Поурочное планирование по родному (карачаевскому) языку

Элкъанланы С.М., Айбазланы З.С.

КЪАРАЧАЙ ТИЛНИ ДЕРСЛЕРИ

3 класс

Устазгъа методика болушлукъ

Биринчи чыкъгъаны

Къарачай-Черкес республиканы Окъуу эмда илму

министерствосу бегитгенди

ЧЕРЕКССК  2016

ББК

Э  

ОБОРОТ ТИТУЛА

АЛ СЁЗ

Школну сыйлы борчу ёсюб келген тёлюге илмуну тамалын, джашауда ишни эбин деменгили билирча юретиудю, аланы дуниягъа къарамларын бусагъатда джашаугъа кёре къурауду. Бу борчланы толтурууда ана тилни магъанасы уллуду. Ана тилден программа сабийлени джангыча окъутууну излемлерин баджарырча салыннганды. Ол излемле быладыла: сабийлени не джаны бла да ёсюмлю этиуню тамалын салыу: ачыкъ, кесгин, ангылаб окъургъа, халатсыз джазаргъа, тил байлыкъгъа юретиу; сабийлеге табигъатны шартларын, болумларын ангылатыуну эстетика ёсюмлерин къатлауну джетишимли этиу; ала кеслерин ариу джюрютюрча, окъургъа, джамагъатха хайырлы  урунургъа талпырча, Ата джуртубузну бек сюерча этиу.

            Ол себебден къарачай тил, бирси миллетлени тиллерича, сабийлеге джашауну джоругъун юретирге, джаш тёлюге джамагъатны адетлерин терен ангылатыргъа, илмулу адамланы ёсдюрюрге болушады. Ана тилин иги билмеклик сабийге дуния культура бла илмугъа джол ачхан уллу орус тилге юренирге  таянчакъ болады, аны бла бирге, кесини миллет культурасындан толу билим алыргъа, аны бла хайырлана билирге, бизни Ата джуртубузну бегитиуге болушурча адам болургъа онг береди.

         Алай бла, ал класслада окъутхан устазны баш борчларыны бири-ана литератураны, тилни селешиу, джазыу формаларын иги билген адамланы ха-зырлауну тамалын салыргъады.

        Бу китаб устазгъа, артыкъсыз да джангы башлагъаннга, болушлукъгъа деген  муратда чыгъады.

        Болушлукъну аллында  грамматика бла тюз джазыудан, тил ёсдюрюуден 3 классда окъуллукъ материалны окъутууну юсюнден методика теджеуле бериледи. Байламлы тилни ёсдюрюуге аслам  эс бёлюнеди. Аны юсюнден  методика оюмла бериледиле. Андан мурат: бир тема бла байланнган соруулагъа джууаб берирге, сюжет соруулагъа кёре айтымла къураргъа, окъулгъанны планын хапарлаучу, соруучу айтымла бла сала билирге, 70 - 100 сёзден къуралгъан текстни, сохта кеси джарашдыргъан планнга кёре, магъанасын аууздан эмда джазыб, толу эмда къысхартыб айта, джаза билирге, окъулгъанны формасын тюрлендириб, туура сёз бла хайырланыб айта, джаза билирге, суратха , кинофильмге энчи эпизотларына кёре, хапарчыкъ джаза , тенгине письмо джаза билирге юретиу.

           Болушлукъда орузлама-тематика план эмда хар дерсни планын къысха юлгюсю бериледи. Хар дерсге план бла хайырланнган заманда орузлама-тема пландан ФГОС-ну излемине керекли бёлюмлени  алыб къошаргъа боллукъду. Къайтарыу тема болгъан дерсде устаз сабийлеге кесини излеми бла тест неда проект иш буюрургъа боллукъду.

           Болушлукъда  къошакъ керек бериледи. Анда грамматика айырыуну планларын, тестле, ачыкъ дерс, технокарталаны табаргъа боллукъду. Ала юлгю халда джазылгъандыла. Устаз сохталаны билимлерине таяна, школну окъуу базасына кёре, аланы тюрлендирирге эркинди эмда борчлуду.

ГРАММАТИКА БЛА ТЮЗ ДЖАЗЫУДАН, ТИЛ ЁСДЮРЮУДЕН

3 КЛАССДА ОКЪУЛЛУКЪ МАТЕРИАЛНЫ ОКЪУТУУНУ ЮСЮНДЕН МЕТОДИКА ТЕДЖЕУЛЕ

Тауушла бла харифле

Ючюнчю классда зынгырдауукъла бла сангырау тунакыланы сёзню ортасында тюз джазылыуларын окъуйдула.

Сёзню ортасында д бла т тунакыланы тюз джазылыуларын кёргюзюр ючюн, былай этиледи. Сынаб окъургъа къаптал, шаптал, баста, сохта, нохта деген сёзле бериледиле. Окъуйдула, къайсы тунакыдан сора д джазылмай, т джазылгъанын айтадыла.

Сёзню ортасында б, д, с, т, ф, х, ч, ш тунакыладан сора гъ джазылмай, х –  джазылгъанын кёргюзюр ючюн, сынаб окъургъа быллай сёзле бериледиле: табха, заводха, басха, атха, сафха, чархха, чачха, ташха. Окъуйдула, къайсы тунакыладан сора гъ джазылмай, х джазылгъанын айтадыла.

К, ч тунакыланы тюз джазылыуларын кёргюзюр ючюн, сынаб окъургъа быллай сёзле бериледиле: чепкен, чыпчыкъ, эски, эчки.

Окъуйдула, к,ч сангырау тунакыланы тюз джазылыуларына эс иедиле, сёзню ортасына эки сангырау тунакы келсе, бирча сангырау тунакыла джазыладыла деген оюмгъа келедиле.

Сангырау тунакыланы зынгырдауукълагъа айланыуларын былай айыртыргъа боллукъду. Сынаб окъургъа къонакъ – къонагъы, сенек – сенеги, кюрек – кюреги дегенча сёзле бериледиле. Окъуйдула, бу соруулагъа джууаб этедиле:

- Къонакъ, сенек деген сёзледе къ, к тунакыла сёзню къалайында келедиле? Къонагъы, сенеги деген сёзледе уа? Алай нек болду? Алай бла, къ, к сангырау тунакыла сёзню ортасында эки ачыкъ тауушну арасында келселе, гъ, г зынгырдауукъ тунакылагъа алмашынадыла деген джорукъгъа келедиле.

Ч-ны ш-гъа алмашыныуун ангылатыр ючюн, агъач – агъашчы, къарылгъач – къарылгъашчыкъ, чач – чашчыкъ, …сёзле бериледиле.

Окъуйдула, соруулагъа джууаб этедиле:

- Агъач, къарылгъач, чач къайсы тунакыгъа бошаладыла? Экинчи къауум сёзледе къошулгъан джалгъау къайсы тунакы бла башланады? Энди сёзню ортасында ненча ч келди? Аллындагъы ч къайсы тунакыгъа алмашынды? Алай бла, сёзню ортасында эки ч бир джерде келселе, аллындагъы ч ш – гъа алмашынады деген оюмгъа келедиле.

Ючюнчю классда сохтала сёзню къурамындан сёзню тамыры бла джалгъауларын окъуйдула. Тамыр бла джалгъаудан хапар берир ючюн, былай этерге боллукъду. Бир тамырлы сёзлери болгъан хапарчыкъ бериледи. Сёз ючюн: Къойчу къойланы кютеди. Ол талай джылны къойчулукъда ишлейди. Къойчу къойлукъгъа бир бёлек токълуну айырды.

Ушакъ:

- Хапарчыкъда магъаналары джууукъ болгъан сёзле къайсыладыла? (Къой, къойчу, къойланы, къойчулукъда, къойлукъгъа). Алай бла, магъаналары джуукъ сёзлени барында болгъан кесегине тамыр, къалгъан кесеклерине джалгъау дейдиле деген оюмгъа келедиле. Программаны бу бёлюмюнде бёлюм бла басымгъа бир кесек терен шагъырей боладыла экинчи классха кёре. Басымны болушлугъу бла джангы сёзле къурайдыла. Бу ишни былай баджарыргъа боллукъду. Сёз ючюн: Къазчы къазлагъа аш береди. Бош турма да джерни къазчы. Бурма чачлы Ахматчыкъ бурма тюклю къозучукълагъа аш береди. Къанамат, чархны алай дженгил бурма.

Окъуйдула, бирча джазылгъан сёзлеге басым белги саладыла, аланы магъаналарын айтадыла, джангы сёзле нени болушлугъу бла къуралгъанларын айырадыла.

 Экиленнген тунакыладан былай хапар берирге боллукъду. Экиленнген тунакылары болгъан сёзле бериледиле: Акка, Амма, ання, исси, уллу, аппа, гюттю, ... дегенча сёзле. Окъуйдула, эки­леннген тунакыланы къалай окъулгъанларына эс иедиле, экиленнген тунакыла тюбеген сёзлеге, кеслерини сёзлерин къоша, сёзлюклерине джазадыла. (Гокка, гаккы, гаммеш, гуммос, элли …) Экиленнген ту­накылары болгъан сёзлени бёлюмлеге бёледиле, аланы тизгинден тизгиннге кёчюрген заманда эки бёлюннгенин устаз айтады. (Мук-кур, сюм-мек, чил-ле, ас-сы, деп-пан) дегенча сёзлени.

Магъанасы джууукъ эм къаршчы болгьан сёзлени окъугьан за­манда» аланы ангылатыр ючюн, былай этерге боллукъду.

Магьанасы джууукъ эм къаршчы болгъан сёзле табыугъа оюн къураргъа боллукъду. Оюн башчы бир сёз айтады, доскагъа джазады, къалгъанла магъанасы джууукъ эм къаршчы болгъан сёзле табыб, кеслери тефтерлеринде неда бир кьагъытда джазадыла, ким кёб сёз табыб джазса, ол хорлайды. Сёз ючюн: 1. Магъанасы джууукъ сёз­ле: ариу, чырайлы, ... . 2. Магьанасы къаршчы сёзле: иги, аман, ... .

Экинчи оюн. Магъанасы джууукъ эм къаршчы болгъан сёзлени къауумлаб джазыу. Джууукъ эм къаршчы сёзле къатыш бериледиле: чамланыргъа, чамланмазгъа, сёгерге, сёкмезге, чибинлерге, чибинлемезге, ачыуланыргъа, ачыуланмазгъа, адебли, адебсиз, ... .

Ким барын да къауумлаб тюз джазгъан эсе, ол хорлайды.

Этиллик ишле окъуу китабда бериледиле.

Тилни кесеклери

Тилни кесеклери былай шагъырей этиледи. Текст бериледи: Терен къар джауду. Сууукъ кюнле келдиле. Сабийле школгъа барадыла. Къанатлыла джылы джерлеге учхандыла.

Берилген айтымланы окъуйдула, (атны кёргюзген сёзле-къара, аны ышанын кёргюзгенле - къызыл, аны не этгенин кёргюзгенле - кёк мел бла джазылады), бу соруулагъа джууаб этедиле: Къара мел бла джазылгъан сёзле нени кёргюзедиле? (Затланы атларын). Къы­зыл мел бла джазылгъанла уа? (Затны ышанын). Кёк мел бла джазылгъанла уа? (Затны не этгенин). Алай бла, тилде джюрютюлген сёзле неге юлешинедиле магъаналарына кёре? (Къауумлагьа). - Ус- таз: Ол къауумлагьа тилни кесеклери деб айтадыла. Биз быйыл юч къауум бла бир кесек шагъырей боллукъбуз, деб къошады. Атны магъанасын былай ангылатыргъа боллукъду. Сынаргъа текст бериледи. Атла башха тюрлю мел бла джазыладыла.

Сабийле шахарны кенг орамы бла барадыла. Орамлада автобусла, башха машинала джюрюйдюле. Ала агъач, таш, зыгъыр, къум ташыйдыла. Шахарда джангы заводла, фабрикала, юйле ишленедиле. Мени атам да, тамада къарнашым да, эгечим да заводда ишлейдиле.

Текстни окъуйдула, бояулу мел бла джазылгьан сёзлеге эс ие, бу соруулагъа джууаб этедиле:

-  Бояулу мел бла джазылгъан сёзле нени кёргюзедиле? (Затланы).

- Ала не соруулагъа джууаб бередиле: (Ким? не?) Ким? деген соруугъа къайсы сёзле джууаб боладыла? Не? деген соруугъа уа? Алай бла, ат деб тилни къайсы кесегине айтадыла? Затны атын кёр­гюзген, к и м? н е? соруугьа джууаб этген тилни кесегине ат дейдиле, деген джорукъну сохтала кеслери айтадыла.

Энчи эм тукъум атла бла былай танышадыла. Энчи эм тукъум атлары болгъан текстчик бериледи. Aлa эки тюрлю мел бла джазыладыла. Сёз ючюн: Фатима бла Фая Къарачай шахарда джашайдыла. Аланы аталары Джангы Къарачай элде, аналары да шахарда ишлейдиле. Карачаевск шахарны къаты бла Теберди бла Къобан суула агъадыла. Къобан Азау (Азов) тенгизге къуюлады.

Окъуйдула. Бу соруулагъа джууаб бередиле:

- Къызыл мел бла джазылгъан атла къаллай затланы атларыдыла? (Адамланы, шахарланы, элни, сууланы, тенгизни).

- Аланы атларын бир сёз бла къалай айтыргъа боллукъду? (Энчи).

- Мор мел бла джазылгъан атла къаллай атладыла? (Ала энчи атла тюлдюле, адамла, шахарла, элле, суула, тенгизле кёбдюле).

- Алагъа къаллай атла дерикбиз? (Тукъум атла). Алай бла, ат ненча къауумгъа юлешинеди? (Эки: энчи эм тукъум атха).

- Энчи атла къаллай хариф бла джазылгъандыла? (Уллу хариф бла).

- Тукъум атла уа? (Гитче хариф бла).

Алай бла, ат энчи эм тукъум атха юлешиннгенин, энчи ат уллу хариф бла, тукъум ат да гитче хариф бла джазылгъанларын айырадыла.

Атны санындан хапар берир ючюн, бир талай затны кёргюзген суратны устаз къангада тагъады.

- Суратда нелени кёресиз? (Алмаланы). Сол джанында ненча алма барды? (Бир), Онг джанында уа? (Кёб алманы), Алма десек, ненча затны кёргюзеди? (Бир). Алмала десек а? (Кёб затны), Алай бла, атны ненча саны болады? (Бирлик эм кёблюк).

- Ат бирлик санда ненча затны кёргюзеди? (Бир). Кёблюк санда уа? (Талай затны).

Къангада берилген атла бирлик эм кёблюк санда джазыладыла

Мал

терек

кюзгю

бузоу

малла

терекле

кюзгюле

бузоула

Окъуйдула, бу соруулагъа джууаб этедиле:

- Атны кёблюк саннга салыр ючюн, къаллай джалгъаула къошулдула?

(-ла, -ле) – Ла къаллай атлагъа джалгъанады? – Ле уа?

- Ла джалгъау къаллай атлагъа джалгъанды? (Къаты ачыкъла бла джюрютюлген атлагъа). –Ле уа? (Джумушакъла бла айтылгъан атлагъа). Алай бла, атны кёблюк саннга салгъан джалгъауланы айырадыла.

Экинчи классда затны ышанын кёргюзген сёзле бла шагъырей болгъандыла. Ол сёзлени эсге салыр ючюн, быллай текст бериледи:

Мени джуртум – мийик сыртла къаяла,

Джашил чегет, шоркъа суула, тенгизле,

Таула, элде, дангыл тюзле, шахарла …

Сюймеклигим къалай уллуду сизге (Х.О.).

Назмуну окъуйдула, аллы бла атланы, ызы бла аланы ышанларын, к ъ а л- л а й? деген соруугьа джууаб этиб, атланы ачыкълаб келген сёзлени къошуб айтадыла. Затны ышанын кёргюзген сёзлени эсге тюшюредиле.

Сыфатны магъанасын, аны тилде къуллугъун айыртыр ючюн, быллай текстни берирге болады:

Джангы джыл келди. Уллу, гитче сабийле да анга хазырланадыла. Школгъа субай нызычыкъны келтирдиле. Аны ариу оюнчакъла бла джасадыла.

Омакъ нызычыкъ кёк, къызыл, джашил лампачыкъланы джарыгъында джашнай эди. (Затны ышанын кёргюзген сёзле бояулу мел бла джазылгъандыла).

Текстни окъуйдула бу соруулагьа джууаб этедиле:

- Къаллай джыл келди? Къаллай сабийле хазырланадыла анга? Къаллай нызычыкъны келтирдиле? Аны къаллай оюнчакъла бла джасадыла? Ол къаллай лампачыкъланы джарыгъында джашнай эди? Джангы, субай, уллу, гитче, ариу. Омакъ, кёк, къызыл, джашил деген сёзле не соруугьа джууаб этедиле? Ала къайсы сёзле бла байланыб келедиле? Ол сёзле тилни къайсы кесегидиле?

Алай бла, ол сёзле затны несин кёргюзедиле? (Ышанын).

Затны ышанын кёргюзген, къаллай? неллай? деген соруу­лагьа джууаб берген сёзге сыфат дейдиле, деген оюмгъа келедиле.

Сыфатны айтымда кьуллугъун былай айыртыргъа боллукъду. Устаз айтхан сёзлеге сыфатла табыб айтадыла: алма - къышхы алма, терек - бутакълы терек, ... , къуралгъан сезтутушла бла айтымла къураб джазадыла. (Бизни терек бачхада къышхы алмала кёб джыйдыкъ дегенча). Берилген сыфатлагъа атла къоша айтадыла. (къашха - къашха ийнек, сары - сары тана ...), къуралгъан сёзтутушла бла айтымла къураб джазадыла. (Къашха ийнек кёб сют береди). Бу ишлени этгенден сора, бу соруулагъа джууаб бередиле: Сыфат айтымда тилни къайсы кесегин ачыкълаб келеди? (Атны, тилни да суратлау айбат этеди, деген оюмгъа келедиле).

Ючюнчю классда этимни магъанасын, аны заманлада тюрлениуюн окъуйдула.

Этимни магъанасындан хапар берир ючюн, затны не этгенин кёргюзген сёзлени къайтарадыла. Бу ишни этер ючюн, сынаргъа текст бериледи: Кюнорта болду. Мурат ашыгъыш юйге кирди. Аны тер басханды. Мурат сынджырда джанындан татлы кёрген Тулпарны кёрмеди. Аны джюреги бир тюрлю этди. Ол арбазда кирмеген джер къалмады. Мурат Тулпарсыз къалай джашарыкъды! … . (Э.Х.)

Окъуйдула, Не этди? Не этгенди? Не этерикди? деген соруулагъа джууаб этген сёзлени табыб айтадыла. Затны не этгенин кёргюзген сёзлени эсге салгъандан сора, этимни магъанасындан хапар берир ючюн, окъуу китабда берилген сюжет суратла бла ишлерге кёчедиле, суратха къараб, аланы не этгенлерине эс иедиле.

- Хасан не этеди? (Хасан китаб окъуйду). Окъуруну аллында ол не этгенди? (Шиндикге олтургъанды). Окъуб бошаса, не этерикди? (Китабны джабарыкъды). Бу юлгю бла къалгъан эки суратны да айырадыла, «Болушадыла» деген сурат бла ишлейдиле.

- Джашчыкъ бла къызчыкъны аналары къайры кетгенди? Джашчыкъ не этеди? Къызчыкъ а? Ала кимге болушадыла? Аналары, аталары къайдан келликдиле? Ала кимге бюсюреу этерикдиле? (Джашчыкъ бла къазчыкъгъа атла бередиле). Андан сора устаз къангада джазады:

Не этеди? –

Не этгенди? –

Не этерикди? –

- Фатима не этеди? (Болушады, салады, джыяды, …) устаз бу сёзлени не этеди? деген сорууну туурасында джазады).

- Фатима бусагъатха дери не этгенди (кийиннгенди, бет-къол джуугъанды, хотасын салгъанды. Бу этимле не этгенди? деген сорууну туурасында джазыладыла).

- Фатима не этерикди? (олтурлукъду, ашырыкъды, сауутланы джууарыкъды, аланы орунларына саллыкъды). Бу къауум этимле да не этерикди? деген сорууну туурасында джазыладыла. Русланны юсюнден да башындагъыча этиледи. Алай бла, затны не этгенин, не эте тургъанын, не этеригин кёргюзген сёзге этим дейдиле, деген оюмгъа келедиле.

Этимни заманлада тюрлениуюн былай ангылатыргъа боллукъду.

Сынаргъа быллай текстчик бериледи:

Ахмат бюгюн окъуйду, джазады. Тюнене окъугъанды, джазгъанды. Тамбла окъурукъду, джазарыкъды (Этимле бояулу мел бла джазыладыла). Айтымланы окъуйдула, бояулу мел бла джазылгъан этимлеге эс ие, соруулагъа джууаб бередиле:

- Беринчи айтымдагъы этимле иш къачан этилгенин кёргюзедиле? (Бусагъатда этиле тургъанын). Не соруугъа джууаб этедиле? (Не этеди?) Бу юлгю бла экинчи, ючюнчю айтымдагъы этимле да айырыладыла. Бу соруугъа джууаб этедиле.

- Этим ненча заманда джюрютюледи? (Юч: бусагъат, озгъан, боллукъ). Алай бла, этим юч заманда тюрленнгенин эм джюрютюлгенин айырадыла. Этим бусагъат заманда этиле тургъанын, не этеди? деген соруугъа джууаб бергенин, боллукъ заманда ишни этиллигин, не этерекди? Деген соруугъа джууаб болгъанын айырадыла.

«Айтым» бёлюмню окъутууну

юсюнден методика теджеуле

Ючюнчю классда айтымны юсюнден ал класслада окъулгъанны къайтарадыла (хапарлаучу, соруучу, кёлтюртюучю айтымланы). Айтымны баш эм сансыз членлери бла шагъырей боладыла. Ал класслада окъулгъанны къайтаргъандан сора, айтымны членлерин окъургъа кёчедиле. Айтымны баш членлеринден хапар берир ючюн, бу текст бла хайырланыргъа боллукъду:

Текст

Чегетчи чегетни хайырыны юсюнден хапар айтды. Чегетде субай нарат терекле ёседиле. Адамла чегетлени сакълайдыла. Бир джолда сабийле чегетге баргъан эдиле. Чегетде джаныуарла, къанатлыла джашайдыла. Къоянчыкъ, сабийлени эслеб, бир джанына къачды.

Къангада джазылгъан текстни окъуйдула, бу соруулагъа джууаб этедиле:

- Биринчи айтымда кимни юсюнден барады сёз? (Чегетчини).

- Чегетчи не соруугъа джууаб этеди? (Ким?) Ол сёз айтымда къайсы сёз бла байланыб келеди? (Чегетчи не этди? – Айтды).

- Айтды деген сёз нени кёргюзеди? (Чегетчини не этгенин).

- Экинчи айтымда нени юсюнден айтылады? (Тереклени).

- Терекле не соруугъа джууаб этеди? (Неле?)

- Терекле къайсы сёз бла байланыб келеди? (Терекле не этедиле? - Ёседиле. Еседиле деген сёз нени кёргюзеди? (Тереклени не этгенин).

Бу юлгю бла текстни башха айтымларын айырадыла. Алай бла, айтымда кимни, нени юсюнден айтылгъанын кёргюзген сёзге башчы, башчыны не этгенин кёргюзген сёзге да хапарчы дейдиле деген оюмгъа келедиле. Башчы ким? не? деген соруулагъа, хапарчы да не этеди? деген соруугъа джууаб этгенлерин айырадыла.

Башчыны тюбюн бир тюз сыз бла, хапарчыны тюбюн да эки сыз бла сыза, берилген текстни дефтерлеринде джазадыла.

Айтымны сансыз членлерин былай айыртыргъа боллукъду:

Кавказда мийик таула бардыла. Алада кийикле отлайдыла. Сабийле табигъатны сакъларгъа болушадыла.

Устаз:

- Айтымны члени деб неге айтадыла? Айтымны членлеринден не билесиз? Айтымны баш членлери къайсыладыла? Башчы деб неге айтадыла? Хапарчы деб а?

Къангада неда таблицада берилген айтымланы окъуйдула, хар айтымда башчы бла хапарчыны табыб айтадыла, ала къалай келишгенлерин айырадыла.    - Кавказда деген сёз айтымны члени боламыды? Нек болады? (Къайда? деген соруугъа джууаб этеди, хапарчыны айгъакълаб келеди. Бардыла къайда?

- (Кавказда).

- Мийик деген сёз а айтымны члени боламыды? Бола эсе, нек болады? (Къ алай? деген соруугъа джууаб этеди, таула деген сёз бла байланыб келеди. Къаллай таула? - Мийик таула. Башчыны айгъакълаб келеди).

- Алай бла, башчы бла хапарчыдан сора, айтымда къаллай членле болургъа боллукъдула? (Башха).

Айтымны баш членлеринден (башчы бла хапарчыдан) башха членлерине сансыз членле дейдиле деген оюмгьа келедиле.

Сансыз членледен хапар бергенден сора, джайылмагьан эм джайылгъан айтымланы окъуйдула. Джайылмагьан эм джайылгъан айтымланы былай айыртыргъа боллукъду. Бу ишни баджарыр ючюн быллай текст бериледи:

Кюн тийди. Къанатлыла джырлайдыла. Сабийле алагъа юйчюкле ишлейдиле. Къанатлыла адамгъа уллу хайыр келтиредиле.

Айтымланы окъуйдула, башчы бла хапарчыны тюблерин сызадыла (башчыны тюбюн бир, хапарчыны тюбюн да эки сыз бла).

Соруула:

1. Биринчи, экинчи айтымланы ючюнчю, тёртюнчю айтымладан не башхалыкълары барды, ала къалай къуралгъандыла? (Бирин­чи бла экинчи айтымла кьуру башчы бла хапарчыдан къуралгъандыла, ючюнчю бла тёртюнчю айтымлада сансыз членле да бардыла).

- Башчы бла хапарчыдан къуралгьан айтымгьа къаллай айтым дейдиле? (Джайылмагъан).

- Сансыз члени болгъаннга уа? (Джайылгьан).

Джайылгьан бла джайылмагьан айтымланы окъугъандан сора, джайылгьан айтымны сансыз членлерине кёчедиле. Аллы бла болушланы сорууларына джууаб этген сансыз членле бла шагъырей боладыла. Болуш соруулагьа джууаб этген сансыз членлени окъурдан алгъа затны кёргюзген Кимни? Нени? Кимге? Неге? Кимде? Неде? Кимден? Неден? деген соруулагьа джууаб этген сёзлени къайтарадыла. Кимни? Нени? деген соруулагьа джууаб этген сансыз членле бла былай шагьырей этерге боллукъду. Эки абзац бла текст бериледи.

Текст

Къанаматны къарнашы иги окъуйду. Аны китабы барды. Китабны тышы тазады. Аны къагьытлары джылтырмагьандыла.

Ахмат Къанаматны сакълайды. Къанамат аны кёрмегенди. Айю мамурачны джууундурду. Уучу аланы эследи.

Текстни окъуйдула, к и м н и? нени? деген соруулагъа джууаб болгъан сёзлеге, ала айтымлада къайсы сёз бла байланыб келгенлерине эс иедиле.

Устаз:

-  Биринчи абзацда кимни? нени? деген соруулагъа джууаб этген айтымны сансыз членлери (Къанаматны, аны, китабны) айтымны къайсы сёзлери бла байланыб келедиле? (Къарнашы, китабы, тышы, къагъытлары). Ала тилни къайсы кесегиндендиле? (Ат).

Ала бла, кимни? нени? деген сансыз членле атны ачыкьлаб келгенин айырадыла.

Алай бла, кимни? нени? деген соруулагъа джууаб этген сансыз членле атны да, этимни да айгъакълаб келгенлерин кёредиле, атны ачыкълаб келген сансыз членлени тюблерин толкъун сыз бла, этимни (хапарчыны) айгъакълаб келгенлени да пунктир сыз бла сыза, дефтерлерине джазадыла, башчы бла хапарчыны тюблерин сызыучуларыча сызадыла.

К и м г е? н е г е? соруулагъа джууаб къайтаргъан сансыз член­лени ангылатыр ючюн, бу назмучукъну хайырланыргъа боллукъду:

Туудукъла уа чыгьарла деб

Андан уллу джарыкъгъа,

Алгьышымы айтама мен

Мамырлыкъгъа, тынчлыкъгъа!

Джыр да, кюн да табдыргъанла

Сабийлеге, ма бизге,

Джерни, кёкню аты бла да

                          Минг бюсюреу ма сизге. (Б. А.-К.)

Назмуну окъуйдула, кимге? неге? деген соруулагъа джууаб эт­ген сансыз членлени табыб айтадыла, ала къайсы сёзле бла байланыб келгенлерине эс иедиле, бу соруулагъа джууаб этедиле:

- Джарыкъгъа деген сансыз член къайсы сёз бла байланыб келеди? (Чыгъарла неге? - Джарыкъгъа).

- Мамырлыкъгъа, тынчлыкъгъа деген сансыз членле уа? (Айтама неге? - Мамырлыкъгъа, тынчлыкъгъа).

 - Сабийлеге, бизге деген сансыз членле уа? (Табдыргъанла кимге? - Сабийлеге, бизге).

- Ала айгъакълаб келген сёзле тилни къайсы кесегиндендиле? (Этим).

Алай бла, кимге? неге? деген соруулагъа джууаб берген сансыз членле этимни айгъакълаб келгенин айырадыла. Былайда сизге деген сёз къайсы сёз бла байланыб келгенин айыргъан къыйын тиеди. Устазны болушлугъу бла этеме деген сёз бла байланыб кел­генин айырадыла.

Назму тилде ол сёз ычхындырылыб къалгъанды. Толусу бла былай айтылыргъа керек эди: Минг бюсюреу этеме ма сизге.

Кимге? н е г е? деген сансыз членлени тюблерин пунктир сызчыкъла бла сыза, назмуну дефтерлерине джазадыла.

Кимде? неде? деген соруулагъа джууаб къайтаргъан сан­сыз членлени бу текстни юсю бла берирге боллукъду.

Текст

1. Менде сакъланады къарнашымы урушдан келген письмолары. Къарнашымда джылтырайдыла аны саугъалары.

 2. Джашай эдик элледе, мюрзеу битмез джерледе, башы ачыкъ гёзенде, ташлы, агъачлы ёзенде. (Къ.И.)

Окъуйдула, кимде? неде? деген соруулагъа джууаб этген сансыз членлени табыб айтадыла, ала къайсы сёзлени айгъакълаб келгенлерин айырадыла, бу соруулагъа джууаб этедиле:

- Менде, къарнашымда деген сёзле айтымда къайсы сёзле бла байланыб келедиле? (Сакъланады кимде? - Менде. Джылтырайдыла кимде? Къарнашымда).

 - Элледе, джерледе, гёзенде, ёзенде деген сансыз членле уа? (Джашай эдик неде? - элледе, джерледе, гёзенде, ёзенде).

Бy къауум сансыз членле да этимни (хапарчыны) айгъакълаб келгенин кёредиле.

Кимден? неден? деген соруулагъа джууаб этген сансыз членле бла башында келтирилген юлгю бла шагъырей боладыла. Текст бериледи, к и м д е н? н е д е н? деген соруулагъа джууаб этген сансыз членлени табыб айтадыла, ала къайсы сёзле бла байланыб келгенлерин айырадыла.

Къаллай? неллай? деген соруулагъа джууаб этген сансыз членлери болгъан айтым бла былай шагъырей этерге боллукъду. Устаз быллай сёзтутушла джазады: Джарыкъ танг. Джылы кюн. Джырлаучу кьанатлыла. Джазгъы джангур. Джашил кырдык. Сууукъ кюнле. Джашил джаз. Сохтала берилген сёзтутушланы къоша, байламлы текстчик къурайдыла, баш салыб, дефтерлерине джазадыла.

                                          Джаз

Джарыкъ танг атды. Джылы кюн тийди. Джырлаучу къанатлыла уяндыла. Джазгъы джангур джауады. Джашил кырдык кёгереди. Сууукъ кюнле къыш бла бирге кетдиле. Джашил джаз джашил атына миниб келди. Къурагъан хапарчыкъларын окъуйдула, къаллай? де­ген соруугъа джууаб берген сансыз членлени табыб айтадыла, ала айтымлада къайсы сёзле бла байланыб келгенлерине эс иедиле, бу соруулагъа джууаб этедиле:

- Джарыкъ, джылы, джырлаучу, джазгъы, джашил, сууукъ не соруугъа джууаб этедиле, айтымда тилни къайсы кесегин ачыкълаб келедиле? (Къаллай? деген соруугъа джууаб этедиле, атны ачыкълаб келедиле). Алай бла, сыфат ат бла келеди, аны ачыкълайды деген оюмгьа келедиле. Къачан? къайда? къайдан? къайры? къалай? деген соруулагъа джууаб болгъан сансыз членлери бла былай шагьырей этиледи. Устаз къангада сорууланы джазады, сохтала алагъа толу джууабланы дефтерлерине джазадыла.

Соруула:

1. Къанатлыла къачан, къайры кетедиле?

2. Къачан, къайдан къайытадыла ала?

3. Джылы джерлеге кетмеген къанатлыла къыш къайда кечинедиле?

4. Сабийле алагъа къалай къарайдыла?

Соруулагъа толу джууабла джазсала, быллай хапарчыкъ къуралады: Къанатлыла къачда джылы джерлеге кетедиле. Джаз ала андан къайытадыла. Джылы джерлеге кетмеген къанатлыла къыш сабийле ишлеген юйчюкледе кечинедиле. Сабийле алагъа иги къарайдыла. Башында айтылгъан соруулагъа джууаб этген сансыз членлени тюблерин точка-сызчыкъ (          ) бла   сызадыла, аланы айтымлада къайсы сёзлени айгъакълаб келгенлерин айырадыла.

БАЙЛАМЛЫ ТИЛНИ ЁСДЮРЮУ

Тил ёсдюрюу ишле грамматика бла тюз джазыуну дерслеринде да орун аладыла. Ол ишле 10-15 минутну аладыла.

Грамматика бла тюз джазыу дерследе окъулгъан материал бла байланыб этиледиле тил ёсдюрюу ишле. Бу ишлени баджарыр ючюн, дидактика материалда берилген карточкала бла хайырланыргъа боллукъду.

Программада байламлы тилни ёсдюрюрге берилген темаладан 15 теманы окъутууну юсюнден методика теджеуле бериледиле. Башха темаланы сайларгъа устаз классыны къарыууна кёре эркинди.

I. Сау текстни айтымлагъа бёлюу, керекли тыйгъыч белгилени сала джазыу. (Бу иш сентябрь айны 2-чи ыйыгъында этиледи).

* * *

Къаншауур сырты, ала кюйюз кибик, аяз къакъгъанлай чайкъалады Ахмат бла Хызыр Къашханы къайда излериклерине сагъышлы болдула Ахмат эчки къая болгъан джерге тартханын айтды Хызыр да Къашха былтыр джай Генджагъатада тургъанына, анда къаяла кёб болгъанына Ахматны эсин бёлдю тенгле джолгъа чыкъдыла. (Къ.Ю.)

Текст къангада джазылады неда кодоскоп бла экранда бериледи.

Устаз:

- Текстде бир къауум сёзле уллу хариф бла нек джазылгьандыла? (Ала адамланы, хайуанланы, джерлени энчи атларыдыла).

- Аладан сора уллу хариф къачан джюрютюледи? (. ? ! белгиледен сора).

- Окъугъанда, джазгъанда айтымланы чеклери къалай белгиленедиле? (Окъугьанда пауза бла, джазгъанда тыйгъыч белгиле бла: . ? !)

- Ахмат биринчи паузаны къайсы сёзден сора этди (чайкъалады). Бу юлгю бла къалгъан айтымланы чеклерин айыра, керекли тыйгъыч белгилени сала, точкаланы орнуна текстге ат атаб джазадыла. Ал класслада уллу харифни джюрютюлюуюн къайтарадыла.

II. «Къач» деген темагъа сочинение джазыу. (Сентябрни 4-чю ыйыгъы).

Эл берген джомакъла бла ишлеу. Бу зат къачан болады?

1. Ёзен чарсдан толу - кёзюме тютюн кирмейди. (Ёзен тубан).

2. Ёзенни чабхан чал атлы, чынгыл тыймагъан ал атлы. (Тубан).

3. Къанаты уллу къонгур къуш. (Тубан).

- Ёзенни тубан кёбюсюне джылны къайсы чагъында басады? (Къачда).

- Къач айла къайсыладыла? Бусагъатда къайсы айды? (Сен­тябрь).

- Сентябрь айда табигъатда къаллай тюрлениуле болдула? (Кюнле къысхардыла, чегетле саргъалыб башладыла, къышлыкълада ханс къатханды, тёгерекни тубан басады, тубан джангур джауады).

- Къачхы чегетни суратлар ючюн, къаллай сёзле бла хайырланыргъа боллукъбуз? (Къолан чегет, омакъ кийим, сары эм къызыл чапыракъла, алтын бетли джабыу, ...).

- Къачхы кюнню суратлар ючюн а? (Сууукъ джауумлу кюн, ту­бан джангур, мутхуз тийген кюн, алаша кёк, таза хауа, къарыусуз джел, балчыкъ ...) Ушакъдан сора къачхы табигъатны суратлаб, берилген план бла сочинение джазадыла.

План

1. Къач айлада табигъатда къаллай тюрлениуле боладыла? 2. Къачхы чегет къаллай бет алады? 3. Къачда кюнле, кечеле къалай боладыла?

Чыгъармаларында хайырланныкъ сёзле: къысхарадыла, саргъалгъандыла, къатханды, басады, джауады, кюкюремейди, джаумайды, чартламайды, къонгур кюнле, мийикде кёрюнеди, къарыусуз джелчик, мутхуз тиеди, мыдах кёрюнеди, къаты сууукъ джелле.

Бир-эки маджал окъугъан сохта, берилген план бла, сёзле бла хайырлана, къачхы табигъатны суратлаб хапар айтхандан сора, кеслери ушатханча, чыгъарма джазадыла, бошаялмасала, юйде джазыб келедиле.

III. Суратха къараб, хапарчыкъ къураб джазыу. (Сурат «Къачхы чегетде»). Бу иш октябрны 1-чи ыйыгъында этиледи.

Устаз:

- Суратда кимлени кёребиз? (Сабийлеге атла бериледиле).

- Бу иш къачан болгъанды? (Къачда). Ол неден белгилиди? (Суратда джазылгъандан. Чапыракъла саргъалыб акъгъандыла).

- Сабийле чегетге нек баргъандыла? (Кёгет джыяргъа).

- Абрек, Анзор, Айшат нени кёргендиле? (Кирпичикни). Ала не этиб турадыла? (Кирпичикге къараб). Соня бла Фатима не этедиле? (Соня сумкасын алмадан, кертмеден толтуруб келеди. Фатима суу джагъада беткъол джууады). Локъман бла Лейла уа? (Ала чёртлеуюкле джыядыла).

Ушакъны болушлугъу бла хапарчыкъ къураб джазадыла.

Къачхы чегетде

Къач кёзюуде сабийле чегетге баргъандыла, ...

IV. «Къачхы чегетни бояулары» деген темагьа сочинение джазыу. (Бу иш октябрь айны 3-чю ыйыгъында этиледи).

Ушакъ:

- Къачхы чегетге къарасакъ, аны къаллай бояуларын кёребиз? Ол къалай кийиннгенди? Бизни чегетлерибизде не терекле ёседиле? (Бусакъ, эмен, къайын, джеге, джерк, кюрюч, нарат, нызы, наз, ...)

- Къачхы чегет неси бла махтанады? (Омакълыгьы бла).

- Ол тереклени къач къаллай бояула бла боягъанды? (сары, къызыл, къараууз, мор, джашил). Алай бла, джашил чегет къалай болду? (Къолан).

- Къайсы терекле джашил кийимлерин тешедиле? (Чапыракълы).

- Ала къайсы терекледиле? (Нарат, нызы, наз терекледен къалгъанла).

- Ала джашил кийимлерин нек тешмейдиле? (Аланы чапыракълары джокъду, ийнели терекледиле).

- Къачхы чегетни къолан этген къайсы терекледиле? (Ий­нели).

- Бусакъ терек къалай кийиннгенди? (Сары).

- Джашил къайын а? (Джашил къайында алтын бетге боялгъан бутакъла кёрюнедиле).

- Эмен терекле къаллай тюрсюннге киргендиле? (Къарт эменле багъыр бетли болгъандыла).

Ушакъдан сора устаз «Къачхы чегетни бояулары» деген темагъа джазыллыкъ чыгъарманы планын береди.

Къачхы чегетни бояулары

П л а н

1. Алтын къач келди. 2. Омакълыгъы бла махтанады. 3. Бусакъ, къайын, эмен тереклени кийимлери. 4. Къачхы джел аланы джалан этеди. 5. Мыдах боладыла.

Бу план бла, ушакъда айтылгьан бла хайырлана, быллай чыгъарма джазаргьа боллукъдула:

Къачхы чегетни бояулары.

Алтын къач келди. Август айны аягъында тереклени чапыракълары саргъалыб башлагъан эдиле.

Сентябрь айда алтын къач кесини омакълыгьы бла махтанады. Ол джашил кийимин тешиб, къолан кийимин кийгенди. Терекледе сары, къызыл, мор, къараууз чапыракъла кёрюнедиле. Саргъалгъан бусакъла бир-бири бла ушакъ этедиле. Сюйюмлю ышарадыла къарт кюрючле. Багьыр бетли эменле да сюеледиле. Айырылыб, къызыл бусакъла отча джанадыла. Сары джангур джауады сыргъалы къайынладан.

Ариуду къачхы чегет сентябрь, октябрь айлада.

Къачны аягъында джел омакъ тереклени джаланлайды. Ала мыдах бет аладыла.

V. Берилген планны болушлугъу бла изложениеси джазыллыкъ текстни къурау (Бу иш ноябрны экинчи ыйыгъында этиледи).

Шохла

1. Къанамат иеси болмагъан кючюкчюкню табыб алды. 2. Къартчыгъа къоянчыкъны ызындан тюшдю. 3. Къанамат къоян­чыкъны къутхарды. 4. Къоянчыкъ бла кючюк шох болдула. 5. Шохлары Къанаматны школгъа ашырадыла.

Устаз:

- Планнга кёре, сёз кимлени юсюнден барлыкъды? (Къанамат­ны, кючюкчюкню, къоянчыкъны, къартчыгьаны).

- Аладан бир-бирлери бла шохайла къайсыла болургъа боллукъдула? (Къанамат, кючюкчюк, къоянчыкъ).

- Алай айтыргъа не шагьатлыкъ этеди? (Юйсюз, иесиз къалгъан кючюкчюкню Къанамат юйюне келтиреди, къоянчыкъны да къартчыгъадан къутхарады).

- Кючюкчюк бла къоянчыкъ къалай шох боладыла? (Ала бирге джашаб, юйюрсюнедиле, шохайла боладыла). Ала Къанаматха къа­лай къарайдыла? (Ала аны бек сюедиле, кюн сайын школгъа ашы­радыла).

План бла ишлегенден сора, джазыллыкъ текстни къураб айтадыла.

Шохайла

Бир кюн Къанамат, айлана барыб, иесиз айланнган бир ач кю­чюкчюкню табханды. Ол аны юйге алыб келгенди. Анга аш бериб тойдургъанды.

Къанамат кючюкчюгю бла ойнаргъа аланнга чыгъады. Ол къартчыгьаны эслейди. Къартчыгъа къоянчыкъны тутуб ашаргъа ызындан тюшеди. Къанамат къоянчыкъны къутхарады, аны юйюне алыб келеди.

Къоянчыкъ бла кючюкчюк бирге джашайдыла, шохайла бола­дыла. Ала иелерин бек сюйгендиле, аны кюн сайын школгъа ашы­радыла.

Къуралгъан текстни устаз бир кере окъуйду, берилген план бла изложениесин джазадыла.

VI. Ноябрь айда кёрген, сынагъан затларындан эркин хапар айтыу. Ноябрь айда кюнлени болумларын суратлаб, «Ноябрда» деген темагъа сочинение джазыу. (Бу иш ноябрь айны 4-чю ыйыгъында этиледи).

Ноябрда.

1. Къачны арт айы. 2. Къачны джауумлу сууукъ кюнлери. 3. Къарангы кёк алаша тюшеди. 4. Тёбеннги сууукъ джелле. 5. Къанатлыла джырламайдыла. 6. Къарангы чегет.

Ушакъ:

- Ноябрда табигъатда къаллай тюрлениуле боладыла? Хауа къалай болгьанды? Кюн къалай джылытады? Кёк къалай кёрюнеди? Бу кёзюуню суратлар ючюн, къаллай сёзле бла хайырланныкъбыз? Къаллай джелле болгъандыла? Ала не этдиле? Къанатлыла нек джырламадыла? Ала къайры кетгендиле? Чегет нек къаралгъанды? Табигъат къаллай бет алгъанды? (Ушакъдан сора устаз джазыллыкь сочинениени планын ачады, аны хапарын айтадыла, керекли джерде устаз болуша джазадыла).

VII. Окьулгъан текстни берилген план бла изложениесин джазыу.

Окъуу китабда «Джигитлик» хапарчыкъ бериледи. Аны окъугъандан сора бу иш декабрны 2-чи ыйыгьында этиледи.

П л а н

1. Школдан келе, Хасан не кёргенди? 2. Юйню ичи неден толуб эди? 3. Хасан джашчыкъны къалай къутхарды? 4. Анга ким бюсюреу этди? 5. Сабийчикни анасы къалай этди?

Бу соруулагъа окъулгъан текстден джууабла табыб, байламлы хапарчыкъ къураб, аны изложениесин джазадыла.

VIII. «Биринчи къар» деген темагъа сочинение джазыу.

Бу иш декабрны 4-чю ыйыгьында этиледи.

Эл берген джомакъла бла ишлеу.

1. Бир акъ джабыуум барды да, саулай джерни джабады. (Къар).

2. Джай болса, зинк бола, къыш болса, бий бола. Бу неди? (Къар).

3. Къыш - кюле, джай - ёле, къачда - тириле. Бу неди? (Къар).

3. Дунияда эм акъ не затды? (Къар).

Ушакъ:

- Бюгюн кюн къалайды? Хауаны болуму уа?

- Биринчи къар къачан джауду? Ол къаллай къарды? Къар къалай джауа эди? Къар нени джабды? Эл берген джомакълада аны юсюнден биринчиде не айтылады? (Акъ джабыу бла саулай джерни джабады).

Экинчиде уа? (Джай къар эриб, тас болады). Ючюнчю джомакъны уа къалай ангылайсыз? (Болгъанны агъартыб, бий болуб тургъанына къууаныб кюледи. Джай кюнледе эриб, тас болады. Къачны аягъында джангыдан тириледи. Къар джаууб башлайды).

- Тёртюнчю джомакъда уа? (Кеси джууаб береди).

План

1. Биринчи къар джауду. 2. Джер акъ кебинин кийди. 3. Джо­макъда айтырча бир кюн болду. 4. Сабийле биринчи къаргъа къууандыла. (Бу хапарлау халда берилген айтымлагьа ушакъда айтымланы къоша, сохтала кеслери сочинение джазадыла).

   IХ. «Боран» деген темагьа эркин диктант джазыу. (Бу иш ян­варь айны 4-чю ыйыгъында этиледи).

Устаз текстни окъуйду.

Боран

Боран кючлюден кючлю болуб барады. Сыртда боран кёлтюрюлдю. Ол тёгерек-тёгерек бурулду, кетиб баргъан джолоучуну башы бла озду. Тюзле саулай гюрюлдедиле. Юйле къалтырадыла. Башлары агъардыла. Адамла боранны тохтарын сакълайдыла. Боран а бир да тохтамайды. Ол сызгъырады, гюрюлдейди. Орамлада ёрге энишге сюреди къарны.

Устаз:

- Суратчы болсагьыз, бу текстге къаллай суратла джазаргъа боллукъ эдигиз? (Сырт. Сыртда кетиб баргъан джолоучу. Тюзледе юйлени башлары чыммакъ акъ. Аланы башларында ойнагьан джел. Орамлада кюрт къалаула).

- Алай бла, текстни ненча магъаналы кесекге (абзацха) юлеширге боллукъду? (Юч).

- Биринчи кесегини баш магъанасын берген къайсы айтымды? (Сыртда боран кёлтюрюлдю). Экинчи кесегинде уа? (Юйле къалты­радыла, башлары чыммакъ агьарды). Ючюнчю кесегинде уа? (Боран а бир да тохтамайды). Хапарчыкъны планы доскада джазылады.

П л а н

1. Сыртда боран кёлтюрюлдю. 2. Юйле къалтырадыла. 3. Боран тохтамайды.

Къангада бу сёзле бериледиле: тёгерек-тёгерек, чыммакь, гюрюлдейдиле, сызгъырады, ёрге-энишге.

Текстни окъуйду, берилген план бла сёзлени хайырландыра, эркин диктантны джазадыла.

Х. Биринчи бетде берилген хапарчыкъны изложениесин ючюнчю бетде джазыу. Мен деген сёзню орнуна Рашит джазылады, аны да керек джерде ол сёз бла ауушдура, биринчи бетде берилген сёзлени ючюнчю бетге сала, «Мен хорладым» деген атны орнуна «Рашит хорлады» деген атны атаб, хапарчыкъны изложениесин джаза­дыла. Бу иш февралны 2-чи ыйыгъында этиледи.

Мен хорладым

... Мен салдым энчи джолуму. Эки терек тюб чунгурдан хорламлы ётдюм. Ючюнчюсюнде туралмай, томалдым. Чунгур ол бирсиледен терен болур эди.

Мени юсюм-башым къар болду. Мен а аны истемедим. Къакъгъан атлы этиб, ызыма чыкъдым, къалай атларыма бичим этдим. Алай а энтда джолум болмады. Биягъы къаргъа томалдым. Дагъыда ызыма чыгъыб, чунгургъа ючюн-чю кере ёшюн салдым. ... Джетинчи кересинде мен чунгурну хорладым. (С.К.)

Текст къангада джазылады неда кодоскоп бла экранда бериле­ди, ючюнчю бетге салынныкъ сёзлени тюблери сызыладыла.

Рашит хорлады

... Рашит салды энчи джолун.

ХI. Берилген текстни соруу халда берилген план бла сынау из­ложениесин джазыу. Сынау изложениени февралны 4-чю ыйыгъын­да джазадыла.

Батыр

...Къазауат башланнганында, Батыргьа он джыл да болмагъан эди. Анасыз, атасыз къалгъан джашчыкъны кёбле джазыкъсына эдиле.

Танг аласы бла аскерчиле, душманны элден къыстаб, элге кирдиле. Батыр аланы алларына чыкъгъан эди. Аскерчиле анга ётмек, шекер, къолкъабла берген эдиле. Кеслери ашагъан сагъатда, илеш джашчыкъны чакъырыб, анга тигим бере эдиле.

Ариу сёзлю, халал джюрекли аскерчилеге юрениб, къатларындан кетмей тургъан джашчыкъ бла командир кёб сёлешди. Батыр кесин аскерге алдырыргъа умут этди. Алай а школда окъурун айтыб, командир аны башын сылады. (Х.О.).

План

1. Батыр ким болгъанды?

2. Аны нек джазыкъсыннгандыла?

3. Ол аскерчилеге къалай тюбегенди?

4. Аскерчиле анга къалай къарагъандыла?

5. Батырны не мураты болгъанды?

6. Командир аны башын не айтыб сылагъанды?

Устаз текстни эки кере окъуйду. берилген планнга кёре, аны изложениесин къысхартыб джазадыла.

ХII. «Ашхы ишлерими анама саугъа этгенме» деген темагъа сочине­ние джазыу. Бу иш мартны 2-чи ыйыгъына этиледи.

8 Март байрамны юсюнден ушакъ этедиле, аналарына ким кьаллай саугъа этгенлерини юсюнден хапар айтадыла, берилген те­магъа, кеслери ушатханча, сочинение джазадыла.

ХIII. Берилген планнга кере, джазыллыкъ изложениени текстин къурау. Бу иш мартны 4-чю ыйыгъында этиледи.

П л а н

Джылы джерледен, биринчи болуб, къайсы къанатлыла къайтадыла?

1. Аланы тауушлары къайда чыгъадыла?

2. Биринчи къонакъла уяларын къайда ишлейдиле?

3. Ала уя ишлерге нек ашыгъадыла?

4. Биринчи балачыкъла аналарындан не излейдиле?

Ушакъ:

 - Планны магъанасына кёре, сёз къайсы къанатлыланы юсюн­ден барады? (Чаукаланы) Чауканы тюрсюню къаллайды? (Кеси къара, бурну акъ).

- Джылы джерледен, биринчи болуб, къайсы къанатлыла къайтадыла? (Акъбурун къара чаукала).

- Ала къачан къайтадыла? (Джазны бурну къарагъан заманда).

- Аны къалай ангыларгъа боллукъду? (Алкъын таулада, сыртлада къар эриб бошамагъанды, терекле да чапыракъланмагъандыла, анда-мында ачыкъ джерле кёрюнедиле).

- Чаукаланы тауушлары къайда чыгъады? (Чегет къыйырлада, парклада).

- Ала анда не этедиле? Уяларын къалай ишлейдиле? (Чегет къыйырлада, парклада уяла ишлейдиле).

- Уя ишлерге нек ашыгъадыла? (Кёб турмай, гурт джатар заманлары джетерикди, чаука балачыкъла джарыкъгъа чыгъарыкъдыла).

- Чаукачыкъла аналарындан не излейдиле? (Ашарыкъ).

Бу ушакъдан сора, изложениеси джазыллыкъ текстни къураб, къангагъа джазадыла, текстге да ат бередиле.

Биринчи къонакъла

Джазны бурну къарагъанлай, акъбурун, къара чаукала джылы джерледен биринчи болуб къайтадыла. Аланы тауушлары чегет къыйырлада, парклада чыгъадыла. Алкъын къар сыртлада, таулада эримегенди. Тюзледе анда-мында ачыкъ джерле кёрюнедиле. Терек­ле да чапыракъланмагъандыла.

Чаукала уа чегет къыйырлада, парклада ишге къызыу киргендиле. Ала терек булчукъланы сындырыб, уяла ишлейдиле. Чаукала­ны кёб турмай гурт джатар заманлары джетерикди. Ма биринчи чау­ка балачыкъла джарыкъгъа чыкъдыла. Ала, ауузчукъларын ачыб, аналарындан ашарыкъ сакълайдыла.

Текстни устаз бир кере окъуйду, сохтала да ичлеринден бир къат окъугъандан сора, текст джабылады, башында берилген план бла текстни изложениесин джазадыла.

XIV. Окъулгьан текстни изложениесин джазаргъа планын салыу, салыннган план бла къысхартыб, изложениесин джазыу (апрелни 3-чю ыйыгъында).

