирлер, буюк китаплар
багъышлана. Бугуньки дерсимизни Ана мевзусына багълайджамыз.
-
Эвге берильген вазифеде сизлер У.Ипчининъ терджимеиалынен ве «Зейнеп тизе»
икяесинен таныш олдынъыз. Бир къач талебе У.Ипчи акъкъында къошумчы малюмат
азырладылар, келинъиз оларны динълейик.
Талебе 1: Умер Ипчининъ
омюр ёлу. Слайд № 1,2
Фаджиалы къурумнынъ къурбаны, буюк сыма –
Умэр Ипчи
Эгер де мен тылсымлы бир кучьни тапсам
эдим,
озь хор халкъым ичюн энъ хаялий, эфсаневий
ве
сеадетли бир яшайыш къурар эдим….
Умер Бекир огълу Ипчи 1897сенеси
Багъчасарайда къайышчы къорантасында догъды. Секиз яшында бабадан оксюз къала
ве омюрниннъ азап-хорлукъларыны башындан кечире. Бир тилим отьмек къазанмакъ
ичюн, о,чешит ерлерде чалышмагъа меджбур ола: къавелерде-хызметкяр ола,
ашханелерде –савут ювуджы, ишчи. Ачтан ольмемек ичюн, япмагъан иши къалмай.
Атта къардашларынынъ джаныны къуртармакъ ичюн яз айларында койлерде куньделик
чалышып,анасына ярдым эте.
Омюрнинъ агъыр ве
шефкъатсыз олгъанына бакъмадан, Умернинъ гонълюне окъув-бильгиге авеслик, ынтылув,
бахытлы келеджекке умют эте. Он дёрт яшына кельгенде, Умер башлангъыч кой
мектибини битирип, Тавдаир медресесине окъумагъа кире.
Бильгисини арттырмакъ
ичюн,Уфадаки Галия медресесине сербест динълейиджи олып окъуй.Лякин онынъ
эсас мектеби омюр олды.
1921сенеси
Ипчи театр группасыны тешкиль эте артист, режиссёр, сонъра исе Къырым девлет
драма театрининъ мудири олып чалыша.
Эдебиятымызда гъает буюк
иджадий асабалыкъ къалдыргъан языджымыз 1937 сенеси Сталин репрессиясына
огърап, чокъ йыллар лагерьлерде азап чекти.
1949с.джеза
муддети толгъан сонъ азатлыкъкъа чыкъарылмады Томск шеэринде руху зайыфлар
хастаханесине быракъылды.
Умэр Ипчи1955сенеси,
январь 11-де Томск (Русие) рухий хасталыкълары хастаханесинде джан бере – эляк
ола.
Талебе 2: Умер Ипчининъ
иджады.
Умер Ипчи
къырымтатар несирини, шиириети ве драматургиясыны янъы мундеридженен
зенгинлештирди. Миллий къараманнынъ сымасыны яратувгъа буюктен буюк иссе
къошты.«Медресе», «Эвлерге бакъкъанда»шиирлерини, «Гъазы Мансур»,«Зейнеп
тизе»,«Къакълыкъ базары»,«Ачлыкъ хатирелери», «Куреш», «Къартлар», «Багъчеван»
ве дигер эсерлери юксек гъаелернен ашлангъан эсерлер сайыла. Умер Ипчининъ
«Алим»1924, «Ненкеджан ханым»1926, «Мотор», «Азат халкъ»1930, «Душман» ве
дигер пьесалары къырымтатар совет драматургиясынынъ эсасыны тешкиль этелер.
Оджа
хуляса чыкъара (вывод):
Демек, Умер Ипчи чокъ
хорлукъ ве азаплардан кече, къорантасындан айырыла, амма буна бакъмадан
иджадыны девам эте ве пек чокъ мераклы эсерлер яза. Олардан бирисинен биз
бугунь дерсте чалышаджакъмыз.
