Открытый урок на тему "Жел, негізгі түрлері және себептері, ауа массалары" (6 класс)

Сыныбы   6г		27.02.2017ж.
Сабақтың тақырыбы		Жел,негізгі түрлері және себептері,ауа массалары
Мақсаты		Жел, негізгі түрлері және себептері, ауа массалары, табиғаттағы маңыздылығы жайлы  мағлұмат алады.
Күтілетін нәтижелер		А)Жел,ауа массасы деген ұғымды қалыптастырады. В)Желдің пайда болу себебін анықтап желдердің,ауа массалардің түрлерін  ажыратады. С) Желдің маңызы,зияны туралы өз пікірін білдіреді Білу: желдің,ауа массалардың түрлерін атайды Түсіну: желдің пайда болу себебін түсіндіреді Қолдану: бар білімдерін кластер құрастыруда пайдаланады Талдау:ауа массаларын салыстырады,ажыратады Бағалау: желдің пайда болу себебін анықтайды. Желдің маңызы,зияны туралы өз пікірін білдіреді
Керекті жабдықтар		Топпен, жұппен, жеке жұмыс, кластер құру. Сабақта 7 модульдің кіріктірілуі: Cыни тұрғыдан ойлау, диалог арқылы оқыту, көшбасшылық, жас ерекшеліктеріне сәйкес оқыту, оқыту үшін бағалау және оқуды бағалау.
Қолданылатын әдіс- тәсілдер		Сұрақ-жауап,әңгімелеу.
Тапсырмалар		1.Топтық жұмыс 2.Жеке жұмыс
Сабақ барысы:
Сабақ кезеңдері	Мұғалім әрекеті		Оқушы әрекеті
Кіріспе	1.Амандасу . 2. Топтарға бөлу Өткен сабақ бойынша топ болып отырғызамын. 3.Үй тапсырмасы:  Әр топқа  үй тапсырмасы  «Атмосфералық қысым» тақырыбы бойынша жуан-жіңішке сұрақтар қоямын. «Ой шақыру» сұрақтар қою 1. Атмосфералық қысым дегеніміз не? 2.Биіктікке байланысты  атмосфералық қысым қалай өзгереді?  3.Қалыпты атмосфералық қысым дегеніміз не?  4.Атмосфералық қысымды қандай құралмен өлшейміз?  5.Атмосфералық қысым тек биіктік бойынша ғана емес, сонымен қатар тағы қандай жағдайда өзгереді? 6.Ауа-райын бақылау мекемелерінде атмосфера қысымын өлшеуге қандай өлшем бірлігін пайдаланады? 7.Неліктен биік тауларға көтерілген кезде адамның басы айналып, мұрнынан қан кетуі мүмкін? 8.Ауа қысымының биіктікке сәйкес азаюы адам ағзасына қалай әсер етеді? І тапсырма. «Географиялық диктант» а)  Ауаның салмағы болатындықтан ол барлық _________________салмақ түсіреді. ә) Ауаның жер бетіне  ондағы заттарға түсіретін салмағын  ______________деп атайды.  б) Қалыпты атмосфералық қысым ретінде ____________ мм сынап бағанасына тең қысым алынған. с ) Атмосфералық қысымды арнайы жасалған құрал__________ өлшейді.  г) Жер бетінен  әрбір 10 м-ге көтерілген сайын атмосфералық қысым  1 мм-ге ______________  д)Ауа қабатынан  жер бетінің 1 см 2 –на _________________салмақ түсіреді.  е) Жер бетінің әр аймақтары мен әртүрлі биіктіктеріндегі атмосфералық қысымды өзара салыстыру үшін______ендіктегі  теңіз деңгейіндегі қысым алынады. ІІ тапсырма. «Географиялық математика» 1-есеп.Жер бетіндегі қысымды қалыпты деп есептеп,тереңдігі 840 м шахтаның атмосфералық қысымын анықта.Ескерту:Қалыпты атмосфералық қысым 760мм сынап бағанасы тең.Әрбір 10 м көтерілгенде қысым 1 мм сынап бағанасына кемиді. Шешуі: 10 м--------------------1мм 840м-------------------х Х=840мх1мм:10м=84мм 760мм+84мм=844 мм сын бағ. __________________________________________ 2-есеп.Барометр тау етегінде 740 мм,ал тау басында 440 мм көрсетсе таудың биіктігі қанша метрге тең болады? Жауабы:(740-440)х10 3000м  (100м биіктеген сайын қысым 10мм-ге кемиді.) __________________________________________ 3-есеп. Мәскеу қаласының атмосфералық  қысымы748мм болса, мұхит деңгейімен салыстырғанда оның биіктігі қанша метр болады?       Жауабы : (760-748) =12    12х10=120м __________________________________________  4-есеп.  Төбенің басында атмосфералық қысым 453 мм сынап бағаны,ал төбенің етегінде 758 мм сынап бағанасына тең. Төбенің биіктігін анықтаңдар:                                                      Жауабы:758-453 =305     305х10=3050м __________________________________________ 5- есеп. Ұшақ қандай биіктікте ұшып барады? Һ₀ - 760 мм с.