Джаз келди

Джаз келмей кёб турду. Арт кюнледе, кюн ачылыб, сууукъ эди. Къар кюндюз эриб, кече уа сууукъ бола эди.

Джылы джел келди, булутла басындыла, джылы джауум юч кюн бла юч кечени джауду. Андан сора джел тохтады. Къалын тубан джерни джабды. Суула саркъдыла, бузла чыкъырдадыла.

Тубан ингирде кёлтюрюлюб башлады. Булутла джайылыб кетдиле. Джаз да башланды. Кюн ачылыб, джукъа бузчукъну дженгил огъуна джутду. Джерден кёлтюрюлген тылпыу джылы хауаны титиретди. Джер джашил болду. Терекле, кёкенле чакъдыла. Чыпчыкъла джашил къатапаны юсюнде джырлайдыла. Турнала бла къазла да учуб ётедиле. Ийнекле ёкюредиле. Къозула, тири джашчыкъла да къургъакъ джолчукълада чабышыб башладыла.

Джашил атына миниб, джаз келди.

Устаз биринчи кере текстни окъуйду, экинчи кере уа хар абзацны башха-башха окъуйду да, хар абзацда баш магьананы тутхан айтымланы айырыб, къангагъа джаза барадыла, алай бла текстни изложениесин джазаргъа хапарлау халда планын джарашдырадыла, ол план бла узун текстни къысхартыб, изложениесин джазадыла.

Джаз келди.

1. Джаз келмей кёб турду.

2. Джылы джел келди.

3. Тубан кёлтюрюлдю.

4. Табигъат джашил бет алды.

5. Джаз келди.

XV. «Терек бачхала джашнайдыла» деген темагъа суратлау хал­да сочинение джазыу (майны 3-чю ыйыгъында этиледи).

Ушакъ:

- Май айда табигъатда къаллай тюрлениуле болдула? Чегетле, таула, тюзле къаллай бет алгьандыла? Къанатлыланы тауушлары къалай чыгъады? Кёгет терекле къалай чакъгъандыла? Ала къалай омакъланадыла? Бал чибинле уа не этедиле? Ингир сайын не къамыжакъла учадыла?

Ушакъдан сора устаз сочинениени планын къангагъа джазады:

Терек бачхала джашнайдыла

П л а н

1. Тереклени джашнагъан кёзюучюклери.

2. Бизни терек бачхабыз. (Шаптал, балий, алма, кертме, эрик тереклени чакъгъан кёзюулерин суратлау).

3. Терек бачханы джашауу (Ол кёзюуде чибинлени, къанатлыланы терек бачхада этген ишлери).

Чыгъармада хайырланныкъ сёзле: къурмашча, акъсыл-къызыл, ариу ийис, арый-тала билмеген бал чибинле, кёбге созулмагъан омакълыкъ). Берилген план бла, сёзле бла хайырлана, быллай хапарчыкъ къуралыргъа боллукъду:

Терек бачхала джашнайдыла

Май айны таурухда айтырча заманы терек бачхагъа ариу тукъум сыфат береди. Кёгет терекле кёзюнгю алдарча джашнайдыла, Къурмашча чакъгъандыла балий, шаптал терекле. Акъсыл-къызыл кийимлерин кийгендиле алма терекле. Акъсыл къар бетли кийиннгендиле кертмеле. Джашнагъан терекледен ариу ийис келеди. Ол ийисни ангылаб, арый-тала билмеген бал чибинле кеслерини ишлерин этедиле. Ала терек чакъгъанладан бал джыядыла.

Къалай ариуду терек бачха бу кёзюуде! Алай а ол ариулукъ кёбге созулмайды.

Ангылатхан къагъытчыкъ

Къарачай тил, 3 – чю класс

         Авторла: Элкъанланы М. Къ., Элкъанланы С. М.

Къарачай тилден 3 – чю классха юлгю иш программа бу тёгереклени кърал окъуу стандартыны компетентини излемине кёре (2009 г.), ал бла орта окъуугъа этилген къарачай тилден 1 – 11 класслагъа теджелген, авторлары Гочияланы С.А., Батчаланы А–М.Х., Алийланы Т.К., Къараланы  А.И., Сылпагъарланы К.А., Чотчаланы Р.У., Мамаланы Ф.Т., Хубийланы А.А., Умарланы К.И. китабны хайырландырыб джазылгъанды.

Къарачай тилге окъутууну муратлары быладыла:

1. Тилни юсюнден илмуну баш джорукълары бла сохталаны танышдырыу.

2. Билимли, халатсыз джазаргъа болумларын да ангыларын да хайырландырыу.

3. Сохталаны аууз эмда джазма тиллерин ёсдюрюу.

4. Сохталаны терен билимлерин, тилге тамашалыкъларын, тил чыгъармачылыкъларын ёсдюрюу.

Борчла:

- гитче классланы сохталарыны къарачай тилни мизамларыны, къуралгъаныны юсюнден илму  джанындан къарамларын къурашдырыу;

- сохталаны оюм этиуню тюзю бла абстракция (эсге алмай ойлау) акъылларын, къарачай тилге тёгерекде дунияны кесегича къарамларын ёсдюрюу;

-  окъугъан дараджаларында тилни ёлчесин табыб, айырыб шартын белгилей билген билимлерин ёсдюрюу;

- кеслерини этген ишлерин тинте билирге юретиу;

- тилни болумуна кёре тилни амалларын тюз айырыб хайырландыра билгенлерине юретиу.

Программаны магъанасы сохталаны билимлери, эте билмекликлери, усталыкълары база дараджада келиширге, лингвистика джанындан окъууларын хайырландарыргъа джарайды. Амалсыз керек излемле, айырыу бла энчи къарау окъуугъа сабийлени билим дараджаларын кенгертирге аланы тилни джашауунда тамаша болгъан ишлери, болумлары бла кюрешген керек (материал) киргенди программаны магъанасына.

Къарачай тилни программасында 3 блок айырылады, къарачай тилден окъутуугъа келишген:

1. «Къалай къуралгъанды тилибиз».

2. «Тюз джазыу».

3. «Тил ёсдюрюу».

Блок деб дерслени мизамларын окъууда бир муратны тындыргъаннга айтылады.

Курсну алай къуралгъаныны хайыры:

- тюзю бла абстракция (эсге алмай ойлау) ёсдюрюу муратларын хайырландырыргъа;

- билимли, халатсыз джазыуну, сохталаны тил ёсдюрюуню сынамлы борчларын тындырыргъа;

- окъууда сохта кеси тинтиб, билиб, хар дерсде кесгин эсгериб, нени къаллай мурат бла ишлегенин билирча этерге;

- тюрлю – тюрлю сылтаусуз къатыш ишледен сохталаны психология арыгъанларындан къутхарыргъа.

Сохталаны окъуу ангыларын ёсдюрюрге керек болгъан борчларын тындыргъан «Къарачай тил» дерс бериуню тамалында окъуу диалог бла тындырмай амалы болмагъан излеу ишге къарауду.

Программа бу методика комплект бла баджарылгъанды:

Окъуу китаб «Къарачай тил» 3 – чю класс, Элкъанланы М.Къ., Элкъанланы С.М.

Окъуу китаб 2015 окъуу джылны программасына келишеди.

Программа 68 – 70 сагъатха тергелибди. Ишлеген окъуу китабда 3–чю классха дерслеге кереклисича бир сагъат барды. 

Бёлюмлени магъаналары:

Фонетика бла джазыу (графика)

Бу бёлюмню магъанасы сохталаны фонетика бла джазыудан (графикадан) окъуб билгенлерин, фонема эшитиулерин, тюз джазылыугъа джитикёзлюклерин терен билимли бир мизамгъа джыяргъа ийилгенди.

Тауушла бла харифле: ачыкъла бла тунакыла. Басымлы, басымсыз ачыкъла. Тунакыла – зынгырдауукъла бла сангыраула, джумушакъла бла къатыла; нёгерлиле, нёгерсизле зынгырдауукъ бла сангырауладан, джумушакъ бла къатылыкъдан. Аланы башхалыкълары. Сёзлени бёлюмлеге бёлюу. Сёз басым.

Айтылгъан сёзню джазма сёзге кёчюрюуню тамалы таууш – хариф тинтиу. Басымлы бла басымсыз ачыкъ тауушланы джазмада белгилеу. Нёгерли тунакыланы айтылгъанлары бла сёзде джазылыулары, аланы джумушакълыкъларын белгилеу. Сёзледе тауушла бла харифлени санын тенглешдириу, сёз ючюн: тапха, джаякъ. 

Айтхан заманда эки таууш бла айтылгъан ачыкъла, экиленнген тунакыла, айтылгъан сагъатда эшитилмеген тунакыла. Тауушланы сёзде кесгин айтыу эмда джазмада аланы белгилеу. Сёзледе быллай байламлы тунакыланы айтылгъанлары да, джазылгъанлары да -чч, - чш, -ннг, -нл, -нм. Къаты эмда джумушакъ белгиле.

1. Къарачай алфавит: Харифлени тюз окъуу, бир бири ызындан келиулерин билиу. Алфавит бла сёзлюкле бла, излегенинден хапар берген китабла бла ишлей билиу. Айтымны аллында, энчи атлада уллу харифни джюрютюлюую. Сёзлени бирге бла башха джазылгъаны (сабий бла, береди да, дагъыда аны кибикле); сёзлени тюз кёчюрюу (чал – къы, джы-йын дагъыда аны кибикле).

Сёзню къурамы.

Сёзлени магъаналы кесеклерин айырыу бла белгилеу: тамырны, сёз къураучу джалгъауну, сёз тюрлендириучю джалгъауну. Сёзню къурамын айырыу. Бир тамырлы сёзле бла бир сёзню тюрлю – тюрлю формалары. Сёз къураучу джалгъауну болушлугъу бла джангы сёз къурау (бир тамырлы). Сёз къураучу джалгъауланы магъаналары. Аланы магъаналы, учундуруу, суратлау мадарлары. Сёзледе тинтилген неда тинтерге болмагъан ачыкъла, аланы тюз джазылыулары. Нёгерли тунакыланы сёзню тамырында тюз джазылыулары. Айтылса эшитилмеген тунакыланы сёзледе тюз джазылыулары. Экиленнген тунакыланы тюз джазылыулары. Сёзлени тюз джазылгъанларын тинтерге хар тюрлю мадарла: сёзню формасын тюрлендириу; бир тамырлы сёзле келтириу; сёзлюк бла хайырланыу.

2. Морфология.

Ат. Атны тилде магъанасы бла джюрютюлюую. Ким? Не? деген соруулагъа джууаб этген атланы айыра билиу. Ким? деген соруугъа къуру адамланы кёргюзген атла джууаб этгени. Тукъум бла энчи атла. Атланы санлада тюрлениую.

3. Сыфат. Сыфатны тилде магъанасы бла джюрютюлюую. Сыфат ат бла байланыб келсе, санда да, болушда да тюрленмегени. Магъаналары джууукъ, къаршчы болгъан сыфатла.

4. Этим. Этимни тилде магъанасы бла джюрютюлюую. Этимни белгисиз формасы, сорууу не этерге? Этимни заманлада тюрлениую. Этимлени заманларыны бетледе, санлада тюрлениулери.

5. Синтаксис бла тыйгъыч белги салыу (пунктуация).

Айтымны, сёзтутушну, сёзню башхалыгъын айырыу (бирчалыкълары, башхалыкълары).

Айтылгъанына кёре айтымланы тюрлюлери (хапарлаучу, соруучу, буйрукъчу, кёлтюртюучю). Айтымны аягъында тыйгъыч белгиле: тамгъачыкъ (точка), соруу белги, кёлтюртюучю белги. Айтылгъан заманда хапарлаучу, соруучу, кёлтюртюучю, буйрукъчу айтымланы тауушну кёлтюртюу, тюшюрюу. Оюм этиуню тюзюнде (логика) басым.

Айтымны баш бла сансыз членлери (атларын белгилемегенлей). Башчы бла хапарчы. Джайылгъан бла джайылмагъан айтымла. Айытымлада сёзлени къалай айгъакъланыб келгенлерин билиу. Айтымлада сёзлени тизилиб келиулери. Биртукъум членлери болгъан айтымла, алада да, уа, а байламла. Биртукъум членлени айтымда тизиб окъуу. Биртукъум членлери болгъан айтымлада тыйгъыч белгиле.

«Къарачай тил» дерсден окъуу – тема планны бёлюмлери

68 сагъат + 2 артдагъы дерсле

№ п/п	Бёлюмню аты	Бары да сагъатла
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.	Къайтарыу Тауушла бла харифле Тилни кесеклери Айтым Къайтарыу Тилни ёсдюрюу Сынау иш	4 сагъат 14  сагъат 20 сагъат 13 сагъат 6 сагъат 7 сагъат 6 сагъат
	Саулай да	70  сагъат

Адабиятны тизмеси:

Сохталагъа адабиятны тизмеси:

Къарачай тил. 3 класс Авторла: Элкъанланы М. Къ., Элкъанланы С. М.

Устазгъа болушлукъ китаб:

Юлгю иш программа бу тёгереклени кърал окъуу стандартыны компетентини излемине кёре, ал бла орта окъуугъа этилген къарачай тилден 1 – 11 класслагъа теджелген, авторлары Гочияланы С.А., Батчаланы А–М. Х., Алийланы Т. К., Къараланы А.И., Сылпагъарланы К.А., Чотчаланы Р.У., Мамаланы Ф.Т., Хубийланы А.А., Умарланы К.И. китабны хайырландырыб джазылгъанды.

Орузлама – тема план къарачай тилден, 3 – чю класс

         Къарачай тил. Авторла: Элкъанланы М.Къ., Элкъанланы  С.М.

№ п/п

Дерсни боллукъ заманы

Дерслени темалары бла аланы тюрлюлери

Окъуу ишде тындырыллыкъ амалла

Дерсни тындырыллыкъ муратлары

Планнга кёре этиллик эсебле (ФГОС – ха кёре)

Дерсни хыйсаблары

Юй иш

План бла

Керти болгъан заманы

Экинчи классда тауушла бла  харифлени юслеринден окъулгъанны къайтарыу. (5 с.)

1.

§ 1. Тауушла бла харифле. Дерсни къайтарыу бла билимни бир мизамгъа джыйыу.

Мизамгъа салыучу: къысха ангылатыргъа, окъуу борчну тутаргъа; Билиу: ишни этиуде бютеу лагъымны хайырландырыргъа; Бирлешиб ишлеу: болушлукъ тилей билирге, болушлукъ излерге, кесини ангыламагъанын кесгин этерге; Энчили: кеслерини ишлерини сылтауун табаргъа; устазны да, тенглерини да багъасын тюз ангылау; джангы билимге къызыгъыуларын белгилейдиле.

Окъуу китаб бла танышдырыу. Бёлюм, тауушла сора аланы белгилеген харифле.

Ачыкъ бла тунакы тауушланы тинте билирге; сёзлени айтылгъаны бла джазыл гъаныны башхалыгъын  билирге.

Билиу: сёз бла бёлюмню башхалыгъын, хариф бла тауушну; Эте билмеклик: сёзледе бёлюмлени санын тюз белгилей билирге; Усталыкъ: басымсыз ачыкъ тауушну хариф бла белгилей билген.

§ 1. 4 – 6 бетле, 2 – чи иш

2.

§ 2. Ачыкъ тауушла бла харифле. Дерсни къайтарыу бла билимни бир мизамгъа джыйыу.

Мизамгъа салыучу: къысха ангылатыргъа, окъуу борчну тутаргъа;  Билиу: ишни этиуде бютеу лагъымны хайырландырыргъа; Бирлешиб ишлеу: болушлукъ тилей билирге, болушлукъ излерге, кесини ангыламагъанын кесгин этерге. Энчили: кеслерини ишлерини сылтауун табаргъа; устазны да, тенглерини да багъасын тюз ангылау; джангы билимге къызыгъыуларын белгилейдиле.

Ачыкъ харифле бла тауушла, аланы белгилеу.

Ачыкъ харифлени тунакыладан башхалыкъларын белгилей билирге; сёзлени айтылгъаны бла джазылгъаныны башхалыгъын билирге.

Билиу: сёз бла бёлюмню башхалыгъын, хариф бла тауушну; Эте билмеклик: сёзледе бёлюмлени санын тюз белгилей билирге; Усталыкъ: басымсыз ачыкъ тауушну хариф бла белгилей билген.

3.

§ 3. Тунакы тауушла бла харифле. Дерсни къайта-рыу бла билимни бир мизамгъа джыйыу.

Мизамгъа салыучу: къысха ангылатыргъа, окъуу борчну эслеринде тутаргъа, джорукъланы хайырландыра билирге; Билиу: излеу бла белгилеу джангы затны, хапарны; Бирлешиб ишлеу: соруула салыргъа, болушлукъ тилей билирге; Энчили: джангы билимге къызыгъыуларын белгилейдиле; окъуу ишде тырмашыуларын кёргюзюу.

Тунакы тауушла сора аланы белгилеген харифле. Сангырау бла зынгырдауукъ нёгерли тауушланы сёзню ортасында бла ахырында тюз джазыу.

Ачыкъ тауушланы тинте билирге эмда ачыкъ тауушланы шартларын къысха айта билирге; сёзлени айтылгъаны бла джазылгъаныны башхалыгъын билирге.

Билиу: ачыкъ эмда тунакы тауушла бла харифлени; Эте билмеклик: таблица бла ишлеу Усталыкъ: Й, У тунакы тауушла бла байланыб келген хариф къауумну тюз джаза билген.

§ 3. 6 – 7 бетле,  7 – чи иш

4.

§ 4. Уллу эм гитче хариф-лени джазы-лыу джорукъ-лары. Дерсни къайтарыу бла билимни бир мизамгъа джыйыу.

Мизамгъа салыучу: салыннган борчха кёре иш сайларгъа бла аны тындырыргъа болумлары; Билиу: билим муратны болушлукъсуз кесгин белгилерге юретирге, тинтерге эмда ишни барыууна бла хыйсабына багъа берирге; Бирлешиб ишлеу: кесини ишин тюз, юзмей тындырырча тилни къызыгъыб хайырландырыргъа; Энчили: окъургъа талпыб излейдиле, бирлешиб ишлейдиле; акъылларын да, билимлерин да таймаздан ёсдюрюрге керек болгъанын эсгередиле.

Адамланы атларын, тукъумларын, джаныуарланы чам атларын, шахарланы, эллени, орамланы сууланы атларын уллу хариф бла джазылыуу.

Къарачай тилде ким? деген соруугъа къуру адамланы кёргюзген сёзле джууаб этгенин андан къалгъан джаны болгъан да, болмагъан да не? деген соруугъа джууаб этгенин билирге; текстде атланы кеслери табыб, къайсы ат не затны неда кимни кёргюзгенин сабийлени кеслери табыб айырыргъа юретиу; халатсыз джазаргъа усталыкъларын ёсдюрюу.

Билиу: адамланы атларын, тукъумларын, джаныуарланы чам атларын, шахарланы, эллени, орамланы сууланы атларын, айтымны биринчи харифин уллу хариф бла джазылыуун. Айтымны ахырында тыйгъыч белгиле (точка – тамгъачыкъ, соруу белги, кёлтюртюучю белги) Эте билмеклик: уллу харифни тюз хайырландырыргъа; Усталыкъ: айтымланы тюз къурай билирге.

§ 4. 8 – 9  бетле, 10 – чу иш

5.

Тил ёсдюрюу. Джайны эсге тюшюрейик. Сурат бла  ишлеу  (11 – чииш). Тил ёсдюрюу дерс.

Мизамгъа салыучу: ишни мадарын да халын да ёсдюрюу, магъаналы окъуу; Билиу: кеслери ангылагъанча, эсли къураргъа хапарны, дагъыда эшитген хапарын тинтерге; Бирлешиб ишлеу: кесини ишин тюз, юзмей тындырырча тилни хайырландырыргъа; Энчили: окъургъа талпыб излейдиле, бирлешиб ишлейдиле; акъылларын да, билимлерин да таймаздан ёсдюрюрге керек болгъанын эсгередиле.

Айтым бла къауум сёзню башхалыгъын айырыргъа. Къатыш берилген текстни тинтерге, аны ичинде айтымланы белгилерге. Джазма ишде диалогну табаргъа. Бирлешиб суратха къараб, гитче хапарчыкъ къурау.

Суратха къараргъа, кеслерини суратха къарамларын ачыкъларгъа, магъанасын тинтерге, суратны суратлаб текст къурар-гъа.

Билиу: сорууланы хайырландырыб, текст къурашдыргъанны; Эте билмеклик: кёлге тюшгенни айта билирге; Усталыкъ: суратны суратлагъан текстни халатсыз джаза билирге.

10 – чу бет,   11 – чи иш. Суратны юсюнден хапар къурашдырыргъа (аууздан)

6.

Сынау иш. Сынау дерс.

Мизамгъа салыучу: ишни хыйсабын оюмлау, кёзюулю тинтиу этерге; Билиу: ишни этиу бютеу лагъымны хайырландырыргъа; Бирлешиб ишлеу: бир муратны белгилерге, аны къалай тындырыргъа керек болгъанын ачыкъларгъа; Энчили: окъургъа талпыб излейдиле, бирлешиб ишлейдиле; акъылларын да, билимлерин да таймаздан ёсдюрюрге керек болгъанын эсгередиле.

Сохталаны окъугъан джорукъларын тюз джаза, айтымланы тюз джарашдыра  билгенлерин тинтиу.

Сынау иш

Сохтала айтылгъандан ангылагъанлары неда ангылашынмай къалгъан джорукъланы ачыкълау; этилген ишге багъа бериу.

Къайтарыб окъургъа §§ 1 – 4

Тауушла бла харифле (теманы аягъы)  (19 с.)

7.

§ 5. Зынгырдауукъ бла сангырау тунакыланы сёзню аягъында тюз джазылыу-лары. Джангы керекни (материалны) билиу дерс.

Мизамгъа салыучу: ишни юзмей, не заманда этиллигин билирге, къалай бошаллыгъын алгъа билирге; Билиу: билим муратны болушлукъсуз кесгин белгилерге, юретирге, тинтерге эмда ишни барыууна бла хыйсабына багъа берирге; Бирлешиб ишлеу: соруула салыргъа, кесини кёлюне келгенни, акъылын кесгин этерге; Энчили: окъургъа талпыуларын, окъуу мадарларын кенгертедиле.

Тунакы тауушланы белгилеген харифлени юсюнден сохталаны билген билимлерин эсге тюшюрюу.

Тунакы тауушла, нёгерлиле, нёгерсизле, зынгырдауукъла, сангыраула, джумушакъла, къатыла

Билиу: сёзню ахырында тунакы тауушла бла харифлени; Эте билмеклик: таблица бла ишлеу; Усталыкъ: зынгырдауукъ бла сангырау тунакыланы сёзню ахырында тюз джазыу.

§ 5. 11  12 бетде, 12 – чи иш

8.

§ 5. Зынгырдауукъ бла  сангырау тунакыланы сёзню аягъында тюз джазылыу-лары. Джангы керекни (материалны) билиу дерс.

Мизамгъа салыучу: окъугъан джорукъланы хайырландыра билирге, этген халатларын эсгертселе, тыйыншлысыча ангыларгъа; Билиу: ишни мадарын да халын да ёсдюрюу, джангы хапарны, ишни тинтиу; Бирлешиб ишлеу: бирлешген бла билим ишни тири кёргюзюрге; Энчили: окъургъа талпыуларын, окъуу мадарларын кенгертедиле.

Тунакы тауушланы белгилеген харифлени юсюнден сохталаны билген билимлерин эсге тюшюрюу.

Тунакы тауушла, зынгырдауукъла, нёгерлиле, нёгерсизле,  сангыраула, джумушакъла, къатыла

Билиу: сёзню ахырында тунакы тауушла бла харифлени; Эте билмеклик: таблица бла ишлеу; Усталыкъ: зынгырдауукъ бла сангырау тунакыланы сёзню ахырында тюз джазыу.

§ 5. 12 – 14 бетле, 15 – чю иш

9.

§ 6. Зынгырдауукъбла сангырауланы сёзню ортасында тюз джазылыулары. Джангы керекни (материалны) билиу дерс.

Мизамгъа салыучу: ишни юзмей, не заманда этиллигин билирге, къалай бошаллыгъын алгъа билирге; Билиу: билим муратны болушлукъсуз кесгин белгилерге юретирге, тинтерге эмда ишни барыууна бла хыйсабына багъа берирге; Бирлешиб ишлеу: соруула салыргъа, кесини кёлюне келгенни, акъылын кесгин этерге; Энчили: окъургъа талпыб излейдиле, бирлешиб ишлейдиле; акъылларын да, билимлерин да таймаздан ёсдюрюрге керек болгъанын эсгередиле; ишде кеслерини тириликлерине багъа бередиле; билген билимлерин ишни тындырыргъа хайырландырадыла; джазма ишлерини кеслери тинтедиле; ишни тындыргъан кёзюуде бир- биририне хатер этедиле.

Тунакы тауушланы белгилеген харифлени юсюнден сохталаны билген билимлерин эсге тюшюрюу.

Тунакы тауушла, нёгерлиле, нёгерсизле, зынгырдауукъла, сангыраула, джумушакъла, къатыла.

Билиу: сёзню ортасында тунакы тауушла блахарифлени; Эте билмеклик: таблица бла ишлеу; Усталыкъ: зынгырдауукъ бла сангырау тунакыланы сёзню ортасында тюз джазыу.

§ 6. 14 – 15 бетле, 20 – чы иш

10.

«Къач» деген темагъа къу-рашдырыу (сочинение). Тил ёсдюрюу. Тил ёсдюрюу дерс.

Мизамгъа салыучу: къысха ангылатыргъа, окъуу борчну эслеринде тутаргъа Билиу: ишни мадарын да халын да ёсдюрюу, джангы хапарны, ишни тинтиу; Бирлешиб ишлеу: кесини кёлюне келгенни, акъылын кесгин этерге; Энчили: ишде кеслерини тириликлерине багъа бередиле; билген билимлерин ишни тындырууда хайырландырыргъа.

Ойлашдырыу, текст къурай билирге.

Суратлау текст

Хапарлы этерге; берилген затны тинтиу эте билгенлерин оюмлау.

17 – 18 бетле, 28 – чи иш

11.

§ 6. Зынгырдауукъ бла сангырауланы сёзню ортасында тюз джазылыулары. Джангы керекни (материалны) билиу дерс.

Мизамгъа салыучу: окъугъан джорукъланы хайырландыра билирге, этген халатларын эсгертселе, тыйыншлысыча ангыларгъа; Билиу: ишни мадарын да халын да ёсдюрюу, джангы хапарны, ишни тинтиу; Бирлешиб ишлеу: бирлешген бла билим ишни тири кёргюзюрге; Энчили: окъургъа талпыуларын, окъуу мадарларын кенгертедиле.

Тунакы тауушланы белгилеген харифлени юсюнден сохталаны билген билимлерин эсге тюшюрюу.

Тунакы тауушла, нёгерлиле, нёгерсизле, зынгырдауукъла, сангыраула, джумушакъла, къатыла.

Билиу: сёзню ортасында тунакы тауушла   бла харифлени; Эте билмеклик: таблица бла ишлеу; Усталыкъ: зынгырдауукъ бла сангырау тунакыланы сёзню ортасында тюз джазыу.

§ 6. 15 – 17 бетле, 24 – чю иш

12.

§ 7. Сангырау тунакыланы зынгырдауукълагъа айланыу-лары. Джангы керекни (материалны) билиу дерс.

Мизамгъа салыучу: ишни юзмей, не заманда этиллигин билирге, къалай бошаллыгъын алгъа билирге; Билиу: билим муратны болушлукъсуз кесгин белгилерге юретирге, тинтерге эмда ишни барыууна бла хыйсабына багъа берирге; Бирлешиб ишлеу: соруула салыргъа, кесини кёлюне келгенни, акъылын кесгин этерге; Энчили: окъургъа талпыб излейдиле, бирлешиб ишлейдиле; акъылларын да, билимлерин да таймаздан ёсдюрюрге керек болгъанын эсгередиле; ишде кеслерини тириликлерине багъа бередиле; билген билимлерин ишни тындырыргъа хайырландырадыла; джазма ишлерин кеслери тинтедиле; ишни тындыргъан кёзюуде бир-бирине хатер этедиле.

Сёзню тамырында сангырау тунакыланы зынгырдауукълагъа айланыуларыны юсюнден сохталагъа хапар бериу.

Тамыр бла сёзню тюрлендириучю форма, нёгерли тунакыла, сёзню тамырында тунакыланы айланыулары.

Билиу: сёзлени тюз джазылыу джорукъланы тюрлюлери бла, сёзде орунлары бла къауумлауну; Эте билмеклик: нёгерли тауушну керекли хариф бла белгилерге, окъуъан джорукъгъа юлгю келтире билирге; Усталыкъ: джазма иш этген заманда кесини ишин да, башханыкъын да тинтиб баджарыргъа.

§ 7. 19 – 20 бетле, 35 – чи иш

13.

§ 8. Сёзню ортасында Ч – ны Ш–гъа ай-ланыуу. Джангы керекни (материалны) билиу дерс.

Мизамгъа салыучу: окъуу борчну къысха ангылатыргъа, эслеринде тутаргъа, джорукъланы хайырландыра билирге; Билиу: билим муратны болушлукъсуз кесгин белгилерге юретирге, тинтерге эмда ишни барыууна бла хыйсабына багъа берирге; Бирлешиб ишлеу: кесини ишин тюз, юзмей тындырырча тилни къызыгъыб хайырландырыргъа; Энчили: окъургъа талпыб излейдиле, бирлешиб ишлейдиле; акъылларын да, билимлерин да таймаздан ёсдюрюрге керек болгъанын эсгередиле.

Ч харифни Ш харифге айланууну тюз белгилерге ангыларын ёсдюрюу, джорукъну сынамын сюзюб, бир оюмгъа келтирирге.

Тамыр бла сёзню тюрлендириучю форма, нёгерли тунакыла, сёзню тамырында тунакыланы айланыулары.

Билиу: сёзлени тюз джазылыу джорукъланы тюрлюлери бла, сёзде орунлары бла къауумлауну; Эте билмеклик: сёзню тамырында Ч харифни Ш харифге айланыуу тюз белгилей билирге, бу джорукъгъа юлгю келтирирге; Усталыкъ: джазма иш этген заманда кесини ишин да, башханыкъын да тинтиб баджарыргъа.

§ 8. 20 – 21 бетле, 37 – чи иш

14.

§ 9  Къайтарыу. Сурат бла ишлеу.  (42 – чи иш). Тилни  ёсдюрюу дерс.

Мизамгъа салыучу: окъугъан джорукъланы хайырландыра билирге, этген халатларын эсгертселе, тыйыншлысыча ангыларгъа; Билиу: ишни барыуун бла хыйсабын  тинтерге эмда багъа берирге; Бирлешиб ишлеу: сёз нёгерине тынгылай билирге, кесини дерсде къыйналышыуун къысха айтыргъа; Энчили: сёз нёгерини айтханына тынгылай билирге; джазма ишлерини кеслери тинтедиле; ишни тындыргъан кёзюуде бир-биририне хатер этедиле.

Суратха къараргъа, кеслерини суратха къарамларын ачыкъларгъа, магъанасын тинтерге, суратны суратлаб текст къураргъа.

Текстни къуралыуу, темасы, аты.

Билиу: кеслерини суратха къарамларын ачыкълау; Эте билмеклик: суратны суратлаб текст къураргъа; Усталыкъ: болушлукъ сёзле бла кеслери къурагъан текстни джазыу, артда джазгъанларын тинтиу.

§ 9 21 – 23 бетле 39 –чу иш; 42 – чи иш бла аууздан кеслерине хапарчыкъ къураргъа

15.

§ 10. Сёзню тамыры бла джалгъауу. Джангы керекни (материалны) билиу дерс.

Мизамгъа салыучу: устаз бла бирге джангы борчла салыргъа, ишни мадары бла хыйсабын джорукъ бла тенглешдириб, башхалыгъы бла бирчалыгъын тенглешдириб айырыргъа; Билиу: ишни барыуун бла хыйсабын  тинтерге эмда багъа берирге; Бирлешиб ишлеу: бирлешген бла билим ишни тири кёргюзюрге; Энчили: окъуугъа талпыуларын сакълайдыла; сынамлы ишде джетишимлерини сылтауун ангыларгъа кюрешедиле; джангы окъуу керекге акъыл бёледиле; джазгъан, окъугъан заманда да саулукъ сакълау джорукъланы эсгередиле.

Сёзню формасын айырырча ангыларын ёсдюрюу, сёзню тюрлендириучю джалгъауну сёзде, сёзтутушда, айтымда магъанасын ангылатыу.

Сёзню формасы, Сёз тюрлендириучю джалгъау.

Билиу: сёзню формасын тюрлендиргенлигинге лексика магъанасы тюрленмегенин; Эте билмеклик: сёзню формасын тюрлендириу; Усталыкъ: сёзтутушда, айтымда сёзлени байланыулары.

§ 10. 24 – 26 бетле, 45 – чи иш

16.

§ 11. Бёлюм. Джангы керекни (материалны) билиу дерс.

Мизамгъа салыучу: тындырмай амалы болмагъан ишни хар тюрлю хали бла ишни джоругъуна кёре болушлукъсуз къураргъа; Билиу: тындырмай амалы болмагъан ишни къураргъа бла кесгин этерге; Бирлешиб ишлеу: кесини ишин тюз, юзмей тындырырча тилни къызыгъыб хайырландырыргъа; Энчили: окъуугъа талпыуларын сакълайдыла; сынамлы ишде джетишимлерини сылтауун ангыларгъа кюрешедиле; джангы окъуу керекге акъыл бёледиле; джазгъан, окъугъан заманда да саулукъ сакълау джорукъланы эсгередиле.

Сёзде ненча ачыкъ болса, анча бёлюм болгъанын сохталаны эслерине салыу.

Ачыкъ тауушла бла харифле. Басымлы бла басымсыз тауушла. Бёлюм.

Билиу: сёз бла бёлюмню, хариф бла тауушну башхалыкъларын; Эте билмеклик: сёзде                бёлюмлени санын тюз белгилерге;  Усталыкъ: басымсыз ачыкъ тауушну хариф бла белгилерге.

§ 11. 26 – 28  бетле, 50 – чи иш

17.

§ 12. Басым. Джангы керекни (материалны) билиу дерс.

Мизамгъа салыучу: ишни мадары бла хыйсабын джорукъ бла тенглешдириб, башхалыгъы бла бирчалыгъын тенглешдириб айырыргъа; Билиу: керекли хапарны хар тюрлю китабдан алыу; Бирлешиб ишлеу: монолог къурай билирге; Энчили: окъургъа талпыб излейдиле, бирлешиб ишлейдиле; акъылларын да, билимлерин да таймаздан ёсдюрюрге керек болгъанын эсгередиле; ишде кеслерини тириликлерине багъа бередиле; билген билимлерин ишни тындырыргъа хайырландырадыла; джазма ишлерини кеслери тинтедиле; ишни тындыргъан кёзюуде бир бирине хатер этедиле.

Къарачай тилде асламысына сёзледе басым ахыр бёлюмде ачыкъ тауушха тюшгенин сохталаны эслерине салыу, сёзню тамырында ачыкъланы белгилеу.

Сёзню тамыры, бир тамырлы сёзле, сёзню формасы, басым

Билиу: сёзледе тюз джазыудан билген джорукъларын белгилеу; Эте билмеклик: кеслерине орфограмма борч салыб, аны тындыра билирге; Усталыкъ: сёзню тинтерге сёзле табаргъа, сёзледе басым сала билирге.

§ 12. 28–30 бетле, 57 – чи иш

18.

§ 13.Экиленнген тунакыла. § 14. Экилен-нген тунакы тауушлары болгъан сёзлени тизгинден тизгиннге кё-чюрюу. Джангы керекни (материалны) билиу дерс.

Мизамгъа салыучу:ишни юзмей, не заманда этиллигин билирге, къалай бошаллыгъын алгъа билирге; Билиу: ишни барыуун бла хыйсабын тинтерге эмда багъа берирге; Бирлешиб ишлеу: бирлешген бла билим ишни тири кёргюзюрге; Энчили: энчи билимлери бла билмегенлерини магъанасыны чегин ангылайдыла; ангыларын ёсдюрюрге керек болгъанын эсгередиле; кеслерини джетишимли бла джетишимсиз болгъанларын окъууда кесгин ангылайдыла, сылтауун кеслерини кюрешгенлери бла ишни баджаргъанлары бла байлайдыла.

Экиленнген тунакыланы сёзледе тюз джазылыуларын юсюнден сох-таланы ангыларын ёсдюрюу. Экиленнген   тунакылары болгъан сёзледен сёз байлыкъларын ёсдюрюрге, сёзню къалайында да экиленнген тунакыланы таба, джаза да билирге.

Тюз джазыугъа джорукъла (орфограмма), сёзню лексика магъанасы.

Билиу: экиленнген тунакылары болгъан сёзлени тюз джаза билирге, текстни тюз джазылгъанын тинтерге; Эте билмеклик: экиленнген тунакылары болгъан,  болмагъан да сёзлени тенглешдирирге, тындыргъан ишлерин тинте билирге, сёзню къуралыуун айыра  билирге; Усталыкъ: сёзню формасын тюрлендире билирге, сёзтутушладан айтым къураргъа.

§ 13. 31 – 33 бетле, 59 – чу иш

19.

§ 15. Къысха У бла Й болгъан сёзлени тизгин-ден тизгиннге кёчюрюу. § 16. Джумушакъ                                                                      Ь эмда къаты Ъ белгилери болгъан сёзле-ни тизгинден тизгиннге кё-чюрюу. Джангы керекни (материалны) билиу дерс.

Мизамгъа салыучу: ишни мадары бла хыйсабын джорукъ бла тенглешдириб, башхалыгъы бла бирчалыгъын тенглешдириб айырыргъа; Билиу: билим муратны болушлукъсуз кесгин белгилерге юретирге; Бирлешиб ишлеу: бирге ишлеуде хар кимни иши бла орнуна оноулашыргъа; Энчили: окъугъан джорукъланы хайырландыра билирге, этген халатларын эсгертселе тыйыншлысыча ангыларгъа.

Къысха У бла Й харифлери, къаты бла джумушакъ белгилери болгъан сёзлени тюз джазылыуларыны юсюнден сохталаны ангыларын ёсдюрюрюу, дагъыда башха джорукълагъа сёзлени тюз джаза билиу.

Тюз джазыл-гъанын тинтерге болгъан да, болмагъан да сёзле.

Билиу: кеслерине сёзлени тюз джазыу джорукъладан борч салыб тындырыргъа эмда сюзерге; Эте билмеклик:къысха У бла Й харифлери, къаты бла джумушакъ белгилери болгъан сёзлени тюз джаза билирге; Усталыкъ: къысха У бла Й харифлери, къаты бла джумушакъ белгилери болгъан сёзлени бир тизгинден бирине тюз кёчюре билирге.

§ 15, § 16. 34 – 36 бетле,  64 – чю иш Айтыу- гъа (изложениягъа) хазырланыу

20.

Айтыу (изложение) «Чычханчыкъ бла чёртлеуюкле». (68 – чи иш) Тил ёсдюрюу дерс.

Мизамгъа салыучу: окъуу борчну къысха ангылатыргъа, эслеринде тутаргъа; Билиу: ишни мадарын да халын да ёсдюрюу, джангы хапарны, ишни тинтиу; Бирлешиб ишлеу: кесини кёлюне келгенни, акъылын кесгин этерге; Энчили: ишде кеслерини тириликлерине багъа бередиле; билген билимлерин ишни тындырууда хайырландырыргъа.

Хапарлаучу текстни джазма халда берирге ангыларын ёсдюрюу, магъанасын ангылатыргъа джазыучуну сёзлерин хайырландыра билирге.

Юзюк, хапар, текстни темасы, текстни юзюгю.

Билиу: кеслери къурашдыргъан план бла хапарлаучу  юлгю текстни  джазыуну; Эте билмеклик: текстге план салыргъа, ат атаргъа; Усталыкъ: айтыуну (изложенияны) джазаргъа, джазылгъанны тинтерге.

36 – 37 бетле,  68 – чи иш

21.

§ 17.  Магъаналары джууукъ сёзле. § 18. Магъаналары къаршчы сёзле. Джангы керекни (материалны) билиу дерс.

Мизамгъа салыучу: сынамлы ишни билим ишге тюрлендирирге, къалай бошаллыгъын алгъа билирге; Билиу: ишни этиуде бютеу лагъымны хайырландырыргъа, керекли хапарны суратладан, схемаладан айырыргъа; Бирлешиб ишлеу: соруула салыргъа, кесини кёлюне келгенни, акъылын кесгин этерге; Энчили: энчи билимлери бла билмегенлерини магъанасыны чегин ангылайдала; ангыларын ёсдюрюрге керек болгъанын эсгередиле; кеслерини джетишимли бла джетишимсиз болгъанларын окъууда кесгин ангылайдыла, сылтауун кеслерини кюрешгенлери бла ишни баджаргъан-лары бла байлайдыла; джазма ишни тинтиуню кеслери баджарадыла; ишни тындыргъан кёзюуде бир- биририне хатер этедиле.

Айтымда, текстде магъаналары джууукъ болгъан, магъаналары къаршчы болгъан сёзлени табаргъа, лексика магъаналрын ачыкъларгъа.

Сёзлени лексика магъаналары.

Билиу: сёз айтыуну аууз бла джазма формада сюйгенлерича айтыуну; Эте билмеклик: сохтала билгенлерине багъа салыргъа, билмегенлелерин да билирге тырмашыргъа; Усталыкъ: магъаналары джууукъ,къаршчы болгъан сёзлени текстде таба билирге.

§17. §18. 37 – 40  бетле, 71 – чи иш

22.

§ 19. Къайтарыу. Къайтарыу дерс эмда билимни бир мизамгъа джыйыу.

Мизамгъа салыучу: устаз бла бирге джангы борчла салыргъа, ишни мадары бла хыйсабын джорукъ бла тенглешдириб, башхалыгъы бла бирчалыгъын тенглешдириб айырыргъа; Билиу: ишни барыуун бла хыйсабынтинтерге эмда багъа берирге; Бирлешиб ишлеу: бирлешген бла билим ишни тири кёргюзюрге; Энчили: окъургъа талпыб излейдиле, бирлешиб ишлейдиле; акъылларын да, билимлерин да таймаздан ёсдюрюрге керек болгъанын эсгередиле.

Сёзлени тюз джазыу джорукъла бла ишлеу ангыларын ёсдюрюу, билдириу иш тилни бир тюрлюсю болгъанын сохталагъа ангылатыу.

Сёзню къурамы бла лексика магъанасы.

Билиу: юреннген джорукъларын хайырландырыуну; Эте билмеклик: басмаланнган текстден кёчюре, айтылгъан сёзлени, айтымланы джаза билирге, хар этилген ишни тинтерге; Усталыкъ: сёзлени тюз джазылыу джорукъларын хайырландыра билиу.

§19. 41 – 42 бетле, 76 – чы иш

23.

Сынау иш. Тинтиу дерс.

Мизамгъа салыучу: ишни хыйсабын оюмлау, кёзюулю тинтиу этерге Билиу: ишни этиуде бютеу лагъымны хайырландырыргъа; Бирлешиб ишлеу: бир муратны белгилерге, аны къалай тындырыргъа керек болгъанын белгилерге; Энчили: окъургъа талпыб излейдиле, бирлешиб ишлейдиле; акъылларын да, билимлерин да таймаздан ёсдюрюрге керек болгъанын эсгередиле.

Сохтала тауушла бла харифлени юсюнден билген билимлерин бир мизамгъа джыйыу, билгенлерин тинтиу.

Сынау иш

Сохтала айтылгъандан ангылагъанлары неда ангылашынмай къалгъан джорукъланы ачыкълау; этилген ишге багъа бериу.

§§ 10 – 19 Къайтарыб окъургъа

Тилни кесеклеринден хапар бериу (7 с.)

24.

§ 20. Тилни кесеклеринден хапар бериу. § 21. Ат. Ким? Не? деген соруулагъа джууаб этген сёзлени къайтарыу. Къайтарыу дерс эмда билимни бир мизамгъа джыйыу.

Мизамгъа салыучу: устаз бла бирге джангы борчла салыргъа, ишни мадары бла хыйсабын джорукъ бла тенглешдириб, башхалыгъы бла бирчалыгъын тенглешдириб айырыргъа; Билиу: ишни барыуун бла хыйсабын тинтерге эмда багъа берирге; Бирлешиб ишлеу: бирлешген бла билим ишни тири кёргюзюрге; Энчили: окъуугъа талпыуларын сакълайдыла; сынамлы ишде джетишимлерини сылтауун ангыларгъа кюрешедиле; джангы окъуу керекге акъыл бёледиле; окъуугъа тырмашыу кёргюзедиле.

Тилни кесегин – атны юсюнден билгенлерин бир оюмгъа келтирирге, лексика магъанасы бла сорууланы кючю бла атланы билирге.

Тилни кесеклери. Ат, атны ышанлары.

Билиу: тилни кесеклеринден, атдан хапар; Эте билмеклик: лексика магъаналарындан сёзлени къайсы тилни кесеги болгъанын билирге, сёзлени тилни кесеклерине къауумларгъа; Усталыкъ: суратха къараб, текст къурашдырыргъа, темасын,  баш магъанасын  ачыкъларгъа, ат атаргъа.

§ 20. § 21. 43 – 46 бетле, 83– чю иш

25.

§ 22. Атны магъанасы. Джангы керекни (материалны) билиу дерс.

Мизамгъа салыучу: окъуу борчну къысха ангылатыргъа, эслеринде тутаргъа; Билиу: белги амалланы хайырландырыргъа; Бирлешиб ишлеу: кеслерини акъылларына тутхуч табаргъа, аны да нёгерлери бла келишдирирге; Энчили: окъургъа талпыуларын, окъуу мадарларын кенгертедиле, ишни болушлукъсуз тындырадыла; кеслери ишни тинтиуун этедиле; окъуугъа тырмашыу кёргюзедиле.

Тилни кесегин – атны юсюнден билгенлерин бир оюмгъа келтирирге, лексика магъанасы бла сорууланы кючю бла атланы билирге.

Ат, атны ышанлары.

Билиу: атха тилни кесегича хапарын айтыу, атны джоругъун тинтиб бирлешдирирге; Эте билмеклик: атланы соруулагъа джууаб этгенлерине кёре юлгюле келтире билирге; Усталыкъ: кёб магъаналы сёзлени лексика магъаналарын билирге, бир тамырлы сёзлени ичинде атланы табаргъа.

§ 22. 47 – 48 бетле, 86 – чы иш

26.

§ 23.  Энчи эмда тукъум атла. Джангы керекни (материалны) билиу дерс.

Мизамгъа салыучу: окъуу борчну къысха ангылатыргъа, эслеринде тутаргъа; Билиу: белги амалланы хайырландырыргъа; Бирлешиб ишлеу: джангы хапарны тинтиу; кеслерини акъылларына тутхуч табаргъа, аны да нёгерлери бла келишдирирге; Энчили: билимлерин ёсдюргенлей турургъа керек болгъанын ангылайдыла; ишде тырмашыу бла тёзюмлюк кёргюзедиле.

Энчи эмда тукъум атланы юсюнден билимлерин ёсдюрюрге, атны санын, санлада тюрленнгенин эслерине салыргъа.

Энчи бла тукъум атла. Атны бирлик бла кёблюк саны.

Билиу: энчи бла ту-къум атланы юсюнден билгенлерин ачыкълау; Эте билмеклик: энчи бла тукъум атланы айыра билирге, энчи атланы магъаналарын белгилерге; Усталыкъ: энчи атланы уллу хариф бла джазылгъаны;

§ 23. 49 – 50 бетле, 90 – чы иш Айтыугъа (изложения- гъа) хазырланыу

27.

Айтыу (изложение) «Ит джыламукъла»  (84 – чю иш). Тил ёсдюрюу дерс.

Мизамгъа салыучу: салыннган борчха кёре иш сайларгъа бла аны тындырыргъа болумлары; Билиу: билим муратны болушлукъсуз кесгин белгилерге юретирге, ишни барыуун бла хыйсабын тинтерге эмда багъа берирге; Бирлешиб ишлеу: кесини ишин тюз, юзмей тындырырча тилни къызыгъыб хайырландырыргъа; Энчили: окъугъан джорукъланы хайырландыра билирге, этген халатларын эсгертселе тыйыншлысыча ангыларгъа; ишде кеслерини тириликлерине багъа бередиле; билген билимлерин ишни тындырыргъа хайырландырадыла; джазма ишлерини кеслери тинтедиле.

Хапарлаучу текстни джазма халда берирге ангыларын ёсдюрюу, магъанасын ангылатыргъа джазыучуну сёзлерин хайырландыра билирге.

Юзюк, хапар, текстни темасы, текстни юзюгю.

Билиу: кеслери къурашдыргъан план бла хапарлаучу юлгю текстни джазылыуун; Эте билмеклик: текстге план салыргъа, ат атаргъа; Усталыкъ: айтыуну (изложенияны) джазаргъа, джазылгъанны тинтерге.

46 бет, 84 – чю иш

28.

§ 24.  Атны  бирлик эмда кёблюк саны. § 25.  Атны кёб-люк саныны къуралыуу. Джангы керекни (материалны) билиу дерс.

Мизамгъа салыучу: салыннган борчха кёре иш сайларгъа бла аны тындырыргъа болумлары; Билиу: ишни тындырыргъа эм магъаналы амалны сайларгъа; Бирлешиб ишлеу: бирлешген бла билим ишни тири кёргюзюрге; Энчили: окъургъа талпыб излейдиле, бирлешиб ишлейдиле; акъылларын да, билимлерин да таймаздан ёсдюрюрге керек болгъанын эсгередиле.

Атны санын ачыкъларгъа билимлерин ёсдюрюу, окъулгъан джорукъланы тюз джаза билирге, къуру бирлик санда джюрютюлген атлагъа сынаб къараргъа.

Атны санлары.

Билиу: атны санын, санланы формасыны тюрленнгенин; Эте билмеклик: бирлик санда джюрюген атланы билирге; Усталыкъ: терс къуралгъан айтымладан текст къурау, атны кёблюк саныны къуралыуун эсге салыу.

§ 24.  51 – 52 бетле, 92– чи иш

29.

§ 25.  Атны кёблюк саныны къуралыуу. Джангы керекни (материалны) билиу дерс

Мизамгъа салыучу: салыннган борчха кёре иш сайларгъа бла аны тындырыргъа болумлары; Билиу: ишни тындырыргъа эм магъаналы амалны сайларгъа; Бирлешиб ишлеу: бирлешген бла билим ишни тири кёргюзюрге; Энчили: окъургъа талпыб излейдиле, бирлешиб ишлейдиле; акъылларын да, билимлерин да таймаздан ёсдюрюрге керек болгъанын эсгередиле.

Атны санын ачыкъларгъа билимлерин ёсдюрюу, окъулгъан джорукъланы тюз джаза билирге, атны кёблюк саныны къуралгъанына сынаб къараргъа.

Атны кёблюк саныны къуралыуу.

Билиу: атны санын, санланы формасыны тюрленнгенин; Эте билмеклик: бирлик санда джюрюген атланы билирге; Усталыкъ: терс къуралгъан айтымладан текст къурау, атны кёблюк саныны къуралыуун эсге салыу.

§ 25.  52 – 54 бетле, 96 – чы иш

30.

§ 26. Къайтарыу. Къайтарыу дерс эмда билимни бир мизамгъа джыйыу.

Мизамгъа салыучу: ишни юзмей, не заманда этиллигин билирге, къалай бошаллыгъын алгъа билирге; Билиу: ишни этиуде бютеу лагъымны хайырландырыргъа, белгилеген амалланы хайырландырыргъа; Бирлешиб ишлеу: кеслерини акъылларына тутхуч табаргъа аны да нёгерлери бла келишдирирге; Энчили: билимлерин ёсдюргенлей турургъа керек болгъанын ангылайдыла; ишде тырмашыу бла тёзюмлюк кёргюзедиле; джазма ишни тинтиу кеслери баджарадыла; ишни тындыргъан кёзюуде бир бирине хатер этедиле.

Атны юсюнден билгенлерин джыйышдырыргъа, атны хар не тюрлю формасында да билирге.

Энчи бла тукъум атла. Атны бирлик бла кёблюк саны.

Билиу: берилген юлгюле бла атны тилни кесеги болгъан ышанларын; Эте билмеклик: атны санларыны джоругъун ачыкъларгъа, китабда атны юсюнден берилген джорукъла бла морфология айырыу эте билирге; Усталыкъ: сабийлени тил байлыкъларын ёсдюрюрге, атла бла айтымла къурай билирге, атха морфология айырыу джорукъну билирге.

§ 26. 54 – 56 бетле, 98 – чи иш

31.

Сынау иш. Тинтиу дерс.

Мизамгъа салыучу: ишни юзмей, не заманда этиллигин, къалай бошаллыгъын алгъа билирге; Билиу: ишни этиуде бютеу лагъымны хайырландырыргъа, белги амалланы хайырландырыргъа; Бирлешиб ишлеу: кеслерини акъылларына тутхуч табаргъа, аны да нёгерлери бла келишдирирге; Энчили: окъургъа талпыб излейдиле, бирлешиб ишлейдиле; акъылларын да, билимлерин да таймаздан ёсдюрюрге керек болгъанын эсгередиле.

Сохталаны атны юсюнден билген билимлелирин бир оюмгъа келтирирге, ол билим бла хайырлана билгенлерин тинтерге.

Сынау иш

Атны юсюнден билген билимлерин бир оюмгъа келтириу, эбин билиу, усталыкъларын тинтиу.

§§ 19 – 26 Къайтарыб окъургъа

Сыфат(7 ч.)

32.

§ 27. Затны ышанын кёргюзген сёзлени къайтарыу. Къайтарыу дерс эмда билимни бир мизамгъа джыйыу.

Мизамгъа салыучу: салыннган борчха кёре иш сайларгъа бла аны тындырыргъа болумлары; Билиу: ишни этиу бютеу лагъымны хайырландырыргъа, белги амалланы хайырландырыргъа; Бирлешиб ишлеу: бир муратны белгилерге, аны къалай тындырыргъа керек болгъанын белгилерге; бир- бирини ишин тинте, сорууланы къурай, сора билирге; Энчили: окъуугъа талпыуларын сакълайдыла; сынамлы ишде джетишимлерини сылтауун ангыларгъа кюрешедиле; джангы окъуу керекге акъыл бёледиле; окъуугъа тырмашыу кёргюзедиле; дерс ишни амалсыз тындырыргъа керек болгъанын ангылайдыла; устаз бла тенглери бла байламлы тири ишлейдиле.

Сыфатны тилни кесеги болгъан ышанларын сохталаны эслерине салыргъа, тестде сыфатланы  белгилерге юретиу.