- Сизинъ дикъкъатынызгъа
бойле сёзлер бериле.
|
ВАТАН
ХОРЛУКЪ ОЛЮМ
АНА ДЕШЕТ
АСРЕТ АЗАП
ДЖАИЛЛИК
|
Оджа
талебелернен джедвель боюнджа суаль-джевап кечире.
- Бу сёзлерни насыл бир
сёзнен бирлештермек мумкюн?( ДЖЕНК сёзюнен.)( Слайд № 3)
- Сизинъ бакъышынъызджа
бугунь дерсте не акъкъында лаф юрьсетеджекмиз? ( Дженк акъкъында.)
- Насыл дженклер дюньяда
боюнджа кечти ? (Бириджи джиан дженки 1914-1918, Русиеде граждан дженки, Улу
Ватан дженки.)
Эвде сизлер «Зейнеп тизе» икяесинен таныш олдынъыз, икяеде насыл дженк
косьтериле? (Биринджи джиан дженки.)
- Бугуньки дерсимизнинъ
мевзусы?( «Зейнеп тизе» икяесинде биринджи джиан дженкнинъ
акъибетлери.)
- Дерснинъ макъсатлары
насыл? ( «Зейнеп тизе» икяесининъ тарихий эсасыны
ве фикирлерини бельгилемек, дженк ве онынъ акъыбетини огренмек.)
III.
Дерснинъ мевзу ве макъсатларынен ишлев. Слайд № 8
3.1. «Дженк»
мевзусы боюнджа субет.
1. Биринджи
джиан дженки не ичюн башланды? (дерт укюметнинъ
дагъылгъанувы: - Рус, Австро-Венгер, Осман ве Алман.)
2. Дженкнинъ
себеби не эди? (Энъ буюк Авропа девлетлернинъ мусабакъа меракълыгъы
(авеслиги)).
3. Эр
бир девлет неге арекет эте эди?
( Германия стремилась установить мировое
господство; Австро-Венгрия Контроль над Балканами; Франция Стремилась ослабить
Германию, Россия стремилась подорвать позиции Германии и обеспечить себе
свободный проход через пролив Басфор и Дарданеллы в Средиземном море. Турция
стремилась оставить под своим влиянием Балканы, захватить Крым и Иран (сырьевая
база); Италия господство на Средиземном море и Юге Европы.)
4. Биринджи
джиан дженкнинъ нетиджеси насыл? ( Биринджи джиан дженкнинъ эсас нетиджеси чокъ
инсанлар гъаип(эляк) олгъаны.).
5. Дженкнинъ
акъыбети насыл?(Дерт девлетнинъ къазасы— Осман, Австро-Венгер,
Алман ве Русие.)
Насыл
ХУЛЯСА (вывод) чыкъармакъ мумкюн? ( Дерт укюмет инсанларнынъ аятыны оюн
эттилер, озь истеклерини ерине кетирмеге истедилер.)
Даа
насыл къырымтатар эсерлерде дженк мевзусы косьтерильген?( Айдер Осман
«Аметнинъ козьяшлары», Шамиль Алядин
«Эльмаз», Урие
Эдемова «Гъайып аскернинъ анасы», Эшреф Шемьи-заде «Алиме».).
- Икяени
окъугъанынъызда насыл къыйынчылыкъларгъа огърадынъыз?(Таныш олмагъан сёзлерге,
ибарелерге.).
3.2. Лугъат иш. Слайд №9
Таныш
олмагъан сёзлерни лугъат дефтерлеринъизге язып алынъыз.
Сандыракъламакъ – бредить
Мужде – награда
Серс – сырость
Нукъсанлыкъ – недостаток
Буллюр –
чистый,блестящий.
Чаларгъан – поседевший
Тююрчикленип –затвердев
Тосун – бычок
Мешакъат – трудности
Солгъун–бледный
Сёзлернен джумлелер ве
синоним тизмек.
