Ой - толғаныс: "Диалогтік - адамгершілікке үйренудің негізгі құралы"

Акмола облысы

Жарқайың ауданы

Тасты-Талды орта мектебі

Мурзабекова Гулмира Загыперовна

І (ілгері) деңгей мұғалімі

Тақырыбы:
«Ұжымдық қарым-қатынасты жақсартуда диалог – адамгершілікке үйренудің негізгі құралы.»

2015 жыл

Ұжымдық қарым-қатынасты жақсартуда диалог – адамгершілікке үйренудің негізгі құралы.

Мен неге бұл тақырыпты таңдадым? Адамгершілік қағидаларын ұстанбайтын білім адамзатты қатерлі нәтижелерге әкеліп соқтырады, жер бетінде тіршілік атаулыны жойып жібере алатын жойқын атомдық және ядролық қару, экологиялық апаттың өршуі – сондай білімнің нәтижесі,- деп беріліпті Асхат Әлімовтың «Интербелсенді әдістемені ЖОО-да қолдану мәселелері» атты оқу құралында. Осы әдістемелік құралды оқи отырып ондағы айтылған бұл ойлардың өз ойыммен қаншалықты ұштасып жатқанын бақыладым. Қазіргі кезде әрбір мұғалім оқыту мен оқудағы жаңа тәсілдерді өз іс-тәжірибесіне енгізіп жатыр. Себебі, біз оқушыларға берілетін білімнің, ақпараттардың жүйелілігін, үздіксіздігін, өзара және өмірмен байланыстылығын, үйлесімділігін, өзіндік дамып отыруға қабілеттілігін арттыруымыз қажет. Әр тұлғаның жеке сұранысын, қабілеті мен талантын, дарындылығы мен қажеттіліктерін сәйкестендіре отырып оқуға үйретуіміз қажет. Қазіргі заман талабына сай ақпараттық-коммуникативтік технологияны кеңінен пайдалана білу, сандық технологиядан ақпаратты іздеуін шығармашылық өзіндік ізденуін дамыта білуіміз қажет. Дүние жүзіндегі көптеген мұғалімдердің іс-тәжірибесінен тұрақты орын алған оқыту жұмысын ұйымдастыру мен жоспарлаудың негізгі қағидаттарын қолдану орынды да нәтижелі екенін дәлелдейтін фактілер бүгінгі таңда ғылыми-педагогикалық әдебиетте жеткілікті деңгейде кездеседі. Қазір қолданысқа еніп жатқан деңгейлік бағдарлама негізіндегі 7 модульдің қайсысын алып қарасақ та түп негізінде адамгершілік тәрбие жатыр. Ұлы атамыз Әл-Фараби айтқандай «Тәрбиесіз берген білім – адамзаттың қас жауы». Бұл модульдердің барлығын ықпалдастыра отырып, дұрыс қолдана отырып, оқушыларды қалай оқу керектігіне үйретіп, бағыттай білсек біз жақсы нәтижеге жетеріміз сөзсіз.. Біз өзіміздің алдымыздан өтер әрбір шәкіртіміз күні ертеңгі еліміздің болашағын өркендетер, өз елін, жерін әлемге танытар білімді азаматтардың бірі болып шығарын әрдайым есте сақтауымыз қажет. «Тегінде адам баласы адам баласынан ақыл, білім, ар, мінез деген қасиеттерімен озады», - деп Ұлы Абай атамыз айтып кеткен екен. Ендеше біздің әрқайсымыз да өз шәкірттеріміздің әлемдегі кез-келген елдің баласымен білім таластыра алар, озық ойлы, жан-жақты білімдар, ақпараттық, сандық технологияларды жетік білетін, қатарын басып озатын оқушы болуын қалаймыз. Ал осы жерде біз тәрбие мен білім егіз екенін жадымыздан шығармай адамгершілік тәрбиені қатар алып жүруіміз керек. Және Лев Толстойдың мына сөзі қазіргі біздің жағдайымызға өте дәл келеді: «Барлығы әлемнің өзгеруі туралы айтады, алайда ешқайсысы өзін өзгерту туралы ойламайды». Кәсіби біліктілік пен білім жай қабылданбайды, мұғалімдер оны өз қолымен жасайды. Адамгершілік мақсатты көздейтін мұғалімдер өздерінің әріптестері мен айналасындағыларға әсер ету үшін, көшбасшылық қасиеттерін көрсетеді. Олардың көңілінде үнемі талапқа сай оқыту тұрады. Қазіргі заман талабына сай тұлғаның өзін-өзі реттеуіне, шығармашылығын дамытуда, қарым-қатынасты нығайтуда диалогтік оқытудың, соған қатысты әртүрлі тренинг жүргізудің өте пайдалы екендігіне көзіміз жетіп отыр. Әртүрлі тренинг барысында бір-бірімен диалогке түсу арқылы, жұптық қарым-қатынасқа, ұжымдық қарым-қатынасқа түсу арқылы олардың ойы ашылып, өз ойларын ортаға салып үйренеді. Үнемі өз проблемасымен жеке қалып, ешкіммен бөлісіп үйренбеген мұғалім үшін диалогтік