Сыфат

Билиу: сыфатны ышанларын; Эте билмеклик: текстде башха тилни кесеклерини ичинде сыфатны белгилерге;  Усталыкъ: тил байлыкъларын ёсдюрюрге, ат бла сыфатны лексика магъаналарыны башхалыгъын ачыкъларгъа, синонимле табаргъа, атла бла джалгъай билирге.

§ 27. 56 – 57 бетле,  104 – чю иш

33.

§ 28. Сыфатны магъанасы. Джангы керекни (материалны) билиу дерс.

Мизамгъа салыучу: окъуу борчну къысха ангылатыргъа, эслеринде тутаргъа; Билиу: ишни этиуде бютеу лагъымны хайырландырыргъа, белги амалланы хайырландырыргъа; Бирлешиб ишлеу: джангы хапарны тинтиу; кеслерини акъылларына тутхуч табаргъа, аны да нёгерлери бла келишдирирге; Энчили: окъургъа талпыб излейдиле, бирлешиб ишлейдиле; акъылларын да, билимлерин да таймаздан ёсдюрюрге керек болгъанын эсгередиле.

Бир тамырлы сёзлени ичинде сыфатланы белгилей билирге, сыфатлагъа антонимле, синонимле келтирирге.

Сыфат тилни кесеги.

Билиу: сыфатны ышанларын; Эте билмеклик:текстде башха тилни кесеклерини ичинде сыфатны белгилерге; Усталыкъ: тил бай-лыкъларын ёсдюрюрге, ат бла сыфатны лексика магъаналарыны башхалыгъын ачыкъларгъа, синонимле табаргъа, атла бла джалгъай билирге.

§ 28. 58 – 59 бетле, 106 – чы иш

34.

§ 28. Сыфатны магъанасы. Джангы керекни (материалны) билиу дерс.

Мизамгъа салыучу: окъуу борчну къысха ангылатыргъа, эслеринде тутаргъа; Билиу: джангы хапарны тинтиу; кеслерини акъылларына тутхуч табаргъа, аны да нёгерлери бла келишдирирге; Бирлешиб ишлеу: джангы хапарны тинтиу; кеслерини акъылларына тутхуч табаргъа, аны да нёгерлери бла келишдирирге; Энчили: окъургъа талпыб излейдиле, бирлешиб ишлейдиле; акъылларын да, билимлерин да таймаздан ёсдюрюрге керек болгъанын эсгередиле.

Бир тамырлы сёзлени ичинде сыфатланы белгилей билирге, сыфатлагъа антонимле, синонимле келтирирге.

Сыфат тилни кесеги.

Билиу: сыфатны ышанларын; Эте билмеклик: текстде башха тилни кесеклерини ичинде сыфатны белгилерге; Усталыкъ: тил байлыкъларын ёсдюрюрге, ат бла сыфатны лексика магъаналарыны башхалыгъын ачыкъларгъа, синонимле табаргъа, атла бла джалгъай билирге.

§ 28. 59 – 60 бетле, 110 – чу иш

35.

§28. Сыфатны магъанасы. Джангы керекни (материалны) билиу дерс.

Мизамгъа салыучу: окъуу борчну къысха ангылатыргъа, эслеринде тутаргъа; Билиу: джангы хапарны тинтиу; кеслерини акъылларына тутхуч табаргъа, аны да нёгерлери бла келишдирирге; Бирлешиб ишлеу: джангы хапарны тинтиу; кеслерини акъылларына тутхуч табаргъа, аны да нёгерлери бла келишдирирге; Энчили: окъургъа талпыб излейдиле, бирлешиб ишлейдиле; акъылларын да, билимлерин да таймаздан ёсдюрюрге керек болгъанын эсгередиле.

Бир тамырлы сёзлени ичинде сыфатланы белгилей билирге, сыфатлагъа антонимле, синонимле келтирирге.

Сыфат тилни кесеги.

Билиу: сыфатны ышанларын; Эте билмеклик: текстде башха тилни кесеклерини ичинде сыфатны белгилерге; Усталыкъ: тил байлыкъларын ёсдюрюрге, ат бла сыфатны лексика магъаналарыны башхалыгъын ачыкъларгъа, синонимле табаргъа, атла бла джалгъай билирге.

§ 28. 60 – 61 бетле, 112 – чи иш

36.

§ 29 Магъаналары джууукъ болгъан сыфатла. Джангы керекни (материалны) билиу дерс.

Мизамгъа салыучу: салыннган борчха кёре иш сайларгъа бла аны тындырыргъа болумлары; Билиу: билим муратны болушлукъсуз кесгин белгилерге юретирге, ишни барыуун бла хыйсабын тинтерге эмда багъа берирге; Бирлешиб ишлеу: кесини ишин тюз, юзмей тындырырча тилни къызыгъыб хайырландырыргъа; Энчили: энчи ишлеринде тырмашыу кёргюзедиле; окъуугъа талпыуларын сакълайдыла.

Айтымда, текстде магъаналары джуууукъ болгъан сыфатланы табаргъа. Аланы билирге, лексика магъаналарын ачыкъларгъа.

Магъаналары джууукъ болгъан сыфатланы лексика магъаналары.

Билиу: сёз айтыуну аууз бла джазма формада сюйгенлерича айтыуну; Эте билмеклик: сохтала билгенлерине багъа салыргъа, билмегенлелерин да билирге тырмашыргъа; Усталыкъ: магъаналары джууукъ болгъан сыфатланы текстде таба билирге.

§ 29 62 – чи бет, 115 – чи иш

37.

§ 30 Магъаналары къаршчы болгъан сыфатла. Джангы керекни (материалны) билиу дерс.

Мизамгъа салыучу: салыннган борчха кёре иш сайларгъа бла аны тындырыргъа болумлары; Билиу: тинтерге эмда багъа берирге ишни барыууна бла хыйсабына; ишин тюз, къызыгъыб; Бирлешиб ишлеу: кесини ишин тюз, юзмей тындырырча тилни къызыгъыб хайырландырыргъа; Энчили: окъургъа талпыуларын, окъуу мадарларын кенгертедиле; ишни кеслери башына этедиле; джазмада, окъууда, джангы хапар джыйыуда ишни ауурлугъун хорларгъа хазырлыкъларын кёргюзедиле.

Айтымда, текстде магъаналары къаршчы болгъан сыфатланы табаргъа. Аланы билирге, лексика магъаналарын ачыкъларгъа.

Магъаналары къаршчы болгъан сыфатланы лексика магъаналары.

Билиу: сёз айтыуну аууз бла джазма формада сюйгенлерича айтыуну; Эте билмеклик: сохтала билгенлерине багъа салыргъа, билмегенлелерин да билирге тырмашыргъа; Усталыкъ: магъаналары къаршчы болгъан сыфатланы текстде таба билирге.

§ 30 63 – 64 бетле,        117 – чи иш

38.

§ 31 Къайтарыу. Къайтарыу дерс эмда билимни бир мизамгъа джыйыу.

Мизамгъа салыучу: салыннган борчха кёре иш сайларгъа бла аны тындырыргъа болумлары; Билиу: билим муратны болушлукъсуз кесгин белгилерге юретирге, ишни барыуун бла хыйсабын тинтерге эмда багъа берирге; Бирлешиб ишлеу: кесини ишин тюз, юзмей тындырырча тилни къызыгъыб хайырландырыргъа; Энчили: окъууда джетишимликлерини сылтауун ангылауну кёргюзюрге: хар тюрлю оюмну тенглешдиредиле; ёчешиуде бир бирлерине джумушакълыкъ кёргюзедиле; джангы дерсден хапар таймаздан керек болгъанын эсгередиле.

Сыфатны тилни кесегича окъугъан билимлерин кесгин этерге, тилни кесеклерини юсюнден план бла джарашдырыб хапар айтыргъа.

Тилни кесеклери, морфология айырыу.

Билиу: сыфатны юсюнден билимлерин джыйышдырыу, атла бла сыфатланы тюз джалгъауну; Эте билмеклик: сёзтутушланы тюз джаза билирге, сыфатны тилни кесегича морфология айырыу эте билирге; Усталыкъ: айтымда сёзлени тилни кесеклерича къауумлай, членлерин да таба билирге.

§ 31 64 – 65 бетле, 119 – чу иш

39.

Сынау иш. Тинтиу дерс.

Мизамгъа салыучу: ишни юзмей, не заманда этиллигин, къалай бошаллыгъын алгъа билирге; Билиу: ишни этиуде бютеу лагъымны хайырландырыргъа, белги амалланы хайырландырыргъа; Бирлешиб ишлеу: кеслерини акъылларына тутхуч табаргъа, аны да нёгерлери бла келишдирирге; Энчили: окъургъа талпыб излейдиле, бирлешиб ишлейдиле; акъылларын да, билимлерин да таймаздан ёсдюрюрге керек болгъанын эсгередиле.

Сохталаны сыфатны юсюнден билген билимлелирин бир оюмгъа келтирирге, ол билим бла хайырлана билгенлерин тинтерге.

Сынау иш.

Сыфатны юсюнден билген билимлерин бир оюмгъа келтириу, эбин билиу, усталыкъларын тинтиу.

§§ 27 – 31 Къайтарыб окъургъа

Этим (10 с.)

40.

§ 32  Затны ишин кёргюзген сёзлени къайтарыу. Къайтарыу дерс эмда билимни бир мизамгъа джыйыу.

Мизамгъа салыучу: салыннган борчха кёре иш сайларгъа бла аны тындырыргъа болумлары; Билиу: билим муратны болушлукъсуз кесгин белгилерге юретирге, ишни барыуун бла хыйсабын тинтерге эмда багъа берирге; Бирлешиб ишлеу: кесини ишин тюз, юзмей тындырырча тилни къызыгъыб хайырландырыргъа; Энчили: окъууда джетишимликлерини сылтауун ангылауну кёргюзюрге: хар тюрлю оюмну тенглешдиредиле; ёчешиуде бир бирлерине джумушакълыкъ кёргюзедиле; джангы дерсден хапар таймаздан керек болгъанын эсгередиле.

Этимни тилни кесегича окъугъан билимлерин ёсдюрюрге, этимни тилде магъанасын кесгин этерге.

Этим, этимни юсюнден соруула.

Билиу: этимни тилни кесеги болгъанын; Эте билмеклик: башха тилни кесеклерини ичинде этимни айырыб табаргъа, этимни джумушун билирге; Усталыкъ: сёзлени лексика магъаналары, нарт сёзле келтирирге.

§ 32 66 –68 бетле, 124 – чю иш

41.

§ 33. Этимни магъанасы. Джангы керекни (материалны) билиу дерс.

Мизамгъа салыучу: ишни мадары бла хыйсабын джорукъ бла тенглешдириб, башхалыгъы бла бирчалыгъын тенглешдириб айырыргъа; Билиу: ишни барыуун бла хыйсабын тинтерге эмда багъа берирге; Бирлешиб ишлеу: бирлешген бла билим ишни тири кёргюзюрге; Энчили: бири бири бла ышангылы келишиу кёргюзедиле, тырмашыб окъуу хыйсабларын иги этиу муратда оноу алыргъа къызыгъыу; джазма ишлерини кеслери тинтедиле; кеслери тындыргъан иш бла хазыр ишни тенглешдиредиле; къыйын ишни тындыргъан кёзюуде бек тырмашыу бла тёзюм кёргюзедиле.

Этимге соруу салыргъа юретирге, Этимни хар тюрлю магъанасы болургъа боллугъун ангылатыргъа, айтымда этимни къуллугъу.

Этим, бир тамырлы сёзле, тилни кесеклери.

Билиу: этимни айтымда къуллугъун; Эте билмеклик: текстде этимлени табаргъа, соруула сала билирге; Усталыкъ: джайылгъан айтымланы джайылмагъан айтымлагъа кёчюрюу.

§ 33. 68 – 70 бетле, 130 – чу иш

42.

§ 34.  Этимни заманларындан хапар бериу. Джангы керекни (материалны) билиу дерс.

Мизамгъа салыучу: ишни юзмей, не заманда этиллигин билирге, къалай бошаллыгъын алгъа билирге; Билиу: ишни тындырыуда хар тюрлю амалны аджашдырмазгъа; Бирлешиб ишлеу: бир муратны белгилерге, аны къалай тындырыргъа керек болгъанын белгилерге; Энчили: окъургъа талпыуларын, окъуу мадарларын кенгертедиле; оюмну бютеу тюз акъыл бла кёргюзедиле; кёзге кёргюзюуню хайырландырадыла; этген ишлерине деменгили эс бёледиле; джазма ишлерини кеслери тинтедиле.

Этимни заманларыны формасындан хапар бериу, хар заманны ышаны бла танышдырыу, этимни заманларына соруу салыб айырыргъа юретирге.

Этим, бусагъат заман, озгъан заман, боллукъ заман

Билиу: этимлени заманлада тюрлениуюн, хар заманны энчи ышанын; Эте билмеклик: джазылмай къалгъан харифлени сала, текстни кёчюрюу; Усталыкъ: назмуну азбар джазыб, тилни кесеклерин белгилерге.

§ 34. 70 – 71 бетле, 133 – чю иш

43.

§ 35. Этимни бусагъат заманы. Джангы керекни (материалны) билиу дерс.

Мизамгъа салыучу: салыннган борчха кёре устаз бла иш сайларгъа бла аны тындырыргъа болумлары; берилген джорукъланы хаыйырландырыргъа; Билиу: амалсыз хапарны табаргъа; Бирлешиб ишлеу: хапарны тинтиу, кесини акъылын джакъларгъа; Энчили: окъургъа талпыуларын, окъуу мадарларын кенгертедиле; оюмну бютеу тюз акъыл бла кёргюзедиле; кёзге кёргюзюуню хайырландырадыла: этген ишлерине деменгили эс бёледиле; джазма ишлерини кеслери тинтедиле.

Бусагъат заманда этимлени белгилей билирге, алагъа не этеди? Не этесе? Не эте тураса? деген соруула салыб, тюз джаза билирге, ойлашыу текстни энчилигин ачыкъларгъа.

Этимни бусагъат заманы.

Билиу: этимни заманларын соруу салыб, лексика магъанасындан билиу; Эте билмеклик: текстлени башхалыкъларын айыра билирге, баш магъанасын ачыкъларгъа; Усталыкъ: окъуб, эсде къалгъанны джазыу.

§ 35. 72 – 73 бетле, 135 – чи иш

44.

§ 36. Этимни Озгъан заманы. Джангы керекни (материалны) билиу дерс.

Мизамгъа салыучу: окъуу борчну къысха ангылатыргъа, эслеринде тутаргъа; Билиу: магъаналы ышанлары бла къауум затны билирге, таныргъа; Бирлешиб ишлеу: хапарны тинтиу, кесини акъылын джакъларгъада тенглери бла келишдирирге; Энчили: окъуу – ангылау тырмашыуларын кёргюзедиле; окъуу излеу амалсыз этилиуню ангылайдыла, эсгередиле.

Озгъан заманда этимлени белгилей билирге, алагъа не этди? Не этдинг? Не этген эдинг? д. б. деген соруула салыб, тюз джаза билирге, ойлашыу текстни энчилигин ачыкъларгъа.

Этимни озгъан заманы.

Билиу: этимни заманларын соруу салыб, лексика магъанасындан билиу; Эте билмеклик: текстлени башхалыкъларын айыра билирге, баш магъанасын ачыкъларгъа; Усталыкъ: окъуб, эсде къалгъанны джазыу.

§ 36. 74 – 75 бетле, 139 – чу иш

45.

§ 37. Этимни боллукъ заманы. Джангы керекни (материалны) билиу дерс.

Мизамгъа салыучу: ишни юзмей, не заманда этиллигин билирге, къалай бошаллыгъын алгъа билирге; Билиу: ишни тындырыуда хар тюрлю амалны аджашдырмазгъа; Бирлешиб ишлеу: бир муратны белгилерге, аны къалай тындырыргъа керек болгъанын белгилерге; Энчили: окъургъа талпыб излейдиле, бирлешиб ишлейдиле; акъылларын да, билимлерин да таймаздан ёсдюрюрге керек болгъанын эсгередиле.

Боллукъ заманда этимлени белгилей билирге, алагъа д. б. деген соруула Не этерикди? Не этериксе? салыб, тюз джаза билирге, ойлашыу текстни энчилигин ачыкъларгъа.

Этимни боллукъ заманы

Билиу: этимни заманларын соруу салыб, лексика магъанасындан билиу; Эте билмеклик: текстлени башхалыкъларын айыра билирге, баш магъанасын ачыкъларгъа; Усталыкъ: окъуб, эсде къалгъанны джазыу.

§ 37. 75 – 77 бетле, 143 – чю иш

46.

§ 38. Этимни къайтарыу. Къайтарыу дерс эмда билимни бир мизамгъа джыйыу.

Мизамгъа салыучу: ишни мадары бла хыйсабын джорукъ бла тенглешдириб, башхалыгъы бла бирчалыгъын тенглешдириб айырыргъа; Билиу: ишни барыуун бла хыйсабын тинтерге эмда багъа берирге; Бирлешиб ишлеу: бирлешген бла билим ишни тири кёргюзюрге; Энчили: окъургъа талпыуларын, окъуу мадарларын кенгертедиле; оюмну бютеу тюз акъыл бла кёргюзедиле; кёзге кёргюзюуню хайырландырадыла; этген ишлерине деменгили эс бёледиле; джазма ишлерини кеслери тинтедиле.

Этимни тилни кесегича бир оюмгъа келтириб, бир мизамгъа джыяргъа.

Этим, заманны формалары, этимни саны.

Билиу: этимни тилни кесегича бир мизамгъа келтириу; Эте билмеклик: сёзлени тюз джорукъ бла джазаргъа; Усталыкъ: этимлени тюз айта билирге.

§ 38. 77 – 78  бетле, 146 – чи иш

47.

Сынау иш. Тинтиу дерс.

Мизамгъа салыучу: бегитилген джорукъланы хайырландырыу; Билиу: ишни тындырыуда хар тюрлю амалны аджашдырмазгъа; Бирлешиб ишлеу: бир муратны белгилерге, аны къалай тындырыргъа керек болгъанын белгилерге; Энчили: окъууда джетишимликлерини сылтауун ангылауну кёргюзюрге: хар тюрлю оюмну тенглешдиредиле; ёчешиуде бир бирлерине джумушакълыкъ кёргюзедиле; джангы дерсден хапар таймаздан керек болгъанын эсгередиле.

Сохталаны этимни юсюнден билгенлерин, сёзлени тюз джазгъанларын тинтиу.

Сынау иш.

«Этим» деген темагъа билгенлерин бир оюмгъа келтириу.

§§ 32 – 38 Къайтарыб окъургъа

Айтым (15 с.)

48.

§ 39 Айтымны юсюнден экин-чи классда окъулгъанны къайтарыу. Къайтарыу дерс эмда билимни бир мизамгъа джыйыу

Мизамгъа салыучу: ишни хыйсабыны этилгенин тинтерге, багъа берирге; Билиу: ишни этиуде бютеу лагъымны хайырландырыргъа, белги амалланы хайырландырыргъа; Бирлешиб ишлеу: ишни этерге, болушлукъ тилей билирге, тилерге, соруула сорургъа; Энчили: окъургъа талпыуларын, окъуу мадарларын кенгертедиле; оюмну бютеу тюз акъыл бла кёргюзедиле; кёзге кёргюзюуню хайырландырадыла; этген ишлерине деменгили эс бёледиле; джазма ишлерини кеслери тинтедиле;

Айтымны юсюнден билгенлерин эсге тюшюрюрге, джазмада айтымланы тюз къурашдырыргъа, баш членлени табаргъа.

Айтым, бир оюмну танытхан, диалог.

Билиу: джазмада айтымланы тюз къурашдырыргъа; Эте билмеклик: аууздан бир айтымдан бир айтымны айырыргъа; Усталыкъ: диалогда айтымланы тюз къурашдырыргъа.

§ 39 79 – 81  бетле, 148 – чи иш

49.

§ 39.  Хапарлаучу, соруучу, кёлтюртюучю айтымла. Джангы керекни (материалны) билиу дерс.

Мизамгъа салыучу: окъуу борчну къысха ангылатыргъа, эслеринде тутаргъа;  Билиу: билим муратны болушлукъсуз кесгин белгилерге юретирге, ишни барыуун бла хыйсабын тинтерге эмда багъа берирге; кесини ишин тюз, юзмей тындырырча тилни къызыгъыб хайырландырыргъа; Бирлешиб ишлеу: соруула салыргъа, кесини кёлюне келгенни, акъылын кесгин этерге; бирлешген бла билим ишни тири кёргюзюрге; Энчили: окъургъа талпыуларын, окъуу мадарларын кенгертедиле; оюмну бютеу тюз акъыл бла кёргюзедиле; кёзге кёргюзюуню хайырландырадыла; этген ишлерине деменгили эс бёледиле; джазма ишлерини кеслери тинтедиле.

Хапарлаучу, соруучу, кёлтюртюучю айтымланы хар тюрлюлерини энчиликлери бла танышдырыргъа.

Хапарлаучу, соруучу, кёлтюртюучю айтымла.

Билиу: айтымланы башхалыкъларын; Эте билмеклик: окъугъан заманда тыйгъыч белгилени тюз ангылатыб окъургъа; Усталыкъ: айтымны аягъында керекли тыйгъыч белгини тюз салыргъа билимлерин ёсдюрюрге.

§ 39 81-84  бетле,  152 – чи иш

50.

§ 39.  Хапарлаучу, соруучу, кёлтюртюучю Айтымла. Джангы керекни (материалны) билиу дерс.

Мизамгъа салыучу: окъуу борчну къысха ангылатыргъа, эслеринде тутаргъа;  Билиу: билим муратны болушлукъсуз кесгин белгилерге юретирге, ишни барыуун бла хыйсабын тинтерге эмда багъа берирге; кесини ишин тюз, юзмей тындырырча тилни къызыгъыб хайырландырыргъа; Бирлешиб ишлеу: соруула салыргъа, кесини кёлюне келгенни, акъылын кесгин этерге; бирлешген бла билим ишни тири кёргюзюрге; Энчили: окъургъа талпыуларын, окъуу мадарларын кенгертедиле; оюмну бютеу тюз акъыл бла кёргюзедиле; кёзге кёргюзюуню хайырландырадыла; этген ишлерине деменгили эс бёледиле; джазма ишлерини кеслери тинтедиле.

Хапарлаучу, соруучу, кёлтюртюучю айтымланы хар тюрлюлерини энчиликлери бла танышдырыргъа.

Хапарлаучу, соруучу, кёлтюртюучю Айтымла.

Билиу: айтымланы башхалыкъларын; Эте билмеклик: окъугъан заманда тыйгъыч белгилени тюз ангылатыб окъургъа; Усталыкъ: айтымны аягъында керекли тыйгъыч белгини тюз салыргъа билимлерин ёсдюрюрге.

§ 39  «Ана тил» китабдан айтымны хар тюрлюсюне экишер айтым табыб джазаргъа

51.

§ 40.  Айтымда сёзлени бир бирлерине байланыулары. Джангы керекни (материалны) билиу дерс.

Мизамгъа салыучу: окъуу борчну къысха ангылатыргъа, эслеринде тутаргъа; Билиу: ишни этиуде бютеу лагъымны, белги амалланы хайырландырыргъа; Бирлешиб ишлеу: кесини ишин тюз, юзмей тындырырча тилни къызыгъыб хайырландырыргъа; Энчили: акъылларын да, билимлерин да таймаздан ёсдюрюрге керек болгъанын эсгередиле; ишде кеслерини тириликлерине багъа бередиле; билген билимлерин ишни тындырыргъа хайырландырадыла; джазма ишлерини кеслери тинтедиле.

Сёзтутушда сёзлени бир-бирлерине байланыуларыны юсюнден билимлерин ёсдюрюрге, сёзтутушда баш сёз бла бойсуннган сёзню табаргъа.

Сёзтутуш, баш сёз бла бойсуннган сёз.

Билиу: сёзтутушда баш сёз бла бойсуннган  сёзню белгилеу; Эте билмеклик: сёзтутушланы схемаларын сала билирге; Усталыкъ: айтымланы членлерин толусу бла джорукъгъа кёре айыра билирге.

§ 40. 84 – 85 бетле, 1 56 – чы иш

52.

§ 41.  Айтымны члени. Джангы керекни (материалны) билиу дерс.

Мизамгъа салыучу:окъугъан джорукъланы хайырландыра билирге, этген халатларын эсгертселе, тыйыншлысыча ангыларгъа; Билиу: ишни этиуде бютеу лагъымны хайырландырыргъа, белги амалланы хайырландырыргъа; этилген ишни хыйсабы бла ишни муратын тенглешдирирге. Бирлешиб ишлеу: ишни этерге болушлукъ тилей билирге, тилерге, соруула сорургъа; биргесине ишлеген адам ангыларча айтыула къураргъа; Энчили: окъургъа талпыуларын, окъуу мадарларын кенгертедиле; этген ишлерине деменгили эс бёледиле; джазма ишлерини кеслери тинтедиле; бютеу оюмну тюз акъыл бла кёргюзедиле; джангы хапар алыуда да джетишимлик кёргюзедиле; джазыу бла окъууда сынамлы усталыкъларын джарашдырыу.

Баш членлени, сансыз членлени, джайылгъан бла джайылмагъан айтымланы башхалыгъын билирге ангыларын ёсдюрюрге.

Айтымны баш членлери, башчы, хапарчы, сансыз членлери.

Билиу: джайылгъан бла джайылмагъан айтымланы башхалыгъын; Эте билмеклик: баш бла сансыз членлерин айтымны аджашдырмай ачыкъларгъа; Усталыкъ: къауум сёзден айтымла къурау.

§ 41. 86 – 87 бетле, 1 58 – чи иш. Айтыугъа (изложениягъа) хазырланыу

53.

Айтыу (изложение) «Биринчи къонакъла». 154 – чю иш Тил ёсдюрюу дерс.

Мизамгъа салыучу: салыннган борчха кёре иш сайларгъа бла аны тындырыргъа болумлары; Билиу: билим муратны болушлукъсуз кесгин белгилерге юретирге, ишни барыуун бла хыйсабын тинтерге эмда багъа берирге; Бирлешиб ишлеу: кесини ишин тюз, юзмей тындырырча тилни къызыгъыб хайырландырыргъа; Энчили: окъугъан джорукъланы хайырландыра билирге, этген халатларын эсгертселе тыйыншлысыча ангыларгъа; ишде кеслерини тириликлерине багъа бередиле; билген билимлерин ишни тындырыргъа хайырландырадыла.

Текстни темасын, юзюклерин белгилерге юретирге, планны сорууларына кёре тил керекни (материалны) ба-джарыргъа, бир бири ызындан джазыб ангылатыргъа.

Текст, текстни юзюклери. Тема. Аты. Суратлау

Билиу: текстни тюрлюлерин, къурауун ачыкълау; Эте билмеклик: берилген ишни кереклисича тындырыргъа; Усталыкъ: сёзлени джорукълагъа кёре тюз джазаргъа.

83 – 84 бетле,  154 – чю иш

54.

§ 42.  Айтымны Баш членлери. Джангы керекни (материалны) билиу дерс.

Мизамгъа салыучу: окъуу борчну къысха ангылатыргъа, эслеринде тутаргъа; Билиу: ангылаб, кёллерине келгенча кеслерини айтыуларын къураргъа; Бирлешиб ишлеу: ишни этерге болушлукъ тилей билирге, тилерге, соруула сорургъа; биргесине ишлеген адам ангыларча айтыула къурарагъа; Энчили: окъургъа талпыб излейдиле, бирлешиб ишлейдиле; акъылларын да, билимлерин да таймаздан ёсдюрюрге керек болгъанын эсгередиле; кеслерини ишлерин тинтедиле.

Баш членлени, джайылгъан бла джайылмагъан айтымланы башхалыгъын билирге ангыларын ёсдюрюрге.

Айтымны баш членлери, башчы, хапарчы.

Билиу: джайылгъан бла джайылмагъан айтымланы башхалыгъын; Эте билмеклик: баш бла сансыз членлерин айтымда аджашдырмай ачыкъларгъа; Усталыкъ: къауум сёзден айтымла къурау.

§ 42. 87 – 88 бетле, 162 – чи иш

55.

§ 42.  Айтымны баш членлери. Джангы керекни (материалны) билиу дерс.

Мизамгъа салыучу: окъугъан джорукъланы хайырландыра билирге, этген халатларын эсгертселе, тыйыншлысыча ангыларгъа; Билиу: джангы керекден хапарлы болургъа; тюз джазыуну да, окъууну да ангылау; Бирлешиб ишлеу: окъуу ишни тауушну кёлтюртюб тындырыргъа; Энчили: окъургъа талпыб излейдиле, бирлешиб ишлейдиле; акъылларын да, билимлерин да таймаздан ёсдюрюрге керек болгъанын эсгередиле; кеслерини ишлерин тинтедиле.

Баш членлени, джайылгъан бла джайылмагъан айтымланы башхалыгъын билирге ангыларын ёсдюрюрге.

Айтымны баш членлери, башчы, хапарчы.

Билиу: джайылгъан бла джайылмагъан айтымланы башхалыгъын; Эте билмеклик: баш бла сансыз членлерин айтымны аджашдырмай ачыкъларгъа; Усталыкъ: къауум сёзден айтымла къурау.

§ 42. 88 – 89 бетле, 162 – чи иш

56.

§ 43.  Айтымны сансыз членле-ри Джангы керекни (материалны) билиу дерс

Мизамгъа салыучу: окъуу борчну къысха ангылатыргъа, эслеринде тутаргъа; Билиу: ангылаб, кёллерине келгенча кеслерини айтыуларын къураргъа Бирлешиб ишлеу: ишни этерге болушлукъ тилей билирге, тилерге, соруула сорургъа; биргесине ишлеген адам ангыларча айтыула къураргъа; Энчили: окъургъа талпыб излейдиле, бирлешиб ишлейдиле; акъылларын да, билимлерин да таймаздан ёсдюрюрге керек болгъанын эсгередиле; кеслерини ишлерин тинтедиле.

Сансыз членлени, джайылгъан бла джайылмагъан айтымланы башхалыгъын билирге  ангыларын ёсдюрюрге.

Айтымны сансыз членлери.

Билиу: джайылгъан бла джайылмагъан айтымланы башхалыгъын; Эте билмеклик: баш бла сансыз членлерин айтымны аджашдырмай ачыкъларгъа; Усталыкъ: къауум сёзден айтымла къурау.

§ 43. 90 – 91 бетле, 168 – чи иш

57.

§ 44.  Джайылмагъан бла джайыл-гъан айтымла. Джангы керекни (материалны) билиу дерс.

Мизамгъа салыучу: окъуу борчну къысха ангылатыргъа, хайырландырыргъа, эслеринде тутаргъа; Билиу: ангылаб, кёллерине келгенча кеслерини айтыуларын къураргъа; Бирлешиб ишлеу: ишни этерге болушлукъ тилей билирге, тилерге, соруула сорургъа; биргесине ишлеген адам ангыларча айтыула къураргъа; Энчили: окъургъа талпыб излейдиле, бирлешиб ишлейдиле; акъылларын да, билимлерин да таймаздан ёсдюрюрге керек болгъанын эсгередиле; кеслерини ишлерин тинтедиле.

Сансыз членлени, джайылгъан бла джайылмагъан айтымланы башхалыгъын билирге ангыларын ёсдюрюрге.

Айтымны баш членлери, башчы, хапарчы, сансыз членлери.

Билиу: джайылгъан бла джайылмагъан айтымланы башхалыгъын; Эте билмеклик: баш бла сансыз членлерин айтымны аджашдырмай ачыкъларгъа; Усталыкъ: къауум сёзден айтымла къурау.

§ 44. 92 – 93 бетле, 172 – чи иш

58.

§  45.  Джайылгъан айтымны сан-сыз членлери. Кимни? нени? деген соруу-лагъа джууаб этген сансыз членле. Джангы керекни (материалны) билиу дерс.

Мизамгъа салыучу: окъуу борчну къысха ангылатыргъа, хайырландырыргъа, эслеринде тутаргъа; Билиу: билим муратны болушлукъсуз кесгин белгилерге юретирге, ишни барыуун бла хыйсабын тинтерге эмда багъа берирге; Бирлешиб ишлеу: ишни этерге болушлукъ тилей билирге, тилерге, соруула сорургъа; биргесине ишлеген адам ангыларча айтыула къурарагъа; Энчили: окъургъа талпыуларын, окъуу мадарларын кенгертедиле; оюмну бютеу тюз акъыл бла кёргюзедиле; кёзге кёргюзюуню хайырландырадыла; этген ишлерине деменгили эс бёледиле; джазма ишлерини кеслери тинтедиле.

Сансыз членлени, джайылгъан бла джайылмагъан айтымланы башхалыгъын билирге ангыларын ёсдюрюрге.

Айтымны сансыз членлери.

Билиу: джайылгъан бла джайылмагъан айтымланы башхалыгъын; Эте билмеклик: баш членле бла Кимни? Нени? деген соруулагъа джууаб этген сансыз членлерин айтымны аджашдырмай ачыкъларгъа; Усталыкъ: къауум сёзден айтымла къурау;

§ 45. 94 – 95 бетле, 176 – чы иш

59.

§ 46. Кимге? неге? кимде? неде? кимден? неден? деген соруулагъа джууаб этген сансыз членле. Джангы керекни (материалны) билиу дерс.

Мизамгъа салыучу: окъугъан джорукъланы хайырландыра билирге, этген халатларын эсгертселе, тыйыншлысыча ангыларгъа; Билиу: ишни этиуде бютеу лагъымны хайырландырыргъа, белги амалланы хайырландырыргъа; этилген ишни хыйсабы бла ишни муратын тенглешдирирге. Бирлешиб ишлеу: ишни этерге болушлукъ тилей билирге, тилерге, соруула сорургъа; биргесине ишлеген адам ангыларча айтыула къураргъа; Энчили: окъургъа талпыуларын, окъуу мадарларын кенгертедиле; этген ишлерине деменгили эс бёледиле; джазма ишлерин кеслери тинтедиле; бютеу оюмну тюз акъыл бла кёргюзедиле; джангы хапар алыуда да джетишимлик кёргюзедиле; джазыу бла окъууда сынамлы усталыкъларын джарашдырыу.

Сансыз членлени, джайылгъан бла джайылмагъан айтымланы башхалыгъын билирге ангыларын ёсдюрюрге.

Айтымны сансыз членлери.

Билиу: джайылгъан бла джайылмагъан айтымланы башхалыгъын; Эте билмеклик: баш членле бла Кимге? Неге? Кимде? Неде? Кимден? Неден? деген соруулагъа джууаб этген сансыз членлерин айтымны аджашдырмай ачыкъларгъа; Усталыкъ: къауум сёзден айтымла къурау.

§ 46. 96 – 97 бетле, 178 – чи иш

60.

§ 47.  Къаллай? неллай? деген соруулагъа джууаб этген сансыз членле. Джангы керекни (материалны) билиу дерс.

Мизамгъа салыучу: окъуу борчну къысха ангылатыргъа, хайырландырыргъа, эслеринде тутаргъа; Билиу: билим муратны болушлукъсуз кесгин белгилерге юретирге, ишни барыуун бла хыйсабын тинтерге эмда багъа берирге; Бирлешиб ишлеу: ишни этерге болушлукъ тилей билирге, тилерге, соруула сорургъа; биргесине ишлеген адам ангыларча айтыула къураргъа; Энчили: окъургъа талпыуларын, окъуу мадарларын кенгертедиле; оюмну бютеу тюз акъыл бла кёргюзедиле; кёзге кёргюзюуню хайырландырадыла; этген ишлерине деменгили эс бёледиле.

Сансыз членлени, джайылгъан бла джайылмагъан айтымланы башхалыгъын билирге ангыларын ёсдюрюрге.

Айтымны сансыз членлери.

Билиу: джайылгъан бла джайылмагъан айтымланы башхалыгъын; Эте билмеклик:баш членле бла Къаллай? Неллай? Къайсы? деген соруулагъа джууаб этген сансыз членлерин айтымны аджашдырмай ачыкъларгъа; Усталыкъ: къауум сёзден айтымла къурау.

§47.  97 – 98 бетле, 182 – чи иш

61.

§ 48.Къачан? къайры? къайда? къайдан?къалай? де-ген соруулагъа джууаб этген сансыз членле. Джангы керекни (материалны) билиу дерс.

Мизамгъа салыучу: окъуу борчну къысха ангылатыргъа, хайырландырыргъа, эслеринде тутаргъа; Билиу: ангылаб, кёллерине келгенча кеслерини айтыуларын къураргъа; Бирлешиб ишлеу: ишни этерге болушлукъ тилей билирге, тилерге, соруула сорургъа; биргесине ишлеген адам ангыларча айтыула къураргъа; Энчили: окъургъа талпыб излейдиле, бирлешиб ишлейдиле; акъылларын да, билимлерин да таймаздан ёсдюрюрге керек болгъанын эсгередиле; кеслерини ишлерин тинтедиле.

Сансыз членлени, джайылгъан бла джайылмагъан айтымланы башхалыгъын билирге ангыларын ёсдюрюрге.

Айтымны сансыз членлери

Билиу: джайылгъан бла джайылмагъан айтымланы башхалыгъын; Эте билмеклик: баш членле бла Къачан? Къайры? Къайда? Къалай? деген соруулагъа джууаб этген сансыз членлерин айтымны аджашдырмай ачыкъларгъа; Усталыкъ: къауум сёзден айтымла къурау.

§ 48 99 – 100 бетле,  183–чю иш

62.

§ 49. Айтымны къайтарыу. Къайтарыу дерс эмда билимни бир мизамгъа джыйыу.

Мизамгъа салыучу: ишни юзмей, не заманда этиллигин билирге, къалай бошаллыгъын алгъа билирге; Билиу: ишни тындырыуда хар тюрлю амалны аджашдырмазгъа; Бирлешиб ишлеу: бир муратны белгилерге, аны къалай тындырыргъа керек болгъанын белгилерге; Энчили: окъургъа талпыуларын, окъуу мадарларын кенгертедиле; оюмну бютеу тюз акъыл бла кёргюзедиле.

Айтымны членлерини юсюнден билгенлерин бир оюмгъа, бир мизамгъа джыяргъа.

Хапарлаучу, соруучу, кёлтюртюучю айтымла, айтымны членлери.

Билиу: джайылгъан бла джайылмагъан айтымланы башхалыгъын; Эте билмеклик: айтымны баш членле-рин аджашдырмай ачыкъларгъа; Усталыкъ: къауум сёзден айтымла къурау.

§ 49. 100 – 102 бетле, 185 – чи иш

63.

Сынау иш. Тинтиу дерс.

Мизамгъа салыучу: бегитилген джорукъланы хайырландырыу; Билиу: ишни тындырыуда хар тюрлю амалны аджашдырмазгъа; Бирлешиб ишлеу: бир муратны белгилерге, аны къалай тындырыргъа керек болгъанын белгилерге; Энчили: окъууда джетишимликлерини сылтауун ангылауну кёргюзюрге: хар тюрлю оюмну тенглешдиредиле; ёчешиуде бир -бирлерине джумушакълыкъ кёргюзедиле; джангы дерсден хапар таймаздан керек болгъанын эсгередиле.

Сабийлени джорукълагъа кёре сёзлени тюз джазгъанларын, айтымланы тюз къурауларын тинтиу.

Сынау иш.

Айтым деген теманы бир оюмгъа келтирирге.

§§ 38 – 49 Къайтарыб окъургъа

Джылны ичинде окъулгъанны къайтарыу (7 ч.)

64.

§ 50. «Тауушла бла харифле» деген теманы къайтарыу. Къайтарыу дерс эмда билимни бир мизамгъа джыйыу.

Мизамгъа салыучу: окъуу борчну къысха ангылатыргъа, хайырландырыргъа, эслеринде тутаргъа; Билиу: ангылаб, кёллерине келгенча кеслерини айтыуларын къураргъа; Бирлешиб ишлеу: ишни этерге болушлукъ тилей билирге, тилерге, соруула сорургъа; биргесине ишлеген адам ангыларча айтыула къураргъа; Энчили: окъургъа талпыб излейдиле, бирлешиб ишлейдиле; акъылларын да, билимлерин да таймаздан ёсдюрюрге керек болгъанын эсгередиле; кеслерини ишлерин тинтедиле.

Тунакы бла ачыкъ харифлени тунакы бла ачыкъ тауушланы белгилеулерин сохталаны эслерине салыргъа

Ачыкъ тауушла бла харифле. Басымлы, басымсыз ачыкъ тауушла. Тунакы харифле бла тауушла, нёгерлиле, нёгерсизле, зынгырдауукъла, сангыраула, джумушакъла, къатыла.

Билиу: сёз бла бёлюмню, таууш бла харифни башхалыгъын; Эте билмеклик: бёлюмлени санын тюз белгилерге; Усталыкъ: ачыкъ бла тунакы тауушланы харифле бла сёзледе белгилеу.

§50. 103 – 104 бетле, 187–чи иш, экинчи кесеги

65.

§ 51.  «Сёз» деген теманы къайтарыу. Къайтарыу дерс эмда билимни бир мизамгъа джыйыу.

Мизамгъа салыучу: ишни юзмей, не заманда этиллигин билирге, къалай бошаллыгъын алгъа билирге; Билиу: ишни тындырыуда хар тюрлю амалны аджашдырмазгъа; Бирлешиб ишлеу: бир муратны белгилерге, аны къалай тындырыргъа керек болгъанын белгилерге; Энчили: окъургъа талпыуларын, окъуу мадарларын кенгертедиле; оюмну бютеу тюз акъыл бла кёргюзедиле; кёзге кёргюзюуню хайырландырадыла.

Сёзлени къурамларын белгилей билген ангыларын ёсдюрюрге.

Тамыр. Сёз тюрленди-риучю джалгъау. Сёз къураучу джалгъау.

Билиу: сёз къураучу джалгъауну сёзде магъанасын да, орнун да ачыкъларгъа; Эте билмеклик: сёзледе сёз къураучу джалгъауну таба билирге; Усталыкъ: сёзлени салынмай къалгъан харифлерин джорукъгъа кёре тюз джаза билирге.

§50. 104 – 105 бетле, 188 – чи иш

66.

§ 52. Тилни кесеклерин къайтарыу. Къайтарыу дерс эмда билимни бир мизамгъа джыйыу.

Мизамгъа салыучу: окъуу борчну къысха ангылатыргъа, хайырландырыргъа, эслеринде тутаргъа; Билиу: билим муратны болушлукъсуз кесгин белгилерге юретирге, ишни барыуун бла хыйсабын тинтерге эмда багъа берирге; Бирлешиб ишлеу: ишни этерге болушлукъ тилей билирге, тилерге, соруула сорургъа; биргесине ишлеген адам ангыларча айтыула къураргъа; Энчили: окъургъа талпыуларын, окъуу мадарларын кенгертедиле; оюмну бютеу тюз акъыл бла кёргюзедиле; кёзге кёргюзюуню хайырландырадыла; этген ишлерине деменгили эс бёледиле.

Сохталаны тилни кесеклерини юсюнден билгенлерин, къаллай ышан бла табаргъа болгъанын ачыкъларгъа.

Тилни кесеклери. Ат, сыфат, этим.

Билиу: тилни кесеклерини юсюнден билгенлерин эсге тюшюрюу; Эте билмеклик: лексика магъанасына кёре, тилни кесеклерин айыра да, къауумлай да билирге;  Усталыкъ:суратха къараб текст къурау, темасын, баш магъанасын ачыкълау, ат атау.

§51. 105 – 106 бетле, 192-чи иш

67.

§ 52. Тилни кесеклерин къайтарыу. Къайтарыу дерс эмда билимни бир мизамгъа джыйыу.

Мизамгъа салыучу: окъуу борчну къысха ангылатыргъа, хайырландырыргъа, эслеринде тутаргъа; Билиу: билим муратны болушлукъсуз кесгин белгилерге юретирге, ишни барыуун бла хыйсабын тинтерге эмда багъа берирге; Бирлешиб ишлеу: ишни этерге болушлукъ тилей билирге, тилерге, соруула сорургъа; биргесине ишлеген адам ангыларча айтыула къураргъа; Энчили: окъургъа талпыуларын, окъуу мадарларын кенгертедиле; оюмну бютеу тюз акъыл бла кёргюзедиле; кёзге кёргюзюуню хайырландырадыла; этген ишлерине деменгили эс бёледиле.

Сохталаны тилни кесеклерини юсюнден билгенлерин, къаллай ышан бла табаргъа болгъанын ачыкъларгъа.

Тилни кесеклери. Ат, сыфат, этим.

Билиу: тилни кесеклерини юсюнден билгенлерин эсге тюшюрюу; Эте билмеклик: лексика магъанасына кёре, тилни кесеклерин айыра да, къауумлай да билирге;  Усталыкъ: суратха къараб текст къурау, темасын, баш магъанасын ачыкълау, ат атау.

§ 52.  Джазны юсюнден гитче хапарчыкъ къурашды- рыб келирге

68.

Тил ёсдюрюу. Сурат бла ишлеу. (193, 194 – чю ишле). Тил ёсдюрюу дерс.

Мизамгъа салыучу: окъугъан джорукъланы хайырландыра билирге, этген халатларын эсгертселе, тыйыншлысыча ангыларгъа; Билиу: ишни барыуун бла хыйсабын тинтерге эмда багъа берирге;  Бирлешиб ишлеу: сёз нёгерине тынгылай билирге, кесини дерсде къыйналышыуун къысха айтыргъа; Энчили: сёз нёгерини айтханына тынгылай билирге; джазма ишлерини кеслери тинтедиле; ишни тындыргъан кёзюуде бир биририне хатер этедиле.

Суратха къараб, суратлау текст къураргъа сохталаны ангыларын ёсдюрюрге.

Табигъатны сураты

Билиу: текст къурагъан сагъатда, сорууланы хайырландыра билирге; Эте билмеклик: кёллерине келгенни айта билирге; Усталыкъ: суратха къараб халатсыз суратлау текст къураргъа.

107 – 108 чи бетле, 19 –чю иш. Суратха къараб, хапарчыкъ къураргъа (аууздан)

69.

§ 52. Тилни кесеклерин къайтарыу. Къайтарыу дерс эмда билимни бир мизамгъа джыйыу.

Мизамгъа салыучу: окъуу борчну къысха ангылатыргъа, хайырландырыргъа, эслеринде тутаргъа; Билиу: билим муратны болушлукъсуз кесгин белгилерге юретирге, ишни барыуун бла хыйсабын тинтерге эмда багъа берирге; Бирлешиб ишлеу: ишни этерге болушлукъ тилей билирге, тилерге, соруула сорургъа; биргесине ишлеген адам ангыларча айтыула къураргъа; Энчили: оюмну бютеу тюз акъыл бла кёргюзедиле; кёзге кёргюзюуню хайырландырадыла; этген ишлерине деменгили эс бёледиле.

Сохталаны тилни кесеклерини юсюнден билгенлерин, къаллай ышан бла табаргъа болгъанын ачыкъларгъа.

Тилни кесеклери. Ат, сыфат, этим.

Билиу: тилни кесеклерини юсюнден билгенлерин эсге тюшюрюу; Эте билмеклик: лексика магъанасына кёре, тилни кесеклерин айыра да, къауумлай да билирге;  Усталыкъ: суратха къараб текст къурау, темасын, баш магъанасын ачыкълау, ат атау.

Тилни кесеклерини юсюнден къайтарыб окъургъа

70.

Оюмлау дерс.

Мизамгъа салыучу: окъуу борчну къысха ангылатыргъа, хайырландырыргъа, эслеринде тутаргъа; Билиу: билим муратны болушлукъсуз кесгин белгилерге юретирге, ишни барыууна бла хыйсабына тинтерге эмда багъа берирге; Энчили: окъургъа талпыуларын, окъуу мадарларын кенгертедиле.

Джайгъа иш

1 – чи дерс

Дерсни темасы:  Тауушла бла харифле.

Дерсни мураты: 1. Дерсни къайтарыу бла билимни бир мизамгъа джыйыу.

2. Ариу билимли, халатсыз джазаргъа юретирге.

3. Адамлыкъны, ишленмекликни шартларын сингдирирге.

4. Ана тилибизде билим алыуну магъанасын ачыкъларгъа.

Дерсде окъуу керекле:  1. Окъуу китаб, дефтер, къалам, дневник.

2. Керекли таблицала компьютерде.

3. Компьютерде темагъа джарарыкъ къошакъ керек (материал).

Дерсни барыуу.

I. Сабийлени эслерин дерсге буруу.

1. Саламлашыу.

2.   Дерсге хазырланыу.

3. Къангагъа кюнню, дерсни темасын, сёзлени, харифлени тюз джазыудан юлгюле джазыу.

II. Джангы китаб бла шагъырей этиу.

III. Ючюнчю бетде суратны юсюнден ушакъ этиу:

1. Суратда кимни кересиз?

2. Сабийле къайры ашыгъадыла?

 3. Къалай кийинибдиле? Къолларында нелери барды?

 4.  Сиз а джай къалай солудугъуз? Школгъа ашыгъамы эдигиз?

     Алийланы Умарны назмучугъун окъуйдула. Келлерине келгенни айтадыла.

IV. Тауушла бла харифлени къайтарыу. 

1. Таууш деб неге айтадыла? Хариф деб а? Эшитгенибиз бла айтханыбыз неди? Джазгъаныбыз бла кёргенибиз а? Тауушла къаллай къауумлагъа бёлюнедиле?

 2. 1 – чи ишде берилген назмучукъну окъуйдула. Берилген ишни этедиле.

3 – чю ишни дефтерледе джазадыла.     

3. (Тауушланы таблицары бла хайырланадыла).

Солуу такъыйкъа («Дуркъу-дуркъу», «Джюу – джюу ала д.б.)

4. Дерсни темасын ангылагъанларын, неда нени ангыламагъанларын сюзюу.

V. Энчи иш.Джазма, къалам, къаты, кёк, джыл, къагъыт, гинджи – ненча хариф ненча таууш болгъанын белгилерге.

VI. Энчи ишни тинтиу: сохтала тышларындан окъуйдула  халатларын тюзетедиле.

VII. Дерсни тамамлау:                     

1. Джангы теманы бегитиу.

2.  Ишге багъа бериу, салыу.

VIII. Юй иш: 1. Дерсде этилгенни къайтарыб келирге.

 2. § 1. 4 – чю бетде 2 - чи   ишни этерге.

2 – чи дерс

Дерсни темасы:   Ачыкъ тауушла бла харифле.

Дерсни мураты: 1. Дерсни къайтарыу бла билимни бир мизамгъа джыйыу.

2. Ариу билимли, халатсыз джазаргъа юретирге.

3. Адамлыкъны, ишленмекликни шартларын сингдирирге.

4. Къарачай тилге сюймекликлерин терен этерге.

Дерсде окъуу керекле: 1. Окъуу китаб, дефтер, къалам, дневник.

2. Керекли таблицала компьютерде.

3. Сигнал карточкала.

Дерсни барыуу.

I.   Сабийлени эслерин дерсге буруу.

1. Саламлашыу.

2. Дерсге хазырланыу.

3. Къангагъа кюнню, дерсни темасын, сёзлени, харифлени тюз джазыудан юлгюле джазыу.

II. Юйге берилгенни тинтиу: 1. Юй ишни тинтиу: сохтала юй ишни борчун ачыкълай, джазгъанларын окъуйдула.

1. Соруулагъа джууаб этиу: Таууш деб неге айтадыла? Хариф деб а? Эшитгенибиз бла айтханыбыз неди? Джазгъаныбыз бла кёргенибиз а? Тауушла къаллай къауумлагъа бёлюнедиле?

3. Къангада, дефтерледе джаздырыу.

III. Сёзлюк иш: окъуу, чюйре, билим, акъыл, кирсиз, адеб, намыс.

IV.  Джангы дерсни ангылатыу: 1. Окъуу китабда теманы джоругъу бла танышдырыу: Ачыкъ тауушланы юсюнден билгенлерин къайтарыу.

2. Дерсни темасын ангылагъанларын, неда нени ангыламагъанларын сюзюу.

3. Компьютерде таблицала бла танышдырыу: тауушланы таблицалары бла ишлеу.

Солуу такъыйкъа: («Дуркъу – дуркъу», «Джюу, джюу, ала» д. б.)

4. Китаб бла ишлеу: 5 – чи бетде соруулагъа джууаб этерге; 5 – чи ишни джазаргъа;

V. Энчи иш: 6 – чы ишни этиу

VI. Энчи ишни тинтиу: бир – бирини ишлерин тинтедиле.

VII. Дерсни тамамлау: 1. Джангы теманы бегитиу: сигнал карточкала бла дерсге багъа саладыла (къызыл карточка – джаратдым,ангыладым; джашил – толу ангылаялмадым; сары – ангыламадым). Сигналлагъа кёре сохтала бла иш.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Ачыкъ харифле ненчадыла? Ачыкъ тауушла къайсыладыла? Ненчадыла? Ала къаллай къауумлагъа бёлюнедиле? Джумушакъла къайсыладыла? Къатыла уа?

3. Ишге багъа бериу, салыу.

VIII. Юй иш: 1. Дерсде окъугъан джорукъну билиб келирге.

 2. § 2. 5 – чи  4  – чю ишни этерге.

3 – чю дерс

Дерсни темасы:   Тунакы тауушла бла харифле.

Дерсни мураты: 1. Дерсни къайтарыу бла билимни бир мизамгъа джыйыу.

2. Ариу билимли, халатсыз джазаргъа юретирге.

3. Адамлыкъны, ишленмекликни шартларын сингдирирге.

4. Къарачай тилге сюймекликлерин терен этерге.

Дерсде окъуу керекле: 1. Окъуу китаб, дефтер, къалам, дневник.

2. Керекли таблицала компьютерде.

3. Компьютерде темагъа джарарыкъ къошакъ керек (материал).

Дерсни барыуу.

I. Сабийлени эслерин дерсге буруу.

1. Саламлашыу.

2. Дерсге хазырланыу.

3. Къангагъа кюнню, дерсни темасын, сёзлени, харифлени тюз джазыудан юлгюле джазыу.

II. Юйге берилгенни тинтиу: 1. Юй ишни тинтиу: сохтала юй ишни борчун ачыкълай, джазгъанларын окъуйдула.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Ачыкъ харифле ненчадыла? Ачыкъ тауушла къайсыладыла? Ненчадыла? Ала къаллай къауумлагъа бёлюнедиле? Джумушакъла къайсыладыла? Къатыла уа?

3.  Къошакъ керек (материал) бла ишлеу: тауушланы таблицасы бла ишлеу джорукъ.

4. Къангада, дефтерледе джаздырыу.

III. Сёзлюк иш: таууш, хариф, къаты, джумушакъ.

IV. Джангы дерсни ангылатыу: 1. Окъуу китабда теманы джоругъу бла танышдырыу: Ачыкъ харифле ненчадыла? Ачыкъ тауушла къайсыладыла? Ненчадыла? Ала къаллай къауумлагъа бёлюнедиле? Джумушакъла къайсыладыла? Къатыла уа?