3.3.Кочюрюльме ибаренен
чалышмакъ: Слайд №10
«Юрегинден отлар къопа»
ибаресини насыл анълайсыз? (пек аджына, хорлана, сагъына, асрет чеке.)
- Бу азапларны ким чеке? (Зейнеп
тизе, ана.)
- Икяенинъ гъае ве
мевзусы насыл?
- Шаир нени косьтермеге
истеди Зейнеп тизе ярдымынен?
«Зейнеп тизе» икяесинде
ананынъ образы ачыкъ айдын косьтериле, АНА, ВАТАН сёзлерини бирлештирмек
мумкюн, чюнки шаир анынъ образы иле дженкнинъ вахшийлигини, къырымтатар
къорантасынынъ такъдиринде, инсанлар такъдирине япкъан тесири психологик тасвир
усулынен айдынлатыла, къараманларнынъ миллий сымасы яратыла. Дженк чокъ
инсанлар, къоранталар ве мемлекетлер ичюн джаиллик, азап, оксюзлюк япты.
IV.
Пекитюв.
Аналар дженк
вакъытларында ве ондан сонъ чокъ сынав ве къыйынчылыкълардан кечтилер. Аналар
алдында биз борджлумыз ве оларгъа башымызны эгемиз.Мен инанамки ойле вакъытлар
келир дюньяда дженклер битер…инсанлар бири-бирине дост олур…дюньягъа шенълик,
бахт ве муабетлик келир. Бугуньки дерсимизде ана, Ватан, дженк акъкъында лаф
юрьсеттик, биринджи джиан дженкнинъ акъибетлери чокъ аналар ичюн азап,
янълызлыкъ, беклевлер салды, амма буна бакъмадан адамлар озь инсанлыгъыны
джоймадылар. Сиз «Зейнеп тизе» икяесини окъугъанъынъызда базы дуйгъулар
уянгъандыр? Насыл дуйгъулар юрегинъизни къаплады? ( асрет, къасевет, гъурур,
гъам ве иляхре).
Келинъиз энги
группаларгъа болюнип бойле вазифе беджерейик, аналарымызгъа насыл истеклер
тилеймиз? Биринджи группа «Анама истек» адлы сезлерни, экинджи группа исе
«Ананынъ балаларына истеклери » адлы сезлер язайджакълар. Онынъ арасында Сервер
Какуранынъ «Азиз анам» адлы йыры динълениле.
V.
Нетиджелев ве рефлексия.
Дерснинъ
башында биринджи талебе У.Ипчи омюр елу акъкъында сёзюни башламаздан эвель
эпиграф окъуды. Оджа даа бир кере эпиграфны хатырлата. Эгер сизлер ойле бир
тылсымлы кучь тапкъанъынъызда нелер япар эдинъиз? Ойле кучьни неге ёллар
эдинъиз?(талебелерининъ джеваплары).
Оджа: Бугунь
дерсимизде чалышмагъан талебе олмады. Мевзуны яхшы менимсегенинъиз
анълашыла.Энди исе дерске аит олгъан мунесебетинъизни косьтеринъиз.
Ралеринъизде ренкли карточкалар бар. Слайд № 11
Къырмызы
карточка- Ич бир шей анъламадым, дерс меракълы
дегиль.
Мавы ренк-мен
чокъ шейлер анъладым, онынъ ичюн джевап бермеге къыйын олды.
Ешиль ренк-мен
эр шей анъладым,эвель бильмеген малюматларны огрендим.
Фикирни девам эт:
Бугунь дерсте мен
бильдим……………….
Бугунь дерсте мен
огрендим………………
Бугунь дерсте таныш
олдым……………….
Бугунь дерсте мен текрарладым…………….
Мен ичюн бу малюмат
янъы……………….
VI.Эвге
вазифе.
1.Янъы сёзлерни
эзберлемек.