қарым-қатынасқа түсу өте жақсы әсер етері сөзсіз. Ортаға ой тастап шешілмеген мәселенің жауабын жұптасып, бірлесіп шешу адамды алдыға қарай жетелейді. Мектептегі ұстазбен ұстаз, ұстаз бен ата-ана, ата-анамен баланың, ұстаз бен оқушының арасындағы қарым-қатынас үйлесімділігін орнатуда диалогтік оқытуды қолдану олардың арасында сенімділік, үйлесімділік, жарасымды қарым-қатынас, түсініспеншілік және адамгершілік тәрбие беріледі деп ойлаймын. Александер (2004) оқытудағы әңгіме – қарым-қатынас жасаудың бірсарынды үдерісі емес, керісінше, әңгіме барысында идеялар екі жақты бағытта жүріп, соның негізінде оқушының білім алу үдерісі алға жылжитын белсенді үдеріс деп тұжырымдайды. Мұғаліммен және басқа оқушылармен әңгімелесу – оқушының қызмет белсенділігін қамтамасыз ететін және түсінігін дамытатын маңызды құрал. Диалог- тұлғаның адамгершілік қасиеттерді иемденудің ең басты тәсілі. Тіршіліктің негізі қарым-қатынас пен диалогқа орнығады: басқаның ойымен, пікірімен, көзқарасымен санасу, бөтенді түсіне білу, өзіңді оның орнына қоя білу-осы қасиеттердің бәрі де әлеумет ахуалын белгілейтіндігі даусыз тұжырым. Өмірде ең керекті білім –қоғамда қарым-қатынас құра білу, басқа адамдармен тіл табыса білу. Жақында мектебіміздің педкеңесінде мұғалімдермен «өмір балансы дөңгелегі» тренингін өткізгенде мұғалімдердің көбісінде қарым-қатынас жағы өте төмен ұпай көрсетті. Сондықтан да мен коучинг, әртүрлі тренинг өткізгенде дәйім осы қарым-қатынасты нығайтуға арналған жаттығулар алуға тырысамын. Жұп болып орындайтын суреттерді сөйлету, диалог құру, мен кіммін жаттығуларын қолданамын. Сондай-ақ осы оқу құралында Ысты Бөлтірік шешеннің терең мағыналы сөзі келтірілген екен. Сонымен сөзімнің түйіні де шығып қалар: «Қарт шешеннен: «өмірдің мәні не: бала ма, бақ па, дәулет пе?» -деп сұрағанда, ол былай деп жауап берген екен: «бала деген артта қалған із емес пе, бақ деген аспанда ұшқан құс емес пе, дәулет деген қолда ұстаған мұз емес пе? Бұл өмірдің мәні-сіз бен біз емес пе?!». Сіз бен біз деп адамдар арасындағы қарым-қатынас айтылып тұр ғой. Ендеше, диалог арқылы жоғары деңгейдегі ойлау қабілеттерін өрістетуге, тілдік, сөздік қорларын көбейтуге, ынтымақтастыққа, адамгершілік тәрбиеге, жаңа мүмкіндіктерге қол жеткіземіз деп ойлаймын. Оқушылар да, ұстаздар да, ата-аналар да ашылады, қарым-қатынасқа түсе алады, ой-пікір алмасуға үйренеді, ұстаным, көзқарас өзгереді. Ең бастысы Ұстаз-Ана-Оқушы арасында тығыз байланыс орнығады. Міне қазір мен өзімнің барлық жұмысымды, оқушылармен болсын, мұғалімдер немесе ата-аналармен жұмыс түрі болсын осы бағытта жүргізуге тырысамын. Заманауи тәсілдерді оқыту мен оқуда қолданысқа енгізе отырып адамгершілік тәрбиені қатар алып жүру үшін әдіс-тәсілдердің түрлерін қарастырамын. Белгілі стратегияларды керекті, оңтайлы жеріне қолдануға тырысамын. Өз сабақтарыма, тренингтер мен коучингтерге пайдаланатын тәсілдер мен стратегияларды өзіме қажет жағына қарай өзгертіп қолданамын. Қазір мен ең алдымен өз бойымнан көп өзгеріс көре аламын. Бұрын адамдармен оңай қарым-қатынасқа түсе алмайтынмын. Сосын мені адамдардың ішкі ойы, көзқарастары қызықтырғанымен көбінесе ашылмай қала беретін. Ал қазір ең алдымен өз бойымнан өзгерістер аңғарып жүрмін. Әрбір жұмысымды, ата-анамен жұмыс түрі ме, оқушылармен бе немесе мұғалімдер ұжымымен жүргізілетін іс-шаралар ма барлығын адамгершілік қасиетке, тәрбиеге негіздеп адамдардың, оқушылардың қарым-қатынасы жақсаруына, оларпдың ойларын еркін жеткізіп, ортамен еркін байланысқа түсе алуына, өздерінің білімі мен білігін кез келген ортада орынды қолдана білулеріне септігін тигізетіндей әдістерді таңдап алуға тырысамын. «*йрете жүріп үйренеміз» деген қағидатты әрдайым жадымнан шығармауға тырысамын.