2. Дерсни темасын ангылагъанларын, неда нени ангыламагъанларын сюзюу.

3. Компьютерде таблицала бла танышдырыу: тауушланы таблицалары бла ишлеу.

Солуу такъыйкъа: («Дуркъу – дуркъу», «Джюу, джюу, ала» д. б.)

4. Китаб бла ишлеу: 6 – чы бетде соруулагъа джууаб этиу; 8 – чи ишни тындырыу.

V. Энчи иш: таууш, джылкъы, джамчы, сохан, быхы, къамчи, мийик, тюкен, алма – ненча таууш, ненча хариф барды сёзледе.

VI. Энчи ишни тинтиу: бир – бири ишин тинтедиле.

VII.  Дерсни тамамлау: 1. Джангы теманы бегитиу.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Тунакы таууш деб къаллай тауушха айтадыла? Ачыкъла бла тунакыланы бир – бирлеринден къалай айырыргъа боллукъду? Сёзню къаты эм джумушакъ айтылгъаны неге кёре болады?

3. Ишге багъа бериу, салыу.

VIII. Юй иш: 1. Дерсде окъугъан джорукъну билиб келирге.              

 2. § 3. 6 –чы бетде 7 – чи ишни этерге.

4 – чю дерс

Дерсни темасы:  Уллу эм гитче харифлени джазылыу джорукълары.

Дерсни мураты:1. Дерсни къайтарыу бла билимни бир мизамгъа джыйыу.

2. Ариу билимли, халатсыз джазаргъа юретирге.

3. Адамлыкъны, ишленмекликни шартларын сингдирирге.

4. Къарачай тилге сюймекликлерин терен этерге.

Дерсде окъуу керекле:  1. Окъуу китаб, дефтер, къалам, дневник.

2. Керекли таблицала компьютерде.

3. Компьютерде темагъа джарарыкъ къошакъ керек (материал).

Дерсни барыуу.

I.  Сабийлени эслерин дерсге буруу.

1. Саламлашыу.

2.  Дерсге хазырланыу.

3. Къангагъа кюнню, дерсни темасын, сёзлени, харифлени тюз джазыудан юлгюле джазыу.

II. Юйге берилгенни тинтиу: 1. Юй ишни тинтиу.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Тунакы таууш деб къаллай тауушха айтадыла? Ачыкъла бла тунакыланы бир – бирлеринден къалай айырыргъа боллукъду? Сёзню къаты эм джумушакъ айтылгъаны неге кёре болады?

3.  Къошакъ керек (материал) бла ишлеу: тауушланы таблицасы бла ишлеу джорукъ.

4. Къангада, дефтерледе джаздырыу.

III. Сёзлюк иш: Москва, Черкесск, Карачаевск, Каспий тенгиз.

IV.  Джангы дерсни ангылатыу: 1. Окъуу китабда теманы джоругъу бла танышдырыу: Точкадан, соруу, кёлтюрюу белгиледен сора айтымны биринчи сёзю уллу хариф бла джазылыб башланады.

Адамланы тукъумлары, атлары, шахарланы, эллени, орамланы, сууланы, тенгизлени, кёллени атлары уллу хариф бла джазылыб башланадыла. Юй хайыуанлагъа, джаныуарлагъа аталгъан атла да уллу хариф бла джазыладыла.                   

2. Дерсни темасын ангылагъанларын, неда нени ангыламагъанларын сюзюу.

Солуу такъыйкъа: («Дуркъу – дуркъу», «Джюу, джюу, ала» д. б.)

4. Китаб бла ишлеу: 8 – чи бетде джорукъну окъутургъа, 9 – чу ишни джазаргъа.

V. Энчи иш: Айтымланы керек джерлеринде уллу хариф сала джазыу. Керекли айтымла: бюгюн махмутну нёгерлери чегетге барлыкъ эдиле, кёзю къараса да алагъа, ол атасы къатыш капналаны тартыргъа къая тюбюне чыкъды.

VI. Энчи ишни тинтиу: Бир – бири ишин тинтиу.

VII. Дерсни тамамлау:

1. Джангы теманы бегитиу.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Уллу харифни къачан джазабыз? Энчи атлагъа къайсы сёзле саналадыла?

3. Ишге багъа бериу, салыу.

VIII. Юй иш: 1. Дерсде окъугъан джорукъну билиб келирге.   

  2. § 4. 9 бетде 10 – чу ишни этерге.

5 – чи  дерс

Дерсни темасы:   Суратлау текст: сурат бла ишлеу

Дерсни мураты: 1. Джангы тема бла шагъырей этерге.

2. Ариу билимли, халатсыз джазаргъа юретирге.

3. Адамлыкъны, ишленмекликни шартларын сингдирирге.

4. Халатсыз, билимли джаза билген ажымсыз керек болгъанын ангыларгъа.

Дерсде окъуу керекле: 1. Окъуу китаб, дефтер, къалам, дневник.

2. Керекли таблицала компьютерде.

3. Компьютерде темагъа керекли къошакъ керек (материал).

Дерсни барыуу.

I.   Сабийлени эслерин дерсге буруу.

1. Саламлашыу.

2. Дерсге хазырланыу.

3. Къангагъа кюнню, дерсни темасын, сёзлени, харифлени тюз джазыудан юлгюле джазыу.

II. Юйге берилгенни тинтиу: 1. Юй ишни тинтиу: сохтала юй ишни борчун ачыкълай, джазгъанларын окъуйдула.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Джылны ненча чагъы барды? Суратда къайсы чагъыды? Кюн къаллай кюндю? Нек келеди кёлюгюзге алай? Сабийле къайры баргъандыла? Ала къалай солуйдула? Сиз а джай къалай солугъансыз?

3. Къошакъ керек (материал) бла ишлеу: суратны къалай суратларгъа керек болгъанын тинтиу.

4. Къангада, дефтерледе джаздырыу.

III. Сёзлюк иш: мийик, кём – кёк, салкъын, исси, томурау

IV. Джангы дерсни ангылатыу: 1. Окъуу китабда теманы джоругъу бла танышдырыу: Суратха къараб, айтымла къураргъа. Айтымладан текст джарашдырыргъа.

2. Дерсни темасын ангылагъанларын, неда нени ангыламагъанларын сюзюу.

3. Китаб бла ишлеу: Текстни устаз сохтала бла бирге сюзеди.

V. Энчи иш: Сохтала къурагъан текстни кёллерине келгенча джазадыла.

VI. Энчи ишни тинтиу: джазгъан ишлерин сохтала кеслери тинтедиле.

VII. Дерсни тамамлау.

1. Ишге багъа бериу, салыу.

VIII. Юй иш1. Дерследе окъугъан джорукъланы къайтарыб окъургъа.                          

6 – чы дерс

Дерсни темасы: Ал класслада окъугъанларын тинтиу дерс. Сынау иш.

Дерсни мураты:1.Окъугъан джорукъларын тюз джаза, айтымланы тюз джарашдыра билгенлерин тинтиу.

2. Ариу, билимли, халатсыз джазаргъа юретирге.

3. Адебликни, бир-бирине хатер этиуню сингдирирге.

4. Билимли, халатсыз джаза билген ажымсыз керек болгъанын ангыларгъа.

Дерсде окъуу керекле: 1. Окъуу китаб, дефтер, къалам, дневник.

2. Керекли таблицала компьютерде.

3. Компьютерде темагъа джарарыкъ къошакъ керек (материал).

Дерсни барыуу.

I.   Сабийлени эслерин дерсге буруу.

1. Саламлашыу.

2. Дерсге хазырланыу.

3. Къангагъа кюнню, дерсни темасын, сёзлени, харифлени тюз джазыудан юлгюле джазыу.

II. Юйге берилгенни тинтиу: 1. Юй ишни тинтиу: сохтала юй ишни борчун ачыкълай, джазгъанларын окъуйдула.

2.  Къошакъ керек (материал) бла ишлеу: сёзлени тюз джазыу джорукъну билирге.

3. Къангада, дефтерледе джаздырыу.

III. Сёзлюк иш: кёзлеу, чаука, эртде, чыпчыкъ.

IV. Джангы дерсни ангылатыу: 1. Окъуу китабда теманы джоругъу бла танышдырыу: Сохталаны текст бла танышдырыу.

2. Дерсни темасын ангылагъанларын, неда нени ангыламагъанларын сюзюу

3. Китаб бла ишлеу: Устаз окъуб, сохталагъа сынау ишни джаздыртады.

V. Энчи иш: Сохтала сынау ишни джазадыла.

VI. Энчи ишни тинтиу: Кеслерини джазгъан ишлерин тинтедиле.

VII. Дерсни тамамлау: 1. Джангы теманы бегитиу: окъугъан джорукъланы хайырландыра, сёзлени халатсыз джазаргъа.

3. Ишге багъа бериу, салыу.

VIII. 1. Юй иш: Дерследе окъугъан джорукъланы къайтарыб окъургъа.                                                   

Къач.

Ма келди сууукъ къач. Джангурла кёб джаууб башлагъандыла. Тёгерек балчыкъ болгъанды, кёзлеуледен толгъанды. Къачхы джел тереклени бутакъларын къымылдатады. Джерде суу чапыракъла джатадыла.

Чыпчыкъла джылы джерлеге учадыла. Чаукала бла сабан чыпчыкъла эртде учуб кетгендиле. Ала сабанланы башы бла кёб тёгерек айланнган эдиле. Алай чыпчыкъла джашаб тургъан джерлеринден тансыкъларын ала эдиле.

7 – чи дерс

Дерсни темасы: Зынгырдауукъ эм сангырау тунакылаы сёзню ахырында тюз джазылыулары

Дерсни мураты:1. Джангы тема бла шагъырей этерге.

2. Ариу,  билимли, халатсыз джазаргъа юретирге.

3. Адамлыкъны, ишленмекликни шартларын сингдирирге.

4. Къарачай тилге сюймекликлерин терен этерге.

Дерсде окъуу керекле: 1. Окъуу китаб, дефтер, къалам, дневник.

2. Керекли таблицала компьютерде.

3. Компьютерде темагъа джарарыкъ къошакъ керек (материал).

Дерсни барыуу.

I. Сабийлени эслерин дерсге буруу.

1. Саламлашыу.

2. Дерсге хазырланыу.

3. Къангагъа кюнню, дерсни темасын, сёзлени, харифлени тюз джазыудан юлгюледжазыу.

II. Юйге берилгенни тинтиу: 1. Юй ишни тинтиу: сохтала юй ишни борчун ачыкълай, джазгъанларын окъуйдула.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Тауушла деб неге айтылады? Тауушланы харифледен башхалыгъы? Зынгырдауукъ тауушла къайсыладыла? Сангырау тауушла уа? Сёзню ахырында Б//П, Т//Д тюз джазылыудан не айталлыкъсыз?

3. Къошакъ керек (материал) бла ишлеу: тауушланы таблицасы бла ишлеу джорукъ.

   4. Къангада, дефтерледе джаздырыу.

III. Сёзлюк иш: къучакъ, кирпи, шохай, хант, масхаб.

IV.  Джангы дерсни ангылатыу: 1. Окъуу китабда теманы джоругъу бла танышдырыу: Сёзню ахырында Б таууш П кибик айтылса да, Б хариф джазылады. Къарачай сёзню ахырында Д джазылмайды, Т джазылады.

2. Дерсни темасын ангылагъанларын, неда нени ангыламагъанларын сюзюу.

3. Компьютерде таблицала бла танышдырыу: Тунакы тауушланы къауумларын кёргюзген таблица бла ишлеу.

Солуу такъыйкъа: («Дуркъу – дуркъу», «Джюу, джюу, ала» д. б.)

 4. Китаб бла ишлеу: 13 – чю, 14 – чю ишлени тындырыу.

V. Энчи иш: тоб, юлгю, тепси, джууаб, тахта, заран, кёлек, хота, къашыкъ, чепкен, джурун, гинджи, джагъа – бу джорукъ бла джазаргъа сёзлени:

1) къуру джумушакъ тауушлары болгъан сёзле;

2) къуру къаты тауушлары болгъан сёзле;

3)къуру зынгырдауукъ тунакы тауушлары болгъан сёзле;

4)  къуру сангырау тунакы тауушлары болгъан сёзле.

VI. Энчи ишни тинтиу: Бир - бири ишин тинтедиле.

VII. Дерсни тамамлау: 1. Джангы теманы бегитиу: Зынгырдауукъ эм сангырау тунакыланы сёзню ахырында тюз джазылыулары.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Бюгюн дерсде тунакы тауушланы  юсюнден не джангы зат билдигиз? Сёзню ахырында Б//П, Т//Д тюз джазылыудан не айталлыкъсыз?

3. Ишге багъа бериу, салыу.

VIII. Юй иш: 1. Дерсде окъугъан джорукъну билиб келирге.

2. § 5.11 – чи бетде 12 – чи ишни этерге.

8 – чи дерс

Дерсни темасы:Зынгырдауукъ эм сангырау тунакылаы сёзню ахырында тюз джазылыулары.

Дерсни мураты: 1. Джангы тема бла шагъырей этерге.

2. Ариу, билимли, халатсыз джазаргъа юретирге.

3. Адамлыкъны, ишленмекликни шартларын сингдирирге.

4. Къарачай тилге сюймекликлерин терен этерге.

Дерсде окъуу керекле: 1. Окъуу китаб, дефтер, къалам, дневник.

2. Керекли таблицала компьютерде.

3. Компьютерде темагъа джарарыкъ къошакъ керек (материал).

Дерсни барыуу.

I. Сабийлени эслерин дерсге буруу.

1. Саламлашыу.

2. Дерсге хазырланыу.

3. Къангагъа кюнню, дерсни темасын, сёзлени, харифлени тюз джазыудан юлгюле джазыу.

II. Юйге берилгенни тинтиу: 1. Юй ишни тинтиу: сохтала юй ишни борчун ачыкълай, джазгъанларын окъуйдула.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Тауушла деб неге айтылады? Тауушланы харифледен башхалыгъы? Ачыкъ тауушланы къаллай къауумлары барды? Тунакы тауушланы уа?

Зынгырдауукъ тауушла къайсыладыла?  Сангырау тауушла уа?

3.  Къошакъ керек (материал) бла ишлеу: тауушланы таблицасы бла ишлеу джорукъ

4. Къангада, дефтерледе джаздырыу.

III. Сёзлюк иш: къучакъ, кирпи, шохай, хант, масхаб.

IV. Джангы дерсни ангылатыу:

1. Окъуу китабда теманы джоругъу бла танышдырыу: Сёзню ахырында Б таууш П кибик айтылса да, Б хариф джазылады. Къарачай сёзню ахырында Д джазылмайды, Т джазылады. Башха тилден кирген сёзле тюрленмей джазыладыла.

2. Дерсни темасын ангылагъанларын, неда нени ангыламагъанларын сюзюу.

3. Компьютерде таблицала бла танышдырыу: Тунакы тауушланы къауумларын кёргюзген таблица бла ишлеу.

Солуу такъыкъа: («Дуркъу – дуркъу», «Джюу, джюу, ала» д. б.)

4. Китаб бла ишлеу: 16 – чы ишни окъуб, сорууларына джууаб этиб тындырыу.

V. Энчи иш: 17 – чи, 18 - чи ишлени этерге.

VI.     Энчи ишни тинтиу: Бир - бири ишин тинтедиле.

VII. Дерсни тамамлау: 1. Джангы теманы бегитиу.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Бюгюн а дерсде тунакы тауушланы юсюнден не джангы зат билдигиз? Сёзню ахырында Б//П, Т//Д тюз джазылыудан не айталлыкъсыз? Башха тилден кирген сёзледе уа къалай джазыладыла тунакыла сёзню ахырында?

3. Ишге багъа бериу, салыу.

VIII. Юй иш: 1. Дерсде окъугъан джорукъну 11 – чи, 14 – чю билиб келирге.

2. § 5. 12 бетде 15 – чи ишни этерге.

9 – чу дерс

Дерсни темасы: Зынгырдауукъ бла сангырауланы сёзню ортасында тюз джазылыулары.

Дерсни мураты: 1. Джангы тема бла шагъырей этерге.

2. Ариу, билимли, халатсыз джазаргъа юретирге.

3. Адамлыкъны, ишленмекликни шартларын сингдирирге.

4. Къарачай тилге сюймекликлерин терен этерге.

Дерсде окъуу керекле:  1. Окъуу китаб, дефтер, къалам, дневник.

2. Керекли таблицала компьютерде.

3. Компьютерде темагъа джарарыкъ къошакъ керек (материал).

Дерсни барыуу.

I.   Сабийлени эслерин дерсге буруу.

1. Саламлашыу.

2. Дерсге хазырланыу.

3. Къангагъа кюнню, дерсни темасын, сёзлени, харифлени тюз джазыудан юлгюле джазыу.

II. Юйге берилгенни тинтиу:

1. Юй ишни тинтиу: сохтала юй ишни борчун ачыкълай, джазгъанларын окъуйдула.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Сёзню ахырында Б//П, Т//Д тюз джазылыудан не айталлыкъсыз? Башха тилден кирген сёзледе уа къалай джазыладыла тунакыла сёзню ахырында?

3.  Къошакъ керек (материал) бла ишлеу: тауушланы таблицасы бла ишлеу джорукъ.

 4. Къангада, дефтерледе джаздырыу.

III. Сёзлюк иш: къаптал, тахта, быштады, сюйюмлю.

IV.  Джангы дерсни ангылатыу:

1. Окъуу китабда теманы джоругъу бла танышдырыу: Къарачай тилде сёзню ортасында х, с, п, ш сангырауладан сора д джазылмай, т джазылады.

2. Дерсни темасын ангылагъанларын, неда нени ангыламагъанларын сюзюу.

Солуу такъыйкъа: («Дуркъу – дуркъу», «Джюу, джюу, ала» д. б.)

4. Китаб бла ишлеу: 19 – чу ишни этедиле.

V. Энчи иш: 21 – чи ишни этедиле.

VI. Энчи ишни тинтиу: Бир-  бири ишин тинтедиле.

VII. Дерсни тамамлау: 1. Джангы теманы бегитиу.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Зынгырдауукъ тунакыла деб къаллай тауушлагъа айтадыла? Сангырау деб а? Х, С, П, Ш сангырау тунакыладан сора къаллай хариф джазылады сёзню ортасында?

3. Ишге багъа бериу, салыу.

VIII. Юй иш: 1. Дерсде окъугъан джорукъну билиб келирге.                 

2. § 6. 14 бетде 20– чы ишни этерге.

10 – чу дерс

Дерсни темасы: Тил ёсдюрюу «Къач» деген темагъа къурашдырыу (сочинение).

Дерсни мураты: 1. Ойлашдырыу, текст къурай билирге юретиу.

2. Ариу  билимли, халатсыз джазаргъа юретирге.

3. Адамлыкъны, ишленмекликни шартларын сингдирирге.

4. Халатсыз, билимли джаза билген ажымсыз керек болгъанын ангыларгъа.

Дерсде окъуу керекле: 1. Окъуу китаб, дефтер, къалам, дневник.

2. Керекли таблицала компьютерде.

3. Компьютерде темагъа керекли къошакъ керек (материал).

Дерсни барыуу.

I.   Сабийлени эслерин дерсге буруу.

1. Саламлашыу.

2. Дерсге хазырланыу.

3. Къангагъа кюнню, дерсни темасын, сёзлени, харифлени тюз джазыудан юлгюле джазыу.

II. Юйге берилгенни тинтиу: 1. Юй ишни тинтиу: Къурашдырыугъа (сочинениягъа) хазырлаб келген кереклерин тинтиу.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Текст деб неге айтабыз? Текст неден къуралады? Текстни амалсыз неси болургъа керекди? Джылны къаллай чакъларын билесиз? Къачны суратлар ючюн къаллай сёзле бла хайырланыргъа керекди?

3.  Къошакъ керек (материал) бла ишлеу: Къурашдырыуну (сочиненияны) къалай тинтирге керек болгъаныны джоругъу.

4. Къангада, дефтерледе джаздырыу.

III. Сёзлюк иш: сууукъ, къонгур, кюкюрерге.

IV. Тил ёсдюрюу дерсни ангылатыу:

1. Дерсни темасын ангылагъанларын, неда нени ангыламагъанларын сюзюу

2. Китаб бла ишлеу: Ишни борчун ангылаб, айтымла къурайдыла. Оноу- лашадыла? Хар къайсы кёлюне келгенни айтадыла, джаратханларын джазадыла.

V.  Энчи иш: Сохтала къурашдырыуну джазадыла.

VI.  Энчи ишни тинтиу:джазгъан ишлерин сохтала кеслери тинтедиле

VII. Дерсни тамамлау.

1. Ишге багъа бериу, салыу.

VIII. Юй иш: 1. Дерследе окъугъан джорукъланы къайтарыб окъургъа.                           

11 – чи дерс

Дерсни темасы: Зынгырдауукъ бла сангырауланы сёзню ортасында тюз джазылыулары

Дерсни мураты: 1. Джангы тема бла шагъырей этерге.

2. Ариу,  билимли, халатсыз джазаргъа юретирге.

3. Адамлыкъны, ишленмекликни шартларын сингдирирге.

4. Къарачай тилге сюймекликлерин терен этерге.

Дерсде окъуу керекле:  1. Окъуу китаб, дефтер, къалам, дневник.

2. Керекли таблицала компьютерде.

3. Компьютерде темагъа джарарыкъ къошакъ керек (материал).

Дерсни барыуу.

I.  Сабийлени эслерин дерсге буруу.

1. Саламлашыу.

2. Дерсге хазырланыу.

3. Къангагъа кюнню, дерсни темасын, сёзлени, харифлени тюз джазыудан юлгюле джазыу.

II. Юйге берилгенни тинтиу: 1. Юй ишни тинтиу: сохтала юй ишни борчун ачыкълай, джазгъанларын окъуйдула.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Зынгырдауукъ тунакыла деб къаллай тауушлагъа айтадыла? Сангырау деб а? Х, С, П, Ш, сангырау тунакыладан сора къаллай хариф джазылады сёзню ортасында?

3.  Къошакъ керек (материал) бла ишлеу: тауушланы таблицасы бла ишлеу джорукъ

4. Къангада, дефтерледе джаздырыу.

III. Сёзлюк иш: чарсха, сафха, къышхыр, ашыкъилик

IV.  Джангы дерсни ангылатыу: 1. Окъуу китабда теманы джоругъу бла танышдырыу: Къарачай тилде сёзню ортасында б, д, с, т, ф, х, ш тунакыладан сора гъ джазылмай, х  джазылады. Сёзню ортасында бир джерде эки тунакы келселе, биринчи тунакы сангырау эсе, экиси да бирча джазыладыла.                                                  

 2. Дерсни темасын ангылагъанларын, неда нени ангыламагъанларын сюзюу

Солуу такъыйкъа: («Дуркъу – дуркъу», «Джюу, джюу, ала» д. б.)

4. Китаб бла ишлеу: 23 – чю, 27 – чи ишлени этедиле.

V. Энчи иш: 26 – чы ишни этедиле.

VI. Энчи ишни тинтиу: Бир - бири ишин тинтедиле.

VII. Дерсни тамамлау:

1. Джангы теманы бегитиу.

 2. Соруулагъа джууаб этиу: Зынгырдауукъ тунакыла деб къаллай тауушлагъа айтадыла? Сангырау деб а? Б, Д, С, Т, Ф, Х, Ш сангырау тунакыладан сора къаллай хариф джазылады сёзню ортасында? Бир джерде эки тунакы келсе уа къалай джазаргъа керекди?

3.  Ишге багъа бериу, салыу.

VIII. Юй иш: 1. Дерсде окъугъан джорукъну билиб келирге.                 

  2. § 6 16 бетде 24– чю ишни этерге.

12 – чи дерс

Дерсни темасы:  Сангырау тунакыланы зынгырдауукълагъа айланыулары.

Дерсни мураты: 1. Джангы тема бла шагъырей этерге.

2. Ариу,  билимли, халатсыз джазаргъа юретирге.

3. Адамлыкъны, ишленмекликни шартларын сингдирирге.

4. Къарачай тилге сюймекликлерин терен этерге.

Дерсде окъуу керекле:  1. Окъуу китаб, дефтер, къалам, дневник.

2. Керекли таблицала компьютерде.

3. Сигнал карточкала.

Дерсни барыуу.

1. Саламлашыу.

2. Дерсге  хазырланыу.

3. Къангагъа кюнню, дерсни темасын, сёзлени, харифлени тюз джазыудан юлгюле джазыу.

II. Юйге берилгенни тинтиу: 1. Юй ишни тинтиу: сохтала юй ишни борчун ачыкълай, джазгъанларын окъуйдула.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Зынгырдауукъ тунакыла деб къаллай тауушлагъа айтадыла? Сангырау деб а? Х, С, П, Ш, сангырау тунакыладан сора къаллай хариф джазылады сёзню ортасында?Б, Д, С, Т, Ф, Х, Ш сангырау тунакыладан сора къаллай хариф джазылады сёзню ортасында? Бир джерде эки тунакы келсе уа къалай джазаргъа керекди?

3.  Къошакъ керек (материал) бла ишлеу: тауушланы таблицасы бла ишлеу джорукъ.

4. Къангада, дефтерледе джаздырыу.

III. Сёзлюк иш: туякъ, базук, зауукъ, такъюзюк, джууак.

IV.  Джангы дерсни ангылатыу:

1. Окъуу китабда теманы джоругъу бла танышдырыу: Къ бла ксёзню ахырында эки ачыкъ тауушну арасына тюшселе, гъ – гъа,  г -  гъа айланадыла.

2. Дерсни темасын ангылагъанларын, неда нени ангыламагъанларын сюзюу.

Солуу такъыйкъа: («Дуркъу – дуркъу», «Джюу, джюу, ала» д. б.)

4. Китаб бла ишлеу: 32 – чи ишни окъуб, тинтедиле.34 – чю, 35 – чи ишлени этедиле.

V.  Энчи иш: 32 – чи ишден 4 сёз бла айтымла къураргъа.

VI. Энчи ишни тинтиу: Бир - бири ишин тинтедиле.

VII.  Дерсни тамамлау:

1. Джангы теманы бегитиу: сигнал карточкала бла дерсге багъа саладыла (къызыл карточка – джаратдым, ангыладым; джашил – толу ангылаялмадым; сары – ангыламадым). Сигналлагъа кёре сохтала бла иш.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Зынгырдауукъ тунакыла деб къаллай тауушлагъа айтадыла? Сангырау деб а? Б, Д, С, Т, Ф, Х, Ш сангырау тунакыладан сора къаллай хариф джазылады сёзню ортасында?Бир джерде эки тунакы келсе уа къалай джазаргъа керекди?

  3. Ишге багъа бериу, салыу.

VIII. Юй иш: 1. Дерсде окъугъан джорукъну билиб келирге.                 

 2. § 7. 20  бетде 35 – чи иш ишни этерге.

13 – чю  дерс

Дерсни темасы:   Сёзню ортасында ч – ны ш – гъа айланыуу.

Дерсни мураты:1. Джангы тема бла шагъырей этерге.

2. Ариу, билимли, халатсыз джазаргъа юретирге.

 3. Адамлыкъны, ишленмекликни  шартларын сингдирирге.

4. Къарачай тилге сюймекликлерин терен этерге.

Дерсде окъуу керекле: 1. Окъуу китаб, дефтер, къалам, дневник.

2. Керекли таблицала компьютерде.

3. Компьютерде темагъа керекли къошакъ керек (материал).

Дерсни барыуу.

I.  Сабийлени эслерин дерсге буруу.

1. Саламлашыу.

2. Дерсге хазырланыу.

3. Къангагъа кюнню, дерсни темасын, сёзлени, харифлени тюз джазыудан юлгюле джазыу.

II. Юйге берилгенни тинтиу:

1. Юй ишни тинтиу: сохтала юй ишни борчун ачыкълай, джазгъанларын окъуйдула.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Зынгырдауукъ тунакыла деб къаллай тауушлагъа айтадыла? Сангырау деб а? Б, Д, С, Т, Ф, Х, Ш сангырау тунакыладан сора къаллай хариф джазылады сёзню ортасында? Бир джерде эки тунакы келсе уа къалай джазаргъа керекди.

3.  Къошакъ керек (материал) бла ишлеу: тауушланы таблицасы бла ишлеу джорукъ.

4. Къангада, дефтерледе джаздырыу.

III.Сёзлюк иш: къысхач, гулоч, къамчи, балакъ, гёджеб.

IV.  Джангы дерсни ангылатыу:

1. Окъуу китабда теманы джоругъу бла танышдырыу: Сёзню арасында эки «Ч» бир джерде келселе, аллындагъы «Ч» «Ш» - гъа айланыб джазылады.

2. Дерсни темасын ангылагъанларын, неда нени ангыламагъанларын сюзюу.

3. Компьютерде таблицала бла танышдырыу: Тауушланы таблицалары бла ишлеу.

Солуу такъыйкъа: («Дуркъу – дуркъу», «Джюу, джюу, ала» д. б.)

4. Китаб бла ишлеу: 36 – чы ишни сорууларына джууаб эте, джазадыла; 38 – чи ишни этедиле.

V. Энчи иш: 36 – чы айтымдан 4 сёз бла айтымла къураргъа.

VI. Энчи ишни тинтиу: Бир - бири ишин тинтедиле.

VII.  Дерсни тамамлау.

1. Джангы теманы бегитиу.

 2. Соруулагъа джууаб этиу: Дерсде не джангы зат билдигиз? Эки ЧЧ бирге джазыламыды? Къалай джазаргъа керекди.

 3. Ишге багъа бериу, салыу.

VIII. Юй иш: 1. Дерсде окъугъан джорукъну билиб келирге.                  

2. § 8. 21 – чи бетде  37 – чи ишни этерге.

14 – чю  дерс

Дерсни темасы:   Къайтарыу. Сурат бла ишлеу.

Дерсни мураты: 1. Дерсни къайтарыу бла билимни бир мизамгъа джыйыу.

2. Ариу билимли, халатсыз джазаргъа юретирге.

3. Адамлыкъны, ишленмекликни шартларын сингдирирге.

4. Халатсыз, билимли джаза билген ажымсыз керек болгъанын ангыларгъа.

Дерсде окъуу керекле: 1. Окъуу китаб, дефтер, къалам, дневник.

2. Керекли таблицала компьютерде.

3. Компьютерде темагъа керекли къошакъ керек (материал).

Дерсни барыуу.

I.   Сабийлени эслерин дерсге буруу.

1. Саламлашыу.

2. Дерсге хазырланыу.

3. Къангагъа кюнню, дерсни темасын, сёзлени, харифлени тюз джазыудан юлгюле джазыу.

II. Юйге берилгенни тинтиу: 1. Юй ишни тинтиу:  сохтала юй ишни борчун ачыкълай, джазгъанларын окъуйдула.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Эки ЧЧ бирге джазыламыды? Къалай джазаргъа керекди? 42 – чи ишде суратда нени, кимлени кёресиз? Къачан, къайда солуйдула сабийле? Неден белгилиди ол? Солугъан джерин адам къалай къоюб кетерге керекди?

3.  Къошакъ керек (материал) бла ишлеу: суратны къалай суратларгъа керек болгъанын тинтиу.

4. Къангада, дефтерледе джаздырыу.

III. Сёзлюк иш: кёкен, къарылгъач, тулукъ, гёджеб.

IV.  Джангы дерсни ангылатыу:

1. Окъуу китабда теманы джоругъу бла танышдырыу: Суратха къараб, айтымла къураргъа. Айтымладан текст джарашдырыргъа.

 2. Дерсни темасын ангылагъанларын, неда нени ангыламагъанларын сюзюу.

 3. Китаб бла ишлеу: 9 – чу джорукъну сорууларына джууабла айтадыла.42 – чи ишни тинтедиле, сорууларына хар тюрлю джууаб табадыла. 41 – чи ишни этедиле.

V.  Энчи иш: 40 – чы ишни этедиле.

VI.  Энчи ишни тинтиу:джазгъан ишлерин сохтала кеслери тинтедиле

VII. Дерсни тамамлау.

1. Ишге багъа бериу, салыу.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Таууш деб неге айтадыла? Хариф деб а? Тауушла ненча тюрлю боладыла? Таууш кёргюзмеген харифле къайсыладыла? Тауушла къаллай къауумлагъа бёлюнедиле? Ала къайсыладыла?

 3. Ишге багъа бериу, салыу.

VIII. Юй иш:1. Дерследе окъугъан джорукъланы къайтарыб окъургъа.                           

2. § 9. 22 – чи бетде 39 –чы иш; 22 – чю бетде 42 – чи иш бла.

Аууздан кеслерине хапарчыкъ къураргъа.

15 – чи дерс

Дерсни темасы:   Сёзню тамыры бла джалгъауу.

Дерсни мураты: 1. Джангы керекни (материалны) билиу дерс.

 2. Ариу билимли, халатсыз джазаргъа юретирге.

 3. Адебликни, бир бирине хатер этиуню сингдирирге.

4. Къарачай тилге сюймекликлерин терен этерге.

Дерсде окъуу керекле: 1. Окъуу китаб, дефтер, къалам, дневник.

2. Керекли таблицала компьютерде.

3. Компьютерде темагъа керекли къошакъ. керек (материал).

Дерсни барыуу.

I. Сабийлени эслерин дерсге буруу.

1. Саламлашыу.

2. Дерсге хазырланыу.

3. Къангагъа кюнню, дерсни темасын, сёзлени, харифлени тюз джазыудан юлгюле джазыу.

II. Юйге берилгенни тинтиу: 1. Юй ишни тинтиу: сохтала юй ишни борчун ачыкълай, джазгъанларын окъуйдула.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Таууш деб неге айтадыла? Хариф деб а? Тауушла ненча тюрлю боладыла? Таууш кёргюзмеген харифле къайсыладыла?  Тауушла къаллай къауумлагъа бёлюнедиле? Ала къайсыладыла?

3. Къошакъ керек (материал) бла ишлеу: окъугъан темаларын тюз тындырыуну белгилеу.

 4. Къангада, дефтерледе джаздырыу.

III. Сёзлюк иш: тала, кёзлюк, къарауул, къартчыгъа джаламыш.

IV. Джангы дерсни ангылатыу.

1. Окъуу китабда теманы джоругъу бла танышдырыу: Джууукъ сёзлени барысында болгъан бирча кесегине сёзню тамыры дейдиле. Тамырладан къалгъан кесеклеге джалгъаула дейдиле.

2. Дерсни темасын ангылагъанларын, неда нени ангыламагъанларын сюзюу.

3. Компьютерде таблицала бла танышдырыу: сёзню къурамыны таблицасы бла ишлеу.

Солуу такъыйкъа: («Дуркъу – дуркъу», «Джюу, джюу, ала» д. б.)

 4. Китаб бла ишлеу: 43 –чю ишни окъуб, тинтедиле. 48 – чи сорууларына кёре хапарчыкъ къураб джазадыла. 46 – чы ишни этедиле.

V. Энчи иш: 44 – чю, 47 – чи ишлени джетишимли сабийле энчи тындырадыла.

VI. Энчи ишни тинтиу: Бир - бири ишин тинтедиле.

VII. Дерсни тамамлау:

1. Джангы теманы бегитиу.       

2. Соруулагъа джууаб этиу: Сёзню къурамы деб неге айтадыла?  Сёз къаллай кесекледен къураладыла? Сёзню тамыры деб а?

3. Ишге багъа бериу, салыу.

VIII. Юй иш: 1. Дерсде окъугъан джорукъну билиб келирге.                

 2.  §. 10.  24 –чю бетде 45 – чи ишни этерге.

16 – чы дерс

Дерсни темасы:  Бёлюм.

Дерсни мураты: 1. Джангы керекни (материалны) билиу дерс.

2. Ариу билимли, халатсыз джазаргъа юретирге.

3. Адебликни, бир бирине хатер этиуню сингдирирге.

4. Къарачай тилге сюймекликлерин терен этерге.

Дерсде окъуу керекле: 1. Окъуу китаб, дефтер, къалам, дневник.

2. Керекли таблицала компьютерде.

3. Компьютерде темагъа керекли къошакъ керек (материал).

Дерсни барыуу.

I.   Сабийлени эслерин дерсге буруу.

1. Саламлашыу.

2. Дерсге хазырланыу.

3. Къангагъа кюнню, дерсни темасын, сёзлени, харифлени тюз джазыудан юлгюле джазыу.

II. Юйге берилгенни тинтиу: 1. Юй ишни тинтиу: сохтала юй ишни борчун ачыкълай, джазгъанларын окъуйдула.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Сёзню къурамы деб неге айтадыла? Сёз къаллай кесекледен къураладыла? Сёзню тамыры деб а?

3. Къошакъ керек (материал) бла ишлеу: окъугъан темаларын тюз тындырыуну белгилеу.

 4. Къангада, дефтерледе джаздырыу.

III. Сёзлюк иш: чыпчыкъ, ёгюз, къалач.

IV.  Джангы дерсни ангылатыу.

1. Окъуу китабда теманы джоругъу бла танышдырыу: Сёзню бир тылпыу бла айтылгъан кесегине бёлюм дейдиле. Сёзде ненча ачыкъ таууш болса, анча бёлюм болады.

2. Дерсни темасын ангылагъанларын, неда нени ангыламагъанларын сюзюу.

3. Компьютерде таблицала бла танышдырыу: сёзню къурамыны таблицасы бла ишлеу.

Солуу такъыйкъа: («Дуркъу – дуркъу», «Джюу, джюу, ала» д. б.)

4. Китаб бла ишлеу: 51 –чи 52– чи ишлени этедиле.

V. Энчи иш: 49 – чу ишни тындырадыла.

VI. Энчи ишни тинтиу: Бир - бири ишин тинтедиле.

VII. Дерсни тамамлау: 1. Джангы теманы бегитиу.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Сёзню къурамы деб неге айтадыла? Сёз къаллай кесекледен къураладыла? Сёзню тамыры деб а? Бёлюм деб а неге айтадыла?

3. Ишге багъа бериу, салыу.

VIII. Юй иш: 1. Дерсде окъугъан джорукъну билиб келирге.    

 2. § 11. 27 – бетде  50 – чи ишни этерге.

17 – чи дерс

Дерсни темасы:  Басым.

Дерсни мураты:1. Джангы керекни (материалны) билиу дерс.

2. Ариу билимли, халатсыз джазаргъа юретирге.

3. Адебликни, бир-бирине хатер этиуню сингдирирге.

4. Къарачай тилге сюймекликлерин терен этерге.

Дерсде окъуу керекле: 1. Окъуу китаб, дефтер, къалам, дневник.

2. Керекли таблицала компьютерде.

3. Компьютерде темагъа керекли къошакъ керек (материал).

Дерсни барыуу.

I.   Сабийлени эслерин дерсге буруу.

1. Саламлашыу.

2. Дерсге хазырланыу.

3. Къангагъа кюнню, дерсни темасын, сёзлени, харифлени тюз джазыудан юлгюле джазыу.

II. Юйге берилгенни тинтиу: 1. Юй ишни тинтиу: сохтала юй ишни борчун ачыкълай, джазгъанларын окъуйдула.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Сёзню къурамы деб неге айтадыла? Сёз къаллай кесекледен къуралады? Сёзню тамыры деб а? Бёлюм деб а неге айтадыла?

3. Къошакъ керек (материал) бла ишлеу: окъугъан темаларын тюз тындырыуну белгилеу.

 4. Къангада, дефтерледе джаздырыу.

III. Сёзлюк иш: кёлекке, тенгиз, сюйюнюрге, къонакъ.

IV.  Джангы дерсни ангылатыу. 1. Окъуу китабда теманы джоругъу бла танышдырыу: Сёзде талай бёлюм болса, аладан бири кючлюрек айтылады. Аннга басым дейдиле. Басымлы бёлюмде ачыкъ тауушха басымлы ачыкъ таууш дейдиле. Басым тюшмеген бёлюмде ачыкъ тауушха басымсыз ачыкъ таууш дейдиле, басымны кёргюзюрге керек болса, басым белги (' ) салынады. Къарачай тилде басым кёбюсюне сёзню ахыр бёлюмюне тюшеди.

2. Дерсни темасын ангылагъанларын, неда нени ангыламагъанларын сюзюу.

3. Компьютерде таблицала бла танышдырыу: сёзню къурамыны таблицасы бла ишлеу.

Солуу такъыйкъа: («Дуркъу – дуркъу», «Джюу, джюу, ала» д. б.)

 4. Китаб бла ишлеу: 53 –чю ишни окъуб, сорууларына джууабла этедиле; 55– чи ишни этедиле.

V. Энчи иш: 54 – чю, 56 – чи ишлени тындырадыла.

VI. Энчи ишни тинтиу: Бир - бири ишин тинтедиле.

VII. Дерсни тамамлау: 1. Джангы теманы бегитиу.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Сёзню къурамы деб неге айтадыла? Сёз къаллай кесекледен къураладыла? Тамыр деб сёзню къаллай кесегине айтылады? Бёлюм деб неге айтадыла? Басым деб а?

3. Ишге багъа бериу, салыу.

VIII. Юй иш: 1. Дерсде окъугъан джорукъну билиб келирге.    

 2. § 12. 30 – бетде 57 – чи ишни этерге.

18 – чи дерс

Дерсни темасы:   Экиленнген тунакыла.

Экиленнген тунакы тауушлары болгъан сёзлени тизгинден тизгиннге кёчюрюу.

Дерсни мураты: 1. Джангы керекни (материалны) билиу дерс.

 2. Ариу билимли, халатсыз джазаргъа юретирге.

 3. Адебликни, бир - бирине хатер этиуню сингдирирге.

4. Къарачай тилге сюймекликлерин терен этерге.

Дерсде окъуу керекле: 1. Окъуу китаб, дефтер, къалам, дневник.

2. Керекли таблицала компьютерде.

3. Компьютерде темагъа керекли къошакъ керек (материал).

Дерсни барыуу.

I.   Сабийлени эслерин дерсге буруу.

1. Саламлашыу.

2. Дерсге хазырланыу.

3. Къангагъа кюнню, дерсни темасын, сёзлени, харифлени тюз джазыудан юлгюле джазыу.

II. Юйге берилгенни тинтиу: 1. Юй ишни тинтиу: сохтала юй ишни борчун ачыкълай, джазгъанларын окъуйдула.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Сёзню къурамы деб неге айтадыла? Сёз къаллай кесекледен къураладыла? Тамыр деб сёзню къаллай кесегине айтылады? Бёлюм деб неге айтадыла? Басым деб а?

3. Къошакъ керек (материал) бла ишлеу: окъугъан темаларын тюз тындырыуну белгилеу.

 4. Къангада, дефтерледе джаздырыу.

III. Сёзлюк иш: мурукку, деппан, гюттю, гоппан, гаммеш.

IV. Джангы дерсни ангылатыу. 1. Окъуу китабда теманы джоругъу бла танышдырыу:

 2. Дерсни темасын ангылагъанларын, неда нени ангыламагъанларын сюзюу.

3. Компьютерде таблицала бла танышдырыу: сёзню къурамыны таблицасы бла ишлеу.

Солуу такъыйкъа: («Дуркъу – дуркъу», «Джюу, джюу, ала» д. б.)

4. Китаб бла ишлеу: 58 –чи, 61 – чи ишлени окъуб, тинтедиле; 62 - чи ишни этедиле.

V. Энчи иш: 60– чы ишни тындырадыла.

VI. Энчи ишни тинтиу: Бир -  бири ишин тинтедиле.

VII. Дерсни тамамлау: 1. Джангы теманы бегитиу.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Сёзню къурамы деб неге айтадыла? Сёз къаллай кесекледен къуралады? Тамыр деб сёзню къаллай кесегине айтылады? Бёлюм деб неге айтадыла? Басым деб а? Экиленнген тунакыла къалай джазыладыла тизгинден тизгиннге кёчюрген заманда?

3. Ишге багъа бериу, салыу.

VIII. Юй иш: 1. Дерсде окъугъан джорукъну билиб келирге.

 2. § 13, § 14. 31 –чи бетде 59 – чу ишни этерге.

19 – чу дерс

Дерсни темасы: Къысха У бла Й болгъан сёзлени тизгинден тизгиннге кёчюрюу.

Джумушакъ Ь эмда къаты Ъ белгилери болгъан сёзлени тизгинден тизгиннге кёчюрюу.

Дерсни мураты: 1. Джангы керекни (материалны) билиу дерс.

2. Ариу билимли, халатсыз джазаргъа юретирге.

3. Адебликни, бир - бирине хатер этиуню сингдирирге.

4. Къарачай тилге сюймекликлерин терен этерге.

Дерсде окъуу керекле: 1. Окъуу китаб, дефтер, къалам, дневник.

2. Керекли таблицала компьютерде.

3. Компьютерде темагъа керекли къошакъ керек (материал).

Дерсни барыуу.

I. Сабийлени эслерин дерсге буруу.

1. Саламлашыу.

2. Дерсге хазырланыу.

3. Къангагъа кюнню, дерсни темасын, сёзлени, харифлени тюз джазыудан юлгюле джазыу.

II. Юйге берилгенни тинтиу:

1. Юй ишни тинтиу: сохтала юй ишни борчун ачыкълай, джазгъанларын окъуйдула.

 2. Соруулагъа джууаб этиу: Сёзню къурамы деб неге айтадыла?  Сёз къаллай кесекледен къуралады? Тамыр деб сёзню къаллай кесегине айтылады? Бёлюм деб неге айтадыла? Басым деб а? Экиленнген тунакыла къалай джазыладыла тизгинден тизгиннге кёчюрген заманда?

3. Къошакъ керек (материал) бла ишлеу: окъугъан темаларын тюз тындырыуну белгилеу.

 4. Къангада, дефтерледе джаздырыу.

III. Сёзлюк иш: къагъа, тылпыу, ауаз, ашхам, тууайларгъа.

IV. Джангы дерсни ангылатыу. 1. Окъуу китабда теманы джоругъу бла танышдырыу: Къысха У бла Й бёлюмню аягъында ачыкъладан сора келселе, тизгинден тизгиннге кёчюрген заманда алларында келген ачыкъладан айырыргъа болмайды аланы.

Й бла къысха Убёлюмню аллында келселе кёчюрюледиле.

Тизгинден тизгиннге кёчюрюлген заманда Ь, Ъ алларындан келген харифледен айырылмайдыла.

2. Дерсни темасын ангылагъанларын, неда нени ангыламагъанларын сюзюу.

3. Компьютерде таблицала бла танышдырыу: сёзню къурамыны таблицасы бла ишлеу.

Солуу такъыйкъа: («Дуркъу – дуркъу», «Джюу, джюу, ала» д. б.)

 4. Китаб бла ишлеу: 63 – чю ишни окъуб, тинтедиле, сора борчун тындыра джазадыла; 66 – чы, 67 – чи ишлени этедиле.

V. Энчи иш: 67– чи ишден юч сёз бла айтымла къураб джазаргъа.

VI. Энчи ишни тинтиу: Бир - бири ишин тинтедиле.

VII. Дерсни тамамлау: 1. Джангы теманы бегитиу.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Экиленнген тунакыла къалай джазыладыла, тизгинден тизгиннге кёчюрген заманда? Къысха У бла Йболгъан сёзлени къалай кёчюрюрге керекди тизгинден тизгиннге? Ь, Ъбелгилери болгъан сёзлени уа?

3. Ишге багъа бериу, салыу.

VIII. Юй иш: 1. Дерсде окъугъан джорукъну билиб келирге.    

 2. § 15, § 16. 35 –чи бетде 64 – чю ишни этерге. Айтыугъа (изложениягъа)  хазырланыу.

20 – чы дерс

Дерсни темасы: Суратлау текст: айтыу (изложение) (36 – чы бетде 68 – чи иш).

Дерсни мураты: 1. Тил байлыкъларын терен этерге.

2. Ариу билимли, халатсыз джазаргъа юретирге.

3. Адамлыкъны, ишленмекликни шартларын сингдирирге.

4. Халатсыз, билимли джаза билген ажымсыз керек болгъанын ангыларгъа.

Дерсде окъуу керекле:  1. Окъуу китаб, дефтер, къалам, дневник.

2. Керекли таблицала компьютерде.

3. Компьютерде темагъа керекли къошакъ керек (материал).

Дерсни барыуу.

I.   Сабийлени эслерин дерсге буруу.

1. Саламлашыу.

2. Дерсге хазырланыу.

3. Къангагъа кюнню, дерсни темасын, сёзлени, харифлени тюз джазыудан юлгюле джазыу.

II. Юйге берилгенни тинтиу: 1. Юй ишни тинтиу.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Текст деб неге айтабыз? Текст неден къуралады? Текстни амалсыз неси болургъа керекди?

3.  Къошакъ керек (материал) бла ишлеу.

4. Къангада, дефтерледе джаздырыу.

III. Сёзлюк иш: кюушенирге, чёртлеуюк, хазна, сейир – тамаша, симсирерге.

IV. Джангы дерсни ангылатыу: 1. Окъуу китабда теманы джоругъу бла танышдырыу: Айтыууну (изложенияны) джазаргъа къалай хазырланыб келгенлерин сюзюу.

2. Дерсни темасын ангылагъанларын, неда нени ангыламагъанларын сюзюу.

3. Комьютерде таблицала бла танышдырыу.

4. Китаб бла ишлеу: Текстни устаз окъуб, сабийле бла бирге магъанасын сюзеди.

V. Энчи иш: Сохтала айтыуну (изложенияны) джазадыла.

VI. Энчи ишни тинтиу: джазгъан ишлерин сохтала кеслери тинтедиле.

VII.Дерсни тамамлау.

1. Ишге багъа бериу, салыу.

VIII. Юй иш: 1. Дерследе окъугъан джорукъланы къайтарыб окъургъа.                           

21 – чи дерс

Дерсни темасы:Магъаналары джууукъ сёзле. Магъаналары къаршчы сёзле.

Дерсни мураты: 1. Джангы керекни (материалны) билиу дерс.

2. Ариу билимли, халатсыз джазаргъа юретирге.

3. Адебликни, бир - бирине хатер этиуню сингдирирге.

4. Къарачай тилге сюймекликлерин терен этерге.

Дерсде окъуу керекле: 1. Окъуу китаб, дефтер, къалам, дневник.

2. Керекли таблицала компьютерде.

3. Компьютерде темагъа керекли къошакъ керек (материал).

Дерсни барыуу.

I.   Сабийлени эслерин дерсге буруу.

1. Саламлашыу.

2. Дерсге хазырланыу.

3. Къангагъа кюнню, дерсни темасын, сёзлени, харифлени тюз джазыудан юлгюле джазыу.

II. Юйге берилгенни тинтиу: 1. Юй ишни тинтиу: сохтала юй ишни борчун ачыкълай, джазгъанларын окъуйдула.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Экиленнген тунакыла къалай джазыладыла, тизгинден тизгиннге кёчюрген заманда? Къысха У бла Йболгъан сёзлени къалай кёчюрюрге керекди тизгинден тизгиннге? Ь, Ъбелгилери болгъан сёзлени уа?

3. Къошакъ керек (материал) бла ишлеу: окъугъан темаларын тюз тындырыуну белгилеу.

4. Къангада, дефтерледе джаздырыу.

III. Сёзлюк иш: зыкъы, малтин, сакълауул, шарт, ётсюз, чауул, чомарт, адебли

IV. Джангы дерсни ангылатыу.

1. Окъуу китабда теманы джоругъу бла танышдырыу: Айтылгъанлары, джазылгъанлары башха тюрлю болуб, магъаналары бирча неда ушаш сёзлеге джууукъ сёзле дейдиле.

Тилде магъаналары бир – бирине къаршчы болгъан сёзле джюрюйдюле.

2. Дерсни темасын ангылагъанларын, неда нени ангыламагъанларын сюзюу.

3. Компьютерде таблицала бла танышдырыу: сёзню къурамыны таблицасы бла ишлеу.

Солуу такъыйкъа: («Дуркъу – дуркъу», «Джюу, джюу, ала» д. б.)

4. Китаб бла ишлеу: 69 – чу, 73 – чю ишлени окъуб, тинтедиле; 70 – чи,75 – чи ишлени этедиле.

V. Энчи иш: 72 – чи, 74 – чю ишлени джетишимли сабийле этедиле

VI. Энчи ишни тинтиу: Бир - бири ишин тинтедиле

VII. Дерсни тамамлау: 1. Джангы теманы бегитиу.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Экиленнген тунакыла къалай джазыладыла, тизгинден тизгиннге кёчюрген заманда? Къысха У бла Йболгъан сёзлени къалай кёчюрюрге керекди тизгинден тизгиннге? Ь, Ъбелгилери болгъан сёзлени уа? Магъаналары джууукъ сёзле деб къаллай сёзлеге айтадыла?

3. Ишге багъа бериу, салыу.

VIII. Юй иш: 1. Дерсде окъугъан джорукъну билиб келирге.    

 2. § 17. § 18. 38 –чи бетде 71 – чи, 39 –чу бетде 74 – чю ишлени этерге.

22 –чи дерс

Дерсни темасы: Къайтарыу: окъугъан джорукъланы хайырландыра, сёзлени халатсыз джазаргъа.

Дерсни мураты: 1. Джангы тема бла шагъырей этерге.

2. Ариу, билимли, халатсыз джазаргъа юретирге.

3. Адамлыкъны, ишленмекликни шартларын сингдирирге.

4. Билимли, халатсыз джаза билген ажымсыз керек болгъанын ангыларгъа.

Дерсде окъуу керекле: 1. Окъуу китаб, дефтер, къалам, дневник.

2. Керекли таблицала компьютерде.

3. Компьютерде темагъа керекли къошакъ керек (материал).

Дерсни барыуу.

I. Сабийлени эслерин дерсге буруу.

1. Саламлашыу.

2. Дерсге хазырланыу.

3. Къангагъа кюнню, дерсни темасын, сёзлени, харифлени тюз джазыудан юлгюле джазыу.

II. Юйге берилгенни тинтиу:

1. Юй ишни тинтиу: сохтала юй ишни борчун ачыкълай, джазгъанларын окъуйдула.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Сёзню тамыры деб неге айтадыла? Басым деб неге айтадыла? Экиленнген тунакыла болгъан сёзле тизгинден тизгиннге къалай кёчюрюледиле? Тауушланы джазмада не бла белгилейбиз?

3. Къошакъ керек (материал) бла ишлеу: хар джорукъну къауумуна ючюшер сёз джазаргъа.

 4. Къангада, дефтерледе джаздырыу.

III. Сёзлюк иш: къууанч, танг, ёмюр, тулу, меннге, манга.

IV. Джангы дерсни ангылатыу:

1. Окъуу китабда теманы джоругъу бла танышдырыу: Сёзлени тюз джазар ючюн, джорукъланы иги билирге керекди. Сёз ючюн: сёзню ахырында тунакыланы тюз джазыу; экиленнген тунакыланы тизгинден тизгиннге кёчюрюу; сёзлени бёлюмлеге тюз бёлюу, басымны тюз салыу д. б.

 2. Дерсни темасын ангылагъанларын, неда нени ангыламагъанларын сюзюу.

3. Компьютерде таблицала бла танышдырыу: дерсни темасына келишген таблицала бла ишлеу.