2. 1-нджи ве 2-нджи джиан
дженклери акъкъында къартларымызнынъ икяелерини язып алынъыз ве сыныфынъызда
хатире альбомыны мейдангъа кетиринъиз. Слайд № 12
Ибраимова
Эдие Гафаровна
Къырымтатар тили ве эдебияты оджасы
МБУМ «Э.Шемьи-заде адына 42-санлы
мектеп»
Дерснинъ
мевзусы:
Къырымтатар
тили «Тамамлайыджы табили муреккеп джумлелер»,
9 сыныф
Дерснинъ
макъсады:
1.
Тамамлайыджы
табили муреккеп джумлелер мевзуcыны
анълатмакъ, джумледе оларнынъ ерини косьтермек.
2.
Агъзавий
ве язма нутукъларыны инкишаф эттирмек.
3.
Ана тилимизге урьмет ашламакъ.
Дерснинъ
донатылувы: Лугъат, джедвеллер, дерслик
Дерснинъ кетишаты:
1.
Тешкилий къысым.
2.
Эв вазифесини тешкерюв.с.42,
91 иш (с.57). (102-иш (1-5 дж), къаиде.
1.
Хабер табили муреккеп джумледе баш джумле не вакъыт келир? (Б.дж-Т.дж)
2.
Баш джумленинъ хабери ненен ифаделенир? (ишарет ве айырыджы умумийлештириджи
замирлеринен)
3.
Не ярдымы иле джумленинъ эки къысмы багълана? (ки багълаыйджысынен)
ДЖУМЛЕЛЕР ТАЛИЛИ
1.
Энъ худжуры шунда ки, Сервер бир насиатыма
къулакъ асмады. (ХТМДж) [шунда] ки, ( ).
2.
Фаркъы шунда ки, биз бу баланы озь
къызымыз киби къабул эттик. (ХТМДж) [шунда] ки, ( ).
3.
Эвге ким биринджи кельсе, собаны якъа эди.
(МТМДж) ( ) –се, [ ].
3.
Янъы мевзу.
3.1. С. 43 (57-58) къаиде
схема шеклинде анълатыла, талебелер исе дерсликке бакъалар.
ТТМДж бир къач чешити
бар:
1.
Т.дж (хабери шарт фиилинен ифаделенип,–са,– се
ялгъамаларынен келир, нисбетлешкен замирлер ишлетилир, олар
джумледе тамамлайыджы олып келелер) - Б.дж (нисбетлешкен замирлер
ишлетилир, олар джумледе тамамлайыджы олып келелер).
Сиз кимге мураджаат эткен олсанъыз,
онынънен лакъырды этмелисинъиз. (Кимнен лакъырды
этмелисинъиз?)
2.
Б.дж ( хабер бир сыра фииллернен ифаделенир) ки
Т.дж.
Шуны тасдыкъламакъ керек ки (нени тасдыкъламакъ
керек?),олар бу ишни аля дереджеде беджергенлер.
3.
Б.дж -мы, ми дереджеликлери
Т.дж.
Анъладынъмы, (нени анъладынъ?)
ананъ тез мында кельсин.
4.
Багълайыджысыз ТМДж
Б.дж ( тамамлайыджы хаберине
(фииллернен ифаделене )багълы олып )- Т.дж келир(хабери баш
джумледе анълатылгъан мананынъ битмесини сорар).
Тиземизнинъ джошкъун гонъюльден биз анъладыкъ (нени анъладыкъ?), бугунь
бир тантана оладжакъ.
3.2.Раатлыкъ дакъкъасы.
3.3. Дерслик иле иш. с.
43. 92-иш (с.58. 103-иш). (1-6 –ЫНДЖЫ ДЖУМЛЕЛЕР).
Тахта янында:
1. Сиз кимге мектюп
язгъан олсанъыз, онынъ
иле корюшмек керексинъиз.
