Поурочное планирование по внеклассному чтению. (Алим Кешоков.)

Классщ1ыб еджэныгъэ

10-нэ классым

К1ыщокъуэ Алим

«Си анэ дыщэуэ,си дыщэ к1анэ»

Зыгъэхьэзырар:

Шордакъ курыт школым

адыгэбзэмрэ литературэмк1э

и егъэджак1уэ Татрокъуэ Хъ.

Слайд №1

Темэ: «Си анэ дыщэуэ, си дыщэ к1анэ»

Слайд№2

Мурадхэр:

К1ыщокъуэ Алим теухуауэ еджак1уэхэм я1э щ1эныгъэм хэгъэхъуэн;

Анэм быным хуи1э лъагъуныгъэм и къарумрэ щ1ыхьымрэ К1ыщокъуэ Алим и усэхэм къызэрыщыгъэлъэгъуар;

Анэмрэ бынымрэ я зэхущытык1э къабзэр, ар хъумэн зэрыхуейр еджак1уэхэм гурэ псэк1э зыхегъэщ1эн.

Урокыр зэрек1уэк1ынур.

1. Урокым и пэублэ.

Темэмрэ мурадымрэ щыгъуазэ щ1ын.

Слайд№3-8

2. Урок блэк1ахэм яджар къэпщытэжын.

1.К1ыщокъуэ Алим теухуа псалъэзэблэдз.

Упщ1эхэр:1.К1ыщокъуэ Алим и къуажэгъу, «Л1ыжь хъыбархэр» тхылъыр зи 1эдакъэщ1эк1 тхак1уэ.

2.Зауэ зэманым Алим ныбжьэгъу пэж къыхуэхъуа усак1уэм и ц1эр.

3.Алим и адэц1эр.

4. Алим и 1устазу щыта усак1уэ.

5.К1ыщокъуэр къыщалъхуа къуажэр.

6.Усак1уэм и япэ тхылъ «Бгы ……деж»

Жэуапхэр пэжмэ, къехыу фыкъеджэнущ Алим и унэц1эм.

1.

К1

э

р

э

ф

2.

Къ

а

й

с

ы

н

3.

П

щ

ы

м

а

ху

э

4.

Щ

о

дж

э

н

щ1

ы

к1у

4.

Щ

хь

э

л

ы

къу

э

5.

лъ

а

п

э

х

э

м

Слайд№9

2.Усэ сатырхэр и к1эм нэгъэсын.

Псэуну гъащ1э зыхуэфащэр

Мыувы1эу (к1уэхэр аркъудейщ).

***

Насып жыхуа1эр уэ зэгъащ1э

Насып (щ1экъуныр-арщ насыпыр)

***

Ф1ым хущ1экъуу ц1ыхур псэумэ,

Арщ ( псэунур псэук1аф1эу)

***

Абы шырыкъур сэ нэсхьэсмэ,

Ар сщыгъыу (сщ1ынущ ислъэмей).

Слайд№10

3.Мы усэхэр зыхуитхар хэт?

Усэ къарук1э бийр бгъэсу

Лъагъуэ насыпым хуэпщ1ат,

Уигу щыплъэм уи 1эр нэмысу

Хэщ1ап1э дэнэ щыпщ1а?

( Щоджэнц1ык1у Алий)

Слайд№11

Уи усэр ящ1э Дагъыстаным,

Уи ц1э щра1уэ Индие дыдэм.

Пхуэдэ щымы1эу ушу ябгэщ,

Уи къамэр мазэу пшэм холыдэ.

«Расул Гамзатов къысхуитхам и жэуап»

Слайд№12

Къыщыхъум зауэ, дист зы абгъуи,

Зы гъуэгу дэ т1ури дытехьащ.

Дыкъащтэу тщ1акъым зыми к1эбгъуи,

Гугъуехь тхуэфащэр т1ууми тхьащ.