Солуу такъыйкъа: («Дуркъу – дуркъу», «Джюу, джюу, ала» д. б.)

4. Китаб бла ишлеу: 41 – чи бетде сорууланы джууабларын табыб айтыргъа. 76 – чы, 77 – чи, 79 – чу ишлени тындырыу.

V. Энчи иш. Сёзледе джазылмай къалгъан харифлени джазаргъа: джу (м, мм)акъ, ми…ик, су…укъ, къы(з,с)чыкъ, къо(йа, я)н, къысха(ч, ш)чыкъ, ту(с,з)суз, ус(д, т)аз, тоб(гъ,х)а, сене(г,к)и, ча(ч,ш)чыкъ, кёле(к,г)и.

VI. Энчи ишни тинтиу: Бир - бири ишин тинтедиле.

VII. Дерсни тамамлау:

1. Джангы теманы бегитиу: окъугъан джорукъланы хайырландыра, сёзлени халатсыз джазаргъа.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Ишлени тындыргъан заманда къаллай джорукъланы хайырландырдыгъыз? Сёзню ахырында тунакыланы тюз джазылыууундан не билесиз? Сёзню ахырында тунакыланы тюз джазылыууундан а не билесиз?

3. Ишге багъа бериу, салыу.

VIII. Юй иш:  1. Дерсде окъугъан джорукъну билиб келирге.                           

2. 42 – чи бетде 78 – чи ишни этерге.

23 – чю дерс

Дерсни темасы: Тунакыла бла ачыкъланы сёзледе тюз джазылыу джорукълары. Сынау иш.

Дерсни мураты: 1. Тауушла бла харифлени юсюнден билген билимлерин бир мизамгъа  джыйыу, билгенлерин тинтиу.

2. Ариу, билимли, халатсыз джазаргъа юретирге.

3. Адамлыкъны, ишленмекликни шартларын сингдирирге.

4. Билимли, халатсыз джаза билген ажымсыз керек болгъанын ангыларгъа.

Дерсде окъуу керекле: 1. Окъуу китаб, дефтер, къалам, дневник.

2. Керекли таблицала компьютерде.

3. Компьютерде темагъа керекли къошакъ керек (материал).

Дерсни барыуу.

I.  Сабийлени эслерин дерсге буруу.

1. Саламлашыу.

2. Дерсге хазырланыу.

3. Къангагъа кюнню, дерсни темасын, сёзлени, харифлени тюз джазыудан юлгюле джазыу.

II. Юйге берилгенни тинтиу:

1. Юй ишни тинтиу: сохтала юй ишни борчун ачыкълай, джазгъанларын окъуйдула.

2.  Къошакъ керек (материал) бла ишлеу: сёзлени тюз джазыу джорукъну билирге.

3. Къангада, дефтерледе джаздырыу.

III. Сёзлюк иш: Къайын, къууанчлы, ууучу, акъбийче.

IV. Джангы дерсни ангылатыу: 1. Окъуу китабда теманы джоругъу бла танышдырыу: Сохталаны текст бла танышдырыу.

2. Дерсни темасын ангылагъанларын, неда нени ангыламагъанларын сюзюу.

3. Китаб бла ишлеу: Устаз окъуб, сохталагъа сынау ишни джаздыртады.

V. Энчи иш: Сохтала сынау ишни джазадыла.

VI. Энчи ишни тинтиу: Кеслерини джазгъан ишлерин тинтедиле.

VII. Дерсни тамамлау: 1. Джангы теманы бегитиу: окъугъан джорукъланы хайырландыра, сёзлени халатсыз джазаргъа.

2. Ишге багъа бериу, салыу.

VIII. Юй иш: 1. Дерследе окъугъан джорукъланы къайтарыб окъургъа.                                          

Чыпчыкълагъа болуш!

Къыш. Кючлю сууукъ къысыб турады. Сабийле орамгъа чыкъдыла. Къайын терекледе чыпчыкълагъа аш орунчукъла тагъылыб тура эдиле. Джашчыкъла аланы ичине мал джау кесекчикле салдыла. Бир кесекден сары чыпчыкъла учуб келдиле, ала къууанчлы джюйюлдедиле. Арлакъда къызыл ёшюнчюгю бла бир чыпчыкъ тёгерек айлана турду. Мариям ууучу бла бир кесек мюрзеуню къаргъа себди. Ол акъбийче чыпчыкъ юйдегиси бла учуб келиб, бары да мюрзеучюклени чёблеб тебредиле.

24– чю дерс

Дерсни темасы: Тилни кесеклеринден хапар бериу. Ат.

Дерсни мураты: 1. Къайтарыу дерс эмда билимни бир мизамгъа джыйыу.

2. Ариу, билимли, халатсыз джазаргъа юретирге.

3. Адамлыкъны, ишленмекликни шартларын сингдирирге.

4. Къарачай тилге сюймекликлерин терен этерге.

Дерсде окъуу керекле:  1. Окъуу китаб, дефтер, къалам, дневник.

2. Керекли таблицала компьютерде.

3. Компьютерде темагъа керекли къошакъ керек (материал).

Дерсни барыуу.

I.   Сабийлени эслерин дерсге буруу.

1. Саламлашыу.

2. Дерсге хазырланыу.

3. Къангагъа кюнню, дерсни темасын, сёзлени, харифлени тюз джазыудан юлгюле джазыу.

II. Юйге берилгенни тинтиу: 1. Юй ишни тинтиу: сохтала юй ишни борчун ачыкълай, джазгъанларын окъуйдула.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Сёзлени тюз джазылыуларындан къаллай джорукъла билесиз? Къаллай къауумлагъа юлешинедиле тунакыла? Ачыкъла уа? Сёзлени тюз джаза билиуню къалай, къайда хайырландырыргъа боллукъду?

3.  Къошакъ керек (материал) бла ишлеу: Окъугъан темаларын тюз тындырыуну белгилеу.

 4. Къангада, дефтерледе джаздырыу.

III. Сёзлюк иш: бешджюз, чюгюндюр, джууаб, сюрюу.

IV. Джангы дерсни ангылатыу: 1. Окъуу китабда теманы джоругъу бла танышдырыу: Магъанасына, не соруугъа джууаб этгенине кёре, тилде джюрютюлген сёзле къауумлагъа юлешинедиле. Ол къауумлагъа тилни кесеклери дейдиле. Затны атын кёргюзген, ким? не? деген соруулагъа джууаб этген сёзлеге ат дейдиле.

2. Дерсни темасын ангылагъанларын, неда нени ангыламагъанларын сюзюу.

3. Компьютерде таблицала бла танышдырыу: тилни кесеклери деген таблица бла ишлеу.

Солуу такъыйкъа: («Дуркъу – дуркъу», «Джюу, джюу, ала» д. б.)

4. Китаб бла ишлеу: 80 – чы ишни окъуб, тинтедиле. 81 – чи, 83 – чю ишлени тындырыу.

V. Энчи иш.82 – чи ишни этедиле, андан сора къангада джазылгъан ишни джазадыла. Сёзледе джазылмай къалгъан харифлени джазаргъа: джу (м, мм)акъ, ми…ик, су…укъ, къы(з,с)чыкъ, къо(йа, я)н, къысха(ч, ш)чыкъ, ту(с,з)суз, ус(д, т)аз, тоб(гъ,х)а, сене(г,к)и, ча(ч,ш)чыкъ, кёле(к,г)и.

VI. Энчи ишни тинтиу: Бир - бири ишин тинтедиле.

VII. Дерсни тамамлау: 1. Джангы теманы бегитиу: окъугъан джорукъланы хайырландыра, сёзлени халатсыз джазаргъа.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Тилни кесеклерини юсюнден не билесиз? Затны кёргюзген сёзле не соруулагъа джууаб этедиле? Ким? деген соруугъа къаллай атла джууаб бередиле? Не? деген соруугъа уа? Орус тилде уа къалайды?

3. Ишге багъа бериу, салыу.

VIII. Юй иш: 1. Дерсде окъугъан джорукъну билиб келирге.                           

 2. 45 – чи бетде 83 – чю ишни этерге.

25 – чи дерс

Дерсни темасы: Атны магъанасы.      

Дерсни мураты: 1. Джангы тема бла шагъырей этерге.

2. Ариу билимли, халатсыз джазаргъа юретирге.

3. Адамлыкъны, ишленмекликни шартларын сингдирирге.

4. Къарачай тилге сюймекликлерин терен этерге.

Дерсде окъуу керекле: 1. Окъуу китаб, дефтер, къалам, дневник.

2. Керекли таблицала компьютерде.

3. Компьютерде темагъа керекли къошакъ керек (материал).

Дерсни барыуу.

I.   Сабийлени эслерин дерсге буруу.

1. Саламлашыу.

2. Дерсге хазырланыу.

3. Къангагъа кюнню, дерсни темасын, сёзлени, харифлени тюз джазыудан юлгюле джазыу.

II. Юйге берилгенни тинтиу: 1. Юй ишни тинтиу: сохтала юй ишни борчун ачыкълай, джазгъанларын окъуйдула.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Тилни кесеклерини юсюнден не билесиз? Затны кёргюзген сёзле не соруулагъа джууаб этедиле? Ким? деген соруугъа къаллай атла джууаб бередиле? Не? деген соруугъа уа? Орус тилде уа къалайды?

3. Къошакъ керек (материал) бла ишлеу: Окъугъан темаларын тюз тындырыуну белгилеу.

4. Къангада, дефтерледе джаздырыу.

III. Сёзлюк иш: тытыр, хауа, чолпан, муртху, зауукълукъ.

IV.  Джангы дерсни ангылатыу: 1. Окъуу китабда теманы джоругъу бла танышдырыу: Затны атын кёргюзген, ким? не? деген соруулагъа джууаб этген тилни кесегине ат дейдиле.

Къарачай тилде адамгъа ким? деген соруу, къалгъанлагъа не? деген соруу салынады.

2. Дерсни темасын ангылагъанларын, неда нени ангыламагъанларын сюзюу.

3. Компьютерде таблицала бла танышдырыу: тилни кесеклерини таблицасы бла ишлеу.

Солуу такъыйкъа: («Дуркъу – дуркъу», «Джюу, джюу, ала» д. б.)

4. Китаб бла ишлеу: 85– чи ишни окъуб, тинтедиле. 88 – чи ишни сорууларына джууаб эте, джазадыла.

V. Энчи иш: 87– чи ишни этедиле.

VI. Энчи ишни тинтиу: Бир - бири ишин тинтедиле.

VII.  Дерсни тамамлау: 1. Джангы теманы бегитиу.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Тилни кесеклери деб неге айтадыла? Ат деб тилни къаллай кесегине айтадыла? Къаллай соруулагъа джууаб этеди? Ким? деген соруу къаллай сёзлеге салынады?

3. Ишге багъа бериу, салыу.

VIII. Юй иш: 1. Дерсде окъугъан джорукъну билиб келирге.                           

2. § 22. 47 – чи бетде 86 – чы ишни этерге.

26 – чы дерс

Дерсни темасы: Энчи эмда тукъум атла.

Дерсни мураты: 1. Джангы тема бла шагъырей этерге.

2. Ариу билимли, халатсыз джазаргъа юретирге.

3. Адамлыкъны, ишленмекликни шартларын сингдирирге.

4. Къарачай тилге сюймекликлерин терен этерге.

Дерсде окъуу керекле: 1. Окъуу китаб, дефтер, къалам, дневник.

2. Керекли таблицала компьютерде.

3. Компьютерде темагъа керекли къошакъ керек (материал).

Дерсни барыуу.

I.   Сабийлени эслерин дерсге буруу.

1. Саламлашыу.

2. Дерсге хазырланыу.

3. Къангагъа кюнню, дерсни темасын, сёзлени, харифлени тюз джазыудан юлгюле джазыу.

II. Юйге берилгенни тинтиу: 1. Юй ишни тинтиу: сохтала юй ишни борчун ачыкълай, джазгъанларын окъуйдула.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Тилни кесеклери деб неге айтадыла? Ат деб тилни къаллай кесегине айтадыла? Къаллай соруулагъа джууаб этеди? Ким? деген соруу къаллай сёзлеге салынады?

3. Къошакъ керек (материал) бла ишлеу: Окъугъан темаларын тюз тындырыуну белгилеу.

4. Къангада, дефтерледе джаздырыу.

III. Сёзлюк иш: тенгиз, джигитлик, кърал, орам.

IV.  Джангы дерсни ангылатыу: 1. Окъуу китабда теманы джоругъу бла танышдырыу: Адамланы атлары, тукъумлары, аталаны, аналаны атлары, шахарланы, эллени, орамланы, сууланы, тенгизлени, кёллени, республикаланы атларын, хайыуанлагъа, джаныуарлагъа берилген атла – бары да энчи атладыла, къалгъан атла тукъум атладыла.

Энчи атла хар заманда уллу хариф бла, тукъум атла да гитче хариф бла джазыладыла.

2. Дерсни темасын ангылагъанларын, неда нени ангыламагъанларын сюзюу.

3. Компьютерде таблицала бла танышдырыу: тилни кесеклерини таблицасы бла ишлеу.

Солуу такъыйкъа: («Дуркъу – дуркъу», «Джюу, джюу, ала» д. б.)

4. Китаб бла ишлеу: 89  – чу ишни окъуб, тинтедиле. 89 – чу ишни джазадыла.

V. Энчи иш: Керекли джерде сёзлени уллу хариф бла джазаргъа: орам, джёгетей, кёл, черкесск, адам, тубанлы кёл, къызчыкъ, марат, теберди, арбаз, аминат,архыз, уруп, джашчыкъ, къара тенгиз, юй, домбай,джырчы, къасбот.

VI. Энчи ишни тинтиу: Бир - бири ишин тинтедиле.

VII. Дерсни тамамлау: 1. Джангы теманы бегитиу.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Тилни кесеклери деб неге айтадыла? Ат деб тилни къаллай кесегине айтадыла? Къаллай соруулагъа джууаб этеди? Ким? деген соруу къаллай сёзлеге салынады?

3. Ишге багъа бериу, салыу.

VIII. Юй иш: 1. Дерсде окъугъан джорукъну билиб келирге.                           

  2. § 23.  47 – чи бетде 90 – чы ишни этерге. Айтыугъа (изложениягъа) хазырланыу.

27 – чи дерс

Дерсни темасы: Суратлау текст: айтыу (изложение) (46 – чы бетде 84 – чю иш).

Дерсни мураты: 1. Тил байлыкъларын терен этерге.

2. Ариу билимли, халатсыз джазаргъа юретирге.

3. Адамлыкъны, ишленмекликни шартларын сингдирирге.

4. Халатсыз, билимли джаза билген ажымсыз керек болгъанын ангыларгъа.

Дерсде окъуу керекле: 1. Окъуу китаб, дефтер, къалам, дневник.

2. Керекли таблицала компьютерде.

3. Компьютерде темагъа керекли къошакъ керек (материал)

Дерсни барыуу.

I.   Сабийлени эслерин дерсге буруу.

1. Саламлашыу.

2. Дерсге хазырланыу.

3. Къангагъа кюнню, дерсни темасын, сёзлени, харифлени тюз джазыудан юлгюле джазыу.

II. Юйге берилгенни тинтиу: 1. Юй ишни тинтиу.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Текст деб неге айтабыз? Текст неден къуралады? Текстни амалсыз неси болургъа керекди?

3.  Къошакъ керек (материал) бла ишлеу.

4. Къангада, дефтерледе джаздырыу.

III. Сёзлюк иш: толкъун, эс ташлаб, добар.

IV. Джангы дерсни ангылатыу: 1. Окъуу китабда теманы джоругъу бла танышдырыу: Айтыууну (изложенияны) джазаргъа къалай хазырланыб келгенлерин сюзюу.

2. Дерсни темасын ангылагъанларын, неда нени ангыламагъанларын сюзюу.

3. Комьютерде таблицала бла танышдырыу.

4. Китаб бла ишлеу: Текстни устаз окъуб, сабийле бла сюзеди.

V. Энчи иш: Сохтала айтыуну (изложенияны) джазадыла.

VI. Энчи ишни тинтиу: джазгъан ишлерин сохтала кеслери тинтедиле

VII. Дерсни тамамлау.

1.     Ишге багъа бериу, салыу.

2.     VIII. Юй иш: 1. Дерследе окъугъан джорукъланы къайтарыб окъургъа.

28 – чи дерс

Дерсни темасы: Атны бирлик эмда кёблюк саны.

Дерсни мураты: 1. Джангы тема бла шагъырей этерге.

2. Ариу билимли, халатсыз джазаргъа юретирге.

3. Адамлыкъны, ишленмекликни шартларын сингдирирге.

4. Къарачай тилге сюймекликлерин терен этерге.

Дерсде окъуу керекле: 1. Окъуу китаб, дефтер, къалам, дневник.

2. Керекли таблицала компьютерде.

3. Компьютерде темагъа керекли къошакъ керек (материал).

Дерсни барыуу.

I. Сабийлени эслерин дерсге буруу.

1. Саламлашыу.

2. Дерсге хазырланыу.

3. Къангагъа кюнню, дерсни темасын, сёзлени, харифлени тюз джазыудан юлгюле джазыу.

II. Юйге берилгенни тинтиу: 1. Юй ишни тинтиу: сохтала юй ишни борчун ачыкълай, джазгъанларын окъуйдула.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Тилни кесеклери деб неге айтадыла? Ат деб тилни къаллай кесегине айтадыла? Къаллай соруулагъа джууаб этеди? Ким? деген соруу къаллай сёзлеге салынады? Энчи атла деб къаллай сёзлеге айтадыла? Тукъум атла деб а?

3. Къошакъ керек (материал) бла ишлеу: Окъугъан темаларын тюз тындырыуну белгилеу.

4. Къангада, дефтерледе джаздырыу.

III. Сёзлюк иш: мюйюш, олтан, башлыкъ, кийим.

IV.   Джангы дерсни ангылатыу: 1. Окъуу китабда теманы джоругъу бла танышдырыу: Атла бирлик эм кёблюк санлада джюрютюледиле. Ат бирлик санда бир затны, кёблюк санда талай затны кёргюзеди.

2. Дерсни темасын ангылагъанларын, неда нени ангыламагъанларын сюзюу.

3. Компьютерде таблицала бла танышдырыу: тилни кесеклерини таблицасы бла ишлеу.

Солуу такъыйкъа: («Дуркъу – дуркъу», «Джюу, джюу, ала» д. б.)

4. Китаб бла ишлеу: 91 – чи ишни окъуб тинтедиле, 93 – чю ишни борчун окъуб, джазадыла.

V. Энчи иш: хар саннга экишер айтым къураб джазадыла.

VI. Энчи ишни тинтиу: Бир - бири ишин тинтедиле.

VII. Дерсни тамамлау: 1. Джангы теманы бегитиу.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Тилни кесеклери деб неге айтадыла? Ат деб тилни къаллай кесегине айтадыла? Къаллай соруулагъа джууаб этеди? Ким? деген соруу къаллай сёзлеге салынады? Энчи атла деб къаллай сёзлеге айтадыла? Тукъум атла деб а? Атны кёблюк саны къалай къуралады?

3. Ишге багъа бериу, салыу.

VIII. Юй иш: 1. Дерсде окъугъан джорукъну билиб келирге.                           

 2. § 24. 51 – чи бетде 92– чи ишни этерге.

29 – чу дерс

Дерсни темасы: Атны кёблюк саныны къуралыуу.

Дерсни мураты: 1. Джангы тема бла шагъырей этерге.

2. Ариу билимли, халатсыз джазаргъа юретирге.

3. Адамлыкъны, ишленмекликни шартларын сингдирирге.

4. Къарачай тилге сюймекликлерин терен этерге.

Дерсде окъуу керекле: 1. Окъуу китаб, дефтер, къалам, дневник.

2. Керекли таблицала компьютерде.

3. Компьютерде темагъа керекли къошакъ керек (материал).

Дерсни барыуу.

I. Сабийлени эслерин дерсге буруу.

1. Саламлашыу.

2. Дерсге хазырланыу.

3. Къангагъа кюнню, дерсни темасын, сёзлени, харифлени тюз джазыудан юлгюле джазыу.

II. Юйге берилгенни тинтиу: 1. Юй ишни тинтиу: сохтала юй ишни борчун ачыкълай, джазгъанларын окъуйдула.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Тилни кесеклери деб неге айтадыла? Ат деб тилни къаллай кесегине айтадыла? Къаллай соруулагъа джууаб этеди? Ким? деген соруу къаллай сёзлеге салынады? Энчи атла деб къаллай сёзлеге айтадыла? Тукъум атла деб а?

3. Къошакъ керек (материал) бла ишлеу: Окъугъан темаларын тюз тындырыуну белгилеу.

4. Къангада, дефтерледе джаздырыу.

III. Сёзлюк иш: мюйюш, олтан, башлыкъ, кийим.

IV. Джангы дерсни ангылатыу: 1. Окъуу китабда теманы джоругъу бла танышдырыу: Атланы кёблюк саннга салыр ючюн, - ла, - ле джалгъаула къошуладыла. Къаты айтылгъан сёзледе – ла, джумушакъ айтылгъанлада – ле джалгъаула джюрютюледиле. 

2. Дерсни темасын ангылагъанларын, неда нени ангыламагъанларын сюзюу.

3. Компьютерде таблицала бла танышдырыу: тилни кесеклерини таблицасы бла ишлеу.

Солуу такъыйкъа: («Дуркъу – дуркъу», «Джюу, джюу, ала» д. б.)

4. Китаб бла ишлеу: 94 – чю ишни окъуб тинтедиле, 96 - чы – ишни джазадыла.

V. Энчи иш: 95 – чи ишни этедиле.

VI. Энчи ишни тинтиу: Бир - бири ишин тинтедиле.

VII. Дерсни тамамлау: 1. Джангы теманы бегитиу.

 2. Соруулагъа джууаб этиу: Тилни кесеклери деб неге айтадыла? Ат деб тилни къаллай кесегине айтадыла? Къаллай соруулагъа джууаб этеди? Ким? деген соруу къаллай сёзлеге салынады? Энчи атла деб къаллай сёзлеге айтадыла? Тукъум атла деб а? Атны кёблюк саны къалай къуралады?

 3. Ишге багъа бериу, салыу.

VIII. Юй иш: 1. Дерсде окъугъан джорукъну билиб келирге.                           

 2. § 25. 47 – чи бетде 96  – чы ишни этерге.

30 – чу дерс

Дерсни темасы: Къайтарыу. Ат.

Дерсни мураты: 1. Къайтарыу дерс эмда билимни бир мизамгъа джыйыу.

2. Ариу билимли, халатсыз джазаргъа юретирге.

3. Адамлыкъны, ишленмекликни шартларын сингдирирге.

4. Къарачай тилге сюймекликлерин терен этерге.

Дерсде окъуу керекле: 1. Окъуу китаб, дефтер, къалам, дневник.

2. Керекли таблицала компьютерде.

3. Компьютерде темагъа керекли къошакъ керек (материал).

Дерсни барыуу.

I.   Сабийлени эслерин дерсге буруу.

1. Саламлашыу.

2. Дерсге хазырланыу.

3. Къангагъа кюнню, дерсни темасын, сёзлени, харифлени тюз джазыудан юлгюле джазыу.

II. Юйге берилгенни тинтиу: 1. Юй ишни тинтиу: сохтала юй ишни борчун ачыкълай, джазгъанларын окъуйдула.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Тилни кесеклери деб неге айтадыла? Ат деб тилни къаллай кесегине айтадыла? Къаллай соруулагъа джууаб этеди? Ким? деген соруу къаллай сёзлеге салынады? Энчи атла деб къаллай сёзлеге айтадыла? Тукъум атла деб а? Атны кёблюк саны къалай къуралады?

3. Къошакъ керек (материал) бла ишлеу: Окъугъан темаларын тюз тындырыуну белгилеу.

4. Къангада, дефтерледе джаздырыу.

III. Сёзлюк иш: къонгурау, ауаз, белляу.

IV. Джангы дерсни ангылатыу:

1. Окъуу китабда теманы джоругъу бла танышдырыу: Атны юсюнден билгенлерин къайтарыу.

2. Дерсни темасын ангылагъанларын, неда нени ангыламагъанларын сюзюу.

3. Компьютерде таблицала бла танышдырыу: тилни кесеклерини таблицасы бла ишлеу.

Солуу такъыйкъа: («Дуркъу – дуркъу», «Джюу, джюу, ала» д. б.)

4. Китаб бла ишлеу: 54 – чю бетде сорууланы джууабларын табыб айтыргъа; 99 – чу, 100 – чю ишлени окъуб, борчларын тындыра джазадыла.

V. Энчи иш: 97 – чи ишни этедиле.

VI. Энчи ишни тинтиу: Бир - бири ишин тинтедиле.

VII.  Дерсни тамамлау: 1. Джангы теманы бегитиу.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Тилни кесеклери деб неге айтадыла? Ат деб тилни къаллай кесегине айтадыла? Къаллай соруулагъа джууаб этеди? Ким? деген соруу къаллай сёзлеге салынады? Энчи атла деб къаллай сёзлеге айтадыла? Тукъум атла деб а? Атны кёблюк саны къалай къуралады?

3. Ишге багъа бериу, салыу.

VIII. Юй иш: 1. Дерсде окъугъан джорукъну билиб келирге.                           

2. § 26. 55 – чи бетде 98– чи ишни этерге.

31 – чи дерс

Дерсни темасы: Атны магъанасы. Сынау иш.

Дерсни мураты: 1. Тилни кесеги – атны юсюнден билген билимлерин бир мизамгъа  джыйыу, билгенлерин тинтиу.

2. Ариу, билимли, халатсыз джазаргъа юретирге.

3. Адамлыкъны, ишленмекликни шартларын сингдирирге.

4. Билимли, халатсыз джаза билген ажымсыз керек болгъанын ангыларгъа.

Дерсде окъуу керекле: 1. Окъуу китаб, дефтер, къалам, дневник.

2. Керекли таблицала компьютерде.

3. Компьютерде темагъа керекли къошакъ керек (материал).

Дерсни барыуу.

I.   Сабийлени эслерин дерсге буруу.

1. Саламлашыу.

2. Дерсге хазырланыу.

3. Къангагъа кюнню, дерсни темасын, сёзлени, харифлени тюз джазыудан юлгюле джазыу.

II. Юйге берилгенни тинтиу: 1. Юй ишни тинтиу: сохтала юй ишни борчун ачыкълай, джазгъанларын окъуйдула.

2.  Къошакъ керек (материал) бла ишлеу: сёзлени тюз джазыу джорукъну билирге.

3. Къангада, дефтерледе джаздырыу.

III. Сёзлюк иш: гаганак, урлукъ, тауукъ.

IV. Джангы дерсни ангылатыу: 1. Окъуу китабда теманы джоругъу бла танышдырыу: Сохталаны текст бла танышдырыу.

2. Дерсни темасын ангылагъанларын, неда нени ангыламагъанларын сюзюу.

3. Китаб бла ишлеу: Устаз окъуб, сохталагъа сынау ишни джаздыртады.

V. Энчи иш: Сохтала сынау ишни джазадыла.

VI. Энчи ишни тинтиу: Кеслерини джазгъан ишлерин тинтедиле.

VII. Дерсни тамамлау: 1. Джангы теманы бегитиу: окъугъан джорукъланы хайырландыра, сёзлени халатсыз джазаргъа.

3.     Ишге багъа бериу, салыу.

4.                 VIII. Юй иш: 1. Дерследе окъугъан §§ 19 – 26 джорукъланы къайтарыб окъургъа.                      

Нызы – аш орун.

  Къачха къарт нызыда ауур гаганакла тагъыладыла. Аланы урлукълары бишгендиле. Джаныуарлагъа, чыпчыкълагъа аш ашатыргъа нызы хазыр болгъанды.

Къыш чегетге ачлыкъ келгенди. Ма талачыкъгъа агъач къоянчыкъ чынгаб чыкъды. Ол нызы терекге ёрлеб, гаганакны алыб, ашаб тебреди. Чубар агъач тауукъ да ашыгъады нызыгъа. Ол гаганакны юзюб алды да чегетге учуб кетди.

Джазгъа дери кёб гаганак къалгъанды нызыны юсюнде. Кюнчюк джылытады. Гаганакланы ичлеринден дженгил урлукъчукъла учуб чыгъадыла. Урлукъчукъ мылы джерге тюшсе, ёсерикди. Андан джаш терекчик битерикди.

32 – чи дерс

Дерсни темасы: Къайтарыу. Сыфат.

Дерсни мураты: 1. Къайтарыу дерс эмда билимни бир мизамгъа джыйыу.

2. Ариу билимли, халатсыз джазаргъа юретирге.

3. Адамлыкъны, ишленмекликни шартларын сингдирирге.

4. Къарачай тилге сюймекликлерин терен этерге.

Дерсде окъуу керекле: 1. Окъуу китаб, дефтер, къалам, дневник.

2. Керекли таблицала компьютерде.

3. Компьютерде темагъа керекли къошакъ керек (материал).

Дерсни барыуу.

I. Сабийлени эслерин дерсге буруу.

1. Саламлашыу.

2. Дерсге хазырланыу.

3. Къангагъа кюнню, дерсни темасын, сёзлени, харифлени тюз джазыудан юлгюле джазыу.

II. Юйге берилгенни тинтиу: 1. Юй ишни тинтиу: сохтала юй ишни борчун ачыкълай, джазгъанларын окъуйдула.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Тилни кесеклери деб неге айтадыла? Ат деб тилни къаллай кесегине айтадыла? Къаллай соруулагъа джууаб этеди? Ким? деген соруу къаллай сёзлеге салынады? Энчи атла деб къаллай сёзлеге айтадыла? Тукъум атла деб а? Атны кёблюк саны къалай къуралады?

3. Къошакъ керек (материал) бла ишлеу: Огъугъан темаларын тюз тындырыуну белгилеу.

4. Къангада, дефтерледе джаздырыу.

III. Сёзлюк иш: мийик, кийик, сейир, дангыл.

IV. Джангы дерсни ангылатыу:

1. Окъуу китабда теманы джоругъу бла танышдырыу: Сыфатны юсюнден билгенлерин эслерине тюшюрюб айтадыла.

2. Дерсни темасын ангылагъанларын, неда нени ангыламагъанларын сюзюу.

3. Компьютерде таблицала бла танышдырыу: тилни кесеклерини таблицасы бла ишлеу.

Солуу такъыйкъа: («Дуркъу – дуркъу», «Джюу, джюу, ала» д. б.)

4. Китаб бла ишлеу: 101 – чи ишни окъуб, соруулагъа джууаб этедиле. 102– чи ишни джазадыла.

V. Энчи иш: 103 – чю ишни этедиле.

VI. Энчи ишни тинтиу: Бир - бири ишин тинтедиле.

VII.  Дерсни тамамлау: 1. Джангы теманы бегитиу.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Тилни кесеклери деб неге айтадыла? Ат деб тилни къаллай кесегине айтадыла? Атны ышанын къаллай сёзле кёргюзедиле? Ала къаллай соруулагъа джууаб этедиле?

3. Ишге багъа бериу, салыу.

VIII. Юй иш: 1. Дерсде окъугъан джорукъну билиб келирге.                           

 2. § 27. 57 – чи бетде 104– чю ишни этерге.

33 – чю дерс

Дерсни темасы: Сыфатны магъанасы

Дерсни мураты: 1. Джангы тема бла шагъырей этерге.

2. Ариу билимли, халатсыз джазаргъа юретирге.

3. Адамлыкъны, ишленмекликни шартларын сингдирирге.

4. Къарачай тилге сюймекликлерин терен этерге.

Дерсде окъуу керекле: 1. Окъуу китаб, дефтер, къалам, дневник.

2. Керекли таблицала компьютерде.

3. Компьютерде темагъа керекли къошакъ керек (материал).

Дерсни барыуу.

I.   Сабийлени эслерин дерсге буруу.

1. Саламлашыу.

2. Дерсге хазырланыу.

3. Къангагъа кюнню, дерсни темасын, сёзлени, харифлени тюз джазыудан юлгюле джазыу.

II. Юйге берилгенни тинтиу: 1. Юй ишни тинтиу: сохтала юй ишни борчун ачыкълай, джазгъанларын окъуйдула.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Тилни кесеклери деб неге айтадыла? Ат деб тилни къаллай кесегине айтадыла? Атны ышанын къаллай сёзле кёргюзедиле? Ала къаллай соруулагъа джууаб этедиле?

3. Къошакъ керек (материал) бла ишлеу: Окъугъан темаларын тюз тындырыуну белгилеу.

4. Къангада, дефтерледе джаздырыу.

III. Сёзлюк иш: ийнели, ёхтем, субай, тюрлю – тюрлю.

IV. Джангы  дерсни  ангылатыу:

1. Окъуу китабда теманы джоругъу бла танышдырыу: Затны ышанын, тюрсюнюн кёргюзген, къаллай? неллай? деген соруулагъа джууаб этген тилни кесегине сыфат дейдиле.

2. Дерсни темасын ангылагъанларын, неда нени ангыламагъанларын сюзюу.

3. Компьютерде таблицала бла танышдырыу: тилни кесеклерини таблицасы бла ишлеу.

Солуу такъыйкъа: («Дуркъу – дуркъу», «Джюу, джюу, ала» д. б.)

4. Китаб бла ишлеу: 105 – чи ишни окъуб, тинтедиле. 107 – чи ишни джазадыла;

V. Энчи иш: 108 – чи ишни этедиле.

VI. Энчи ишни тинтиу: Бир - бири ишин тинтедиле.

VII. Дерсни тамамлау: 1. Джангы теманы бегитиу.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Тилни кесеклери деб неге айтадыла? Ат деб тилни къаллай кесегине айтадыла? Сыфат деб а? Къаллай соруулагъа джууаб этедиле?

3. Ишге багъа бериу, салыу.

VIII. Юй иш:  1. Дерсде окъугъан джорукъну билиб келирге.                           

2. § 28. 58 – чи бетде 106– чы ишни этерге.

34 – чю дерс

Дерсни темасы: Сыфатны магъанасы.

Дерсни мураты: 1. Джангы тема бла шагъырей этерге.

2. Ариу, билимли, халатсыз джазаргъа юретирге.

3. Адамлыкъны, ишленмекликни шартларын сингдирирге.

4. Къарачай тилге сюймекликлерин терен этерге.

Дерсде окъуу керекле: 1. Окъуу китаб, дефтер, къалам, дневник.

2. Керекли таблицала компьютерде.

3. Компьютерде темагъа керекли къошакъ керек (материал).

Дерсни барыуу.

I.  Сабийлени эслерин дерсге буруу.

1. Саламлашыу.

2. Дерсге хазырланыу.

3. Къангагъа кюнню, дерсни темасын, сёзлени, харифлени тюз джазыудан юлгюле джазыу.

II. Юйге берилгенни тинтиу: 1. Юй ишни тинтиу: сохтала юй ишни борчун ачыкълай, джазгъанларын окъуйдула.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Затны атын танытхан сёзлени тилни къайсы кесеги белгилейди? Энчи атла деб къаллай сёзлеге айтылады? Тукъум атла деб а? Атны санлары деб неге айтылады?

3.  Къошакъ керек (материал) бла ишлеу: Сёз, сёзтутуш, айтым бла ишлетиу.

 4. Къангада, дефтерледе джаздырыу.

III. Сёзлюк иш: чауул, зинк, хауа, мор бетли.

IV. Джангы дерсни ангылатыу: 1. Окъуу китабда теманы джоругъу бла танышдырыу: Затны ышанын, тюрсюнюн кёргюзген, къаллай? неллай? деген соруулагъа джууаб этген тилни кесегине сыфат дейдиле.

2. Дерсни темасын ангылагъанларын, неда нени ангыламагъанларын сюзюу.

3. Комьютерде таблицала бла танышдырыу: тилни кесеклери деген таблица бла ишлеу.

Солуу такъыйкъа: («Дуркъу – дуркъу», «Джюу, джюу, ала» д. б.)

4. Китаб бла ишлеу: 111 – чи ишни борчун тындыра джазадыла.

V. Энчи иш: 113 – чю ишни джазадыла.

VI. Энчи ишни тинтиу: Бир - бири ишин тинтедиле.

VII. Дерсни тамамлау:

1. Джангы теманы бегитиу: окъугъан джорукъланы хайырландыра, сёзлени халатсыз джазаргъа.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Тилни кесеклерини юсюнден не билесиз? Тилни кесеклери деб неге айтадыла? Ат деб тилни къаллай кесегине айтадыла? Сыфат деб а? Къаллай соруулагъа джууаб этедиле?

3. Ишге багъа бериу, салыу.

VIII. Юй иш: 1. Дерсде окъугъан джорукъну билиб келирге.                           

2. § 28. 61 – чи бетде 112 – чу ишни этерге.

35 – чи дерс

Дерсни темасы: Сыфатны магъанасы.

Дерсни мураты: 1. Джангы тема бла шагъырей этерге.

2. Ариу, билимли, халатсыз джазаргъа юретирге.

3. Адамлыкъны, ишленмекликни шартларын сингдирирге.

4. Къарачай тилге сюймекликлерин терен этерге.

Дерсде окъуу керекле: 1. Окъуу китаб, дефтер, къалам, дневник.

2. Керекли таблицала компьютерде.

3. Компьютерде темагъа керекли къошакъ керек (материал).

Дерсни барыуу.

I.  Сабийлени эслерин дерсге буруу.

1. Саламлашыу.

2. Дерсге хазырланыу.

3. Къангагъа кюнню, дерсни темасын, сёзлени, харифлени тюз джазыудан юлгюле джазыу.

II. Юйге берилгенни тинтиу: 1. Юй ишни тинтиу: сохтала юй ишни борчун ачыкълай, джазгъанларын окъуйдула.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Затны атын танытхан сёзлени тилни къайсы кесеги белгилейди? Энчи атла деб къаллай сёзлеге айтылады? Тукъум атла деб а? Атны санлары деб неге айтылады?

3. Къошакъ керек (материал) бла ишлеу: Сёз, сёзтутуш, айтым бла ишлетиу.

4. Къангада, дефтерледе джаздырыу.

III. Сёзлюк иш: мийик, сейир, кийик, чууакъ, ийнели.

IV. Джангы дерсни ангылатыу: 1. Окъуу китабда теманы джоругъу бла танышдырыу: Затны ышанын, тюрсюнюн кёргюзген, къаллай? неллай? деген соруулагъа джууаб этген тилни кесегине сыфат дейдиле.

2. Дерсни темасын ангылагъанларын, неда нени ангыламагъанларын сюзюу.

3. Комьютерде таблицала бла танышдырыу: тилни кесеклери деген таблица бла ишлеу.

Солуу такъыйкъа: («Дуркъу – дуркъу», «Джюу, джюу, ала» д. б.)

4. Китаб бла ишлеу: 109 – чу ишни борчун тындыра джазадыла.

V. Энчи иш: Къурашдыргъан текстден сыфатла бла, ала ачыкълагъан сёзлени джазыб алыргъа.

VI. Энчи  ишни  тинтиу: Бир - бири ишин тинтедиле.

VII. Дерсни тамамлау: 1. Джангы теманы бегитиу: окъугъан джорукъланы хайырландыра, сёзлени халатсыз джазаргъа.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Тилни кесеклерини юсюнден не билесиз? Тилни кесеклери деб неге айтадыла? Ат деб тилни къаллай кесегине айтадыла? Сыфат деб а? Къаллай соруулагъа джууаб этедиле?

3. Ишге багъа бериу, салыу.

VIII. Юй иш: 1. Дерсде окъугъан джорукъну билиб келирге.                           

2. § 28. 58 – чи бетде 110 – чу ишни этерге.

36 – чы дерс

Дерсни темасы: Магъаналары джууукъ болгъан сыфатла.

Дерсни мураты: 1. Джангы тема бла шагъырей этерге.

2. Ариу билимли, халатсыз джазаргъа юретирге.

3. Адамлыкъны, ишленмекликни шартларын сингдирирге.

4. Къарачай тилге сюймекликлерин терен этерге.

Дерсде окъуу керекле: 1. Окъуу китаб, дефтер, къалам, дневник.

2. Керекли таблицала компьютерде.

3. Компьютерде темагъа керекли къошакъ керек (материал).

Дерсни барыуу.

I. Сабийлени эслерин дерсге буруу.

1. Саламлашыу.

2. Дерсге хазырланыу.

3. Къангагъа кюнню, дерсни темасын, сёзлени, харифлени тюз джазыудан юлгюле джазыу.

II. Юйге берилгенни тинтиу: 1. Юй ишни тинтиу: сохтала юй ишни борчун ачыкълай, джазгъанларын окъуйдула.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Тилни кесеклери деб неге айтадыла? Ат деб тилни къаллай кесегине айтадыла? Сыфат деб а? Къаллай соруулагъа джууаб этедиле?

3. Къошакъ керек (материал) бла ишлеу: Окъугъан темаларын тюз тындырыуну белгилеу.

4. Къангада, дефтерледе джаздырыу.

III. Сёзлюк иш: сейир, азыкъ, джаншакъ, уютургъа

IV. Джангы дерсни ангылатыу:

1. Окъуу китабда теманы джоругъу бла танышдырыу: Затны ышанын, тюрсюнюн кёргюзген, къаллай? неллай? деген соруулагъа джууаб этген тилни кесегине сыфат дейдиле. Магъаналары джууукъ сыфатла.

2. Дерсни темасын ангылагъанларын, неда нени ангыламагъанларын сюзюу.

3. Компьютерде таблицала бла танышдырыу: тилни кесеклерини таблицасы бла ишлеу.

Солуу такъыйкъа: («Дуркъу – дуркъу», «Джюу, джюу, ала» д. б.)

4. Китаб бла ишлеу: 114 – чю ишни этедиле.

V. Энчи иш: Магъаналары джууукъ сёзле бла тёрт айтым къурайдыла.

VI. Энчи ишни тинтиу: Бир - бири ишин тинтедиле.

VII. Дерсни тамамлау: 1. Джангы теманы бегитиу.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Тилни кесеклери деб неге айтадыла? Ат деб тилни къаллай кесегине айтадыла? Сыфат деб а? Къаллай соруулагъа джууаб этедиле? Тилни къайсы кесеги бла байланады?

3. Ишге багъа бериу, салыу.

VIII. Юй иш: 1. Дерсде окъугъан джорукъну билиб келирге.                           

  2. § 29. 62 – чи бетде 115– чи ишни этерге.

37 – чи дерс

Дерсни темасы: Магъаналары къаршчы болгъан сыфатла.

Дерсни мураты: 1. Джангы тема бла шагъырей этерге.

2. Ариу билимли, халатсыз джазаргъа юретирге.

3. Адамлыкъны, ишленмекликни шартларын сингдирирге.

4. Къарачай тилге сюймекликлерин терен этерге.

Дерсде окъуу керекле: 1. Окъуу китаб, дефтер, къалам, дневник.

2. Керекли таблицала компьютерде.

3. Компьютерде темагъа керекли къошакъ керек (материал).

Дерсни барыуу.

I.   Сабийлени эслерин дерсге буруу.

1. Саламлашыу.

2. Дерсге хазырланыу.

3. Къангагъа кюнню, дерсни темасын, сёзлени, харифлени тюз джазыудан юлгюле джазыу.

II. Юйге берилгенни тинтиу: 1. Юй ишни тинтиу: сохтала юй ишни борчун ачыкълай, джазгъанларын окъуйдула.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Тилни кесеклери деб неге айтадыла? Тилни кесеклери деб неге айтадыла? Ат деб тилни къаллай кесегине айтадыла? Сыфат деб а? Къаллай соруулагъа джууаб этедиле? Магъаналары джууукъ сыфатла деб къаллай сёзлеге айтадыла?

3. Къошакъ керек (материал) бла ишлеу: Окъугъан темаларын тюз тындырыуну белгилеу.

4. Къангада, дефтерледе джаздырыу.

III. Сёзлюк иш: сейир, азыкъ, джаншакъ, уютургъа.

IV.  Джангы дерсни ангылатыу: 1. Окъуу китабда теманы джоругъу бла танышдырыу: Затны ышанын, тюрсюнюн кёргюзген, къаллай? неллай? деген соруулагъа джууаб этген тилни кесегине сыфат дейдиле. Магъаналары къаршчы сыфатла.

2. Дерсни темасын ангылагъанларын, неда нени ангыламагъанларын сюзюу.

3. Компьютерде таблицала бла танышдырыу: тилни кесеклерини таблицасы бла ишлеу.

Солуу такъыйкъа: («Дуркъу – дуркъу», «Джюу, джюу, ала» д. б.)

4. Китаб бла ишлеу: 118– чи ишни борчун окъуб джазадыла.

V. Энчи иш: 116 – чы ишни джазаргъа.

VI. Энчи ишни тинтиу: Бир - бири ишин тинтедиле.

VII. Дерсни тамамлау: 1. Джангы теманы бегитиу.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Тилни кесеклери деб неге айтадыла? Ат деб тилни къаллай кесегине айтадыла? Сыфат деб а? Къаллай соруулагъа джууаб этедиле? Тилни къайсы кесеги бла байланады? Магъаналары джууукъ сыфатла деб къаллай сёзлеге айтадыла? Къаршчы деб а?

3. Ишге багъа бериу, салыу.

VIII. Юй иш: 1. Дерсде окъугъан джорукъну билиб келирге.                           

  2. § 30.  63 – чю бетде 117– чи ишни этерге.

38 – ч дерс

Дерсни темасы: Къайтарыу. Сыфат.

Дерсни мураты: 1. Къайтарыу дерс эмда билимни бир мизамгъа джыйыу.

2. Ариу билимли, халатсыз джазаргъа юретирге.

3. Адамлыкъны, ишленмекликни шартларын сингдирирге.

4. Къарачай тилге сюймекликлерин терен этерге.

Дерсде окъуу керекле: 1. Окъуу китаб, дефтер, къалам, дневник.

2. Керекли таблицала компьютерде.

3. Компьютерде темагъа керекли къошакъ керек (материал).

Дерсни барыуу.

I.   Сабийлени эслерин дерсге буруу.

1. Саламлашыу.

2.  Дерсге хазырланыу.

3. Къангагъа кюнню, дерсни темасын, сёзлени, харифлени тюз джазыудан юлгюле джазыу.

II. Юйге берилгенни тинтиу: 1. Юй ишни тинтиу: сохтала юй ишни борчун ачыкълай, джазгъанларын окъуйдула.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Тилни кесеклери деб неге айтадыла? Ат деб тилни къаллай кесегине айтадыла? Сыфат деб а? Къаллай соруулагъа джууаб этедиле? Тилни къайсы кесеги бла байланады? Магъаналары джууукъ сыфатла деб къаллай сёзлеге айтадыла? Къаршчы деб а?

3. Къошакъ керек (материал) бла ишлеу: Окъугъан темаларын тюз тындырыуну белгилеу.

4. Къангада, дефтерледе джаздырыу.

III. Сёзлюк иш: тору, мияла, мыйыкъ, таукел.

IV. Джангы дерсни ангылатыу: 1. Окъуу китабда теманы джоругъу бла танышдырыу: Сыфатны юсюнден билгенлерин къайтарыу. 64 – чю бетде сорууланы джууабларын табыб айтадыла.

2. Дерсни темасын ангылагъанларын, неда нени ангыламагъанларын сюзюу.

3. Компьютерде таблицала бла танышдырыу: тилни кесеклерини таблицасы бла ишлеу.

Солуу такъыйкъа: («Дуркъу – дуркъу», «Джюу, джюу, ала» д. б.)

4. Китаб бла ишлеу: 120 – чы, 122 – чи ишлени джазадыла.

V. Энчи иш: Джетишимли сабийле 121 – чи, 123 – чю  ишлени этедиле

VI. Энчи ишни тинтиу: Бир - бири ишин тинтедиле.

VII. Дерсни тамамлау: 1. Джангы теманы бегитиу.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Сыфат деб неге айтадыла? Къаллай соруулагъа джууаб этедиле? Тилни къайсы кесеги бла байланадыла? Магъаналары джууукъ сыфатла деб къаллай сёзлеге айтылады? Магъаналары къаршчы сыфатла деб а?

3. Ишге багъа бериу, салыу.

VIII. Юй иш: 1. Дерсде окъугъан джорукъну билиб келирге.                           

2. § 31.  55 – чи бетде 119– чу ишни этерге.

39 – чу дерс

Дерсни темасы: Сыфатны магъанасы. Сынау иш.

Дерсни мураты: 1. Тилни кесеги – атны юсюнден билген билимлерин бир мизамгъа джыйыу, билгенлерин тинтиу.

2. Ариу, билимли, халатсыз джазаргъа юретирге.

3. Адамлыкъны, ишленмекликни шартларын сингдирирге.

4. Билимли, халатсыз джаза билген ажымсыз керек болгъанын ангыларгъа.

Дерсде окъуу керекле: 1. Окъуу китаб, дефтер, къалам, дневник.

2. Керекли таблицала компьютерде.

3. Компьютерде темагъа керекли къошакъ керек (материал).

Дерсни барыуу.

I.   Сабийлени эслерин дерсге буруу.

1. Саламлашыу.

2. Дерсге хазырланыу.

3. Къангагъа кюнню, дерсни темасын, сёзлени, харифлени тюз джазыудан юлгюле джазыу.

II. Юйге берилгенни тинтиу: 1. Юй ишни тинтиу: сохтала юй ишни борчун ачыкълай, джазгъанларын окъуйдула.

2.  Къошакъ керек (материал) бла ишлеу: сёзлени тюз джазыу джорукъну билирге.

 3. Къангада, дефтерледе джаздырыу.

III. Сёзлюк иш:

IV. Джангы дерсни ангылатыу: 1. Окъуу китабда теманы джоругъу бла танышдырыу: Сохталаны текст бла танышдырыу.

2. Дерсни темасын ангылагъанларын, неда нени ангыламагъанларын сюзюу.

3. Китаб бла ишлеу: Устаз окъуб, сохталагъа сынау ишни джаздыртады

V. Энчи иш: Сохтала сынау ишни джазадыла.

VI. Энчи ишни тинтиу: Кеслерини джазгъан ишлерин тинтедиле.

VII. Дерсни тамамлау: 1. Джангы теманы бегитиу: окъугъан джорукъланы хайырландыра, сёзлени халатсыз джазаргъа.

2. Ишге багъа бериу, салыу.

VIII. Юй иш:  1. Дерследе окъугъан §§ 19 – 26 джорукъланы къайтарыб окъургъа.                           

                                                  Джазны атламлары.

Танг джангы атхан заман. Кёк мутхузду. Тереклени джалан бутакълары къар бла джангурдан джибийдиле. Алай а къобандан дженгил джелчик урду. Мутхуз кёкден джарыкъ урду да, сора кюн тийди. Табигъатха олсагъатлай джан кирди, джылтырады. Мылы дуппурладан, тереклени эски дюккючлеринден джылы тылпыу урады. Къары эриб ачылгъан джер хар сагъат сайын кенгден кенг, узундан узун болуб барады. Къууанчлы чаука сюрюу къайын чегетге учуб келдиле. Аланы дауурлары тёгерекни зынгырдатады.

40 – чы дерс

Дерсни темасы: Затны ишин кёргюзген сёзлени къайтарыу.

Дерсни мураты: 1. Къайтарыу дерс эмда билимни бир мизамгъа джыйыу.

2. Ариу билимли, халатсыз джазаргъа юретирге.

3. Адамлыкъны, ишленмекликни шартларын сингдирирге.

4. Къарачай тилге сюймекликлерин терен этерге.

Дерсде окъуу керекле: 1. Окъуу китаб, дефтер, къалам, дневник.

2. Керекли таблицала компьютерде.                                            

3. Компьютерде темагъа керекли къошакъ керек (материал).

Дерсни барыуу.

I.   Сабийлени эслерин дерсге буруу.

1. Саламлашыу.

2. Дерсге хазырланыу.

3. Къангагъа кюнню, дерсни темасын, сёзлени, харифлени тюз джазыудан юлгюле джазыу.

II. Юйге берилгенни тинтиу: 1. Юй ишни тинтиу: сохтала юй ишни борчун ачыкълай, джазгъанларын окъуйдула.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Тилни кесеклери деб неге айтадыла? Ат деб тилни къаллай кесегине айтадыла? Сыфат деб а? Къаллай соруулагъа джууаб этедиле? Тилни къайсы кесеги бла байланады? Магъаналары джууукъ сыфатла деб къаллай сёзлеге айтадыла? Къаршчы деб а?

3. Къошакъ керек (материал) бла ишлеу: Окъугъан темаларын тюз тындырыуну белгилеу.

4. Къангада, дефтерледе джаздырыу.

III. Сёзлюк иш: урунургъа, ийнакъларгъа, сюерге, тулпар.

IV.  Джангы дерсни ангылатыу: 1. Окъуу китабда теманы джоругъу бла танышдырыу: Этимни юсюнден билгенлерин къайтарыу. 66 – чы бетде сорууланы джууабларын табыб айтадыла.

2. Дерсни темасын ангылагъанларын, неда нени ангыламагъанларын сюзюу.

3. Компьютерде таблицала бла танышдырыу: тилни кесеклерини таблицасы бла ишлеу.

Солуу такъыйкъа: («Дуркъу – дуркъу», «Джюу, джюу, ала» д. б.)

4. Китаб бла ишлеу: 126 – чы ишни сорууларына джууабла табыб джазадыла.

V. Энчи иш: 125 – чи ишни этедиле.

VI. Энчи ишни тинтиу: Бир - бири ишин тинтедиле.

VII. Дерсни тамамлау: 1. Джангы теманы бегитиу.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Затны ишин кёргюзген сёзле нени ачыкълайдыла? Ала не соруулагъа джууаб этедиле? Тилни къайсы кесеги бла байланадыла?

3. Ишге багъа бериу, салыу.

VIII. Юй иш: 1. Дерсде окъугъан джорукъну билиб келирге.                           

2. § 32. 55 – чи бетде 124– чю ишни этерге.

41 – чи дерс

Дерсни темасы: Этимни магъанасы.

Дерсни мураты: 1. Джангы тема бла шагъырей этерге.

2. Ариу, билимли, халатсыз джазаргъа юретирге.

3. Адамлыкъны, ишленмекликни шартларын сингдирирге.

4. Къарачай тилге сюймекликлерин терен этерге.

Дерсде окъуу керекле: 1. Окъуу китаб, дефтер, къалам, дневник.

2. Керекли таблицала компьютерде.

3. Компьютерде темагъа керекли къошакъ керек (материал).

Дерсни барыуу.

I.   Сабийлени эслерин дерсге буруу.

1. Саламлашыу.

2. Дерсге хазырланыу.

3. Къангагъа кюнню, дерсни темасын, сёзлени, харифлени тюз джазыудан юлгюле джазыу.

II. Юйге берилгенни тинтиу: 1. Юй ишни тинтиу: сохтала юй ишни борчун ачыкълай, джазгъанларын окъуйдула.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Тилни кесеклерини юсюнден не билесиз? Затны ышанын кёргюзген сёзлени тилни къайсы кесеги ачыкълайды?  Къаллай соруулагъа джууаб этедиле? Тилни къайсы кесеги бла байланады?