б. Һ₁ - 470 мм с.б. 760-470*10=2900м ІІІ тапсырма. 1.Анероид қандай мағынаны білдіреді?(ылғалсыз) 2.Барос қандай мағынаны білдіреді?(салмақ) 3.Торричелли тәжірибесінде шынының ішінде не құяды?(сынап) 4.Атмосфералық қысымды өлшеуге арналған құрылғы?(барометр) 5. Қалыпты атмосфералық қысым нешеге тең?(760мм сын бағ) Венн диаграммасы арқылы сынап барометрі мен анероидты барометрінің айырмашылығын көрсетіңдер. Айырмашылығы  Ұқсастығы   Айырмашылығы		1.Сабаққа әзірлеу. 2.Топ ережесін еске түсіреді. 3. жуан-жіңішке сұрақтар  негізінде құрылған сұрақтарға жауап береді 1. ауаның жер бетіне және ондағы заттарға түсіретін салмағы. Бүкіл ауа қабаты жер бетінің әр шаршы сантиметріне 1 кг 33 г салмақ түсіреді 2. Атмосфераның  жер бетіне таяу қабатында әрбір 10 м биіктікке көтерілгенде қысым шамамен 1 мм төмендейді. 3.45° ендіктегі теңіз деңгейінен алынған сынап бағанасының 760 мм биіктігіне тең қысым қалыпты атмосфералық қысым деп аталады 4.барометрмен: сынап, анеройд 5.Атмосфералық қысым жыл мезгіліне, температураға, желдің бағытына, байланысты өзреіп отырады. 6.миллиметр орнына миллибар (мб) өлшемі қолданады. 1мб шамамен 0,75 мм ынап бағанасы биіктігіне тең 7.ауа қысымының биіктікке сәйкес азаюы адам ағзасына үлкен әсерін тигізеді. а)жер бетіндегі заттар бетінің әр шаршы сантметріне 1кг33г салмақ түсіреді ә) атмосфералық қысым б) 760мм с.б с) барометрмен г)төмендейді д) 1кг 33г е) 45°
Тұсаукесер	Оқушыларға дәптерлерін алып, беттеріне жақындатып желпулерін сұраймын. Сұрақ: біз нені қозғап жатырмыз? Жауап: ауаны Жер бетіндегі ауа үздіксіз қозғалыста болады. Жылыған ауа жоғары көтеріліп, оның орнына салқын ауа төмен түседі. Ауа бір жерден екінші жерге ауысып, салқын немесе жылу алып барады. Ал жер бетіндегі ауаның горизонталь бағытта бір жерден екінші жерге ауысуын жел деп атаймыз. Бейнекөрініс қарау.  «Жел,негізгі түрлері және себептері,ауа массалары» Мақсатын оқушыларға айтқызу.		Балалардың сипаттама беру негізде жаңа тақырыпқа көшу.
Негізгі бөлім	Жаңа тақырыппен жұмыс: Топтарға тапсырмалар беремін: Онда оқушы жеке жұмыстанады және топпен талдайды. 1,2,3,4-топқа  1-топ. Жел туралы түсінік. Желдің жылдамдығы мен бағытын анықтау жолдары. 2-топ.Жергілікті желдер. Бриз. Муссон. 3-топ. Аңызақ. Дауыл.  Желдің маңызы. 4-топ.Ауа массалары. Жаңа сабақ материалын дәптерге жазғызу. Постер шығарады.Әр топтан бір оқушы шығып қорғайды. Бағалау критерийі арқылы топ мүшелері бағалайды. Бекіту: «Миға шабуыл» 1. Жел дегеніміз? 2.Желдің түрлері қандай болады?  3.Желбағдар қандай құрал?  4.Желдің маңызы?зияны 5. Жылына бағытын екі рет өзгертетін жел? 6.Тәулігіне бағытын екі рет өзгертетін жел? 7. Қазақстанда желдің қандай түрлері  бар,ата? 8.Ауа массалары дегеніміз не? 9.Желдің бағыттары. ІІІ. Дәптермен жұмыс. «Венн диаграммасы» арқылы бриздер мен муссондардың айырмашылығын көрсетіңдер. Айырмашылығы  Ұқсастығы   Айырмашылығы   Терминмен жұмыс. «Сәйкестендір» Бриз бағытын тәулігіне 2 рет өзгертеді. (француз тілінде-жеңіл жел) Муссон бағытын жылына 2 рет өзгертеді. Араб тілінде-маусым) Аңызақ ауа ылғалының тапшылығынан қалыптасатын ыстық (20 - 25С) әрі құрғақ жел. Дауыл жылдамдығы 30—50 м/сек дейінгі аса қатты сұрапыл желдер. Ауа массалары Қалыптасқан аймақтың температурасы, мөлдірлігі, ылғалдылық қасиеттерімен ерекшелінетін, тропосферадағы ауаның үлкен көлемі желбағар желдің жылдамдығы мен бағытын анықтайтын құрал Тапсырма: Иа,жоқ: 1. Желбағар - желдің бағытын анықтайтын құрал иа жоқ 2. Судың горизонталь бағытында қозғалуын-жел дейміз иа жоқ 3. Бриз бағытын жыл ішінде ауыстырады иа жоқ 4. Арктикалық ауа массалары ыстық болып келеді иа жоқ 5. Муссон құрлық пен теңіздің арасында соғады иа жоқ І топқа Желдің  соғатын бағытын нұсқамен белгіле, ең күштісін түзу сызықпен сыз, ең әлсізін үзік сызықпен сыз, егер жел жоқ болса, сызып таста. А.   