«Кулиев Къайсын»

Слайд№13

Нэгумэ Шорэ хъыбар мащ1э

И жьэгу удэсу уигъэщ1а?

Исмэхьил-Беик1 к1эщ1т и гъащ1эр,

Арщхьа ц1эры1уэ уэрщ зыщ1ар.

«Лермонтов»

Слайд№14

Уи нэпсхэр зэпе1эу,

Уигу щабэр къолъэт.

Шыпхъу ц1ык1ухэм яжо1эр:

«Хэт къак1уэр? К1уэт, плъэт!»

Уи нак1эу зэлъахэм

Нэпс тезу лъэр йощ1.

«Уигу,си анэ,сыкъэк1мэ»

3. Темэщ1эр етын.

Слайд №15

Егъэджак1уэм и псалъэ.

Нобэрей урокым дызытепсэлъыхьынур ди усак1уэшхуэ, ди тхак1уэ гъуэзэджэ К1ыщокъуэ Алим анэм теухуауэ итха усэхэрщ. Алим и мащ1экъым ф1ыщэу илъагъу и анэм папщ1э итха усэхэр. Усак1уэм зэритхыжымк1э, и анэ Куэз куэду ц1ыху хьэлэмэту щытащ. Ар и адэ Пщымахуэ къришат Адыгейм щыщ Хьэкуринэхьэблэ къуажэм. Куэз ф1ыуэ ищ1эрт хъыбархэр, таурыхъхэр, къуажэхьхэр, уэрэдхэр. Абыхэм щ1ап1ык1а Алим иужьк1э итхыжащ: «Сэ усэбзэм и 1эф1ым сысабий щ1ык1э гу хуэсщ1амэ, таурыхъхэмрэ хъыбарыжьхэмрэ сыдахьэхамэ,ар зи ф1ыщ1эр си анэрщ».

Слайд №16-17

К1ыщокъуэ Алим и анэм теухуа и гукъэк1ыжхэр.

Слайд №18

Алим и анэм жи1э гущэкъу уэрэдыр.

Слайд №19

Зауэ илъэсхэм усак1уэм и 1эдакъэ къыщ1эк1ащ «Си анэ», «Таурыхъ». «Щхьэгъубжэ нэху», «Уигу,си анэ,сыкъэк1мэ», «Умыгузавэ,си анэ» «Анэм и пщ1ыхьэп1э» усэхэр. Усэхэм языхэзми гупсысэ куу щ1элъщ. Анэм и лъагъуныгъэм и куууагъыр, и къабзагъэр, ар пэжым, захуагъэм, ц1ыхугъэм сыт щыгъуи зэрилъэныкъуэр, чэнджэщак1уэ 1ущу зэрыщытыр а усэхэм щыгъэлъэп1ащ.

Слайд №20

И бынхэм я пащхьэм анэм щигъэзащ1э къалэным и инагъыр «Уигу си анэ, сыкъэк1мэ» усэм Алим мыпхуэдэу къыщигъэлъэгъуащ:

Зауаер етащи,

Щ1ы щтари мэгыз,

Окопэу сыздисыр

Уэс къесым ессей,

А уаем сэ си гур

И1ыгъыу ехуз,

Уэ ф1ыуэ солъагъури,

Сыкъолыр,сопсэу.

Анэр зэрыхабзэщи, гу щабэщ, къуэм бэ1ут1э1уу къыпэщылъ псори абы и гущхьэм щегъэтк1у, абы 1эщ1ок1ри зэуап1эм щы1э щ1алэм хуожэ, зытриубгъуэу биишэм щихъумэн хьэзыру. Анэм и лъагъуныгъэм сэлэтым и къэлэныр нэхъри егъэтк1ий, зауэ 1энат1эм щымыбэлэрыгъыу егъэжан, ар л1ыгъэмрэ хахуагъэмрэ, напэмрэ щ1ыхьымрэ я уэчылщ.