3.  Къошакъ керек (материал) бла ишлеу: Тюз джазыудан къангада сёзлени джазадыла.

4. Къангада, дефтерледе джаздырыу.

III. Сёзлюк иш: дуния, шыбыла, сюерге, келбет, эркелетирге.

IV. Джангы дерсни ангылатыу: 1. Окъуу китабда теманы джоругъу бла танышдырыу: Затны ишин кёргюзген, не этеди? не этгенди? Не этерикди? деген соруулагъа джууаб этген тилни кесегине этим дейдиле.

2. Дерсни темасын ангылагъанларын, неда нени ангыламагъанларын сюзюу.

3. Комьютерде таблицала бла танышдырыу: тилни кесеклери деген таблица бла ишлеу.

Солуу такъыйкъа: («Дуркъу – дуркъу», «Джюу, джюу, ала» д. б.)

4. Китаб бла ишлеу: 127 – чи ишни окъуб тинтедиле; 129 – чу ишни тындырыадыла.

V. Энчи иш. 128 – чи сорууларына джууабларын айта джазадыла

VI. Энчи ишни тинтиу. Бир - бири ишин тинтедиле.

VII. Дерсни тамамлау: 1. Джангы теманы бегитиу: окъугъан джорукъланы хайырландыра, сёзлени халатсыз джазаргъа.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Тилни кесеклерини юсюнден не билесиз? Этим затны несин ачыкълайды? Къаллай соруулагъа джууаб этеди? Тилни къайсы кесеги бла байланады?

3. Ишге багъа бериу, салыу.

VIII. Юй иш: 1. Дерсде окъугъан джорукъну билиб келирге.                           

2. § 33. 70 – чи бетде 130 – чу ишни этерге.

42 – чи дерс

Дерсни темасы: Этимни заманларындан хапар бериу

Дерсни мураты: 1. Джангы тема бла шагъырей этерге.

2. Ариу, билимли, халатсыз джазаргъа юретирге.

3. Адамлыкъны, ишленмекликни шартларын сингдирирге.

4. Къарачай тилге сюймекликлерин терен этерге.

Дерсде окъуу керекле: 1. Окъуу китаб, дефтер, къалам, дневник.

2. Керекли таблицала компьютерде.

3. Компьютерде темагъа керекли къошакъ керек (материал).

Дерсни барыуу.

I.   Сабийлени эслерин дерсге буруу.

1. Саламлашыу.

2. Дерсге хазырланыу.

3. Къангагъа кюнню, дерсни темасын, сёзлени, харифлени тюз джазыудан юлгюле джазыу.

II. Юйге берилгенни тинтиу: 1. Юй ишни тинтиу: сохтала юй ишни борчун ачыкълай, джазгъанларын окъуйдула.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Тилни кесеклерини юсюнден не билесиз? Этим затны несин ачыкълайды? Къаллай соруулагъа джууаб этеди? Тилни къайсы кесеги бла байланады?

3. Къошакъ керек (материал) бла ишлеу: Тюз джазыудан къангада сёзлени джазадыла.

4. Къангада, дефтерледе джаздырыу.

III. Сёзлюк иш: мюйюз, бузлауукъ, дау, айыб, сыйсыз.

IV. Джангы дерсни ангылатыу:

1. Окъуу китабда теманы джоругъу бла танышдырыу: Этимни юч заманы барды: бусагъат (не этеди? не этедиле?), озгъан (не этди? не этдиле?), боллукъ (не этерикди? не этерикдиле?)

2. Дерсни темасын ангылагъанларын, неда нени ангыламагъанларын сюзюу.

3. Комьютерде таблицала бла танышдырыу: тилни кесеклери деген таблица бла ишлеу.

Солуу такъыйкъа: («Дуркъу – дуркъу», «Джюу, джюу, ала» д. б.)

4. Китаб бла ишлеу:131 – чи ишни окъуб тинтедиле; 128 – чи, 132 – чи ишни тындырадыла.

V. Энчи иш: Этимни хар заманына бешишер этим къураб джазадыла

VI. Энчи ишни тинтиу. Бир - бири ишин тинтедиле.

VII. Дерсни тамамлау: 1. Джангы теманы бегитиу: окъугъан джорукъланы хайырландыра, сёзлени халатсыз джазадыла.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Тилни кесеклерини юсюнден не билесиз? Этим затны несин ачыкълайды? Къаллай соруулагъа джууаб этеди? Тилни къайсы кесеги бла байланады? Ненча, къаллай заманлары барды? Къаллай соруулагъа джууаб этедиле?

3. Ишге багъа бериу, салыу.

VIII. Юй иш: 1. Дерсде окъугъан джорукъну билиб келирге.                           

2. § 34. 71 – чи бетде 133 – чю ишни этерге.

43 – чю дерс

Дерсни темасы: Этимни бусагъат заманы.

Дерсни мураты: 1. Джангы тема бла шагъырей этерге.

2. Ариу, билимли, халатсыз джазаргъа юретирге.

3. Адамлыкъны, ишленмекликни шартларын сингдирирге.

4. Къарачай тилге сюймекликлерин терен этерге.

Дерсде окъуу керекле: 1. Окъуу китаб, дефтер, къалам, дневник.

2. Керекли таблицала компьютерде.

3. Компьютерде темагъа керекли къошакъ керек (материал).

Дерсни барыуу.

I.   Сабийлени эслерин дерсге буруу.

1. Саламлашыу.

2. Дерсге хазырланыу.

3. Къангагъа кюнню, дерсни темасын, сёзлени, харифлени тюз джазыудан юлгюле джазыу.

II. Юйге берилгенни тинтиу: 1. Юй ишни тинтиу: сохтала юй ишни борчун ачыкълай, джазгъанларын окъуйдула.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Тилни кесеклерини юсюнден не билесиз? Этим затны несин ачыкълайды? Къаллай соруулагъа джууаб этеди? Тилни къайсы кесеги бла байланады? Ненча, къаллай заманлары барды? Къаллай соруулагъа джууаб этедиле?

3. Къошакъ керек (материал) бла ишлеу: Тюз джазыудан къангада сёзлени джазадыла.

 4. Къангада, дефтерледе джаздырыу.

III. Сёзлюк иш: джыяды, джууунады, ийиреди, къангкъылдайды, гырылдайды

IV. Джангы дерсни ангылатыу: 1. Окъуу китабда теманы джоругъу бла танышдырыу: Ишни этиле тургъан заманын кёргюзген этимге бусагъат заманны этими дейдиле. Этимни бусагъат заманы не этеди? не эте турады? деген соруулагъа джууаб этеди.

2. Дерсни темасын ангылагъанларын, неда нени ангыламагъанларын сюзюу.

3. Комьютерде таблицала бла танышдырыу: этимни заманлары деген таблица бла ишлеу.

Солуу такъыйкъа: («Дуркъу – дуркъу», «Джюу, джюу, ала» д. б.)

4. Китаб бла ишлеу:134 – чю ишни окъуб тинтедиле; 137 – чи, 138 – чи ишлени тындырадыла.

V. Энчи иш: 136 – чы ишни джазадыла.

VI. Энчи ишни тинтиу. Бир - бири ишин тинтедиле

VII. Дерсни тамамлау: 1. Джангы теманы бегитиу: окъугъан джорукъланы хайырландыра, сёзлени халатсыз джазадыла

2. Соруулагъа джууаб этиу: Тилни кесеклерини юсюнден не билесиз? Этим затны несин ачыкълайды? Къаллай соруулагъа джууаб этеди? Тилни къайсы кесеги бла байланады? Ненча, къаллай заманлары барды? Бусагъат заманда этимле къаллай соруулагъа джууаб этедиле?

3. Ишге багъа бериу, салыу.

VIII. Юй иш: 1. Дерсде окъугъан джорукъну билиб келирге.                           

2. § 35. 71 – чи бетде 135 – чи ишни этерге.

44 – чю дерс

Дерсни темасы: Этимни озгъан заманы

Дерсни мураты: 1. Джангы тема бла шагъырей этерге.

2. Ариу, билимли, халатсыз джазаргъа юретирге.

3. Адамлыкъны, ишленмекликни шартларын сингдирирге.

4. Къарачай тилге сюймекликлерин терен этерге.

Дерсде окъуу керекле: 1. Окъуу китаб, дефтер, къалам, дневник.

2. Керекли таблицала компьютерде.

3. Компьютерде темагъа керекли къошакъ керек (материал).

Дерсни барыуу.

I. Сабийлени эслерин дерсге буруу.

1. Саламлашыу.

2. Дерсге хазырланыу.

3. Къангагъа кюнню, дерсни темасын, сёзлени, харифлени тюз джазыудан юлгюле джазыу.

II. Юйге берилгенни тинтиу: 1. Юй ишни тинтиу: сохтала юй ишни борчун ачыкълай, джазгъанларын окъуйдула.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Тилни кесеклерини юсюнден не билесиз? Этим затны несин ачыкълайды? Къаллай соруулагъа джууаб этеди? Тилни къайсы кесеги бла байланады? Ненча, къаллай заманлары барды? Бусагъат заманда этимле къаллай соруулагъа джууаб этедиле?

3. Къошакъ керек (материал) бла ишлеу: Тюз джазыудан къангада сёзлени джазадыла.

 4. Къангада, дефтерледе джаздырыу.

III. Сёзлюк иш: къалкъыдыла, юркгендиле, джигит.

IV. Джангы дерсни ангылатыу: 1. Окъуу китабда теманы джоругъу бла танышдырыу: Ишни этилиб бошалгъан заманын кёргюзген этимге озгъан заманны этими дейдиле. Этимни озгъан заманы не этди? не этгенди? не этген эди? деген соруулагъа джууаб этеди.

2. Дерсни темасын ангылагъанларын, неда нени ангыламагъанларын сюзюу.

3. Комьютерде таблицала бла танышдырыу: этимни заманлары деген таблица бла ишлеу.

Солуу такъыйкъа: («Дуркъу – дуркъу», «Джюу, джюу, ала» д. б.)

4. Китаб бла ишлеу:  141 – чи ишни тындырадыла.

V. Энчи иш: 140 – чу ишни джазадыла.

VI. Энчи ишни тинтиу. Бир - бири ишин тинтедиле.

VII. Дерсни тамамлау: 1. Джангы теманы бегитиу: окъугъан джорукъланы хайырландыра, сёзлени халатсыз джазадыла.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Тилни кесеклерини юсюнден не билесиз? Этим затны несин ачыкълайды? Къаллай соруулагъа джууаб этеди? Тилни къайсы кесеги бла байланады? Ненча, къаллай заманлары барды? Бусагъат заманда этимле къаллай соруулагъа джууаб этедиле? Озгъан заманда этимле къаллай соруулагъа джууаб этедиле?

3. Ишге багъа бериу, салыу.

VIII. Юй иш: 1. Дерсде окъугъан джорукъну билиб келирге.                           

2. § 36. 74 – чю бетде 139 – чу ишни этерге.

45 – чи дерс

Дерсни темасы: Этимни болллукъ заманы.

Дерсни мураты: 1. Джангы тема бла шагъырей этерге.

2. Ариу, билимли, халатсыз джазаргъа юретирге.

3. Адамлыкъны, ишленмекликни шартларын сингдирирге.

4. Къарачай тилге сюймекликлерин терен этерге.

Дерсде окъуу керекле: 1. Окъуу китаб, дефтер, къалам, дневник.

2. Керекли таблицала компьютерде.

3. Компьютерде темагъа керекли къошакъ керек (материал).

Дерсни барыуу.

I.  Сабийлени эслерин дерсге буруу.

1. Саламлашыу.

2. Дерсге хазырланыу.

3. Къангагъа кюнню, дерсни темасын, сёзлени, харифлени тюз джазыудан юлгюле джазыу.

II. Юйге берилгенни тинтиу: 1. Юй ишни тинтиу: сохтала юй ишни борчун ачыкълай, джазгъанларын окъуйдула.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Тилни кесеклерини юсюнден не билесиз? Этим затны несин ачыкълайды? Къаллай соруулагъа джууаб этеди? Тилни къайсы кесеги бла байланады? Ненча, къаллай заманлары барды? Бусагъат заманда этимле къаллай соруулагъа джууаб этедиле? Озгъан заманда этимле къаллай соруулагъа джууаб этедиле?

3. Къошакъ керек (материал) бла ишлеу: Тюз джазыудан къангада сёзлени джазадыла.

 4. Къангада, дефтерледе джаздырыу.

III. Сёзлюк иш: къууанч, абыныргъа, хайыр, быйыл

IV.  Джангы дерсни ангылатыу: 1. Окъуу китабда теманы джоругъу бла танышдырыу: Ишни энди этиллик заманын кёргюзген этимге боллукъ заманны этими дейдиле. Этимни боллукъ заманы не этерикди? не этер? деген соруулагъа джууаб береди иш аны юсюнден айтылгъандан сора этиллигин билдиреди.

2. Дерсни темасын ангылагъанларын, неда нени ангыламагъанларын сюзюу.

3. Комьютерде таблицала бла танышдырыу: этимни заманлары деген таблица бла ишлеу.

Солуу такъыйкъа: («Дуркъу – дуркъу», «Джюу, джюу, ала» д. б.)

4. Китаб бла ишлеу: 142 – чи ишни окъуб тинтедиле; 145 – чи ишни тындырадыла.

V. Энчи иш: 144 – чю ишни джазадыла.

VI. Энчи ишни тинтиу. Бир - бири ишин тинтедиле.

VII. Дерсни тамамлау: 1. Джангы теманы бегитиу: окъугъан джорукъланы хайырландыра, сёзлени халатсыз джазадыла.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Тилни кесеклерини юсюнден не билесиз? Этим затны несин ачыкълайды? Къаллай соруулагъа джууаб этеди? Тилни къайсы кесеги бла байланады? Ненча, къаллай заманлары барды? Бусагъат заманда этимле къаллай соруулагъа джууаб этедиле? Озгъан заманда этимле къаллай соруулагъа джууаб этедиле? Боллукъ заманда этимле къаллай соруулагъа джууаб этедиле?

3. Ишге багъа бериу, салыу.

VIII. Юй иш: 1. Дерсде окъугъан джорукъну билиб келирге.                           

 2. § 37. 74 – чю бетде 143 – чю ишни этерге.

46 – чы дерс

Дерсни темасы: Этимни къайтарыу.

Дерсни мураты: 1. Къайтарыу дерс эмда билимни бир мизамгъа джыйыу.

2. Ариу билимли, халатсыз джазаргъа юретирге.

3. Адамлыкъны, ишленмекликни шартларын сингдирирге.

4. Къарачай тилге сюймекликлерин терен этерге.

Дерсде окъуу керекле: 1. Окъуу китаб, дефтер, къалам, дневник.

2. Керекли таблицала компьютерде.

3. Компьютерде темагъа керекли къошакъ керек (материал).

Дерсни барыуу.

I. Сабийлени эслерин дерсге буруу.

1. Саламлашыу.

2. Дерсге хазырланыу.

3. Къангагъа кюнню, дерсни темасын, сёзлени, харифлени тюз джазыудан юлгюле джазыу.

II. Юйге берилгенни тинтиу: 1. Юй ишни тинтиу: сохтала юй ишни борчун ачыкълай, джазгъанларын окъуйдула.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Тилни кесеклерини юсюнден не билесиз? Этим затны несин ачыкълайды? Къаллай соруулагъа джууаб этеди? Тилни къайсы кесеги бла байланады? Ненча, къаллай заманлары барды? Бусагъат заманда этимле къаллай соруулагъа джууаб этедиле? Озгъан заманда этимле къаллай соруулагъа джууаб этедиле? Боллукъ заманда этимле къаллай соруулагъа джууаб этедиле?

 3. Къошакъ керек (материал) бла ишлеу: Окъугъан темаларын тюз тындырыуну белгилеу.

4. Къангада, дефтерледе джаздырыу.

III. Сёзлюк иш: тыпырдай, макъыра, джелин, джут.

IV.  Джангы дерсни ангылатыу: 1. Окъуу китабда теманы джоругъу бла танышдырыу: Этимни юсюнден билгенлерин къайтарыу. 77 – чи бетде сорууланы джууабларын табыб айтадыла.

2. Дерсни темасын ангылагъанларын, неда нени ангыламагъанларын сюзюу.

3. Компьютерде таблицала бла танышдырыу: тилни кесеклерини таблицасы бла ишлеу.

Солуу такъыйкъа: («Дуркъу – дуркъу», «Джюу, джюу, ала» д. б.)

4. Китаб бла ишлеу: 147 – чи ишни суратына къараб, айтымла къурашдырыб, сочинение джазадыла.

V. Энчи иш: Этимни хар заманына бирер этим бла айтымла къураб джазаргъа

VI. Энчи ишни тинтиу: Бир - бири ишин тинтедиле.

VII. Дерсни тамамлау: 1. Джангы теманы бегитиу.

 2. Соруулагъа джууаб этиу: Затны ишин кёргюзген сёзле нени ачыкълайдыла? Ала не соруулагъа джууаб этедиле? Тилни къайсы кесеги бла байланадыла?

3. Ишге багъа бериу, салыу.

VIII. Юй иш: 1. Дерсде окъугъан джорукъну билиб келирге.                           

2. § 38.  77 – чи бетде 146– чи ишни этерге.

47 – чи дерс

Дерсни темасы: Этимни магъанасы. Сынау иш.

Дерсни мураты: 1. Тилни кесеги – этимни юсюнден билген билимлерин бир мизамгъа  джыйыу, билгенлерин тинтиу.

2. Ариу, билимли, халатсыз джазаргъа юретирге.

3. Адамлыкъны, ишленмекликни шартларын сингдирирге.

4. Билимли, халатсыз джаза билген ажымсыз керек болгъанын ангыларгъа

Дерсде окъуу керекле: 1. Окъуу китаб, дефтер, къалам, дневник.

2. Керекли таблицала компьютерде.

3. Компьютерде темагъа керекли къошакъ керек (материал).

Дерсни барыуу.

I.  Сабийлени  эслерин дерсге буруу.

1. Саламлашыу.

2. Дерсге хазырланыу.

3. Къангагъа кюнню, дерсни темасын, сёзлени, харифлени тюз джазыудан юлгюле джазыу.

II. Юйге берилгенни тинтиу: 1. Юй ишни тинтиу: сохтала юй ишни борчун ачыкълай, джазгъанларын окъуйдула.

2.  Къошакъ керек (материал) бла ишлеу: сёзлени тюз джазыу джорукъну билирге.

3. Къангада, дефтерледе джаздырыу.

III. Сёзлюк иш:

IV. Джангы дерсни ангылатыу: 1. Окъуу китабда теманы джоругъу бла танышдырыу: Сохталаны текст бла танышдырыу.

2. Дерсни темасын ангылагъанларын, неда нени ангыламагъанларын сюзюу.

3. Китаб бла ишлеу: Устаз окъуб, сохталагъа сынау ишни джаздыртады.

V. Энчи иш: Сохтала сынау ишни джазадыла.

VI. Энчи ишни тинтиу: Кеслерини джазгъан ишлерин тинтедиле

VII. Дерсни тамамлау: 1. Джангы теманы бегитиу: окъугъан джорукъланы хайырландыра, сёзлени халатсыз джазаргъа.

2. Ишге багъа бериу, салыу.

VIII. Юй иш: 1. Дерследе окъугъан §§ 32 – 38 джорукъланы къайтарыб окъургъа.                                                    

Джазгъы эртден.

Бу тотурну арт айында болгъан эди. Эртденбла кюн турду, джерни джарытды. Кечеги сууукъ кесини ишин этген эди. Болгъанны бузлатханды. Алай а кюн тийгенлей, тёгерекни эритиб башлады. Ёзенни ичи бла къулакъ суучукъла джарыкъ таууш этиб барадыла. Ол къайын терекни тамырларыны тюбюнде терен уя эследи. Ол уячыкъда кирпичик тынчлыкълы джукълаб тура эди. Кирпи ол уяны къачда табхан эди. Энтда турур акъылы джокъ эди. Алай а сууукъ къулакъ суучукъ аны тешигине кирди. Кирпичик амалсыздан уянды.

48– чи дерс

Дерсни темасы: Айтымны юсюнден экинчи классда окъулгъанны къайтарыу.

Дерсни мураты: 1. Къайтарыу дерс эмда билимни бир мизамгъа джыйыу.

2. Ариу билимли, халатсыз джазаргъа юретирге.

3. Адамлыкъны, ишленмекликни шартларын сингдирирге.

4. Къарачай тилге сюймекликлерин терен этерге.

Дерсде окъуу керекле: 1. Окъуу китаб, дефтер, къалам, дневник.

2. Керекли таблицала компьютерде.

3. Компьютерде темагъа керекли къошакъ керек (материал).

Дерсни барыуу.

I.  Сабийлени эслерин дерсге буруу.

1. Саламлашыу.

2. Дерсге хазырланыу.

3. Къангагъа кюнню, дерсни темасын, сёзлени, харифлени тюз джазыудан юлгюле джазыу.

II. Юйге берилгенни тинтиу: 1. Юй ишни тинтиу: сохтала юй ишни борчун ачыкълай, джазгъанларын окъуйдула.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Тилни кесеклерини юсюнден не билесиз? Этим затны несин ачыкълайды? Къаллай соруулагъа джууаб этеди? Тилни къайсы кесеги бла байланады? Ненча, къаллай заманлары барды? Бусагъат заманда этимле къаллай соруулагъа джууаб этедиле? Озгъан заманда этимле къаллай соруулагъа джууаб этедиле? Боллукъ заманда этимле къаллай соруулагъа джууаб этедиле?

3. Къошакъ керек (материал) бла ишлеу: Окъугъан темаларын тюз тындырыуну белгилеу.

4. Къангада, дефтерледе джаздырыу.

III. Сёзлюк иш: къазауат, ёхтем, Ата джурт, Росссияны джигити

IV.  Джангы дерсни ангылатыу: 1. Окъуу китабда теманы джоругъу бла танышдырыу: Толу магъана берген бир неда талай сёзге айтым дейдиле. Айтымны биринчи сёзю уллу хариф бла джазылады.

2. Дерсни темасын ангылагъанларын, неда нени ангыламагъанларын сюзюу.

3. Компьютерде таблицала бла танышдырыу: Тилни кесеклерини таблицасы бла ишлеу.

Солуу такъыйкъа: («Дуркъу – дуркъу», «Джюу, джюу, ала» д. б.)

4. Китаб бла ишлеу: 79– чу бетде соруулагъа джууабларын табыб айтадыла. 149 – чу ишни борчун тындыра джазадыла.

V. Энчи иш: Окъуу китабны юсюнден беш айтым къурашдырыб джазаргъа.

VI. Энчи ишни тинтиу: Бир - бири ишин тинтедиле.

VII. Дерсни тамамлау: 1. Джангы теманы бегитиу.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Айтым деб неге айтадыла? Ол нени билдиреди? Толу магъананы ненча сёз бла билдирирге боллукъду? Къаллай айтымла билесиз?

3. Ишге багъа бериу, салыу.

VIII. Юй иш: 1. Дерсде окъугъан джорукъну билиб келирге.                            

  2. § 39.  79 – чу бетде 148– чи ишни этерге.

49 – чу дерс

Дерсни темасы: Хапарлаучу, соруучу, кёлтюртюучю айтымла.

Дерсни мураты: 1. Джангы тема бла шагъырей этерге.

2. Ариу билимли, халатсыз джазаргъа юретирге.

3. Адамлыкъны, ишленмекликни шартларын сингдирирге.

4. Къарачай тилге сюймекликлерин терен этерге.

Дерсде окъуу керекле: 1. Окъуу китаб, дефтер, къалам, дневник.

2. Керекли таблицала компьютерде.

3. Компьютерде темагъа керекли къошакъ керек (материал).

Дерсни барыуу.

I. Сабийлени эслерин дерсге буруу.

1. Саламлашыу.

2. Дерсге хазырланыу.

3. Къангагъа кюнню, дерсни темасын, сёзлени, харифлени тюз джазыудан юлгюле джазыу.

II. Юйге берилгенни тинтиу: 1. Юй ишни тинтиу: сохтала юй ишни борчун ачыкълай, джазгъанларын окъуйдула.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Айтым деб неге айтадыла? Ол нени билдиреди? Толу магъананы ненча сёз бла билдирирге боллукъду? Къаллай айтымла билесиз?

3. Къошакъ керек (материал) бла ишлеу: Аууздан айтылгъанны кесгин этген амалланы джоругъу.

4. Къангада, дефтерледе джаздырыу.

III. Сёзлюк иш: къаджыкъмай, арымай – талмай, миллет, эртденлик, кёлекке, сейирлик.

IV. Джангы дерсни ангылатыу: 1. Окъуу китабда теманы джоругъу бла танышдырыу: Бир затны юсюнден хапарлагъан айтымгъа хапарлаучу айтым дейдиле, ахырында точка (белгичик) салынады. Кесинде соруу болгъан айтымгъа соруучу айтым дейдиле, ахырында соруу белги салынады. Адамны къууанчын, тилегин, буйругъун билдирген айтымгъа кёлтюртюучю айтым дейдиле, ахырында точка (белгичик) неда кёлтюртюу белги салынады.

2. Дерсни темасын ангылагъанларын, неда нени ангыламагъанларын сюзюу.

3. Комьютерде таблицала бла танышдырыу: «Айтымланы тюрлюлери» деген таблица бла ишлеу.

Солуу такъыйкъа: («Дуркъу – дуркъу», «Джюу, джюу, ала» д. б.)

4. Китаб бла ишлеу: 149 – чу, 150 – чи, 151 – чи ишлени тындырыу.

V. Энчи иш: Бюгюн эшикде сууукъ аяз урады деген айтымны соруучу, кёлтюртюучю этиб айтдыртады. Айтхан заманда ауазны, айтымны магъанасыны тюрленнгенине эс бёлдюреди, джазадыла.

VI. Энчи ишни тинтиу: Бир - бири ишин тинтедиле.

VII. Дерсни тамамлау: 1. Джангы теманы бегитиу: окъугъан джорукъланы хайырландыра, сёзлени халатсыз джазаргъа.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Айтым деб неге айтадыла? Къаллай айтымла боладыла? Къаллай тыйгъыч белгиле салынадыла? Джангы айтымны къаллай харифден джазаргъа керекди?

3. Ишге багъа бериу, салыу.

VIII. Юй иш: 1. Дерсде окъугъан джорукъну билиб келирге.                           

2. § 39. 82 – чи бетде 152 – чи ишни этерге.

50 – чю дерс

Дерсни темасы: Хапарлаучу, соруучу, кёлтюртюучю айтымла.

Дерсни мураты: 1. Джангы тема бла шагъырей этерге.

2. Ариу, билимли, халатсыз джазаргъа юретирге.

3. Адамлыкъны, ишленмекликни шартларын сингдирирге.

4. Къарачай тилге сюймекликлерин терен этерге.

Дерсде окъуу керекле: 1. Окъуу китаб, дефтер, къалам, дневник.

2. Керекли таблицала компьютерде.

3. Компьютерде темагъа керекли къошакъ керек (материал).

Дерсни барыуу.

I.   Сабийлени эслерин дерсге буруу.

1. Саламлашыу.

2. Дерсге хазырланыу.

3. Къангагъа кюнню, дерсни темасын, сёзлени, харифлени тюз джазыудан юлгюле джазыу.

II. Юйге берилгенни тинтиу: 1. Юй ишни тинтиу: сохтала юй ишни борчун ачыкълай, джазгъанларын окъуйдула.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Айтым деб неге айтадыла? Ол нени билдиреди? Толу магъананы ненча сёз бла билдирирге боллукъду? Къаллай айтымла билесиз?

3. Къошакъ керек (материал) бла ишлеу: Аууздан айтылгъанны кесгин этген амалланы джоругъу.

 4. Къангада, дефтерледе джаздырыу.

III. Сёзлюк иш: сейирлик, базман, кёлекке, кюмюш, къурт – къумурсха.

IV. Джангы дерсни ангылатыу: 1. Окъуу китабда теманы джоругъу бла танышдырыу: Бир затны юсюнден хапарлагъан айтымгъа хапарлаучу айтым дейдиле, ахырында точка (белгичик) салынады. Кесинде соруу болгъан айтымгъа соруучу айтым дейдиле, ахырында соруу белги салынады. Адамны къууанчын, тилегин, буйругъун билдирген айтымгъа кёлтюртюучю айтым дейдиле, ахырында кёлтюртюучю белги салынады.

2. Дерсни темасын ангылагъанларын, неда нени ангыламагъанларын сюзюу.

3. Комьютерде таблицала бла танышдырыу: «Айтымланы тюрлюлери» деген таблица бла ишлеу.

Солуу такъыйкъа: («Дуркъу – дуркъу», «Джюу, джюу, ала» д. б.)

4. Китаб бла ишлеу:153 – чю ишни борчун тындыра джазаргъа.

V. Энчи иш: къарачай тилни юсюнден 5 – 6 айтым къурашдырыб джазаргъа.

VI. Энчи ишни тинтиу: Бир - бири ишин тинтедиле.

VII. Дерсни тамамлау: 1. Джангы теманы бегитиу: окъугъан джорукъланы хайырландыра, сёзлени халатсыз джазаргъа.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Айтым деб неге айтадыла? Къаллай айтымла боладыла? Къаллай тыйгъыч белгиле салынадыла? Джангы айтымны къаллай харифден джазаргъа керекди?

3. Ишге багъа бериу, салыу.

VIII. Юй иш: 1. Дерсде окъугъан джорукъну билиб келирге.                           

2. § 39. «Ана тил» китабдан айтымны хар тюрлюсюне экишер айтым табыб джазаргъа.

51 – чи дерс

Дерсни темасы: Айтымда сёзлени бири бирлерине байланыулары

Дерсни мураты: 1. Джангы тема бла шагъырей этерге.

2. Ариу, билимли, халатсыз джазаргъа юретирге.

3. Адамлыкъны, ишленмекликни шартларын сингдирирге.

4. Къарачай тилге сюймекликлерин терен этерге.

Дерсде окъуу керекле: 1. Окъуу китаб, дефтер, къалам, дневник.

2. Керекли таблицала компьютерде.

3. Компьютерде темагъа керекли къошакъ керек (материал).

Дерсни барыуу.

I.  Сабийлени эслерин дерсге буруу.

1. Саламлашыу.

2. Дерсге хазырланыу.

3. Къангагъа кюнню, дерсни темасын, сёзлени, харифлени тюз джазыудан юлгюле джазыу.

II. Юйге берилгенни тинтиу: 1. Юй ишни тинтиу: сохтала юй ишни борчун ачыкълай, джазгъанларын окъуйдула.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Айтым деб неге айтадыла? Къаллай айтымла боладыла? Къаллай тыйгъыч белгиле салынадыла? Джангы айтымны къаллай харифден джазаргъа керекди?

3. Къошакъ керек (материал) бла ишлеу: Сёз, сёзтутуш, айтым бла ишлетиу.

4. Къангада, дефтерледе джаздырыу.

III. Сёзлюк иш: шууулдайды, къапхан, урунургъа, сабан.

IV. Джангы дерсни ангылатыу: 1. Окъуу китабда теманы джоругъу бла танышдырыу: Айтымны къурар ючюн, сёзле бир – бирине магъаналары бла байланыб келедиле.Аланы бир-бирлерине байлар ючюн алагъа джалгъаула къошуладыла.

2. Дерсни темасын ангылагъанларын, неда нени ангыламагъанларын сюзюу.

3. Комьютерде таблицала бла танышдырыу: «Айтымланы тюрлюлери»  деген таблица бла ишлеу.

Солуу такъыйкъа: («Дуркъу – дуркъу», «Джюу, джюу, ала» д. б.)

4. Китаб бла ишлеу: 155 – чи ишни окъуб тинтедиле; 157 – чи ишни борчун тындыра джазадыла.

V. Энчи иш: 157 – чи ишни джазыб бошагъандан сора, текстден сёзтутушланы джазыб алыргъа, джалгъауларын белгилерге.

VI. Энчи ишни тинтиу: Бир - бири ишин тинтедиле.

VII. Дерсни тамамлау: 1. Джангы теманы бегитиу: окъугъан джорукъланы хайырландыра, сёзлени халатсыз джазаргъа.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Айтым деб неге айтадыла? Къаллай айтымла боладыла? Къаллай тыйгъыч белгиле салынадыла? Джангы айтымны къаллай харифден джазаргъа керекди?

3. Ишге багъа бериу, салыу.

VIII. Юй иш: 1. Дерсде окъугъан джорукъну билиб келирге.                           

2. § 40. 85 – чи бетде 156 – чы ишни этерге.

52 – чи дерс

Дерсни темасы: Айтымны члени.

Дерсни мураты: 1. Джангы тема бла шагъырей этерге.

2. Ариу, билимли, халатсыз джазаргъа юретирге.

3. Адамлыкъны, ишленмекликни шартларын сингдирирге.

4. Къарачай тилге сюймекликлерин терен этерге.

Дерсде окъуу керекле: 1. Окъуу китаб, дефтер, къалам, дневник.

2. Керекли таблицала компьютерде.

3. Компьютерде темагъа керекли къошакъ керек (материал).

Дерсни барыуу.

I.   Сабийлени эслерин дерсге буруу.

1. Саламлашыу.

2. Дерсге хазырланыу.

3. Къангагъа кюнню, дерсни темасын, сёзлени, харифлени тюз джазыудан юлгюле джазыу.

II. Юйге берилгенни тинтиу: 1. Юй ишни тинтиу: сохтала юй ишни борчун ачыкълай, джазгъанларын окъуйдула.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Айтым деб неге айтадыла? Къаллай айтымла боладыла? Къаллай тыйгъыч белгиле салынадыла? Джангы айтымны къаллай харифден джазаргъа керекди?

3. Къошакъ керек (материал) бла ишлеу: Сёз, сёзтутуш, айтым бла ишлетиу.

4. Къангада, дефтерледе джаздырыу.

III. Сёзлюк иш: ёлче, обур, базмады, тюш.

IV. Джангы дерсни ангылатыу: 1. Окъуу китабда теманы джоругъу бла танышдырыу: Къаллай болса да бир соруугъа джууаб бериб, айтымда къайсы болса да бир сёз бла байланыб келген сёзге айтымны члени дейдиле.

2. Дерсни темасын ангылагъанларын, неда нени ангыламагъанларын сюзюу.

3. Комьютерде таблицала бла танышдырыу: «Айтымны членлери» деген таблица бла ишлеу.

Солуу такъыйкъа: («Дуркъу – дуркъу», «Джюу, джюу, ала» д. б.)

4. Китаб бла ишлеу: 158 – чи ишни окъуб тинтедиле; 160 – чы ишни борчун тындыра джазадыла.

V. Энчи иш: 159 – чу ишни этедиле.

VI. Энчи ишни тинтиу: Бир - бири ишин тинтедиле.

VII. Дерсни тамамлау: 1. Джангы теманы бегитиу: окъугъан джорукъланы хайырландыра, сёзлени халатсыз джазаргъа.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Айтым деб неге айтадыла? Къаллай айтымла боладыла? Къаллай тыйгъыч белгиле салынадыла? Айтымны члени деб неге айтылады?

3. Ишге багъа бериу, салыу

VIII. Юй иш: 1. Дерсде окъугъан джорукъну билиб келирге.                           

2. § 41. 86 – чы бетде 158– чи ишни этерге. Айтыугъа (изложениягъа) хазырланыу.

53 – чю дерс

Дерсни темасы: Суратлау текст: айтыу (изложение)(83 – чю бетде 154 – чю иш).

Дерсни мураты: 1. Тил байлыкъларын терен этерге

2. Ариу билимли, халатсыз джазаргъа юретирге.

3. Адамлыкъны, ишленмекликни шартларын сингдирирге.

4. Халатсыз, билимли джаза билген ажымсыз керек болгъанын ангыларгъа.

Дерсде окъуу керекле:  1. Окъуу китаб, дефтер, къалам, дневник.

2. Керекли таблицала компьютерде.

3. Компьютерде темагъа керекли къошакъ керек (материал).

Дерсни барыуу.

I.   Сабийлени эслерин дерсге буруу.

1. Саламлашыу.

2. Дерсге хазырланыу.

3. Къангагъа кюнню, дерсни темасын, сёзлени, харифлени тюз джазыудан юлгюле джазыу.

II. Юйге берилгенни тинтиу: 1. Юй ишни тинтиу.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Текст деб неге айтабыз? Текст неден къуралады? Текстни амалсыз неси болургъа керекди?

3.  Къошакъ керек (материал) бла ишлеу.

4. Къангада, дефтерледе джаздырыу.

III. Сёзлюк иш: чаука, анда – мында, гурт, аууз, акъбурун.

IV. Джангы дерсни ангылатыу: 1. Окъуу китабда теманы джоругъу бла танышдырыу: Айтыууну (изложенияны) джазаргъа къалай хазырланыб келгенлерин сюзюу.

2. Дерсни темасын ангылагъанларын, неда нени ангыламагъанларын сюзюу.

3. Комьютерде таблицала бла танышдырыу:

4. Китаб бла ишлеу: Текстни устаз окъуб, сабийле бла сюзеди.

V. Энчи иш: Сохтала айтыуну (изложенияны) джазадыла.

VI. Энчи ишни тинтиу: джазгъан ишлерин сохтала кеслери тинтедиле.

VII. Дерсни тамамлау:  1. Ишге багъа бериу, салыу.

VIII. Юй иш: 1. Дерследе окъугъан джорукъланы къайтарыб окъургъа.                           

54 – чю дерс

Дерсни темасы: Айтымны баш членлери.

Дерсни мураты: 1. Джангы тема бла шагъырей этерге.

2. Ариу, билимли, халатсыз джазаргъа юретирге.

3.  Адамлыкъны, ишленмекликни шартларын сингдирирге.

4.  Къарачай тилге сюймекликлерин терен этерге.

Дерсде окъуу керекле: 1. Окъуу китаб, дефтер, къалам, дневник.

2. Керекли таблицала компьютерде.

3. Компьютерде темагъа керекли къошакъ керек (материал).

Дерсни барыуу.

I.   Сабийлени эслерин дерсге буруу.

1. Саламлашыу.

2. Дерсге хазырланыу.

3. Къангагъа кюнню, дерсни темасын, сёзлени, харифлени тюз джазыудан юлгюле джазыу.

II. Юйге берилгенни тинтиу: 1. Юй ишни тинтиу: сохтала юй ишни борчун ачыкълай, джазгъанларын окъуйдула.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Айтым деб неге айтадыла? Къаллай айтымла боладыла? Къаллай тыйгъыч белгиле салынадыла? Джангы айтымны къаллай харифден джазаргъа керекди? Айтымны члени деб неге айтылады?

3. Къошакъ керек (материал) бла ишлеу: Сёз, сёзтутуш, айтым бла ишлетиу.

4. Къангада, дефтерледе джаздырыу.

III. Сёзлюк иш: шохлукъ, мамырлыкъ, чалман, къуу – шуу.

IV. Джангы дерсни ангылатыу: 1. Окъуу китабда теманы джоругъу бла танышдырыу: Айтымда кимни, нени юсюнден сёлешине эсе, анга башчы дейдиле. Башчы ким? не? деген соруулагъа джууаб этеди.

Башчыны не этгенин, не эте тургъанын, не этеригин кёргюзген сёзге хапарчы дейдиле. Хапарчы не этеди? кимди? неди? деген соруулагъа джууаб этеди.

 2. Дерсни темасын ангылагъанларын, неда нени ангыламагъанларын сюзюу.

 3. Комьютерде таблицала бла танышдырыу: «Айтымны членлери» деген таблица бла ишлеу.

Солуу такъыйкъа: («Дуркъу – дуркъу», «Джюу, джюу, ала» д. б.)

4. Китаб бла ишлеу: 161 – чи ишни окъуб тинтедиле; 165 – чи ишни борчун тындыра джазадыла.

V. Энчи иш: 161 – чи ишни этедиле, башчы бла хапарчыны тюбюн сызадыла.

VI. Энчи ишни тинтиу: Бир -бири ишин тинтедиле.

VII. Дерсни тамамлау: 1. Джангы теманы бегитиу: окъугъан джорукъланы хайырландыра, сёзлени халатсыз джазаргъа.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Айтым деб неге айтадыла? Къаллай айтымла боладыла? Къаллай тыйгъыч белгиле салынадыла? Айтымны члени деб неге айтылады? Башчы деб айтымда къаллай сёзлеге айтылады? Хапарчы деб а? Къаллай соруулагъа джууаб этедиле?

3. Ишге багъа бериу, салыу.

VIII. Юй иш: 1. Дерсде окъугъан джорукъну билиб келирге.               

2. § 42. 88 – чы бетде 162– чи ишни этерге.

55 – чи дерс

Дерсни темасы: Айтымны баш членлери.

Дерсни мураты: 1. Джангы тема бла шагъырей этерге.

2. Ариу, билимли, халатсыз джазаргъа юретирге.

3. Адамлыкъны, ишленмекликни шартларын сингдирирге.

4. Къарачай тилге сюймекликлерин терен этерге.

Дерсде окъуу керекле: 1. Окъуу китаб, дефтер, къалам, дневник.

2. Керекли таблицала компьютерде.

3. Компьютерде темагъа керекли къошакъ керек (материал).

Дерсни барыуу.

I.  Сабийлени эслерин дерсге буруу.

1. Саламлашыу.

2. Дерсге хазырланыу.

3. Къангагъа кюнню, дерсни темасын, сёзлени, харифлени тюз джазыудан юлгюле джазыу.

II. Юйге берилгенни тинтиу: 1. Юй ишни тинтиу: сохтала юй ишни борчун ачыкълай, джазгъанларын окъуйдула.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Айтым деб неге айтадыла? Къаллай айтымла боладыла? Къаллай тыйгъыч белгиле салынадыла? Джангы айтымны къаллай харифден джазаргъа керекди? Айтымны члени деб неге айтылады? Башчы деб айтымда къаллай сёзлеге айтылады? Хапарчы деб а? Къаллай соруулагъа джууаб этедиле?

3.  Къошакъ керек (материал) бла ишлеу: Сёз, сёзтутуш, айтым бла ишлетиу.

4. Къангада, дефтерледе джаздырыу.

III. Сёзлюк иш: гяхиник, чирчик – чирчик, бюртюк, наныкъ.

IV. Джангы дерсни ангылатыу: 1. Окъуу китабда теманы джоругъу бла танышдырыу: Айтымда кимни, нени юсюнден сёлешине эсе, анга башчы дейдиле. Башчы ким? не? деген соруулагъа джууаб этеди.

Башчыны не этгенин, не эте тургъанын, не этеригин кёргюзген сёзге хапарчы дейдиле. Хапарчы не этеди? кимди? неди? деген соруулагъа джууаб этеди.

2. Дерсни темасын ангылагъанларын, неда нени ангыламагъанларын сюзюу.

3. Комьютерде таблицала бла танышдырыу: «Айтымны членлери» деген таблица бла ишлеу.

Солуу такъыйкъа: («Дуркъу – дуркъу», «Джюу, джюу, ала» д. б.)

4. Китаб бла ишлеу: 166 – чы ишни борчун тындыра джазадыла.

V. Энчи иш: 163 – чю ишни джазадыла.

VI. Энчи ишни тинтиу: Бир - бири ишин тинтедиле.

VII. Дерсни тамамлау: 1. Джангы теманы бегитиу: окъугъан джорукъланы хайырландыра, сёзлени халатсыз джазаргъа.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Айтым деб неге айтадыла? Къаллай айтымла боладыла? Къаллай тыйгъыч белгиле салынадыла? Айтымны члени деб неге айтылады? Башчы деб айтымда къаллай сёзлеге айтылады? Хапарчы деб а? Къаллай соруулагъа джууаб этедиле?

3. Ишге багъа бериу, салыу.

VIII. Юй иш: 1. Дерсде окъугъан джорукъну билиб келирге.               

2. § 42. 88 – чы бетде 162– чи ишни этерге.

56 – чы дерс

Дерсни темасы: Айтымны сансыз членлери членлери.

Дерсни мураты: 1. Джангы тема бла шагъырей этерге.

2. Ариу, билимли, халатсыз джазаргъа юретирге.

3. Адамлыкъны, ишленмекликни шартларын сингдирирге.

4. Къарачай тилге сюймекликлерин терен этерге.

Дерсде окъуу керекле: 1. Окъуу китаб, дефтер, къалам, дневник.

2. Керекли таблицала компьютерде.

3. Компьютерде темагъа керекли къошакъ керек (материал).

Дерсни барыуу.

I.   Сабийлени эслерин дерсге буруу.

1. Саламлашыу.

2. Дерсге хазырланыу.

3. Къангагъа кюнню, дерсни темасын, сёзлени, харифлени тюз джазыудан юлгюле джазыу.

II. Юйге берилгенни тинтиу: 1. Юй ишни тинтиу: сохтала юй ишни борчун ачыкълай, джазгъанларын окъуйдула.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Айтым деб неге айтадыла? Къаллай айтымла боладыла? Къаллай тыйгъыч белгиле салынадыла? Джангы айтымны къаллай харифден джазаргъа керекди? Айтымны члени деб неге айтылады? Башчы деб айтымда къаллай сёзлеге айтылады? Хапарчы деб а? Къаллай соруулагъа джууаб этедиле?

3. Къошакъ керек (материал) бла ишлеу: Сёз, сёзтутуш, айтым бла ишлетиу.

 4. Къангада, дефтерледе джаздырыу.

III. Сёзлюк иш: къуллукъ, сау – эсен, шош, кеме, ёкюредиле.

IV. Джангы дерсни ангылатыу: 1. Окъуу китабда теманы джоругъу бла танышдырыу: Айтымда башчы бла хапарчыдан башха, къаллай болса да бир соруугъа джууаб этиб, къайсы болса да бир сёз бла байланыб келген сёзлеге айтымны сансыз членлери дейдиле.

2. Дерсни темасын ангылагъанларын, неда нени ангыламагъанларын сюзюу.

3. Комьютерде таблицала бла танышдырыу: «Айтымны членлери» деген таблица бла ишлеу.

Солуу такъыйкъа: («Дуркъу – дуркъу», «Джюу, джюу, ала» д. б.)

4. Китаб бла ишлеу: 167 – чи ишни окъуб тинтедиле; 170 – чи ишни борчун тындыра джазадыла.

V. Энчи иш: 169 – чу ишни джазадыла.

VI. Энчи ишни тинтиу: Бир - бири ишин тинтедиле.

VII. Дерсни тамамлау: 1. Джангы теманы бегитиу: окъугъан джорукъланы хайырландыра, сёзлени халатсыз джазаргъа.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Айтым деб неге айтадыла? Къаллай айтымла боладыла? Къаллай тыйгъыч белгиле салынадыла? Айтымны члени деб неге айтылады? Башчы деб айтымда къаллай сёзлеге айтылады? Хапарчы деб а? Къаллай соруулагъа джууаб этедиле?

3. Ишге багъа бериу, салыу.

VIII. Юй иш: 1. Дерсде окъугъан джорукъну билиб келирге.               

2. § 43. 91 – чи бетде 168– чи ишни этерге.

57– чи дерс

Дерсни темасы: Джайылмагъан бла джайылгъан айтымла.

Дерсни мураты: 1. Джангы тема бла шагъырей этерге.

2. Ариу, билимли, халатсыз джазаргъа юретирге.

3. Адамлыкъны, ишленмекликни шартларын сингдирирге.

4. Къарачай тилге сюймекликлерин терен этерге.

Дерсде окъуу керекле: 1. Окъуу китаб, дефтер, къалам, дневник.

2. Керекли таблицала компьютерде.

3. Компьютерде темагъа керекли къошакъ керек (материал).

Дерсни барыуу.

I.  Сабийлени эслерин дерсге буруу.

1. Саламлашыу.

2. Дерсге хазырланыу.

3. Къангагъа кюнню, дерсни темасын, сёзлени, харифлени тюз джазыудан юлгюле джазыу.

II. Юйге берилгенни тинтиу: 1. Юй ишни тинтиу: сохтала юй ишни борчун ачыкълай, джазгъанларын окъуйдула.

2. Соруулагъа джууаб этиу? Айтымны члени деб неге айтылады?Башчы деб айтымда къаллай сёзлеге айтылады? Хапарчы деб а? Къаллай соруулагъа джууаб этедиле? Сансыз членле деб айтымда къаллай сёзлеге айтылады?

3.  Къошакъ керек (материал) бла ишлеу: Сёз, сёзтутуш, айтым бла ишлетиу.

 4. Къангада, дефтерледе джаздырыу.

III. Сёзлюк иш: алгъыш, улуйдула, джайлыкъ, джууунургъа.

IV. Джангы дерсни ангылатыу: 1. Окъуу китабда теманы джоругъу бла танышдырыу: Къуру башчы бла хапарчыдан къуралгъан айтымлагъа джайылмагъан айтымла дейдиле.

Сансыз члени болгъан айтымгъа джайылгъан айтым дейдиле.

2. Дерсни темасын ангылагъанларын, неда нени ангыламагъанларын сюзюу.

3. Комьютерде таблицала бла танышдырыу: «Айтымны членлери» деген таблица бла ишлеу.

Солуу такъыйкъа: («Дуркъу – дуркъу», «Джюу, джюу, ала» д. б.)

4. Китаб бла ишлеу: 173 – чю ишни этедиле; 170 – чи ишни борчун тындыра джазадыла.

V. Энчи иш: Джетишимли сабийле 171 – чи ишни джазадыла.

VI. Энчи ишни тинтиу: Бир - бири ишин тинтедиле.

VII. Дерсни тамамлау: 1. Джангы теманы бегитиу: окъугъан джорукъланы хайырландыра, сёзлени халатсыз джазаргъа.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Айтым деб неге айтадыла? Айтымны члени деб неге айтылады? Башчы деб айтымда къаллай сёзлеге айтылады? Хапарчы деб а? Къаллай соруулагъа джууаб этедиле? Джайылмагъан айтым деб къаллай айтымгъа айтадыла? Джайылгъан айтым деб а?

3. Ишге багъа бериу, салыу.

VIII. Юй иш: 1. Дерсде окъугъан джорукъну билиб келирге.               

2. § 44. 93 – чю бетде 172– чи ишни этерге.

58 – чи дерс

Дерсни темасы: Джайылгъан айтымны сансыз членлери. Кимни? нени? деген соруулагъа джууаб этген сансыз членле.

Дерсни мураты: 1. Джангы тема бла шагъырей этерге.

2. Ариу, билимли, халатсыз джазаргъа юретирге.

3. Адамлыкъны, ишленмекликни шартларын сингдирирге.

4. Къарачай тилге сюймекликлерин терен этерге.

Дерсде окъуу керекле: 1. Окъуу китаб, дефтер, къалам, дневник.

2. Керекли таблицала компьютерде.

3. Компьютерде темагъа керекли къошакъ керек (материал).

Дерсни барыуу.

I. Сабийлени эслерин дерсге буруу.

1. Саламлашыу.

2. Дерсге хазырланыу.

3. Къангагъа кюнню, дерсни темасын, сёзлени, харифлени тюз джазыудан юлгюле джазыу.

II. Юйге берилгенни тинтиу: 1. Юй ишни тинтиу: сохтала юй ишни борчун ачыкълай, джазгъанларын окъуйдула.

2. Соруулагъа джууаб этиу? Айтымны члени деб неге айтылады? Башчы деб айтымда къаллай сёзлеге айтылады? Хапарчы деб а? Къаллай соруулагъа джууаб этедиле? Сансыз членле деб айтымда къаллай сёзлеге айтылады? Джайылмагъан айтым деб къаллай айтымгъа айтадыла? Джайылгъан айтым деб а?

3. Къошакъ керек (материал) бла ишлеу: Сёз, сёзтутуш, айтым бла ишлетиу.

4. Къангада, дефтерледе джаздырыу.

III. Сёзлюк иш: оноу, тенглик, пил, пелиуан.

IV. Джангы дерсни ангылатыу: 1. Окъуу китабда теманы джоругъу бла танышдырыу: Кимни? нени? деген соруулагъа джууаб берген сансыз членле айтымда атны, этимни айгъакълайдыла.

Айтымны членлерин айыргъан заманда атны айгъакълагъан сансыз членни тюбю толкъун сыз бла, этимни айгъакълагъанны тюбю пунктир бла сызылады.

2. Дерсни темасын ангылагъанларын, неда нени ангыламагъанларын сюзюу.

3. Комьютерде таблицала бла танышдырыу: «Айтымны членлери» деген таблица бла ишлеу.

Солуу такъыйкъа: («Дуркъу – дуркъу», «Джюу, джюу, ала» д. б.)

4. Китаб бла ишлеу: 175– чи ишни окъуб тинтедиле; 177 – чи ишни борчун тындыра джазадыла.

V. Энчи иш: Джетишимли сабийле 175 – чи ишни джазадыла, башчы бла хапарчыны белгилейдиле.

VI. Энчи ишни тинтиу: Бир - бири ишин тинтедиле.

VII. Дерсни тамамлау: 1. Джангы теманы бегитиу: окъугъан джорукъланы хайырландыра, сёзлени халатсыз джазаргъа.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Айтым деб неге айтадыла? Айтымны члени деб неге айтылады? Башчы деб айтымда къаллай сёзлеге айтылады? Хапарчы деб а? Къаллай соруулагъа джууаб этедиле? Джайылмагъан айтым деб къаллай айтымгъа айтадыла? Джайылгъан айтым деб а? Айтымны сансыз членлери деб айтымда къаллай сёзлеге айтадыла?

3. Ишге багъа бериу, салыу

VIII.  Юй иш: 1. Дерсде окъугъан джорукъну билиб келирге.               

2. § 45. 95 – чи бетде 176– чы ишни этерге.

59 – чу дерс

Дерсни темасы: § 46. Кимге? неге? кимде? неде? кимден? неден? деген соруулагъа джууаб этген сансыз членле.

Дерсни мураты: 1. Джангы тема бла шагъырей этерге.

2. Ариу, билимли, халатсыз джазаргъа юретирге.

3. Адамлыкъны, ишленмекликни шартларын сингдирирге.

4. Къарачай тилге сюймекликлерин терен этерге.

Дерсде окъуу керекле: 1. Окъуу китаб, дефтер, къалам, дневник.

2. Керекли таблицала компьютерде.

3. Компьютерде темагъа керекли къошакъ керек (материал).

Дерсни барыуу.

I.   Сабийлени эслерин дерсге буруу.

1. Саламлашыу.

2. Дерсге хазырланыу.

3. Къангагъа кюнню, дерсни темасын, сёзлени, харифлени тюз джазыудан юлгюле джазыу.

II. Юйге берилгенни тинтиу: 1. Юй ишни тинтиу: сохтала юй ишни борчун ачыкълай, джазгъанларын окъуйдула.

2. Соруулагъа джууаб этиу? Айтымны члени деб неге айтылады? Башчы деб айтымда къаллай сёзлеге айтылады? Хапарчы деб а? Къаллай соруулагъа джууаб этедиле? Сансыз членле деб айтымда къаллай сёзлеге айтылады? Джайылмагъан айтым деб къаллай айтымгъа айтадыла? Джайылгъан айтым деб а? Айтымны сансыз членлери деб айтымда къаллай сёзлеге айтадыла?