Б.   В. Г. __________________________________________ ІІ топқа Жел көкжиектің қай тұсынан соқса, сол бағыттың атымен аталады.Мына желдердің атауларын жазыңдар.                                                                                   __________________________________________ ІІІ топқа Белгілеңдер: дөңгелектерге: атмосфералық қысым жоғары-Bd, төмен- Hd; шаршыларға:        - төмен соғатын ауа ағымы,                -жоғары соғатын ауа ағымы;                       - желдің бағыты.                                             құрлық                  теңіз                                                ІVтопқа Венн диаграммасы арқылы бриздер мен муссондардың айырмашылығын көрсетіңдер. Айырмашылығы                Ұқсастығы Айырмашылығы		Жаңа тақырыппен жұмыс .  Топта ішінде талқылайды.  Керекті мәліметтерді дәптеріне  жазып алып отырады. 1-топ .Жел туралы түсінік. Желдің жылдамдығы мен бағытын анықтау жолдары. 2-топ.Жергілікті желдер.Бриз.Муссон. 3-топ. Аңызақ.Дауыл. Желдің маңызы. 4-топ.Ауа массалары. 1.Жер бетіндегі ауаның горизонталь бағытта бір жерден екінші жерге ауысуын жел деп атайды. Желдің пайда болуының неізгі себебі – ауа қысымының жер бетінде әркелкі таралуы. 2.Бриз, муссон, аңызақ,дауыл 3. Дауыл - жылдамдығы 19 - 30м/сек. 4. Тұрақты - жер бетіндегі қысым белдеулеріне байланысты Жергілікті желдер: бриз (французша - жеңіл жел, теңіз жағалауында) тәулік ішінде; муссон (арабша муссон - маусым, құрлық - теңіз) жыл ішінде. 3. Ауа райын бақылайтын стансаларда желдің жылдамдығы мен бағытын анықтайтын құрал желбағар (флюгер) деп аталады Оны секундына метр есебімен есептейді. Өлшем бірлігі: м/сек 4. Желдің маңызы: 1. Ауа массаларын тасымалдайды. 2. Мухит ағыстарын қалыптастырады. 3. Жел күшін қайықтар, жел диірмені, жел электр станциялары пайдаланады. 5. Муссон - бағытын жылына 2 рет өзгертеді. (араб тілінде маусым) 6.Бриз - бағытын тәулігіне 2 рет өзгертеді. (француз тілінде-жеңіл жел) 2. Желдің зияны: 1. Апатты дауылдар адам өміріне қауыпты. 2. Су тасқындарын тудырады. 3. Топырақтың беткі жұқа беткі қабатын алып кетеді. 10. Желдің бағыттары: Оңтүстік Солтүстік Батыс Шығыс Солтүстік - шығыс және тағы басқа
Қорытынды	Тапсырма арқылы  сабақты қорытындылау. Жел – сарқылмайтын қуат көзі. «Бағалау»  парағына өздеріне балл қою арқылы бағалайды.		Алған білімдерін пайдаланады, сараптайды, топпен ақылдасады, сыни ойлайды. Оқушылар бүгінгі өткен тақырыпқа түсінгендерін  балл беру арқылы көрсетеді  .Бағалау критерийімен өз өзін бағалау Рефлекция. Оқушылар бағаларын қойғызады.
Үйге тапсырма			Үй тапсырмасын жазып алады. §43

Бейнекөрініс бар.

Жел туралы қызықты деректер

 1.Желкенді кемелер заманынан бері желдің күші Бофорт шкаласымен өлшенеді. Кейде жел күшін өлшеуге бұл шкаланың шамасы жетпей қалатын кездер де болады екен.

2.  40–50 м/с — бір орында тұрған адамды ұшырып әкете алатын жел жылдамдығы. Ұшақтан секіретін парашютистер осы жылдамдықпен құлайды.

3. Секундына 22 метр — Достастық мүйісіндегі (Антарктида) желдің жылдық орташа жылдамдығы. Бұл әлемдегі ең желді айлақ. Әдетте, мүйістегі жылдамдық 90 м/с-қа дейін (320 км/сағ) жетеді.

4.Секундына 5 шақырым — Атмосфераның жылы және суық ауа аралығындағы желдің жылдамдығы. Ауа алмасу кезінде жылдамдық үлкейетін болса, найзағай пайда болады.

5.Секундына 670 метр — Күн жүйесіндегі желдің ең үлкен жылдамдығы. Нептун ғаламшарының атмосферасынан табылған.