Слайд №21

Усак1уэм къызэригъэлъагъуэмк1э,анэр хэк1ыркъым быным и бэлыхьым, абы куэд игу къегъэк1,ауэ зэик1 л1эныгъэ ирихьэл1эркъым, псэууэ къызэригъэзэжынум и гугъэ хихыжыркъым. Аращ «Анэм и пщ1ыхьэп1э» усэм вагъуэм и бгъэр щ1агъэнауэ и щ1алэр къыхуэк1уэжауэ анэр щ1епщ1ыхьыр:

Бий щхьиблу щ1алэм пиупщ1ахэм

И бжыгъэу вагъуэ бгъэм щолыд.

Ар плъэмэ-и къуэр къэк1уэжауэ

Вагъуиблу хэлъым дыщи хэтщ.

Нэхуап1эу къэсыжа и къуэр къыщхьэщытщ, арщхьэк1э анэм ар зэк1э и ф1эщ хъуркъым, игу

ирихьа пщ1ыхьэп1эм пищэн и мураду «щ1охъуэпс аргуэру жеижын».

Слайд №22

Ц1ыхугъэ лъагэк1э,гурыщ1э къабзэк1э псыхьащ анэм теухуа тхыгъэ псори. Ауэ щабагърэ гуапагъэк1э псоми йоф1эк1 «Си анэ» жыхуи1э усэр. Анэ лъагъуныгъэр къыдэ1эпыкъуурэ зауэм и бэлыхьым тек1уэфа сэлэтым къигъэзэжащи псалъэ нэхъ 1эф1 дыдэхэмк1э нэхъ лъап1э дыдэу щы1э ц1ыхум йобзэрабзэ, йодэхащ1э. Зыми хэмыгъуэщэн адыгэ нэщэнэхэр, псэм дыхьэ псэлъэк1эр къегъуэт усак1уэм:

Си гъунэгъуу къак1уи уэ къэт1ысыт,

Къащтэ дзасэр, лыпц1эр сэ згъэжьэнщ.

Сыт хуэдэ адыгэ нэщэнэ мыбдеж усак1уэм къигъэлъагъуэр?

Пэжщ, жьэгу пащхьэм дэсу лыр дзасэк1э гъэжьэныр адыгэхэм я зэхущытык1э гъунэгъур куууэ къэзы1уатэ нэщэнэхэм ящыщщ.

Слайд №23

Ижь-ижьыж лъандэрэ лъэпкъ куэдым анэм ирапхыу къогъуэгурык1э къарумрэ щ1ыхьымрэ. Нэхъ тк1ийуэ ар къыщо1у «Таурыхъ» усэм. «Бзаджагъэ» к1элъызэрихьэурэ анэм зэхегъэк1 щ1алэм и гупсысэмрэ и къарумрэ здынэсыр:

Бийм зэрипхъуащи уи унэр,-

Анэм ар же1э, - си щ1алэ,

Ущысп1а жьэгур маф1эншэщ,

Шэс зумы1эжьэу пщ1эгъуалэм.

Анэм и образыр мыбдежым «щыпхъащэщ», «щытк1ийщ». Ар зыхуэунэт1ар бийм хуэмыгъэгъунырщ, захуагъэм и телъхьэу щытынырщ, Хэкур хъумэнырщ.

Слайд №24

Анэмрэ Хэкумрэ. А т1ур гуащ1эк1и, быным хуа1э лъагъуныгъэк1и зэхуэдэу къыщ1эк1ынщ, а гуащ1эм и инагъымрэ а лъагъуныгъэм и куууагъымрэ къызэрупщын 1эмал дунейм щыщымы1эми. Анэ Хэку. Ахэр зы гуры1уэгъуэщ.Урысхэми жа1э «Родина мать». Ц1ыху лъэпкъ псоми я дежк1э щалъхуа хэкур лъап1эщ,1эф1щ, анэми хуэдэу. А гурыщ1эрщ къыщигъэлъагъуэр «Уц1ык1уу уи гум ибубыдэр» усэм. Къигъэщ1а гъащ1эм лирическэ л1ыхъужьыр ироплъэжри и нэгу къыщ1егъэхьэж и адэ-анэр, ядэжь и унэр. Ауэ, ди жагъуэ зэрыхъущи, адэ - адеж, ди лъахэм