3. Къошакъ керек (материал) бла ишлеу: Сёз, сёзтутуш, айтым бла ишлетиу.

 4. Къангада, дефтерледе джаздырыу.

III. Сёзлюк иш: тирмен, табыныргъа, тамчы, харакет.

IV. Джангы дерсни ангылатыу: 1. Окъуу китабда теманы джоругъу бла танышдырыу: Кимге? неге? кимде? неде? кимден? неден? Деген соруулагъа джууаб этген сансыз членле айтымда этимни айгъакълаб келедиле. Айтымны членлерин айыргъан заманда аланы тюблерин пунктир сызчыкъла бла сызыладыла.

2. Дерсни темасын ангылагъанларын, неда нени ангыламагъанларын сюзюу.

3. Комьютерде таблицала бла танышдырыу: «Айтымны членлери» деген таблица бла ишлеу.

Солуу такъыйкъа: («Дуркъу – дуркъу», «Джюу, джюу, ала» д. б.)                                4. Китаб бла ишлеу: 180 – чы ишни борчун тындыра джазадыла.

V. Энчи иш: Джетишимли сабийле 179 – чу ишни джазадыла, башчы бла хапарчыны белгилейдиле.

VI. Энчи ишни тинтиу: Бир - бири ишин тинтедиле.

VII. Дерсни тамамлау: 1. Джангы теманы бегитиу: окъугъан джорукъланы хайырландыра, сёзлени халатсыз джазаргъа

2. Соруулагъа джууаб этиу: Айтым деб неге айтадыла? Айтымны члени деб неге айтылады? Башчы деб айтымда къаллай сёзлеге айтылады? Хапарчы деб а? Къаллай соруулагъа джууаб этедиле? Джайылмагъан айтым деб къаллай айтымгъа айтадыла? Джайылгъан айтым деб а? Айтымны сансыз членлери деб айтымда къаллай сёзлеге айтадыла?

3. Ишге багъа бериу, салыу.

VIII. Юй иш: 1. Дерсде окъугъан джорукъну билиб келирге.               

2. § 46. 96 – чы бетде 178– чы ишни этерге.

60 – чы дерс

Дерсни темасы: § 46. Къаллай? неллай? деген соруулагъа джууаб этген сансыз членле.

Дерсни мураты: 1. Джангы тема бла шагъырей этерге.

2. Ариу, билимли, халатсыз джазаргъа юретирге.

3. Адамлыкъны, ишленмекликни шартларын сингдирирге.

4. Къарачай тилге сюймекликлерин терен этерге.

Дерсде окъуу керекле: 1. Окъуу китаб, дефтер, къалам, дневник.

2. Керекли таблицала компьютерде.

3. Компьютерде темагъа керекли къошакъ керек (материал).

Дерсни барыуу.

I. Сабийлени эслерин дерсге буруу.

1. Саламлашыу.

2. Дерсге хазырланыу.

3. Къангагъа кюнню, дерсни темасын, сёзлени, харифлени тюз джазыудан юлгюле джазыу.

II. Юйге берилгенни тинтиу: 1. Юй ишни тинтиу: сохтала юй ишни борчун ачыкълай, джазгъанларын окъуйдула.

2. Соруулагъа джууаб этиу? Айтымны члени деб неге айтылады? Башчы деб айтымда къаллай сёзлеге айтылады? Хапарчы деб а? Къаллай соруулагъа джууаб этедиле? Сансыз членле деб айтымда къаллай сёзлеге айтылады? Джайылмагъан айтым деб къаллай айтымгъа айтадыла? Джайылгъан айтым деб а? Айтымны сансыз членлери деб айтымда къаллай сёзлеге айтадыла?

3. Къошакъ керек (материал) бла ишлеу: Сёз, сёзтутуш, айтым бла ишлетиу.

 4. Къангада, дефтерледе джаздырыу.

III. Сёзлюк иш: тирмен, табыныргъа, тамчы, харакет.

IV. Джангы дерсни ангылатыу: 1. Окъуу китабда теманы джоругъу бла танышдырыу: Къаллай? неллай? деген соруулагъа джууаб этген сансыз членле айтымда атны, аны магъанасында джюрютюлген сёзлени ачыкълаб келедиле, айтымны членлерин айыргъан заманда тюблери толкъун сыз бла сызыладыла.   2. Дерсни темасын ангылагъанларын, неда нени ангыламагъанларын сюзюу.

3. Комьютерде таблицала бла танышдырыу: «Айтымны членлери» деген таблица бла ишлеу.

Солуу такъыйкъа: («Дуркъу – дуркъу», «Джюу, джюу, ала» д. б.)

4. Китаб бла ишлеу:181 – чы ишни борчун тындыра джазадыла.

V. Энчи иш: Джетишимли сабийле кеслери беш айтым къураб джазадыла, алада айтымны членлерини тюбюн сызадыла.

VI. Энчи ишни тинтиу: Бир - бири ишин тинтедиле.

VII. Дерсни тамамлау: 1. Джангы теманы бегитиу: окъугъан джорукъланы хайырландыра, сёзлени халатсыз джазаргъа.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Айтым деб неге айтадыла? Айтымны члени деб неге айтылады? Башчы деб айтымда къаллай сёзлеге айтылады? Хапарчы деб а? Къаллай соруулагъа джууаб этедиле? Джайылмагъан айтым деб къаллай айтымгъа айтадыла? Джайылгъан айтым деб а? Айтымны сансыз членлери деб айтымда къаллай сёзлеге айтадыла?

3. Ишге багъа бериу, салыу.

VIII. Юй иш: 1. Дерсде окъугъан джорукъну билиб келирге.               

2. § 47. 98 – чю бетде 182– чы ишни этерге.

61 – чи дерс

Дерсни темасы: Къачан? къайры? къайда? къалай? къайдан деген соруулагъа джууаб этген  сансыз членле.

Дерсни мураты: 1. Джангы тема бла шагъырей этерге.

2. Ариу, билимли, халатсыз джазаргъа юретирге.

3. Адамлыкъны, ишленмекликни шартларын сингдирирге.

4. Къарачай тилге сюймекликлерин терен этерге.

Дерсде окъуу керекле: 1. Окъуу китаб, дефтер, къалам, дневник.

2. Керекли таблицала компьютерде.

3. Компьютерде темагъа керекли къошакъ керек (материал).

Дерсни барыуу.

I.  Сабийлени эслерин дерсге буруу.

1. Саламлашыу.

2. Дерсге хазырланыу.

3. Къангагъа кюнню, дерсни темасын, сёзлени, харифлени тюз джазыудан юлгюле джазыу.

II. Юйге берилгенни тинтиу: 1. Юй ишни тинтиу: сохтала юй ишни борчун ачыкълай, джазгъанларын окъуйдула.

2. Соруулагъа джууаб этиу? Айтымны члени деб неге айтылады? Башчы деб айтымда къаллай сёзлеге айтылады? Хапарчы деб а? Къаллай соруулагъа джууаб этедиле? Сансыз членле деб айтымда къаллай сёзлеге айтылады? Джайылмагъан айтым деб къаллай айтымгъа айтадыла? Джайылгъан айтым деб а? Айтымны сансыз членлери деб айтымда къаллай сёзлеге айтадыла?

3. Къошакъ керек (материал) бла ишлеу: Сёз, сёзтутуш, айтым бла ишлетиу.

4. Къангада, дефтерледе джаздырыу.

III. Сёзлюк иш: гёзен, басха, мюрзеу, ёзен.

IV. Джангы дерсни ангылатыу: 1. Окъуу китабда теманы джоругъу бла танышдырыу: Айтымны къачан? къайры? къайда? къайдан къалай? деген соруулагъа джууаб этген сансыз членлери этимни айгъакълаб келедиле, аны членлерин айыргъан заманда тюблери точка – сызчыкъ бла сызыладыла.

2. Дерсни темасын ангылагъанларын, неда нени ангыламагъанларын сюзюу.

3. Комьютерде таблицала бла танышдырыу: «Айтымны членлери» деген таблица бла ишлеу.

Солуу такъыйкъа: («Дуркъу – дуркъу», «Джюу, джюу, ала» д. б.)

4. Китаб бла ишлеу:183 – чю ишни борчун тындыра джазадыла.

V. Энчи иш: Джетишимли сабийле кеслери беш айтым къураб джазадыла, алада айтымны членлерини тюбюн сызадыла.

VI. Энчи ишни тинтиу: Бир - бири ишин тинтедиле.

VII. Дерсни тамамлау: 1. Джангы теманы бегитиу: окъугъан джорукъланы хайырландыра, сёзлени халатсыз джазаргъа.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Айтым деб неге айтадыла? Айтымны члени деб неге айтылады? Башчы деб айтымда къаллай сёзлеге айтылады? Хапарчы деб а? Къаллай соруулагъа джууаб этедиле? Джайылмагъан айтым деб къаллай айтымгъа айтадыла? Джайылгъан айтым деб а? Айтымны сансыз членлери деб айтымда къаллай сёзлеге айтадыла?

3. Ишге багъа бериу, салыу

VIII. Юй иш: 1. Дерсде окъугъан джорукъну билиб келирге.               

2. § 48.  99 – чу бетде 183– чю ишни этерге.

62 – чи дерс

Дерсни темасы: Айтымны къайтарыу.

Дерсни мураты: 1. Къайтарыу дерс эмда билимни бир мизамгъа джыйыу.

2. Ариу билимли, халатсыз джазаргъа юретирге.

3. Адамлыкъны, ишленмекликни шартларын сингдирирге.

4. Къарачай тилге сюймекликлерин терен этерге.

Дерсде окъуу керекле: 1. Окъуу китаб, дефтер, къалам, дневник.

2. Керекли таблицала компьютерде.

3. Компьютерде темагъа керекли къошакъ керек (материал).

Дерсни барыуу.

I.   Сабийлени эслерин дерсге буруу.

1. Саламлашыу.

2. Дерсге хазырланыу.

3. Къангагъа кюнню, дерсни темасын, сёзлени, харифлени тюз джазыудан юлгюле джазыу.

II. Юйге берилгенни тинтиу: 1. Юй ишни тинтиу: сохтала юй ишни борчун ачыкълай, джазгъанларын окъуйдула.

2. Соруулагъа джууаб этиу: 100 – 101 – чи бетде сорууланы джууабларын табыб айтадыла.

3. Къошакъ керек (материал) бла ишлеу: Окъугъан темаларын тюз тындырыуну белгилеу.

4. Къангада, дефтерледе джаздырыу.

III. Сёзлюк иш: чыммакъ, ийис, ие, джубаныргъа.

IV. Джангы дерсни ангылатыу: 1. Окъуу китабда теманы джоругъу бла танышдырыу:  Айтымны юсюнден билгенлерин къайтарыу.

2. Дерсни темасын ангылагъанларын, неда нени ангыламагъанларын сюзюу.

3. Компьютерде таблицала бла танышдырыу: «Айтымны членлери» деген таблица бла ишлеу.

Солуу такъыйкъа: («Дуркъу – дуркъу», «Джюу, джюу, ала» д. б.)

4. Китаб бла ишлеу: 186 – чы ишни борчун тындыра джазадыла.

V. Энчи иш: Айтымны хар тюрлюсюне бирер айтым къураб джазадыла, членлерин айырадыла.

VI. Энчи ишни тинтиу: Бир - бири ишин тинтедиле.

VII. Дерсни тамамлау: 1. Джангы теманы бегитиу.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Айтымны юсюнден билгенлерин къайтарыб айтадыла.

3. Ишге багъа бериу, салыу.

VIII. Юй иш: 1. Дерсде окъугъан джорукъну билиб келирге.                           

2. § 49. 101 – чи бетде 185– чи ишни этерге.

63 – чю дерс

Дерсни темасы: Айтым. Сынау иш.

Дерсни мураты: 1. Тилни кесеги – этимни юсюнден билген билимлерин бир мизамгъа  джыйыу, билгенлерин тинтиу.

2. Ариу, билимли, халатсыз джазаргъа юретирге.

3. Адамлыкъны, ишленмекликни шартларын сингдирирге.

4. Билимли, халатсыз джаза билген ажымсыз керек болгъанын ангыларгъа.

Дерсде окъуу керекле: 1. Окъуу китаб, дефтер, къалам, дневник.

2. Керекли таблицала компьютерде.

3. Компьютерде темагъа керекли къошакъ керек (материал).

Дерсни барыуу.

I. Сабийлени эслерин дерсге буруу.

1. Саламлашыу.

2. Дерсге хазырланыу.

3. Къангагъа кюнню, дерсни темасын, сёзлени, харифлени тюз джазыудан юлгюле джазыу.

II. Юйге берилгенни тинтиу: 1. Юй ишни тинтиу: сохтала юй ишни борчун ачыкълай, джазгъанларын окъуйдула.

2.  Къошакъ керек (материал) бла ишлеу: сёзлени тюз джазыу джорукъну билирге.

3. Къангада, дефтерледе джаздырыу.

III. Сёзлюк иш:

IV. Джангы дерсни ангылатыу: 1. Окъуу китабда теманы джоругъу бла танышдырыу: Сохталаны текст бла танышдырыу.

2. Дерсни темасын ангылагъанларын, неда нени ангыламагъанларын сюзюу.

3. Китаб бла ишлеу: Устаз окъуб, сохталагъа сынау ишни джаздыртады.

V. Энчи иш: Сохтала сынау ишни джазадыла.

VI. Энчи ишни тинтиу: Кеслерини джазгъан ишлерин тинтедиле.

VII. Дерсни тамамлау: 1. Джангы теманы бегитиу: окъугъан джорукъланы хайырландыра, сёзлени халатсыз джазаргъа.

2. Ишге багъа бериу, салыу.

VIII. Юй иш: 1. Дерследе окъугъан §§ 32 – 38 джорукъланы къайтарыб окъургъа.                                                 

Джазда.

Джаз келди. Эртенгиде энтда аз сууукъла боладыла.  Кёлчюклени башын джукъа бузчукъ джабады. Алай а кюн джылытыб башлайды. Къар эриген суучукъла орамланы тауушдан толтуруб барадыла. Кюнню джылыууна чапыракъла да, хансла да созуладыла. Кюн таякъланы тюбюнде шорбат чыпчыкъла да джылынадыла.

Бир кесекден терек бачхалада терекле чагъарыкъдыла. Тереклени джашил бутакъларында джырлаучу чыпчыкъла кеслерине уячыкъла ишлерикдиле. Бёлек заман кетсе, балачыкъларын чыгъарлыкъдыла.

Тёгерекде джашау, чагъыу, къымылдау.

64 – чю дерс

 Дерсни темасы: «Тауушла бла харифле» деген теманы къайтарыу.

Дерсни мураты: 1. Къайтарыу дерс эмда билимни бир мизамгъа джыйыу.

2. Ариу билимли, халатсыз джазаргъа юретирге.

3. Адамлыкъны, ишленмекликни шартларын сингдирирге.

4. Къарачай тилге сюймекликлерин терен этерге.

Дерсде окъуу керекле: 1. Окъуу китаб, дефтер, къалам, дневник.

2. Керекли таблицала компьютерде.

3. Компьютерде темагъа керекли къошакъ керек (материал).

Дерсни барыуу.

I. Сабийлени эслерин дерсге буруу.

1. Саламлашыу.

2. Дерсге хазырланыу.

3. Къангагъа кюнню, дерсни темасын, сёзлени, харифлени тюз джазыудан юлгюле джазыу.

II. Юйге берилгенни тинтиу: 1. Юй ишни тинтиу: сохтала юй ишни борчун ачыкълай, джазгъанларын окъуйдула.

2. Соруулагъа джууаб этиу: 103 – чю бетде сорууланы джууабларын табыб айтыу.

3. Къошакъ керек (материал) бла ишлеу: Окъугъан темаларын тюз тындырыуну белгилеу.

4. Къангада, дефтерледе джаздырыу.

III. Сёзлюк иш: чыммакъ, ийис, ие, джубаныргъа.

IV. Джангы дерсни ангылатыу: 1. Окъуу китабда теманы джоругъу бла танышдырыу: Тауушла бла харифлени юсюнден билгенлерин къайтарыу.

2. Дерсни темасын ангылагъанларын, неда нени ангыламагъанларын сюзюу.

3. Компьютерде таблицала бла танышдырыу: «Тауушла бла харифле»                                                                                                                                     деген таблица бла ишлеу.

Солуу такъыйкъа: («Дуркъу – дуркъу», «Джюу, джюу, ала» д. б.)

4. Китаб бла ишлеу: 187 – чи ишни борчун тындыра джазадыла.

V. Энчи иш: сёз, тоб, къой, суу, джаз – тауушланы айырадыла, джангы сёзле, сёзтутушла къураб джазадыла.

VI. Энчи ишни тинтиу: Бир - бири ишин тинтедиле.

VII. Дерсни тамамлау: 1. Джангы теманы бегитиу.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Тауушланы, харифлени юсюнден билгенлерин къайтарыб айтадыла.

3. Ишге багъа бериу, салыу.

VIII. Юй иш: 1. Дерсде окъугъан джорукъну билиб келирге.                           

2. § 50. 104 – чю бетде 187– чи ишни экинчи кесегин этерге.

65 – чи дерс

Дерсни темасы:  «Сёз» деген теманы къайтарыу.

Дерсни мураты: 1. Къайтарыу дерс эмда билимни бир мизамгъа джыйыу.

2. Ариу билимли, халатсыз джазаргъа юретирге.

3. Адамлыкъны, ишленмекликни шартларын сингдирирге.

4. Къарачай тилге сюймекликлерин терен этерге.

Дерсде окъуу керекле: 1. Окъуу китаб, дефтер, къалам, дневник.

2. Керекли таблицала компьютерде.

3. Компьютерде темагъа керекли къошакъ керек (материал).

Дерсни барыуу.

I. Сабийлени эслерин дерсге буруу.

1. Саламлашыу.

2. Дерсге хазырланыу.

3. Къангагъа кюнню, дерсни темасын, сёзлени, харифлени тюз джазыудан юлгюле джазыу.

II. Юйге берилгенни тинтиу: 1. Юй ишни тинтиу: сохтала юй ишни борчун ачыкълай, джазгъанларын окъуйдула.

2. Соруулагъа джууаб этиу: 104 – чю бетде сорууланы джууабларын табыб айтыу.

3. Къошакъ керек (материал) бла ишлеу: Окъугъан темаларын тюз тындырыуну белгилеу.

4. Къангада, дефтерледе джаздырыу.

III. Сёзлюк иш: этек, хошкелди, чирик, чууакъ.

IV. Джангы дерсни ангылатыу: 1. Окъуу китабда теманы джоругъу бла танышдырыу: Сёзню, сёзню кесеклерини юсюнден билгенлерин къайтарыу.

2. Дерсни темасын ангылагъанларын, неда нени ангыламагъанларын сюзюу.

3. Компьютерде таблицала бла танышдырыу: «Сёзню къуралыуу» деген таблица бла ишлеу.

Солуу такъыйкъа: («Дуркъу – дуркъу», «Джюу, джюу, ала» д. б.)

4. Китаб бла ишлеу: 189 – чу ишни борчун тындыра джазадыла.

V. Энчи иш: 190 – чы ишни этедиле.

VI. Энчи ишни тинтиу: Бир - бири ишин тинтедиле.

VII. Дерсни тамамлау: 1. Джангы теманы бегитиу.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Сёзню, сёзню кесеклерини юсюнден билгенлерин къайтарыб айтадыла.

3. Ишге багъа бериу, салыу.

VIII. Юй иш: 1. Дерсде окъугъан джорукъну билиб келирге.                           

 2. § 51. 104 – чю бетде 188– чи ишни экинчи кесегин этерге.

66 – чы дерс

Дерсни темасы: Тилни кесеклерин къайтарыу.

Дерсни мураты: 1. Къайтарыу дерс эмда билимни бир мизамгъа джыйыу.

2. Ариу билимли, халатсыз джазаргъа юретирге.

3. Адамлыкъны, ишленмекликни шартларын сингдирирге.

4. Къарачай тилге сюймекликлерин терен этерге.

Дерсде окъуу керекле: 1. Окъуу китаб, дефтер, къалам, дневник.

2. Керекли таблицала компьютерде.

3. Компьютерде темагъа керекли къошакъ керек (материал).

Дерсни барыуу.

I. Сабийлени эслерин дерсге буруу.

1. Саламлашыу.

2. Дерсге хазырланыу.

3. Къангагъа кюнню, дерсни темасын, сёзлени, харифлени тюз джазыудан юлгюле джазыу.

II. Юйге берилгенни тинтиу: 1. Юй ишни тинтиу: сохтала юй ишни борчун ачыкълай, джазгъанларын окъуйдула.

2. Соруулагъа джууаб этиу: 105 – чи бетде сорууланы джууабларын табыб айтыу.

3. Къошакъ керек (материал) бла ишлеу: Окъугъан темаларын тюз тындырыуну белгилеу.

4. Къангада, дефтерледе джаздырыу.

III. Сёзлюк иш: илипин, зулму, гюттю, дыккы.

IV. Джангы дерсни ангылатыу: 1. Окъуу китабда теманы джоругъу бла танышдырыу: Тилни кесеклерини юсюнден билгенлерин къайтарыу.

2. Дерсни темасын ангылагъанларын, неда нени ангыламагъанларын сюзюу.

3. Компьютерде таблицала бла танышдырыу: «Тилни кесеклери» деген таблица бла ишлеу.

Солуу такъыйкъа: («Дуркъу – дуркъу», «Джюу, джюу, ала» д. б.)

4. Китаб бла ишлеу: 191 – чи ишни борчун тындыра джазадыла.

V. Энчи иш: Танг, къалын, кече, келеди, алды, къолан, китаб, ариу, бердигиз, салдыла, тоб, гокка, чабсын, тюлкю, сары, адам, хапар, сейир, джашчыкъ, уллу, джазмайды, кёреди, къолла, джылы, бер, джастыкъ – къауумлаб джазаргъа, къайсы тилни кесеги болгъанына кёре. Юч сёз бла айтым къураргъа.

VI.  Энчи ишни тинтиу: Бир - бири ишин тинтедиле.

VII.  Дерсни тамамлау: 1. Джангы теманы бегитиу.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Тилни кесеклерини юсюнден билгенлерин къайтарыб айтадыла.

3. Ишге багъа бериу, салыу.

VIII. Юй иш: 1. Дерсде окъугъан джорукъну билиб келирге.                           

 2. § 52. 106 – чы бетде 192– чи ишни экинчи кесегин этерге.

67 – чи дерс

Дерсни темасы: Тилни кесеклерин къайтарыу.

Дерсни мураты: 1. Къайтарыу дерс эмда билимни бир мизамгъа джыйыу.

2. Ариу билимли, халатсыз джазаргъа юретирге.

3. Адамлыкъны, ишленмекликни шартларын сингдирирге.

4. Къарачай тилге сюймекликлерин терен этерге.

Дерсде окъуу керекле: 1. Окъуу китаб, дефтер, къалам, дневник.

2. Керекли таблицала компьютерде.

3. Компьютерде темагъа керекли къошакъ керек (материал).

Дерсни барыуу.

I.  Сабийлени эслерин дерсге буруу.

1. Саламлашыу.

2. Дерсге хазырланыу.

3. Къангагъа кюнню, дерсни темасын, сёзлени, харифлени тюз джазыудан юлгюле джазыу.

II. Юйге берилгенни тинтиу: 1. Юй ишни тинтиу: сохтала юй ишни борчун ачыкълай, джазгъанларын окъуйдула.

2. Соруулагъа джууаб этиу: 105 – чи бетде сорууланы джууабларын табыб айтыу.

3. Къошакъ керек (материал) бла ишлеу: Окъугъан темаларын тюз тындырыуну белгилеу.

4. Къангада, дефтерледе джаздырыу.

III. Сёзлюк иш: юзгере, уубет, сериуюн, лахор.

IV. Джангы дерсни ангылатыу: 1. Окъуу китабда теманы джоругъу бла танышдырыу: Тилни кесеклерини юсюнден билгенлерин къайтарыу.

2. Дерсни темасын ангылагъанларын, неда нени ангыламагъанларын сюзюу.

3. Компьютерде таблицала бла танышдырыу: «Тилни кесеклери» деген таблица бла ишлеу.

Солуу такъыйкъа: («Дуркъу – дуркъу», «Джюу, джюу, ала» д. б.)

4. Китаб бла ишлеу: 194 – чю ишни борчун тындыра джазадыла.

V. Энчи иш: Къурагъан текстден хар тилни кесегине ючюшер сёз джазыб аладыла

VI. Энчи ишни тинтиу: Бир - бири ишин тинтедиле.

VII. Дерсни тамамлау: 1. Джангы теманы бегитиу.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Тилни кесеклерини юсюнден билгенлерин къайтарыб айтадыла.

3. Ишге багъа бериу, салыу.

VIII. Юй иш: 1. Дерсде окъугъан джорукъну билиб келирге.                           

2. § 52. Джазны юсюнден гитче хапарчыкъ къурашдырыб келирге.

68 – чи дерс

Дерсни темасы: Сурат бла ишлеу. (107 –чи бетде 193 иш).

Дерсни мураты: 1. Тил байлыкъларын терен этерге

2. Ариу билимли, халатсыз джазаргъа юретирге.

3. Адамлыкъны, ишленмекликни шартларын сингдирирге.

4. Халатсыз, билимли джаза билген ажымсыз керек болгъанын ангыларгъа.

Дерсде окъуу керекле: 1. Окъуу китаб, дефтер, къалам, дневник.

2. Керекли таблицала компьютерде.

3. Компьютерде темагъа керекли къошакъ керек (материал).

Дерсни барыуу.

I.   Сабийлени эслерин дерсге буруу.

1. Саламлашыу.

2. Дерсге хазырланыу.

3. Къангагъа кюнню, дерсни темасын, сёзлени, харифлени тюз джазыудан юлгюле джазыу.

II. Юйге берилгенни тинтиу: 1. Юй ишни тинтиу.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Текст деб неге айтабыз? Текст неден къуралады? Текстни амалсыз неси болургъа керекди?

3. Къошакъ керек (материал) бла ишлеу

4. Къангада, дефтерледе джаздырыу.

III. Сёзлюк иш: хыйлачы, джылны чагъы, къууаныргъа.

IV. Джангы дерсни ангылатыу: 1. Окъуу китабда теманы джоругъу бла танышдырыу: 107 – бетде соруулагъа джууаб табыу.

2. Дерсни темасын ангылагъанларын, неда нени ангыламагъанларын сюзюу.

3. Китаб бла ишлеу: Хар сабий соруулагъа кёре, айтымла къурайдыла, табха санагъанларын айырадыла.

V. Энчи иш: Айтымладан къуралгъан тестни джазадыла.

VI. Энчи ишни тинтиу: джазгъан ишлерин сохтала кеслери тинтедиле

VII. Дерсни тамамлау. 1. Ишге багъа бериу, салыу.

VIII. Юй иш: 1. Дерследе окъугъан джорукъланы къайтарыб окъургъа.                           

69 – чу дерс

Дерсни темасы: Тилни кесеклерин къайтарыу.

Дерсни мураты: 1. Къайтарыу дерс эмда билимни бир мизамгъа джыйыу.

2. Ариу билимли, халатсыз джазаргъа юретирге.

3. Адамлыкъны, ишленмекликни шартларын сингдирирге.

4. Къарачай тилге сюймекликлерин терен этерге.

Дерсде окъуу керекле: 1. Окъуу китаб, дефтер, къалам, дневник.

2. Керекли таблицала компьютерде.

3. Компьютерде темагъа керекли къошакъ керек (материал).

Дерсни барыуу.

I.   Сабийлени эслерин дерсге буруу.

1. Саламлашыу.

2. Дерсге хазырланыу.

3. Къангагъа кюнню, дерсни темасын, сёзлени, харифлени тюз джазыудан юлгюле джазыу.

II. Юйге берилгенни тинтиу: 1. Юй ишни тинтиу: сохтала юй ишни борчун ачыкълай, джазгъанларын окъуйдула.

2. Соруулагъа джууаб этиу: 105 – чи бетде сорууланы джууабларын табыб айтыу.

3. Къошакъ керек (материал) бла ишлеу: Окъугъан темаларын тюз тындырыуну белгилеу.

4. Къангада, дефтерледе джаздырыу.

III. Сёзлюк иш: ашхам, келбет, сескекли, чилле.

IV. Джангы дерсни ангылатыу: 1. Окъуу китабда теманы джоругъу бла танышдырыу: Тилни кесеклерини юсюнден билгенлерин къайтарыу.

2. Дерсни темасын ангылагъанларын, неда нени ангыламагъанларын сюзюу.

3. Компьютерде таблицала бла танышдырыу: «Тилни кесеклери» деген таблица бла ишлеу.

Солуу такъыйкъа: («Дуркъу – дуркъу», «Джюу, джюу, ала» д. б.)

4. Китаб бла ишлеу: 195 – чи ишни борчун тындыра джазадыла.

V. Энчи иш: 195 – чи ишден хар тилни кесегине табхан сёзлерин къауумлаб джазадыла.

VI. Энчи ишни тинтиу: Бир - бири ишин тинтедиле.

VII. Дерсни тамамлау: 1. Джангы теманы бегитиу.

2. Соруулагъа джууаб этиу: Тилни кесеклерини юсюнден билгенлерин къайтарыб айтадыла.

3. Ишге багъа бериу, салыу.

VIII. Юй иш: 1. Дерсде окъугъан джорукъну билиб келирге.                           

 2. Тилни кесеклерини юсюнден къайтарыб окъургъа.

70 – чи дерс

Дерсни темасы: Оюмлау дерс.

Дерсни мураты: 1. Къайтарыу дерс эмда билимни бир мизамгъа джыйыу.

2. Ариу билимли, халатсыз джазаргъа юретирге.

3. Адамлыкъны, ишленмекликни шартларын сингдирирге.

4. Къарачай тилге сюймекликлерин терен этерге.

Дерсде окъуу керекле: 1. Окъуу китаб, дефтер, къалам, дневник.

2. Керекли таблицала компьютерде.

3. Компьютерде темагъа керекли къошакъ керек (материал).

Дерсни барыуу.

I. Сабийлени эслерин дерсге буруу.

1. Саламлашыу.

2. Дерсге хазырланыу.

3. Къангагъа кюнню, дерсни темасын, сёзлени, харифлени тюз джазыудан юлгюле джазыу.

II. Юйге берилгенни тинтиу: 1. Юй ишни тинтиу: сохтала юй ишни борчун ачыкълай, джазгъанларын окъуйдула.

2. Соруулагъа джууаб этиу: 3 – чю классда къаллай темала бла танышханларын айтадыла.

3. Къошакъ керек (материал) бла ишлеу: Окъугъан темаларын тюз тындырыуну белгилеу.

4. Къангада, дефтерледе джаздырыу.

III. Сёзлюк иш:

IV. Джангы дерсни ангылатыу:

1. Окъуу китабда теманы джоругъу бла танышдырыу: Тилни кесеклерини юсюнден билгенлерин къайтарыу.

2. Дерсни темасын ангылагъанларын, неда нени ангыламагъанларын сюзюу.

3. Китаб бла ишлеу: 195 – чи ишни борчун тындыра джазадыла.

V. Энчи иш:

VI. Энчи ишни тинтиу:

VII. Дерсни тамамлау: 1. Ишге багъа бериу, салыу.

VIII. Юй иш: 1. Джайгъа не этериклерин билдириу.

КЪОШАКЪ КЕРЕК(МАТЕРИАЛ) 

ГРАММАТИКА АЙЫРЫУНУ ПЛАНЛАРЫ

Грамматика ишледе грамматика айырыу кенг орун алады. Ала толмагъан, толу этилиую программа материалны окъулгъанына кёре болады.

1. Тауушла бла харифлени айырыу

План

1. Сёзде ненча таууш бла хариф барды? 2. Ачыкъмыды, тунакымыды? 3. Ачыкъ таууш болса, къатымыды, джушакъмыды? 4. Тунакы болса, зынгырдауукъмуду, сангыраумуду? 5. Сёзде ненча бёлюм барды? Анча бёлюм нек болады? 6. Басым къайсы бёлюмге тюшеди?

Айырыуну юлгюсю

Кенг космосда учхан батыр адамла къарайдыла андан джерге къакъмай кёз.

Кенг деген сёзде юч таууш бла юч хариф барды, биринчи таууш тунакыды, сынгырауду. Экинчи таууш ачыкъды, джумушакъды. Ючюнчю таууш тунакыды, зынгырдауукъду. Кенг деген сёзде бир бёлюм барды, не ючюн десенг, сёзде ненча ачыкъ таууш болса, анча бёлюм болады. Бир бёлюмден къуралгъаны себебли, басым тюшген бёлюмю джокъду.

Космосда деген сёзде сегиз таууш бла анча да хариф барды.

Биринчи таууш (к) тунакыды, сангырауду. Экинчи таууш (о) ачыкъды, къатыды. С тунакыды, сынгырауду, м – тунакыды, зынгырдауукъду, о - ачыкъды, къатыды, с – тунакыды сынгырауду, д – тунакыды зынгырдауукъду, а – ачыкъды, къатыды. Бу сёзде юч ачыкъ таууш болгъаны себебли, юч бёлюм барды. Басым биринчи бёлюмге (кос) тюшеди.

Бу юлгю бла къалгъан сёзлени да айырадыла.

2. Сёзню къурамын айырыу

ПЛАН

1. Тамыр. Джалгъаула: сёз тюрлендириучю, сёз къураучула. Сёзню тамырын табар ючюн, не этерге керекди? (Бир тамырлы сёзле табаргъа керекди). Нек? (Бир тамырлы сёзлени барысында болгъан кесегине тамыр дейдиле). Сёз тюрлендириучю эм сёз къураучу джалгъаула къайсыладыла?

Айырыуну юлгюсю

Аууздан

Биченчилеге деген сёзню тамырын табар ючюн, бир тамырлы сёзле табаргъа керекди: бичен, биченлик, биченчи. Бир тамырлы сёзлени барысында болгъан тюрленмеучю кесеги бичен болгъаны себебли, ол сёзню тамырыды. Къалгъан кесеклери джалгъауладыла: -чи-ле-ге. –Чи сёз къураучу джалгъау не ючюн десенг сёзден джангы сёз къурайды; (бичен не? деген соруугъа джууаб этеди, биченчи уа ким? деген соруугъа); -ле-ге джалгъаула сёз тюрлендириучю джалгъауладыла бири кёблюк саннга, бири да бериучю болушха саладыла.

Джазма халда

         Биченчи ле ге :                 тамыр;

         ^ сёз къураучу джалгъау

     сёз тюрлендириучю джалгъау

3. Атны айырыу планы

1. Тилни кесеги. Атны магъанасы. 2. Аны ышанлары: ал формасы, баш болуш, энчи неда тукъум атмыды? Тюз неда иелик атмыды? Болушу, саны. 3. Айтымда къуллугъу. (Башчы, хапарчы, сансыз член).

Айырыуну юлгюсю

Сен сюесе кенг тюзлени,

Махтайса сабанларын.

Мен да айырыб башха джерледен

Сюеме Кавказ тауларын. (Б.Х.)

Тюзлени – атды, затны кёргюзеди, нелени? Деген соруугъа джууаб этеди, ал формасы – тюз, тукъум атды, тюз атды, сюесе нелени? – тюзлени, тамамлаучу болушдады, кёблюк сандады, айтымда сансыз членди – толтуруучуду.

Джазма халда

         Тюзлени – атды, затны кёргюзеди, тюз, тукъум атды, нелени? – толт.

( ^{_ _ _ _ _ _ _} толт.)           

4. Сыфатны айырыу планы

         1. Тилни кесеги, аны магъанасы. 2. Тюз неда къуралгъан сыфатмыды? 3. Айтымда къуллугъу. (Ачыкълаучу сансыз член болгъаны).

Айырыуну юлгюсю

        Кенг (тюзлени) – сыфатды, затны ышанын кёргюзеди, къаллай? деген соруугъа джууаб этеди, тюз сыфатды: сёз къураучу джалгъау джокъду, айтымда тюзлени деген сёзню айгъакълаб келеди – ачыкълаучуду.

5. Этимни айырыу планы

         1. Тилни кесеги, аны магъанасы. 2. Ышанлары: ал формасы, заманы, бети, саны. Айтымда къуллугъу (хапарчы болуб келгени).

Айырыуну юлгюсю

Ол тартады мийикге,

Юреннгенин къоймайды:

Ол тау башында туугъанды,

Тау хауадан тоймайды. (Джугъутур)

         Тартады – этимди, затны не этгенин кёргюзеди, не этеди? деген соруугъа джууаб береди, ал формасы – тарт, бусагъат замандады (ол тартады), ючюнчю бетдеди, бирлик сандады, айтымда ол деген алмаш бла байланыб келеди, хапарчыды.

6. Бош айтымны айырыу планы

         1. Хапарлаучу, соруучу, кёлтюртюучю айтым. 2. Джайылмагъан, джайылгъан айтым. 3. Айтымны баш членлери: башчы, хапарчы. 4. Айтымны биртукъум членлери (бар эселе). 6. Айланыу (ол бар эсе).

         Джазма халда айтымны членлерин белгилеген белгиле:

          - башчы,           - хапарчы,             - ачыкълаучу, _ _ _ _  - толтуруучу,        

                   - болум. Мермер ташла  джылтырайла, джаналла, ёзенлеге сейир келбет салалла.

7. Къош айтымны айырыу планы

ПЛАН

         1. Бош айтыммыды огъесе къош айтыммыды?

         2. Муратына кере къаллайды.

         3. Къош айтымгъа кирген бош айтымла.

         4. Къош айтымгъа кирген бош айтымла бир-бири бла къалай байланыб келедиле? (Байлам бла неда байламсыз.

         Кюн булутха кирди; малла да ачыкъ талагъа чыкъдыла. Бу къош айтымды, хапарлаучуду, эки бош айтымдан къуралгъанды, ала бир-бирлерине да джалгъаучу байлам бла байланыб келедиле.

КЪОШАКЪ  КЕРЕК (юлгюле)

ТЕХНОЛОГИЯ КАРТА, 3 класс

Тема: Зынгырдауукъ эм сангырау тунакыланы сёзню ахырында тюз джазылыулары.		Дерсни тюрлюсю: Джангы керекни (материалны) билиу.
Дерсни борчу: * сохталаны окъуугъа ич себебелерин кесгин этерге юретиу; * тунакы тауушланы харифле бла белгиленнгенини юсюнден билген билимлерин хайырландырыугъа юретиу; * ачыкъ бла тунакыланы сёзледе джумушлары, сёзледе бёлюмлени айырыргъа, сёзлени тюз кёчюрюрге, ачыкълада да, тунакылада да керекли харифни тюз табыб джаза билирге юретиу; * сёзлени таууш – хариф айырыу эте билирге юретиу.
Этиллик ишлени эсеби
Дерсдеги: * Ачыкъланы да, тунакыланы да шартларын ачыкъларгъа; * таушланы белгилеген харифлени атларын тюз айтыргъа; * сёзлени кёчюрюрге: * ачыкъла бла тунакыланы башхалыкъларын белгилерге.	Дерсни чегини: * окъургъа бла билирге окъуу борчну, аны устазны болушлугъу бла тындырыргъа; * таблицадан керекли хапарны алыргъа; * таблицагъа кёре хапар къурашдырыргъа; * ёлчеле сайларгъа эмда кеслерине багъа берирге.			Энчили: * къарачай тилни билирге тырмашыу.
Башха дерсле бла къатышыу: Окъуу, тема: «Сёзню лексика магъанасыны юсюнден иш».
Дерсге керекли затла: окъуу китаб, тефтер, таблицала, иш программа.
Дерсни барыуу
Устазны ишини магъанасы		Сохталаны ишини магъанасы
Билиу ишни себеби
*11 – чи бетде сохталагъа теманы окъургъа теджейди, тунакы тауушла бла харифлени юсюнден не билгенлерин, нени къайтарыб окъургъа керек болгъанын ачыкълайды.		* Теманы атын окъуйдула. Билген билимлерин ачыкълайдыла. Окъуу борч саладыла.
Керекли билимни келишдириу
* 11 – чи бетде юлгюге берилген сёзле бла ишни къурайды		* Сёзлени тинтедиле. Темагъа хапар джарашдырадыла. Соруулагъа джууаб этедиле. Ишни хыйсабын сюзедиле.
Солуу такъыйкъа: («Дуркъу – дуркъу», «Джюу, джюу, ала» д. б.) Билиу ишни къурашдырыу
*Барына да биргелей 13 – чю ишни тындырылыуун къурайды. * хар сабийни болумуна кёре иш къурайды Тынчыракъ дараджа: Бу тауушланы къауумлагъа юлеширге: [о],  [к`],  [э],  [с],  [б], [л], [а],  [й`],  [щ`]: Ачыкъла: Зынгырдауукъ тунакыла: Сангырау тунакыла: Къыйын дараджа: Бу тауушланы къауумлагъа юлеширге: [у], [с`], [ы], [п], [д], [р], [й], [а], [ч`]. Бир талай къауумгъа юлеширге. * Энчи иш теджейди хар сабийге: тоб, юлгю, тепси, джууаб, тахта, заран, кёлек, хота, къашыкъ, чепкен, джурун, гинджи, джагъа – бу джорукъ бла джазаргъа сёзлени: 1) къуру джумушакъ тауушлары болгъан сёзле; 2) къуру къаты тауушлары болгъан сёзле; 3)къуру зынгырдауукъ тунакы тауушлары болгъан сёзле; 4)  къуру сангырау тунакы тауушлары болгъан сёзле. * 16 – чы ишни нёгерле бла ишлетеди. * 14 – чю ишни энчи ишлетеди. * 12 – чи бетде 15 – чи ишни борчу бла танышыргъа теджейди. Юйде тындыралмазлыкъ затланы ангылатады.		* Ишни окъуйдула. Белгиленнген ышанларындан тунакы тауушланы ачыкълайдыла. * Ишни окъуйдула. Англагъанларына кёре, ишни ауурлугъун сайлайдыла. Ишни хысабын айтхан да, ангылатхан да этедиле. Кеслерине багъа саладыла. *Этерик ишлерин белгилейдиле. Ишни къалай этериклерин сайлайдыла – бирем, огъесе нёгер бла. Ишни этедиле. Ишни хысабын айтхан да, ангылатхан да этедиле. Кеслерине багъа саладыла. *Ишни борчун окъуйдула. Этерик ишлерин белгилейдиле. Ишни тинтгенлерине кёре, кеслерине багъа бередиле. * Ишни борчун окъуйдула. Къалай этгенлерин ачыкълайдыла. Айтыулары бла джазылыулары бирча болмагъан тунакыланы юсюнден хапар айтадыла. *Ишни борчун окъуйдула. Этерик ишлерин белгилейдиле. Ишни тинтгенлерине кёре, къыйынлашхан затларын ачыкълайдыла.
Ишни оюмлау
* Десни темасын, борчун кесгин этерге теджейди, неге юреннгенлерин, не джангы зат билгенлерин, билимлери бла къалай хайырланыргъа боллугъун ачыкълайды.		* Эслерине тюшюредиле эмда белгилейдиле тунакы тауушланы юсюнден билген билимлерин.
Къошакъ керек (материал): тауушланы таблицасы бла ишлеу джорукъ
Этилирге керек болгъан ишлерини джетишимлигин белгилеу: таууш хариф айырыу этерге бу сёзлени: юй, кече, къол.
Къошакъ чыгъармачылыкъ иш:«Тунакы тауушла бла харифле» деген темагъа хапарчыкъ къурашдырыргъа.
Кесини ишин тинтиу
Джетишимле	Къыйынлашыу		Теджеу

ТЕХНОЛОГИЯ КАРТА, 3 класс

Тема: Сёзню ортасында ч – ны ш – гъа айланыуу.		Дерсни тюрлюсю: Джангы керекни (материалны) билиу.
Дерсни борчу: * сёзню тамырын таба билирге юретиу; *сёзню тамырында тунакы харифлени алмашыныуларын  кесгин анылатыргъа; * сёзню тамырында да ачыкъланы да, тунакыланы да бирча тюз джаза билирге юретиу.
Этиллик ишлени эсеблери
Дерсдеги: * бир тамырлы сёзлени айырыргъа; * сёзню тамырында ч харифни ш хариф бла алмашындырыргъа; * сёзлени тамырларын тюз белгилерге; *бир тамырлы сёзлени джыйышдырыргъа.	Дерсни чегини: * окъургъа бла билирге окъуу борчну, аны устазны болушлугъу бла тындырыргъа; * кеслерини къарыулары бла соруулагъа джууаб этерге.			Энчили: * къарачай тилни билирге тырмашыу * халатсыз, билимли джаза билген ажымсыз керек болгъанын ангыларгъа * къарачай тилни тарихин, тилни тюрлениулерин билиуге тырмашыргъа.
Башха дерсле бла къатышыу: Окъуу, тема: «Сёзню лексика магъанасы бла иш».
Дерсге керекли затла: окъуу китаб, дефтер, таблицала, иш программа.
Дерсни барыуу
Устазны ишини магъанасы		Сохталаны ишини магъанасы
Билиу ишни себеби
* Къангада джазылгъан сёзлени сюзерге теджейди: джабхыч – джабхышчыкъ, къылыч – къылышчыкъ, чёгюч – чёгюшчюк.		* Сёзлени окъуйдула. Сёзню тамырында ч харифни ш харифге айланыууна эс бёледиле.
Керекли билимни келишдириу
* Дерсни борчун, темасын кесгин этерге болушады.		* Теманы ачыкълайдыла, борч саладыла.
Солуу такъыйкъа: («Дуркъу – дуркъу», «Джюу, джюу, ала» д. б.) Билиу ишни къурашдырыу
*38 – чи ишни сабийле къауумла болуб тындырыу. *36 – чы ишни окъургъа теджейди. Соруулагъа джууабла айтдырады. *21 – чи бетде 37 – чи ишни борчу бла танышыргъа теджейди. Юйде тындыралмазлыкъ затланы ангылатады.		*Айтымланы тюз къураргъа юренедиле. Ч харифни Ш харифге айланыуун айырадыла. *Ишни борчун окъуйдула. Соруулагъа джууабла этедиле. Ишни эсебин кёргюзедиле. *Ишни борчун окъуйдула. Этерик ишлерин белгилейдиле. Ишни тинтгенлерине кёре, къыйынлашхан затларын ачыкълайдыла.
Ишни оюмлау
* Десни темасын, борчун кесгин этерге теджейди, неге юреннгенлерин, не джангы зат билгенлерин, билимлери бла къалай хайырланыргъа боллугъун ачыкълайды.		* Дерсни оюмун тинтедиле. Билген билимлерин къалай хайырландырлыкъларына кеслери оюм этедиле.
Къошакъ керек (материал): Кеслери джорукъгъа кёре сёзле къурайдыла.
Этилирге керек болгъан ишлерини джетишимлигин белгилеу: дерсде джазгъан 37 – чи ишни тинтерге, багъа салыргъа.
Къошакъ чыгъармачылыкъ иш: экишер къауум сёз табаргъа Ч - ны Ш – гъа айланыууна.
Кесини ишин тинтиу
Джетишимле	Къыйынлашыу		Теджеу

ТЕХНОЛОГИЯ КАРТА, 3 класс

Тема: Суратлау текст:  айтыу (изложение).		Дерсни тюрлюсю: Тил ёсдюрюу дерс.
Дерсни борчу: * билген джорукъланы хайырландырыб, сёзлени халатсыз джаза билирге юретиу; * соруулагъа кёре, текстни бир бири ызындан келишдириб джазаргъа юретиу; * аууздан да, джазмадан да тил ёсдюрюу.
Этиллик ишлени эсеби
Дерсдеги: *текстни, аны юзюклерини  темасын ачыкъларгъа; * джараулу керекни (материалны) айырыб алыргъа; * айтымланы билимли къураргъа.	Дерсни чегини: * окъургъа бла билирге окъуу борчну, аны устазны болушлугъу бла тындырыргъа; *  текстде керти ачыкъланнган хапарны табаргъа; * кеслерини кючлери бла соруулагъа джууаб этерге.			Энчили: * къарачай тилни билирге тырмашыу. * халатсыз, билимли джаза билген ажымсыз керек болгъанын ангыларгъа.
Башха дерсле бла къатышыу: Окъуу, тема: «Хапарын айтыу».
Дерсге керекли затла: окъуу китаб, дефтер, таблицала, иш программа.
Дерсни барыуу
Устазны ишини магъанасы		Сохталаны ишини магъанасы
Билиу ишни себеби
*Сабийле табигъатны сакълагъаннга къалай къарагъанларыны юсюнден, заран нек салмазгъа керек болгъаныны юсюнден, кийик джаныуарланы керексизге къырыргъа керек болмагъаныны юсюнден, юй джаныуарла да, хайуанлада адамны джашауунда къаллай орун алгъаныны юсюнден соруула сорады.		Сабийле кёллерине келгенни, чегет джаныурладан нелени кёргенлерин, не юй джаныуарлары болгъаныны юсюнден айтадыла. Юйде ким къарайды, къалай къарайды, ачыкълайдыла.
Керекли билимни келишдириу
* «Айтыу» (изложение) деб дерсни темасын айтады. Окъуу борчну ачыкъларгъа теджейди, айтыу (изложение) джаза билгенни магъанасын белгилейди.		* Окъуу борчну ачыкълайдыла. Айтыу (изложение) джаза билгенни магъанасын сюзедиле.
Солуу такъыйкъа: («Дуркъу – дуркъу», «Джюу, джюу, ала» д. б.) Билиу ишни къурашдырыу
*46 – бетде 84 – чю ишде текстни магъанасы бла танышыргъа, текстни темасын, баш магъанасын, атына алай нек аталгъанын ачыкъларгъа теджейди. *Текстни къуралгъаныны юсюнден иш этдиреди. * Биринчи юзюгю бла иш бардырады. Джашчыкъны суугъа нек батханын сорады. * Экинчи юзюгю бла ишлейди. Итни нек терслегенлерин билирге теджейди. * Ючюнчю юзюгюнде итны джыламукълары нек келгенин сорады. Кёллерине келгенни айтдырады. Текстни тилине эс бёлдюреди. * Сёзлюк – сёзлени тюз джазыудан иш этерге теджейди. * Сабийлени айтыуну (изложенияны) энчи джазарча ишни алай къурайды.		* Текстни окъуйдула. Текстни къаллай болгъанын, темасын, баш магъанасын ачыкълайдыла. * Текстни юч юзюкге бёледиле. Хар юзюкню темасын белгилейдиле, ат атайдыла, соруула бла юзюклени атларын тенглешдиредиле. * Биринчи юзюкню окъуб, баш магъанасын белгилеб, айтымла джазадыла. * Экинчи юзюкню окъуб, итни къалай суратланннганын ачыкълайдыла. Текст суратлау болгъанын белгилейдиле. Айтымла къурайдыла. Ючюнчю юзюкню окъуб, кеслери ангылагъанча, айтымла къурайдыла. * Къыйын джазылгъаннга санагъан сёзлерин айырадыла, айтыб кёредиле. * Соруулагъа кёре текстни хапарын айтадыла. Бир бири айтханнга эс ийиб тынгылайдыла. Артда хар бири соруулагъа таяныб, текстни ангылагъанларыча джазадыла. Ишлерин кеслери тинтедиле.
Ишни оюмлау
* Десни темасын, борчун кесгин этерге теджейди, неге юреннгенлерин, не джангы зат билгенлерин, билимлери бла къалай хайырланыргъа боллугъун ачыкълайды.		* Дерсни оюмун тинтедиле. Билген билимлерин къалай хайырландырлыкъларына кеслери оюм этедиле.
Къошакъ керек (материал): Айтыуну (изложенияны) къалай тинтерге керек болгъаныны джоругъу.
Этилирге керек болгъан ишлерини джетишимлигин белгилеу: Айтыуну (изложенияны) джазыб бошагъандан сора кеслери тинтиу
Къошакъ чыгъармачылыкъ иш: Аууздан кеслерини юй джаныуарларыны юсюнден хапар къураргъа.
Кесини ишин тинтиу
Джетишимле	Къыйынлашыу		Теджеу

ТЕХНОЛОГИЯ КАРТА, 3 класс

Тема: Тунакыла бла ачыкъланы сёзледе тюз джазылыу джорукълары. Сынау иш.		Дерсни тюрлюсю: Окъугъан керекни (материалны) бегитиу.
Дерсни борчу: * билген джорукъланы хайырландырыб, сёзлени халатсыз джаза билирге юретиу; * сёзлени тюз джазар ючюн тинтиу эте билирге юретиу; * Окъулгъан джорукъланы хайырландыра сёзлени, айтымланы айтыб джаздыртыргъа.
Этиллик ишлени эсеби
Дерсдеги: *сёзлени тюз джазгъан окъулгъан джорукъланы табаргъа да, белгилерге да; * сёзлени тюз джазылгъанларына тинтиу эте билирге; * окъулгъан джорукъланы хайырландыра сёзлени, айтымланы айтыб джаздыртыргъа.	Дерсни чегини: * окъургъа бла билирге окъуу борчну, аны устазны болушлугъу бла тындырыргъа; * кеслерини ишлерине тинтиу эте, багъа сала билирге; * джазгъанларын айтыб ангылата билирге.			Энчили: * къарачай тилни билирге тырмашыу; * халатсыз, билимли джаза билген ажымсыз керек болгъанын ангыларгъа.
Башха дерсле бла къатышыу: Окъуу, тема: «Сёзню лексика магъанасыны юсюнден иш»
Дерсге керекли затла: окъуу китаб, тефтер, таблицала, иш программа
Дерсни барыуу
Устазны ишини магъанасы		Сохталаны ишини магъанасы
Билиу ишни себеби
*Къангада дерсни темасын окъургъа теджейди, нек джазаргъа керек болгъанын сынау ишни, неге юретгенин, къалай хазырланыргъа керек болгъанын, нёгерлерине болушлукъгъа къаллай оноу этерге болгъанын билдиреди.		*Теманы окъуйдула, дерсни борчун ачыкълайдыла. Сынау иш джазгъанны магъанасы сохталаны окъулгъан джорукъладан билимлерин тинтиу болгъанын белгилейдиле. Сынау ишге хазырланыууну сюзедиле. Бир - бирине оноу бла болушадыла.
Керекли билимни келишдириу
*Бары бла да иш къурайды, окъулгъан джорукъланы эслерине салады; * Билген джорукъланы тинтерге энчи иш да этдиреди.		* Бир бири ишлерин тинтедиле, оюм чыгъарадыла; * Окъуб, ишни тындырадыла. Этген ишлерини тюзлюгюн белгилейдиле.
Билиу ишни къурашдырыу
*Сынау ишни джаздырады: Чыпчыкълагъа болуш! Къыш. Кючлю сууукъ къысыб турады. Сабийле орамгъа чыкъдыла. Къайын терекледе чыпчыкълагъа аш орунчукъла тагъылыб тура эдиле.  Джашчыкъла аланы ичине мал джау кесекчикле салдыла. Бир кесекден сары чыпчыкъла учуб келдиле, ала къууанчлы джюйюлдедиле. Арлакъда къызыл ёшюнчюгю бла бир чыпчыкъ тёгерек айлана турду. Мариям ууучу бла бир кесек мюрзеуню къаргъа себди. Ол акъбийче чыпчыкъ юйдегиси бла учуб келиб, бары да мюрзеучюклени чёблеб тебредиле.		* Саулай текстге тынгылайдыла. Ангыламагъан сёзлерин, сёзтутушланы ачыкълайдыла. Аууздан айтылгъанны джазадыла. Джазыб бошагъандан сора, кеслери тинтедиле. * Ишни окъуйдула, ангылатадыла
Ишни оюмлау
*Салыннган борчну тындыргъанлары бла тындыралмагъанларын белгилерге, ишни оюмуна кеслерине багъа салыргъа кёллерине келгенни ачыкъларгъа теджейди.		* Кеслери джетишимлерин, окъуу ишлерин тинтедиле. Джетишимликлерин, джетишимсизликлерини сылтауун ачыкълайдыла.
Къошакъ керек (материал): Кеслери юйде айтылыб джазылгъан иш этерге.
Этилирге керек болгъан ишлерини джетишимлигин белгилеу: Джазгъан сынау ишлерине багъа салыу.
Къошакъ чыгъармачылыкъ иш: 45 – чи бетде 75 – чи ишни тындырыргъа
Кесини ишин тинтиу
Джетишимле	Къыйынлашыу		Теджеу