Осыдан екі жыл бұрын өзім сынып жетекшілік еткен сынып ата-аналарымен жиналыс өткізгенде мынадай түрде өткізіппін, ескі фотолардан тауып алдым:

Әрине әртүрлі сауалнамалар алып, баяндама оқып, жадынамаға қол қойдырып неше түрлі жұмыс түрін жүргізіп жүрдім. Бірақ бұл жерде ата-аналардың арасында жақын қарым-қатынас, сынып жетекші мен ата-ананың арасында бірлескен ой қозғау, ой тастау, ой қосу болған жоқ Баяндама оқылды, сұрақ бар ма, жоқ деп қана шектелдік.

Ал қазір деңгейлік бағдарламалар курсын оқып келгеннен кейін мен өзімнің ата-анамен жұмыс тәсіліме басқаша қарай бастадым. Жиналысқа екі ата-ана ғана келсе де олармен диалогке түсіп, қандай да бір сұрақтар төңірегінде ой қозғауға түрткі болуға тырыстым, олардың да ішкі ойларын білгім келді, тыңдағым келді.

Ата-анаға мұғалім отбасының досы екендігін, егер тәрбие ортақ екенін түсініп, бірлесе жұмыс істесек балаға берілетін тәрбиенің оң нәтиже беретінін түсіндіру мақсатында бала тәрбиесі туралы ой бөлістіріп, постер қорғатып, ойларын айтқызып тапсырмалар орындаттым.

Отбасындағы бала тәрбиесінің қыр-сырымен бөліскен ата-аналарым жиналыс соңында кері байланыс деген не екенін түсінді. Балаларының қазір қандай бағдарламамен жаңа әдіс-тәсілдермен оқып жатқандарын көріп, түсінді. Стикерге осындай жұмыс түрлері ата-аналармен жиі өткізіліп тұрса деген тілек-ұсыныстарын жазып, алдағы уақытқа сәттілік тіледі.

Осындай ата-аналардың тілектерінен қанаттанған мен келесі жолы 5-9 сыныптардың ата-аналарын жинап «өнеге – отбасынан» деген тренинг сабақ өткіздім. Бұл сабақта ата-аналар үш топқа бөлініп, әртүрлі тапсырмалар орындады. Қолайлы психологиялық орта туғызу мақсатындағы жаттығудан басталған тренинг барысы ата-аналардың бойындағы қобалжу сезімін басып, жайма-шуақ, сенімділік,ашық, қолайлы климатта өтілді.

Бала тәрбиесі – ортақ іс болғандықтан болар 3 топтың ата-аналарының ой-толғаныстары бір-бірімен ұштасып, толықтырып жатты.

Топ болып бірлесе жұмыс істеу ата-аналардың да керемет қызығушылығын туғызды.

Ата-аналардың арасында мамалармен қатар папалардың да саны едәуір болғаны көңіл қуантты.

Папалар да, аналар да өте жақсы атсалысып, белсенділік танытты. Тренинг соңында ата-аналар өздері қорғаған жобаларына стикерге тілек, ұсыныстарын жазып қалдырды.

Тағы да осындай тренингтер, ата-аналармен жұмыс түрлері түрлендіріп өткізіліп тұрса деген тілектерін білдірді.

Өз балаларының болашағын ойлаған ата-аналар келесі тренингіңізді мамандық тақырыбына арнасаңыз деген тілектерін жазып қалдырды.

Оқушылармен жұптық, топтық қарым-қатынасқа түсіп, бір-бірін тыңдай білу, ой қосу, ой бөлісуді үйрету мақсатында суреттердегідей тәсілдер қолданамын.

«Дауыстап айтылатын ой»

«Ойлан-жұптас-бөліс»

Диалогтік оқыту

Кері байланыс

20