( -се), [ ]. – (багъ-лы,
тамамлайыджы т.м.дж.)
2. Бала не корьсе, шуны япар.
( -се), [ ]. – (багъ-лы,
тамамлайыджы т.м.дж.)
Вариантлар иле, мустакъиль иш.
1вариант
3. Билесинъми, биз бугунь языджылар топлашувына бараджакъмыз.
[ ми], ( ) – (багъ-лы,
тамамлайыджы т.м.дж.)
4. Корюне ки, бу йыл берекет номай оладжакъ.
[ ки], ( ) – (багъ-лы,
тамамлайыджы т.м.дж.)
2 вариант.
6. Эминим ки, олар илле келирлер.
[ ки], ( ) – (багъ-лы,
тамамлайыджы т.м.дж.)
7. Коресизми, коюмизнинъ
бутюн адамлары башларыны астылар.
[ ми], ( ) – (багъ-лы,
тамамлайыджы т.м.дж.)
3.3. «Айван
асравджылыкъ»сёзюнден янъы сёзлер тизинъиз.
|
Ай
ава
Ад
Айва
Айван
Айван асравджы
айдын
айран
акъкъайын
Ан
|
Ана
ара
Аралыкъ
Асравджы
дава
джан
Йыл
къан
къара
къарынджа
|
къыйын
къыл
къыр
нал
НАР
сары
сыджакъ
сыра
сарылыкъ
санар(посчитает)
САНА
|
3.
Лугъат иш.
умумий
-общий
муайен
–определённый, точно установленный
4.
Пекитюв:
1.
Тамамлайыджы ТМДж къач чешити бар?
2.
Оларнынъ къысымлары не ярдымы иле
багъланып келелер?
с.
43. 92-иш (с.58. 103-иш) (8 –ИНДЖИ ДЖУМЛЕнинъ)
ТАЛИЛЬ.
5.Рефлексия ве дерснинъ
нетиджеси:
Бугунь
насыл мевзуны кечтик?
Дерсте
не яптыкъ? Нелер биз ичюн кълай олды?
Не
ерде къыйнылдыкъ?
6.Баалав
7.Эв
вазифеси. С.47,49 (с. 57-58), къаиде, (с.45,
95-инджи иш. (с. 60, 106-ынджы иш).
1.Асанова Л.Н. Къырымтатар тили. 1 сыныф.Симферополь
КъДжИ
«Къырымдевокъувпеднешир» нешрияты»,2008-144с.
2.
Меметов А., Алиева Л.А., Меметов И.А.Къырымтатар тили Окъутув къырымтатартилинде
алып барылгъан мектеплери чюн . 5-инджи сыныф . – Симферополь : КъДжИ
«Къырымдевокъувпеднешир» нешрияты» , 2013 . – 208с.
3. Кокиева А., Салядинов Къ.У., Межмединова
Г.А., Харахады А.М. Къырымтатар эдебияты. 8-нджи сыныф ичюн дерслик. Умумтасиль
окъув юртларында къырымтатар эдебиятыны огренген талебелер ичюн.-
Симферополь:КъДжи «Къырымдевокъувпеднешир» нешрияты», 2008.- 252с. – Къырымтатар
тилинде.
4. Меметов, А.М., Алиева, Л.А. Къырымтатар
тили. Учебник для 7 классов 12-летней школы [Текст]. – Симферополь:
Крымучпедгиз, 2007. – 168с.
5.
Алиева, Л.А., Умеров, М.У. Ана тили. Учебник по родному языку для учащихся 4
класса [Текст]. Симферополь: Крымучпедгиз, 2007.-180 с.
6.
Меметов, А.М., Алиева, Л.А., Меметов, И.А. Къырымтатар тили. Учебник для 6
классов школ с крымскотатарским языком обучения 12-летней структуры [Текст]. –
Симферополь: Крымучпедгиз, 2006. – 176с.
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.