ТЕХНОЛОГИЯ КАРТА, 3 класс

Тема: Сёзню тамыры бла джалгъауу.		Дерсни тюрлюсю: Джангы керекни (материалны) билиу.
Дерсни борчу: * сёзде тамырны, джалгъауланы белгилей билирге юретиу; *сёзде джалгъауланы тюз джазаргъа юретиу; *сохталаны тиллерин, сёз байлыкъларын ёсдюрюрге.
Этиллик ишлени эсеби
Дерсдеги: *сёзледе джалгъауланы тюз джазаргъа, айырыргъа; * сёз къураучу бла сёз тюрлендириучю джалгъауланы къуллукъларын тюз айырыргъа.	Дерсни чегини: * окъуу борчну окъургъа бла билирге, аны устазны болушлугъу бла тындырыргъа; *билген билимлерин программа излеген ёлче бла тенглешдирирге; * оюмну планнга кёре этерге; * бир бири ишин, кесини ишин тинтерге.				Энчили: * къарачай тилни билирге тырмашыу; *окъууда джетишимликлерин, джетишмегенликлерин ачыкъларгъа.
Башха дерсле бла къатышыу: Окъуу, тема: «Текст бла ишлеу».
Дерсге керекли затла: окъуу китаб, тефтер, таблицала, иш программа.
Дерсни барыуу
Устазны ишини магъанасы		Сохталаны ишини магъанасы
Билиу ишни себеби
*Билимлерине багъа быллай ёлчелеге кёре салыргъа теджейди:  Сёзню тамырын таба билеме. Сёзде сёз къураучу джалгъауну тюз белгилейме. Сёзде сёз тюрлендириучю джалгъауну тюз белгилейме. Сёз къураучу, тюрлендириучю джалгъауланы тюз джаза билеме. *Сохталагъа дерсни темасын, борчун да болушлукъсуз ачыкъларгъа теджейди.			*Дерсге салыннган ёлчелени окъуйдула. Билгеннге санасала + , билирге излеселе – саладыла хар ёлчени къатына. Дерсни темасын, борчун да ачыкълайдыла.
Керекли билимни келишдириу
* Къауум сохта бла иш къурайды: джазаргъа, иш, джол деген сёзлеге бир тамырлы сёзле табаргъа.			* Къауумла бла этген ишлерин оюмлайдыла. Къураб, кёргюзедиле бир тамырлы сёзле. Этген ишлерин тюзлюгюн ачыкълайдыла.
Солуу такъыйкъа: («Дуркъу – дуркъу», «Джюу, джюу, ала» д. б.) Билиу ишни къурашдырыу
* Къангада сёзле береди, алагъа хар сабий энчи бир тукъум сёзле табыб, джазаргъа керек болгъанын ангылатады. *44 – чю, 47 - чи ишлени энчи этериклерин айтады. * 46 – чы ишни барына да этдиреди, 48 – чи ишни сорууларына джууаб эте хапарчыкъ къураб, джазадыла * 24 – чю бетде 45 – чи ишни борчу бла танышыргъа теджейди. Юйде тындыралмазлыкъ затланы ангылатады		*Ишни борчун окъуйдула.  Сёзлеге бир тукъум сёзле табыб джазадыла *Ишни борчун ангылайдыла. Ишни болушлукъсуз джазадыла. *Сёз къураучу джалгъаула сёзню лексика магъанасын тюрлендиргенин ангылатадыла. Соруулагъа джууаб этедиле. *Ишни борчун окъуйдула. Этерик ишлерин белгилейдиле. Ишни тинтгенлерине кёре, къыйынлашхан затларын ачыкълайдыла.
Ишни оюмлау
* Дерсде алгъан билимлерине багъа салыргъа, дерсни аллында бла ахырында билимлерин тенглешдирге теджейди.  Башхалыгъын ачыкълайды.		*Дерни оюмлайдыла. Оноулашадыла, кёллерине келгенни белгилейдиле.
Къошакъ керек (материал): Огъугъан темаларын тюз тындырыуну белгилеу.
Этилирге керек болгъан ишлерини джетишимлигин белгилеу: Къангада берилген ишни тындырыргъа.
Къошакъ чыгъармачылыкъ иш: Бир тамырлы сёзле къурарча, сохтала бир бирлерине иш къурайдыла
Кесини ишин тинтиу
Джетишимле	Къыйынлашыу			Теджеу

ТЕХНОЛОГИЯ КАРТА, 3 класс

Тема: Тилни кесеклеринден хапар бериу. Ат.		Дерсни тюрлюсю: Джангы керекни (материалны) билиу.
Дерсни борчу: * тилни кесеклерини юсюнден билгенлерин кесгин этерге юретиу; *атны грамматика ышанларын ачыкъларгъа юретиу; * адебли, джан аурутхан, игилик излеген тёгерегиндегилеге эс бёлюуге юретирге.
Этиллик ишлени эсеби
Дерсдеги: *сёзлени, айтымланы ичинде билген тилни кесеклерин табаргъа; * атны грамматика ышанларын ачыкъларгъа.	Дерсни чегини: * окъургъа бла билирге окъуу борчну, аны устазны болушлугъу бла тындырыргъа; *билген затларын юсюнден оюм этерге; * оюмну планнга кёре этерге.			Энчили: * къарачай тилни билирге тырмашыу.
Башха дерсле бла къатышыу: Окъуу, тема: «Текст бла ишлеу».
Дерсге керекли затла: окъуу китаб, тефтер, таблицала, иш программа
Дерсни барыуу
Устазны ишини магъанасы		Сохталаны ишини магъанасы
Билиу ишни себеби
*Сохтала дерсде къызыныб ишлерча болум къурайды. Тилни кесеклерини, атны юсюнден билгенлерин эсге тюшюрюрге, дерсде талпыб ишлерге теджейди.		*Диалог къурайдыла. Теманы, дерсни борчун ачыкълайдыла. Ишлерге хазыр боладыла. Бир бирине оноу бла болушадыла.
Керекли билимни келишдириу
* Бары бла да 80 – чы ишни этерге къурайды.		* Ишни борчун окъуйдула. Къалай этерге керек болгъанын белгилейдиле. Тындырлыкъ ишлерин сюзедиле. Бегимле келтиредиле. Атны, дагъыда тилни башха кесеклерини грамматика ышанларын ачыкълайдыла.
Солуу такъыйкъа: («Дуркъу – дуркъу», «Джюу, джюу, ала» д. б.) Билиу ишни къурашдырыу
*82 – чи ишни энчи этерге теджейди. *81 – чи ишни къауум болуб этериклерин айтады. * 83 – чю ишни барына да этдиреди, соруулагъа джууабла излейди. * 45 – чи бетде 83 – чю ишни борчу бла танышыргъа теджейди. Юйде тындыралмазлыкъ затланы ангылатады.		*Ишни борчун окъуйдула. Хар къауум сёзде бир сёз нек артыкъ болгъанын ангылатадыла. *Ишни борчун ангылайдыла. Бир бирине болушуб, ишни борчун тындырадыла. *Атны грамматика ышанларын ачыкълайдыла. Соруулагъа джууаб этедиле. Атны сорууларыны орус тилден башхалыгъын ангылатадыла. **Ишни борчун окъуйдула. Этерик ишлерин белгилейдиле. Ишни тинтгенлерине кёре, къыйынлашхан затларын ачыкълайдыла.
Ишни оюмлау
*Дерсни темасын кесгин этерге, тилни кесеклерини, атны юсюнден билгенлерин оюмлатады. Бирге илегенлери бир бирине болушлукъ этгени бла этмегенин ачыкълатады.		*Дерни оюмлайдыла. Дерсни темасын «Тилни кесеклери. Ат»  болгъанын кесгин айтадыла. Оноулашадыла, кёллерине келгенни белгилейдиле.
Къошакъ керек (материал): Огъугъан темаларын тюз тындырыуну белгилеу.
Этилирге керек болгъан ишлерини джетишимлигин белгилеу: 83 –чю ишни этгенлерине багъа бериу.
Къошакъ чыгъармачылыкъ иш:Атны грамматика ышанлары бла табарча, сохтала бир бирлерине иш къурайдыла.
Кесини ишин тинтиу
Джетишимле	Къыйынлашыу		Теджеу

ТЕХНОЛОГИЯ КАРТА, 3 класс

Тема: Сыфатны магъанасы.		Дерсни тюрлюсю: Джангы керекни (материалны) билиу.
Дерсни борчу: *сыфатны белгили ышанларын ачыкълай билирге юретиу; *текстде сыфатла бла сёзтутушланы табаргъа юретиу; * Сыфатланы тилде хайырландырыугъа юретирге;
Этиллик ишлени эсеби
Дерсдеги: *башха тилни кесеклерини ичинде сыфатны табаргъа; * айтымда сыфатла бла сёзтутушланы айырыргъа; *сыфатланы къурай билирге.	Дерсни чегини: * окъуу борчну окъургъа бла билирге, аны устазны болушлугъу бла тындырыргъа; *болушлукъ бла оюм этерге; * оюмну юлгюлеге келишдирирге, тинтерге; *этген ишлерини тюзлюгюн ангылатыргъа.			Энчили: * къарачай тилни билирге тырмашыу.
Башха дерсле бла къатышыу: Окъуу, тема: «Сёзню лексика магъанасыны юсюнден иш».
Дерсге керекли затла: окъуу китаб, тефтер, таблицала, иш программа.
Дерсни барыуу
Устазны ишини магъанасы		Сохталаны ишини магъанасы
Билиу ишни себеби
*Къангада берилген сыфатланы лексика магъаналарына кёре къауумлаб джазаргъа теджейди: джашил, мийик, тёртгюл, джигит, акъ, ариу, тёгерек, алаша, джумушакъ, къангич. Хар къауум сёзге сохтала кеслеринден сёзле къошуб джазарыкъларын ангылатады.		*Сыфатланы къауумлагъа бёлгенлерин сюзедиле, аллай къауумла нек къурагъанларын ачыкълайдыла. Сыфатны юсюнден билгенлерин бир мизамгъа келтиредиле.
Керекли билимни келишдириу
*Джазгъан сыфатларыны хар къаууму къаллай текстде тюберге боллукъларын сорады. Сохталагъа дерсни темасын, борчун да ачыкъларгъа теджейди.		* Сыфатланы суратлау текстде тюбегенлерин сюзедиле. Дерсни темасын, борчун да кесгин этедиле
Солуу такъыйкъа: («Дуркъу – дуркъу», «Джюу, джюу, ала» д. б.) Билиу ишни къурашдырыу
*Сохталаны барына да 107 – чи, 109 – чу  ишлени этдиреди. Къурагъан айтымларында сыфат къаллай сёз бла байланнганын ачыкълатады. *108  – чи ишни энчи этериклерин айтады. * 105 – чи ишни окъутуб, соруулагъа джууабла излейди. * 58 – чи бетде 106 – чы ишни борчу бла танышыргъа теджейди. Юйде тындыралмазлыкъ затланы ангылатады.		*Ишни борчун окъуйдула.  Сыфатла бла айтымла къурайдыла, айтымда атны айгъакълагъанларын айтадыла. *Ишни борчун ангылайдыла. Ишни болушлукъсуз джазадыла. *Суратлау текст болгъанын ачыкълайдыла. Соруулагъа джууаб этедиле. *Ишни борчун окъуйдула. Этерик ишлерин белгилейдиле. Ишни тинтгенлерине кёре, къыйынлашхан затларын ачыкълайдыла.
Ишни оюмлау
* Дерсде алгъан билимлерине бир мизамгъа джыяргъа теджейди, аны керекли иш болгъанын ангылатады.		*Дерни оюмлайдыла. Оноулашадыла, кёллерине келгенни белгилейдиле.
Къошакъ керек (материал): Сёз, сёзтутуш, айтым бла ишлетиу.
Этилирге керек болгъан ишлерини джетишимлигин белгилеу: бояуну ачыкълагъан сыфатла бла юч айтым къураргъа.
Къошакъ чыгъармачылыкъ иш: Бояуну ачыкълагъан сыфатланы хайырландыра, суратлау текст къураргъа.
Кесини ишин тинтиу
Джетишимле	Къыйынлашыу		Теджеу

ТЕХНОЛОГИЯ КАРТА, 3 класс

Тема: Этимни магъанасы.		Дерсни тюрлюсю: Джангы керекни (материалны) билиу.
Дерсни борчу: * башха тилни кесеклерини ичинде этимни табаргъа юретиу; *этимни лексика магъанасын ачыкълай билирге юретиу; *адамланы ишлерине сый берирге юретиу.
Этиллик ишлени эсеби
Дерсдеги: *башха тилни кесеклерини ичинде этимни табаргъа; * айтымда этимле айтымны тамалын къурагъанын билирге; *этимлени тюз къурай билирге.	Дерсни чегини: * окъуу борчну окъургъа бла билирге, аны устазны болушлугъу бла тындырыргъа; *бирча ышанлары болгъан сёзлени къауумларгъа; * оюмну юлгюлеге келишдирирге, тинтерге; *этген ишлерини тюзлюгюн ангылатыргъа.			Энчили: * къарачай тилни билирге тырмашыу *ишленмеклик, адамлыкъ шартларын ёсдюрюрге.
Башха дерсле бла къатышыу: Окъуу, тема: «Текстни темасын, магъансын белгилеу».
Дерсге керекли затла: окъуу китаб, тефтер, таблицала, иш программа.
Дерсни барыуу
Устазны ишини магъанасы		Сохталаны ишини магъанасы
Билиу ишни себеби
*127 – чи ишни окъуб, этимни юсюнден билгенлерин кесгин этерге теджейди.		*Ишни борчун окъуйдула. Этимни юсюнден билгенлерин бир мизамгъа келтиредиле.
Керекли билимни келишдириу
*68 – чи бетде джорукъну окъургъа теджейди, дерсни темасын, окъуу борчну ачыкъларгъа буюрады.		*Этимни юсюнден окъугъанларын тинтедиле. Дерсни темасын, борчун да кесгин этедиле
Солуу такъыйкъа: («Дуркъу – дуркъу», «Джюу, джюу, ала» д. б.) Билиу ишни къурашдырыу
*Сохталаны барына да 128 – чи ишни энчи этдиреди. Соруулагъа толу джууаб излейди. *129 – чу ишни къауумла болуб этериклерин айтады.  * 70 – чи бетде 130 – чу ишни борчу бла танышыргъа теджейди. Юйде тындыралмазлыкъ затланы ангылатады.		*Ишни борчун окъуйдула.  Соруулагъа толу джууаб бередиле эмда джазадыла. *Ишни борчун ангылайдыла. Ишни бир бирине болушуб джазадыла. *Ишни борчун окъуйдула. Этерик ишлерин белгилейдиле. Ишни тинтгенлерине кёре, къыйынлашхан затларын ачыкълайдыла.
Ишни оюмлау
* Дерсде къайсы тема бла ишлегнлерин, нени къайтарыб, не джангы зат билгенлерин ачыкълайды.		*Дерсде джангы билгенлерин тинтедиле.
Къошакъ керек (материал): Тюз джазыудан къангада сёзлени джазадыла.
Этилирге керек болгъан ишлерини джетишимлигин белгилеу: Сохталаны ишлерин ачыкълагъан этимле бла юч айтым къураргъа.
Къошакъ чыгъармачылыкъ иш: Болгъан дерсни хапарын къуру этимлени хайырландырыб айтыргъа.
Кесини ишин тинтиу
Джетишимле	Къыйынлашыу		Теджеу

ТЕХНОЛОГИЯ КАРТА, 3 класс

Тема: Хапарлаучу, соруучу, кёлтюрюучю айтымла.		Дерсни тюрлюсю: Джангы керекни (материалны) билиу.
Дерсни борчу: *аууздан айтылгъанны кесгин этген амаллагъа юретирге; *айтымланы тюрлюлерин айыра билирге юретиу; *Адеблиликге, бир - бирлеринсыйлаб сёлеширге юретиу.
Этиллик ишлени эсеби
Дерсдеги: * айтымланы тюрлюлерин айырыргъа билирге; * айтымны ахырында керекли тыйгъыч белги салыргъа; *айтымны окъугъан заманда ауазны кёлтюртюрге неда кёлтюртмезге керек болгъанын, логика басым салыргъа да билирге.	Дерсни чегини: *окъуу борчха кёре ишлерин къураргъа; * окъуб билген билимлерин бир мизамгъа джыяргъа; *джангы затны иги ангылар ючюн, соруулай билирге.			Энчили: * къарачай тилни билирге тырмашыу *тюз халилерин кёргюзтюрге.
Башха дерсле бла къатышыу: Окъуу, тема: «Текстни тинтиу».
Дерсге керекли затла: окъуу китаб, тефтер, таблицала, иш программа.
Дерсни барыуу
Устазны ишини магъанасы		Сохталаны ишини магъанасы
Билиу ишни себеби
Къангада джазылгъанны окъургъа айтым болгъанын ачыкъларгъа  теджейди: Бюгюн эшикде сууукъ аяз урады.		*Джазылгъанны  окъуйдула.  Айтымны ышанлары болгъанын айтадыла. Дерсни темасын, окъуу борчну ачыкълайдыла.
Керекли билимни келишдириу
Бюгюн эшикде сууукъ аяз урады деген айтымны соруучу, кёлтюрюучю этиб айтдыртады. Айтхан заманда ауазны, айтымны магъанасыны тюрленнгенине эс бёлдюреди.		* Айтымны тюрлендириб окъуйдула, оюм этедиле.
Солуу такъыйкъа: («Дуркъу – дуркъу», «Джюу, джюу, ала» д. б.) Билиу ишни къурашдырыу
*150 – чи ишни этген заманда, сохталагъа эс бёлдюреди айтымланы окъулгъанына да, джазылгъанына да. *151 – чи ишни тындыргъан заманда, ауазны тюрлендириб, логика басымны салыргъа керек болгъанын билдиреди. * 82 – чи бетде 152 – чи ишни борчу бла танышыргъа теджейди. Юйде тындыралмазлыкъ затланы ангылатады.		*Ишни борчун окъуйдула. Айтымланы башхалыкъларын тенглешдиредиле. Джорукъну окъуйдула. *Ишни борчун окъуйдула. Логика басымны айтымда орнун ачыкълайдыла. *Ишни борчун окъуйдула. Этерик ишлерин белгилейдиле. Ишни тинтгенлерине кёре, къыйынлашхан затларын ачыкълайдыла.
Ишни оюмлау
* Дерсде къайсы тема бла ишлегнлерин, айтымны юсюнден нени къайтарыб, не джангы зат билгенлерин ачыкълайды. Къалай, къайда хайырландырыргъа боллугъун, айтымны юсюнден билгенлери боллугъу бла болмазлыгъын сорады.		*Дерсде айтымны юсюнден джангы билгенлерин тинтедиле. Айтымланы башхалыкъларын белгилейдиле. Айтымны юсюнден билимлерин ёсдюрюрге керек болгъанын айтадыла.
Къошакъ керек (материал): Аууздан айтылгъанны кесгин этген амалланы джоругъу.
Этилирге керек болгъан ишлерини джетишимлигин белгилеу: Айтымны хар бир тюрлюсюне айтым къураргъа.
Къошакъ чыгъармачылыкъ иш: Айтымланы айтылгъанларына кёре деб болушлукъ къуралыуу (схема) джарашдырыргъа.
Кесини ишин тинтиу
Джетишимле	Къыйынлашыу		Теджеу

КЪОШАКЪ КЕРЕК (юлгюле)

1-ЧИ ТЕСТ

ТЕКСТ

А1. Текстни темасы неди?

1) текстни аллы бла ахыры

2) кимни, нени юсюнден айтылгъаны

3)текстни ортасында айтылгъан

4) нени юсюнден окъугъаныбыз

А 2. Агъач къоянчыкъла – чегет джаныуарчыкъладыла. Ала тереклени юсюнде джашайдыла. Ала гагаракла, чегетде ёсген кёгетлени ашаб джашайдыла. Уяларын терекни къууушунда этедиле. Къышха азыкъларын джайдан хазырлаб къоядыла.

1) Чегет кёгетле

2) Къыш азыкъ                              

3) терек къуууш

4) агъач къоянчыкъла

А 3. Джазылгъанлада къайсыны тестге санаргъа боллукъду?

1) Кючлю, айтыргъа, тулпар, дефтер, иш, айю, сууукъ, тала, терекле, кёлде.

 2) Сен къачхы чегетни кёргенмисе? Къаллай сейирликди къачда чегет! Къачда терекледе чапыракъла тюрлю – тюрлю бояулула боладыла. Артда тереклени тюбюне къолан кюйюз болуб тёшеледиле. Ала къышда тереклени тамырларын сууукъдан сакъларыкъдыла. Муртху, тюртю дагъыда башха кёгетле къышха чыпчыкълагъа азыкъ боладыла.

3) Джангурдан сора хауа ариу болады. Тауланны туугъан кюнюне кёб саугъа бердиле. Полда уллу, ариу кюйюз барды. Бачхада кёб гардош битгенди. Сабийле тоб ойнайдыла. Тюкенде сейир китабла сатыладыла.

4) Чегет боран къарангы улуйду. Къар тёгерек кёб джолла. Келеди элчик бёрю джашыртын. Чабдыла ангылаб итле бёрю. Къачаргъа чегет къоркъады итле.

А 4. Текстни ангыларгъа деген неди?

1) текстни тинтерге

2) анда магъаналы сёзлени табаргъа

3) баш магъанасын ангыларгъа

4) китабда окъургъа

В 1. Айтымланы орунлары къалай барыргъа керекди текст къурар ючюн?

А) Бир кере ала чегетге бардыла.

Б) Аланы атлары Заур бла Ахмат эди.

В) Анда, юйден узакъда, аланы аталары ишлей эди.

Г) Бир элде эки джашчыкъ джашай эдиле.

1) В, А, Б, Г

2) Г, Б, А, В

3) А, В, Г, Б

4) Б, Г, В, А

В 2. Текстде ненча айтым барды?

Сабийле чегетни ичинде тюз джолчукъ бла барадыла джаяу джолчукъну терен къар джабханды сабийле джаныуарланы аякъ ызлары бла барыб аджашдыла ала къоркъдула бир заманда Рамазан ит аякъ ызланы кёрдю ол ызла бла чегетден чыкъдыла.

1) 6

2) 7

3) 8

4) 9

С 1. Сёзледе тюз джазылыу джорукъ бла харифлени сал

Буса (гъ, къ) ат къач келликди. Го (кк, к) ала къууралгъандыла. Хансла да сары бет ал (гъ, х) андыла. Къаты джел (ь, .) чапыракъланы терекледен джыртады. Кёкн (ю, у) мутхуз булутла  (дж, ч) джабхандыла. Шылпы джа (н, нг) урчукъ джауады. Къач (д, т) бол (гъ, х) ан мылыды.

Тюз джууаблары

А1 – 2;  А 2 – 4; А 3 – 2; А 4 – 3;

В 1 – 2; В 2 – 1;

                                                  2 – чи ТЕСТ

Айтым. Сёзтутушла.

А1. Хапарлаучу айтым къайсы болгъанын белгиле.

1) Адамгъа къаллай хайыр келтиредиле къанатлыла?

2) Къалай игиди табигъатда!

3) кечеги кёкде

4) Школда сабийлени къууанч кюлкюлери эштиледи.

А2. Къаллай айтымгъа айтадыла соруучу айтым деб?

1) сабыр ауаз бла айтылгъан айтымгъа

2) джукъ этдирирге буюргъан айтымгъа

3) соруу болгъан айтымгъа

4) хапар айтылгъан айтымгъа

А3. Бош джайылгъан айтымны белгиле

1) Юйню къатында эки терек ёседи.

2) Бюгюн сууукъду.

3) Акъ къалын къар.

4) Сабийле чегетге тебрегендиле, Осман да эгечин уятды.

А4. Сёзтутуш неди?

1) къаллай болса да эки сёз

2) магъаналары келишиб, бир – бирине байланнган сёзле

3) башчы бла хапарчы

4) айтымны сансыз членлери

В1. Къош айтымны белгиле.

1) Эртден бла бек эртде сабийле чегетге барадыла.

2) Сабийле чегетде кёб айландыла.

3) Сабийле ариу джырчыкъ джырлайдыла, джашчыкъла уа алагъа тынгылайдыла.

4) Кюн, ариу, джюзеди, салам, акъыллы, къарнаш.

В2. Айтымны сансыз членлери деб неге айтадыла?

 1) айтымны баш членлеринден къалгъан бары членлеге

2) башчы бла хапарчы

 3) айтымны магъанасын ачыкълагъан сёзле

4) айтымны тамалы

В3.  Къайсы тизгин саналмайды сёзтутушха?

1) ариу тартыу

2) чегет башында тубан

3) бардыкъ келдик

4) узун чепкен

С1. Къуру баш членледен къуралгъан айтымгъа къалай дейдиле?

1) бош

2) джайылгъан

3) къош

4) джайылмагъан

С2. Айтымда баш членлени белгиле

Шахарны ортасында ариу юй шленнгенди

1) шахарны ортасында

2) ариу юй

3) ортасында ишленнгенди

4) юй ишленнгенди

Тюз джууаблары:

А1 – 4; А2 – 3; А3 – 1; А4 – 2;

В1 – 3; В2 – 1; В3 – 3;

С1 – 4; С2 – 4;

3 – чю ТЕСТ

Сёзню къурамы

А1. Сёзню тамыры неди?

1) сёзню тюрлениуючю кесеги

2) саулай да сёз, тюрлендириучю джалгъаудан къалгъаны

3) бир тамырлы сёзлени магъанасы болгъан бирча кесеги

4) басым тюшген сёзню кесеги

А2. Сёз тюрлендириучю джалгъау неди?

1) сёзде ахыр хариф

2) тамырдан сора келген джалгъау

3) сёзню тюрленмеучю кесеги

4) сёзню формасын тюрлендирген джалгъау

А3. Сёз къураучу джалгъау неди?

1) Сёзню ахырында келген джалгъау

2) сёзлени бир – бирине джалгъай

3) джангы сёз къураб, тамырдан сора, сёз къураучу джалгъаудан сора да джазылады

4) биртамырлы сёзлени магъанасы болгъан бирча кесеги

В1. Къаллай кесекледен къуралгъанды «джашлыкъда» деген сёз?

1) тамыр бла сёз къураучу джалгъау

2) къуру тамырдан

3) тамырдан, сёз къураучу джалгъаудан, сёзню формасын тюрлендириучю джалгъаудан

4) Тамыр бла сёзню формасын тюрлендириучю джалгъаудан

В2. Артыкъ сёзню таб

1) чалкъычы

2) джамчы

3) чурукъчу

4) тууарчы

С1. Къайсы сёзде барды сёзню тюрлендириучю джалгъау

1) джолла

2) джолчу

3) джолоучу

4) джолоучулукъ

С2. Бир тамырлы сёзлери болгъан тизгинни белгиле

1)джай, джайлыкъ, джаяды

2) тау, таулу, таяды

3) къой, къойчу, къояды

4) туудукъ, тууаргъа, тууду

Тюз джууабла

А1 –3; А2 – 4; А3 – 3;

В1 – 3; В2 – 2;

С1 – 1; С2- 4

                                                         4 – чю ТЕСТ

Тунакыланы сёзледе тюз джазылыулары

       А1. Нёгерли тунакылары болгъан сёзледе харифлени къалай тинтерге боллукъду    

1) бир тамырлы сёз табыб, тинтген тунакыдан сора ачыкъ хариф болса

2) сёзню бёлюмле бла окъуб, сора джазаргъа

3) тинтерге керек харифни тюбюн сызаргъа

4) басым салыргъа

А2.  Халат таб

1) з – с

2) г – к

3) гъ – къ

4) н – м

А3. Харифни тюз джазылгъанын тинтген терс тизгинни белгиле

1) то (п, б) – тобу, тобла

2) ча (б, п)) – чабады,чаба

3) къы (з, с) чыкъ – къызы

4) сы (с, з) – сыза, сызарыкъды

А4. Къайсы сёз артыкъды?

1) къобханды

2) саб

3) тутханды

4)  созсун

В1. Къайсы айтымда джазылмагъан харифле тюз берилгенлерин белгиле

1) Кё… джа…да бек ча… . (б, т, п)

2) Къангагъа мел бла джа… санг, сы…санг, дженгил кетерлик…е. (з, з, с)

3) Киш…ик сю…сюз чыдаялма… (д, т, с)

4) Джулду…суз кё…ге къара…турма. (с, к, б)

В2.Къайсы тизгинде бирча тунакыла джазылмай къалгъанды?

1) къо…сун,  та…сын, къа..сын, ча…сын

2) къы..сын , къош…ун, бер..син, о…сун

3) джа…сын, кет…син, бер…ин, бар..ын

4) сюе…и, тыя…ы, тох…айды, сала…ы

В3. Сингармонизмге сыйынмагъан тизгинни белгиле.

1) чабырлагъа, темирлеге, джуукъладан, тамылагъа

2) келтиргенликилеге, чепкенледендиле, ачыулудула, сизникиледендиле

3) харифлени, джамауладан, къошунлукъда, къамишледе

4) сюрюучюледе, къобузчулада, келекникиле, сабанчыла

С1. Керекли харифлени сала джаз

Мухар адам аш…ан (т, д)  тойма…, (з, с) биш…ен (г, к) къойну джу…ун (гъ, къ) къойма… (с, з). Къашы… (гъ, къ) бла джыйы… (п, б), челе… (г, к) бла чачма. Къыш сууу…(гъ, къ) ун, кёргю…тюр (с, з), душман джаулу… (гъ, къ) ун  кёргю…тюр (с, з).

Тюз джууабла:

А1. -1;  А2.– 4;  А3. – 1; А4.  – 3;

В1. – 2; В2. – 1; В3.-3; В4-2

4 – чю ТЕСТ

Ат

А1. Ат нени танытады?

1) ышанны

2) ишни

3) затны

4) санны

А2.  Къаллай соруулагъа джууаб этеди ат?

1) Къайда? Къалай?

2) Не этерге?

3) Къаллай Къалай?

4) Ким? Не?

А3. Терс айтылгъан джорукъну таб

1) атла джаны болгъан болмагъан къауумлагъа бёлюнеди

2) атла санлада тюрленедиле

3) атла болушлада тюрленедиле

4) иелик атла боладыла

А4. Атны таб

1) сейир

2) онбеш

3) джазыучу

4) джазаргъа

В1. Къуру Ким? деген соруугъа къайсы тизгинде соруула джууаб этедиле?

1) алма, табакъ, къой, табигъат

2) къозу, къоян, бёрю, буу

3) китаб, гёбелекке, чурукъ, окъуу

4) акка, амма, эгеч, туудукъ

В2. Халат таб

1) Сафуу – энчи ат

2) Байдыу – энчи ат

3)  Ёзден улу – тукъум ат

4) Къанамат – энчи ат

В3. Ненча ат барды назмучукъда?

Бара – бара баз табдым,

Базны ичинде таракъ табдым,

Таракъны аммагъа бердим,

Амма манга баппу берди.

1) 6

2) 7

3) 8

4) 9

С1. Къайсы айтымда ат терс санда джазылгъанды.

1) Чегетчи терекни бутагъын кеседи.

2) Сабийле дерсде къылыкъ этдиле.

3) Джайда кёб гокка ёсдюле.

4) Джангур къаты джауду

С2. Терс джазылгъан сёзню таб

1) пальто

2) сентябрь

3) декабрьда

4) джел

Тюз джууабла:

А1. – 3; А2.– 4;  А3. -1; А4. – 3;

В1. – 4; В2. – 3;  В3. – 2;

С1. – 3; С2. - 3

                                                5 – чи ТЕСТ

                                                  СЫФАТ

А1. Сыфат нени ачыкълайды?

1) ишни

2) затны

3) санны

4) ышанны

А2. Къайсы тизгин къуралгъанды джангыз сыфатладан?

1) джаз, чыпчыкъ, эрийди, джылы

2) ачы, кенг, алтын, джумушакъ

3) нызы, ала, сууукъ, чегет

4) къабукъ, бишген, кёгет, сюеди

А3. Къайсы айтымда сыфат джокъду?

1) Тамара ариу джаулукъчукъ алды.

2) Асият омакъ кийинеди.

3) Мени иги нёгерим барды.

4) Тамбла ариу кюн тиерикди.

В1. Текстде ненча сыфат барды?

Хауа ариуду, кирсизди. Гитче чыпчыкъла сейир джырлайдыла. Джазгъы бачхаланы юсю бла тёппели чыпчыкъла учадыла. Джылы кюнле болдула.

1) 5

2) 6

3) 7

4) 8

В2. Магъаналары джууукъ болгъан сыфатла тизгинни белгиле

1) ариу, эрши,  къуртлу, сюйюмсюз

2) къоркъакъ, къызбай, борбайсыз, эринчек

3) ачы, татлы, татыусуз, тузлу

4) тулпар, джигит, батыр, пелиуан

С1. «Сакъаллы» деген сёзню ачыкълагъан джорукъну белгиле

1) затны кёргюзген атды

2) атдан къуралгъан сыфатды

3) затны ишин кёргюзеди

4) кёблюк санда атды

Тюз джууабла:

А1. – 4; А2. – 2;А3. – 2;

В1. – 2; В2. – 4;

С1. – 2;

6 – чы ТЕСТ

Этим

А1. Этим нени ачыкълайды?    

1) затны ышанын кёргюзеди

2) затны кёргюзеди

3) затны санын кёргюзеди

4) затны ишин кёргюзеди

А2. Тюз айтылгъан джорукъну белгиле

1) Этим – айтымны члениди

2) Этим сёзню кесегиди

3) Этим – тилни кесегиди

4) Этим айтымда кёбюсюне башчы болады

А3. Къаршчы этимлени белгиле

1) барыргъа – атларгъа

2) ишлерге – чачаргъа

3) джылтыраргъа - джарыргъа

4) къараргъа – кёрюрге

А4. Къуру этимлери болгъан тизгинни белгиле

1) хауа, тогъуз, сууукъ

2) джууунуу, табыу, учуу

3) чабакълы, кёбчек, суулу

4) акъларгъа, джашаргъа, къайтарыргъа

В1. Бусагъат заманда берилген этимлени тизгинлерин белгиле

1)джырлагъанды, ашагъанды, келгенди

2) джырлайды, ашайды, келеди

3) джырларыкъма, ашарыкъма, кёрлюкме

4) джырлагъандыла, ашагъандыла, келгендиле

В2. Къайсы айтымда эки этим барды?

1) Ашыкъмай барадыла атлыла.

2) Билим къая тешер.

3) Игини ишинден билирсе.

4) Билим сатылмайды, окъуб табылады.

С1. Ненча этим барды текстде?

Джолоучула кече къалыргъа оноулашдыла. Джегилген атланы ийдиле, зынтхы бердиле. Тёгереклеринде къарны тебледиле, джатар орун этдиле. Эки балта табылды, ишчиле бутакъланы, къуу агъачланы кесдиле, тохтагъан джерлерине джыйдыла, къарангы болгъандан сора, от джакъдыла.

1) 7

2) 8

3) 9

4) 10

Тюз джууабла:

А1. – 4; А2. – 3;А3. – 2;А4. – 4;

В1. – 2; В2. – 4;

С1. – 9;

                                                КЪОШАКЪ  КЕРЕК (юлгю)

Къарачай тил.  Ачыкъ дерс

Тема: «§ 33. Этимни магъанасы» деген темагъа окъуу ишде тындырыллыкъ амалланы къурарча  хайырлы иш.

(Къарачай тилни дерсинде окъуу дерсде алчы мадарланы хайырландырыу).

 Устазны дерс къуллугъуну мураты: текстде этимлени заманлада, санлада тюрленюулерине сынаб къараргъа.

 План бла этиллик эсебле: 

  Энчили: бири бири бла ышангылы келишиу кёргюзедиле, тырмашыб окъуу хыйсабларын иги этиу муратда оноу алыргъа къызыгъыныу;джазма ишлерини кеслери тинтедиле; кеслери тындыргъан иш бла хазыр ишни тенглешдиредиле; къыйын ишни тындыргъан кёзюуде бек тырмашыу бла тёзюм кёргюзедиле;

Мизамгъа салыучу: ишни мадары бла хыйсабын джорукъ бла тенглешдириб, башхалыгъы бла бирчалыгъын тенглешдириб айырыргъа;

Билиу: ишни барыууна бла хыйсабына тинтерге эмда багъа берирге;

Бирлешиб ишлеу: бирлешген бла билим ишни тири кёргюзюрге;

Дерсде – этимлени айтымлада тюз хайырландыра, заманларыны, санларыны  башхалыгъын айыра билирге.

Дерсге керекли затла: компьютер, дерсге презентация, къауумла бла ишлетирге карточкала

Дерсни барыуу.

I. Дерсни башлау заман

1. Юй ишни тинтиу.

 Текстге къаллай ат атагъансыз? Нек атагъансыз алай? Къаллай сёзлени тюблерин сызгъансыз? Нек? Къаллай соруулагъа джууаб этедиле ала? Ишни тындыргъан заманда не зат ангыламагъан затыгъыз болгъанды?

Алай эсе, сора дефтерлеригизни беригиз да, башха дефтерлеге кюнню джазайыкъ

1. Бу сагъатда керекли билимлери. 

Дерсни темасы бла муратын ачыкълау

Къангада кюнню, класс ишни, теманы, хатларын ариу этерге сёзлени джаздырыу, ангылатыу

Байрым айны онтогъузунчу кюню.

Класс иш.

Этим.

урунургъа, ийнакъларгъа, сюерге, тулпар

Устазны сёзю:

 Бир кере Этим улу деб къартдан хапар билирге излегенлеринде, ол быллай хапар айтханды:(Хар сабийни къолунда текст бла къагъытлары барды.) Мен сизге ол хапарны окъусам, билген джеригизге къошхан белги (+), билирге излеген джеригизге уа алгъан белги (-) салырсыз.

      Тукъум, ат___________________________________

 1) –Тилде джюрюуде мен экинчи орунну алама. Менден алгъа къуру атды.

Билеме

Билирге излейме

2) –Айтымда мен хапарчы болама.

Билеме

Билирге излейме

3) – Мен затны ишин кёргюземе

Билеме

Билирге излейме

4) –Айтымда эки сыз бла сызылама

Билеме

Билирге излейме

5) – Мен санлада, бетледе тюрленеме, заманларым барды

Билеме

Билирге излейме

6) – Юч заманым барды

Билеме

Билирге излейме

7) – Чыртда замансыз болургъа да боллукъма

Билеме

Билирге излейме

8) –Да – кесекчик бла башха джазылама

Билеме

Билирге излейме

1 – чи  слайд

Оюн «Артыкъ сёз»

- Хар тизгинде артыкъ сёзню табыгъыз, джазыгъыз.

Къар, къыш, келеди, джангур.

Чынгагъандыла, оюн, тоб, гинджи

Джомакъла, сабийле, адамла, боярыкъды

Тинтиу (слайд № 2)  (келеди, чынгайдыла, боярыкъды)

1. Бу сёзле нени белгилейдиле?

2. Къаллай соруулагъа джууаб этедиле? (Не этеди? Не этгендиле? Не этерикди?)

3. Алагъа къалай айтыргъа боллукъду? (Этимле)

4. Этимни юсюнден сиз не айталлыкъсыз? (Дерсде амалсыз тындырылыргъа керекли соруу.)

5. Бюгюн дерсде нени юсюнден сёлеширикбиз? Дерсибизни темасы къалайды?

7. Тилде этим нек керек болгъанын биз бюгюн ачыкъларгъа керекбиз?

(Затны ишин кёргюзюр ючюн).

7. Айтымда къаллай къуллукъ этеди? Къалай тюрленеди этим?  (Хар бир тюз джууабха бир саугъачыкъ бериледи)

1. Дерсни темасы бла ишлеу

   Слайд № 3                                                                                                       

1. Тилни джангы кесегини эшигин ачар ючюн ачхыч керекди. Аны ючюн биз кроссвордда «не этеди?» деген сёзлеге тюз джууаб табыб джазаргъа керекбиз (Бир заманда сёзлени дефтерлерине джазыб барадыла)

  2.   Ким не этеди, айтыгъыз. (Къулакъ не этеди? Тобну не этеди? Кийимни не этеди? Биреуню затын не этмейди? )

=	=	Э	Ш	И	Т	Е	Д	И
=	А	Т	А		Д	Ы	=	=
=	К	И	Е		Д	И	=	=
А	Л	М	А		Й	Д	Ы	=

3.   Джазгъан сёзлеригизни тенглешдиригиз.

4.   Къалай ушайдыла бу сёзле бир-бирлерине?

5.   Къаллай соруулагъа джууаб этедиле?

 6.   Быллай сёзлени атларына къалай айтадыла?

 (Этимле)

7. Китабны  67 – чи бетин ачадыла, 126 – чы ишни сорууларына джууабла табыб джазадыла.

8. 125 – чи ишни энчи этедиле. Этимни тилни башха кесеклеринден къалай айырыргъа боллукъду? (Затны ишин кёргюзеди, Не этеди? Не этди? Не этерикди? деген соруулагъа джууаб этеди)

         9.  Оюм этигиз. – 68 – чи бетде джорукъну окъугъуз

  Слайд № 4.

Этим  «эт» деген сёзден къуралгъанды

Солуу такъыйкъа:

Энди, сабийле, къобайыкъ,

Къолларыбызны акъырын ёрге тутайыкъ  
Бармакъланы къаты къысайыкъ,

Ызы бла бошлайыкъ  

Къолланы энишге ийиб сюелейик,
Онг бла солгъа бюгюлейик.
Сора энтда ишлеб тебрейик  

Слайд №5

1.  Хош келигиз, Этим улу акка

2. Эртде – эртде Этим джашагъанды. Ол эринчеклени бир да сюймегенди, кеси уа кюнню узунуна иш этгенлей тургъанды: чабханды, учханды, чынгагъанды, ишлегенди, биширгенди… Бир къазгъанды, бир юй ишлегенди, бир эки затны бир – бирине джабышдыргъанды, бир тикгенди, сора хаман да къайгъыргъан-лай тургъанды: болушургъа джетиширмеми экен, заманында чабыб джеталырмамы, ауурлукъну хорлаялырмамы деб.

         Слайд № 6.

1. Этим улу акка хар заманда да биргелей талай ишни тындырады: «Мени халим алайды. Мен хаманда иш этгенлей турама. Ол себебден, атым «эт» деген сёзден къуралгъанды.»

 Слайд № 7.

Сизге да Этим улу акка иш хазырлагъанды.

Тилни башха кесеклерини ичинде этимни белгилеу. 3– 4къауум боладыла сабийле.

Хар къауумгъа къагъытда энчи иш бериледи. Сизни борчугъуз, назмучукъну окъуб, этимлени табаргъа. Къайсы къауум биринчи бошаса, къол кёлтюреди. Ким окъуб, джууаб берлигин аллы бла ачыкълагъыз. Биринчи башагъанлагъа саугъачыкъла берликбиз.

Слайд 8

Кир иннетли сен болма,

Джюрегинги таза эт,

Адам хакъын ашамай,

 Муратынга алай джет.

Сен зар болма, сукъланма,

Игиледен сен къалма.

Миллетинге махтау бол,

Аманлыкъгъа сен барма.

Юсню башны тазалаб,

Кирсиз болуб сен джаша.

Аманлыкъны этмейин,

Халал къыйын сен аша.

Алдама, чырт махтанма,

Керти сёзню сен сёлеш.

Игиге атынг айтылса,

Элге махтау болурса.

           Устаз назмуну магъанасын да сюзерге боллукъду сабийле бла.

 «Кесини ишин тинтерге».

1. Ким халатсыз этгенди?  (Аперим барыгъызгъа да) –къалай табдыгъыз этимлени?

2. (Соруула салыб)

3. Къаллай соруулагъа джууаб этедиле этимле?

     4. Не этеди? Не этди? Не этерикди?

1. Энди бир кесек солугъан да, ойнагъан да этейик, эслиликге да иш этейик. «Этимни эштсегиз, къолчукъларыгъызны бир – бирине уругъуз» 

Устаз В. Мусатовну назмусун окъуйду.

Джалкъау

                                                   Ашар эди, джукълар эди

                                                   Эмда, хаман да, киштикча

                                                    Кюн джарымны

                                                    Терезеге къарар эди...

                                                     Ол сюймейди,

                                                     Ол аллайды!

                                                     Не окъургъа,

                                                     Не ишлерге.

                                                     Джалкъау къоркъад

                                                     Къолун, аягъын

                                                     Къыйнаб артыкъ

                                                     Къымылдаргъа.

Энди джангылмай джууаб берген къолугъузну кёлтюрюгюз.Къаллай акъылманла, эслилесиз сиз!

           2. Окъулгъанны бегитиу. Ишни нёгер бла тындырыу.

Слайд № 9

- Магъанасы бла келишген этимни сал.

         Гокка…                                                                      (чагъады)

Къозу...                                                                       (макъырады)

         Сабийле…                                                                 (ойнайдыла)

         Итчик …                                                                    (чабады)

- Айтымны тамалын табыгъыз. Айтымда этим къаллай къуллукъ этеди?

- Къалай сызылады тюбю?

- Къалай тюрленеди этим? (санлада)

- Къаллай заманлары болады? (бусагъат заман, озгъан заман, боллукъ заман).

Слайд № 10

          Тамалау.

- Биз нени юсюнден селешдик дерсде?

Не джангы зат билдигиз?

         Дерсни ахыры.

Слайд № 11

Билимлерин тинтиу. Нёгер бла ишлеу

Биз бусагъатлай гитче тестни этиб, бюгюнгю дерсни ким къалай ангылагъанын ачыкълайыкъ. Ишни тындыра, бир – биригиз бла оноулашыгъыз.

     Джазама, окъуйма, ариу, ашхы, къууанчлы, джырлады, санарыкъды, китаб, билди – этимлени тюбюн сызаргъа.

- Ким тестни тюз тындыргъанын тинтебиз.

          Анкетагъа джангыдан джууаб этебиз

Слайд № 13 

Ойлашдырыу къуллукъ.

          Кесигизге багъа салыгъыз. Дерсни ким иги ангылагъан эсе, тефтерине къызыл тёгерекчик джабышдырады, азыракъ ангылагъан сары, къарыусуз ангылагъан джашил тёгерекчик джабышдырады.

Мен салгъан багъалагъа да тынгылагъыз.

Слайд № 14

          Дерсни ахырына келтириу.

          Юй иш: § 33.70 – чи бетде 130 – чу ишни этерге.

          Туругъуз. Бюгюн дерсде бек аламат ишледигиз, сау болугъуз. Иги джолгъа барыгъыз!                                                                                                                                                           

БАШЛАРЫ

Ал сёз...............................................................................................................

Грамматика бла тюз джазыудан, тил есдюрюуден 3 классда окъуллукъ материалны окъутууну юсюнден методика теджеуле...................................

Ангылатхан къагъытчыкъ..................................................................................

Орузлама-тама план..........................................................................................

1-чи дерс. Таушла бла харифле......................................................................

2-чи дерс. Ачыкъ тауушла бла харифле. .........................................................

3-чю дерс. Тунакы тауушла бла харифле. ....................................................

4-чю дерс. Уллу эм гитче харифлени джазылыу джорукълары. ................

5-чи дерс. Суратлау текст: сурат бла ишлеу..................................................

6-чы дерс. Ал класслада окъугъанларын тинтиу. Сынау иш. ......................

7-чи дерс. Зынгырдауукъ эм сангырау тунакыланы сёзню ахырында тюз джазылыулары. .................................................................................................

8-чи дерс. Зынгырдауукъ эм сангырау тунакыланы сёзню ахырында тюз джазылыулары. ..................................................................................................

9-чу дерс. Зынгырдаукъ бла сангырауланы сёзню ортасында тюз джазылыулары....................................................................................................

10-чу дерс. Тил ёсдюрюу "Къач" деген темагъа къурашдырыу (сочинение)....

11-чю дерс. Зынгырдаукъ бла сангырауланы сёзню ортасында тюз джазылыулары.................................................................................................

12-чи дерс. Сангырау тунакыланы зынгырдауукълагъа айланыулары......

13-чю дерс. Сёзню ортасында ч-ны ш-гъа айланыуу. ................................

14-чю дерс.  Къайтарыу. Сурат бла ишлеу...............................................

15-чи дерс. Сёзню тамыры бла джалгъауу. .............................................

16-чы дерс. Бёлюм. .....................................................................................

17-чи дерс. Басым. ......................................................................................

18-чи дерс. Экиленнген тунакыла. ...........................................................

19-чу дерс. Къысха У бла Й болгъан сёзлени тизгинден тизгиннге кёчюрюу.....

20-чы дерс. Суратлау текст: айтыу (изложение) ......................................

21-чи дерс. Магъаналары джуукъ сёзле. Магъаналары къаршчы сёзлн. …

22-чи дерс. Къайтарыу: окъугъан джорукъланы хайырландыра, сёзлени халатсыз джазаргъа. ................................................................................................

23-чю дерс. Тунакыла бла ачыкъланы сёзледе тюз джазылыу джорукълары. Сынау иш. ......................................................................................................

24-чю дерс. Тилни кесеклеринден хапар бериу. Ат. .................................

25-чи дерс. Атны магънасы. .........................................................................

26-чы дерс. Энчи эмда тукъум атла. ............................................................

27-чи дерс. Суратлау текст: айтыу (изложение). ........................................

28-чи дерс. Атны бирлик эмда кёблюк саны. .............................................

29-чи дерс. Атны кёблюк саныны къуралыуу. ............................................

30-чу дерс. Къайтарыу. Ат. ...........................................................................

31-чи дерс. Атны магъанасы. Сынау иш. ....................................................

32-чи дерс. Къайтарыу. Сыфат. ....................................................................

33-чю дерс. Сыфатны магъанасы. ...............................................................

34-чю дерс.  Сыфатны магъанасы. ..............................................................

35-чи дерс. Сыфатны магъанасы. ...............................................................

36-чи дерс. Магъаналары джууукъ болгъан сыфатла. ..............................

37-чи дерс. Магъаналары къаршчы болгъан сыфатла. .............................

38-чи дерс. Къайтарыу. Сыфат. ..................................................................

39-чу дерс. Сыфатны магъанасы. Сынау иш.  ..........................................

40-чы дерс. Затны ишин кёргюзген сёзлени къайтарыу. .........................

41-чи  дерс. Этимни магъанасы. ...............................................................

42-чи дерс. Этимни заманларындан хапар бериу. ...................................

43-чю дерс. Этимни бусагъат заманы. .................................................

44-чю дерс. Этимни озгъан заманы. .........................................................

45-чи дерс. Этимни боллукъ заманы. .....................................................

46-чы дерс. Этимни къайтарыу..................................................................

47-чи дерс. Этимни магъанасы. Сынау иш. ............................................

48-чи дерс. Айтымны юсюнден 2-чи классда окъулгъанны къайтарыу. ...

49-чу дерс. Хапарлаучу, соруучу, кёлтюртюучю айтымла. ..................

50-чю дерс. Хапарлаучу, соруучу, кёлтюртюучю айтымла. ....................

51-чи дерс. Айтымда сёзлени бири-бирлерине байланыулары. .................

52-чи  дерс. Айтымны члени. .....................................................................

53-чю дерс. Суратлау текст: айтыу (изложение). ......................................

54-чю дерс. Айтымны баш членлери. ........................................................

55-чи дерс.  Айтымны баш членлери. ..................................................

56-чы дерс. Айтымны сансыз членлери. ...................................................

57-чи дерс. Джайылмагъан бла джайылмагъан айтымла. .......................

58-чи дерс. Джайылгъан айтымны сансыз членлери. Кимни? нени? деген соруулагъа джууаб этген сансыз членле. ..............................................................

59-чу дерс. Кимге? неге? кимде? неде? кимден? неден? деген соруулагъа джууаб этген сансыз членле. .................................................................................

60-чы дерс. Къаллай? неллай? деген соруулагъа джууаб этген сансыз членле.....................................................................................................................

61-чи дерс. Къачан? къайры? къайда? къалай? къайдан? деген соруулагъа джууаб этген сансыз членле. ................................................................................

62-чи дерс. Айтымны къайтарыу. ............................................................

63-чю дерс. Айтым. Сынау иш. ...................................................................

64-чю дерс. «Тауушла бла харифле « деген теманы къайтарыу. ................

65-чи дерс. "Сёз" деген теманы къайтарыу. ...............................................

66-чы дерс. Тилни кесеклерин къайтарыу. .............................................

67-чи дерс. Тилни кесеклерин къайтарыу. .............................................

68-чи дерс. Сурат бла ишлеу. .....................................................................

69-чу дерс. Тилни кесеклерин къайтарыу. ...............................................

70-чи дерс. Оюмлау дерс. ........................................................................

Къошакъ керек. Грамматика айырыуну планлары. ...............................

Технология  картала (юлгюле)..................................................................

Тестле (юлгюле).........................................................................................

Ачыкъ дерс (юлгю)......................................................................................

Эльканова С.М., Айбазова З.С.

КЪАРАЧАЙ ТИЛНИ ДЕРСЛЕРИ

3 класс

Устазгъа методика болушлукъ

Редактор

Технический редактор

Корректор

Сдано в набор

Подписано в печать

Формат        Бумага типографская.

Гарнитура «Школьная». Печать высокая.

Усл. печ. л.    Усл. кр.-отт.    Уч.-изд. л.

Заказ №     . Тираж     экз.