"Оркестрдегі үрлемелі ағаш аспаптар" ашық сабақ

Сабақтың тақырыбы: Оркестрдегі үрлемелі ағаш аспаптар.

Сабақтың мақсаты: симфониялық оркестр құрамындағы үрлемелі ағаш аспаптармен таныстырып, олардың пайда болу тарихы туралы қысқаша мағлұматтар беру.

Сабақтың міндеттері:

Үрлемелі ағаш аспаптардың үнін ажыратып, дыбыс бояуын тани білуге үйрету.

Оқушының эмоциялық әсерін, музыканы сезініп, есту қабілетін дамыту.

Аспаптық музыкаға деген сүйіспеншілігін арттыру. Классикалық музыка арқылы жағымды қасиеттерге тәрбиелеу.

Сабақтың барысы:

Жаңа сабақ.

Аспаптардың суреттері көрсетіліп, аспаптар жайында мағлұматтар беріледі. Симфониялық оркестр құрамындағы бұл аспаптардың рөлі туралы түсіндіріледі.

Оқулықпен жұмыс.

Оқулықтағы мәтінмен таныстырып, оқушыларды қатыстыра оты­рып мазмұнын түсіндіру.

Флейта - үрлемелі музыкалық аспап. Флейтаның пайда болған жері Азия деп саналады. Алғашында халықтардың ұлы қоныс аударуы, кейінірек кресттағушылар жорығы кезеңінде Еуропаға таралған. Ол көбіне ағаштан жасалды. 15-17 ғасырларда флейта аспабы әбден жетілдірілді. Осы заманғы музыканттар үш бөліктен тұратын флейтаны пайдаланады; ұзындығы 72 см-ге дейін, 16-18 ойығы бар. Флейта симфониялық оркестрде джаз оркестрінде, әскери үрлемелі оркес­трде де қолданылады. Сондай-ақ жеке (соло) шығарма да орындайды. Флейтаға арнап И.С. Бах, Г.Ф. Гендель, В.А. Моцарт, Л.В. Бетховен, А.А. Алябьев сияқты композиторлар шығармалар жазды.

Гобой - үрлемелі музыкалық аспап. Бас жағы кеңейтілген, кеудесі қосарланған тілшіктерге жалғанған, ұзындығы 59-61 мм-дей ағаш түтікшеден жасалады. Гобой тәріздес аспаптар (свирель, сырнай, сыбызғы) көптеген халықтарда ерте заманнан бастап қолданылып келеді. Қазір симфониялық оркестрдің құрамында және ансамбльдерде жетілдірілген басқышты (клапанды) гобойлар пайдаланылады. Гобойда жеке шығармалар да ойналады. Қазақстанда 1934 жылы музыкалық оқу орындарында гобой кластары ашылды.

Кларнет - көп басқышты (клапанды) үрлемелі музыкалық аспап. Кларнет ағаштан және пластмассадан жасалады. Ол сыбызғының негізінде 17-ғасырдың аяғында пайда болды. Ал оны жетілдіру - ойықтарының санын көбейту, тілінің құрылымын жақсарту әлі күнге дейін жалғасып келеді. Ұзындығы 680 мм-ге дейін болады. Кларнет жеке орындауда және ансамбльдік аспап ретінде қолданылады, симфониялық және үрлемелі аспаптар оркестрлерінің құрамына кіреді. Кларнеттің кіші кларнет, альт-кларнет, бас-кларнет, контрабас-кларнет сияқты бірнеше түрі бар. Қазақ ұлттық консерваториясында және музыкалық колледждер мен мектептерде кларнет класы жұмыс істейді.

Фагот - үрлемелі музыкалық аспап. Сыртқы түрі қосақтасып байластырылған бір буда ағаш тәрізді. Ол ағаштан, кейде пластмассадан да жасалады. Ұзындығы 1350 мм-ге жуық; дыбыс шығаратын басқыштары (клапандар) мен үрлейтін тілшесі бар, дыбысы жұмсақ. Фаготтың алғашқы түрін 16-ғасырда Италия музыканты А. Альбонези ойлап тапты. 17-ғасырдың ортасында Францияда өмірге келген 3 ойықты фагот жетілдіріліп, 6 ойықты болып жасалды. Неміс өнертапқыштары ойлап тапқан фаготты казіргі кезге дейін дүниежүзі елдерінің орындаушылары жоғары бағалап, қолданып келеді. Фагот тұрақты түрде симфониялық оркестр құрамында (2, кейде 3-4 фагот) кеңінен пайдаланылады. Сондай-ақ жеке шығармалар да ойналады.

Музыка сауаттылығы.

Оркестрдегі үрлемелі аспаптар: флейта, гобой, кларнет, фагот. Флейташы - флейта аспабында ойнайтын кәсіби музыкант.

Музыка тыңдау.

В.А. Моцарт «Сиқырлы флейта» - үзінді тыңдату. Флейта аспабының үніне, дыбыс бояуын ажыратуға көңіл бөлу.

Жаңа ән үйрену.

Композитор Б. Дәлденбаевтың «Балдырғандар әнін» үйрету. Әннің мазмұнын талдау. Жас жеткіншектердің бақытты балалық шағы, қуанышты сезімі туралы айтылады. Әуені шаттыққа толы, көңілді, жылдам орындалады. Әндегі дыбыстарды анық, таза айтуға, нақышына келтіріп орындауға көңіл бөлу.

Домбыра ойнау.

Үйренген «Салкүрең» күйінің жалғасын есіне түсіріп орындату.

Сабақты қорытындылау.

1. Флейта аспабының құрылысы қандай?

2. Флейта аспабына арнап қандай композиторлар музыкалық шығармалар жазды?

3. Гобой аспабының құрылысын сипаттап бер.

4. Кларнет қандай аспап? Оның түрлерін ата.

5. Фагот аспабының даму тарихы туралы әңгімеле.

Төмендегі кестені дәптеріне жаз. Келесі сабақтарды өткен сайын кестені толықтырып отыр.

Симфониялық оркестр құрамы	Аспаптар атауы
Ішекті - ыспалы аспаптар
Үрлемелі ағаш аспаптар
Үрлемелі жез аспаптар
Ұрмалы аспаптар
Қосымша үн беретін аспаптар