дыщисым деж, дэ къыдгуры1уэркъым абыхэм я лъап1агъыр. Иужьк1э зэрыжа1эщи, ды1эбэмэ, дылъэ1эсыжынкъым. Аращ усак1уэм мыпхуэдэу щ1итхыр:

Си анэр гъыуэ ныск1элъык1эу:

«Уи адэжь и унэ къэгъэзэж»,-

Щыжи1эм сщ1акъым и лъэп1агъыр

Иджы 1эфрак1эм содзэкъэж.

Слайд №25

К1ыщокъуэ Алим и анэм къик1уа гъащ1э гъуэгуанэр къигъэлъэгъуэжу итхыжащ «Си анэм хуэзусыжар» жыхуи1э усэр. Усак1уэм зыбжанэрэ къытригъэзэжурэ анэм зыхуегъазэ:

А си анэ дыщэуэ,

…

А си дыщэ к1анэ.

Усак1уэм анэр дыщэм пищ1у аракъым , ат1э анэм нэхърэ нэхъ лъап1э, нэхъ дахэ, нэхъыф1 зыри зэрыщымы1эр къигъэлъагъуэу аращ.

Слайд №26

Анэм теухуа усэхэм К1ыщокъуэм къызэригъэлъэгъуащи, гъунапкъэншэщ анэм и лъагъуныгъэр. Ат1э апхуэдиз лъагъуныгъэ къытхузи1э анэхэм дауэ дахущытын хуей?

Слайд №27

Анэм теухуауа сыт хуэдэ псалъэжьхэр фщ1эрэ?

Слайд №28

Анэ лъагъуныгъэм дыщехъумэ гъащ1эм и лъэпощхьэпо куэдым, ди псэр къегъэхуабэ, дещ1 нэхъ гу къабзэ, щабэ, бэшэч. Анэ лъагъуныгъэр ещхьщ псынэпс къабзэм, гъуэгугъэлъагъуэ вагъуэм.

Мис а псоращ дэ анэм и пащхьэм щытхь жэуапыр щ1эиныр.

Дэтхэнэ бынми ди къалэн нэхъыщхьэщ анэр гулъытэншэ дымыщ1ыныр, нэхъ гумащ1эу дахущытыныр, дахуэсакъыныр, я жагъуэ зэи дымыщ1ыныр.

Слайд №29

Тхыгъэ хьэлэмэтхэр зи къалэмыпэм къыщ1эк1а, Къэбэрдейм и къуэ щэджащэ К1ыщокъуэ Алим и ц1эри и тхыгъэхэри мык1уэдыж ф1ыгъуэу дунейм къытенащ. Ахэр псэунщ адыгэбзэр псэухук1э. Алим хужа1ащ псалъэ дахэ куэдхэр. Абыхэм ящыщ зыщ Къагъырмэс Борис Алим хуищ1а фэеплъ усэр:

Поэзие маф1эр п1этауэ,

Шу пашэ гъуэгур къэпк1уащ.

Мураду уигур зэтауэ

Щытам щыщ куэди зэщ1ащ.

Тхыгъэ курыхыу ди тхыбзэм

Къытхуэбгъэнахэр псэунщ:

Лъэпкъыр щыгу1эм - хъунщ гъыбзэ.

Щыгуф1эм - уэрэд тхуэхъунщ.

4. Оценкэ гъэувын.

Слайд №30

5. Унэ лэжьыгъэр етын.

1. Анэм теухуауэ К1ыщокъуэ Алим итха усэхэм гъэхуауэ, зыхэщ1эгъуэу къеджэн.

2.Творческэ лэжьыгъэ

«Анэ лъагъуныгъэр ещхьщ псынэпс къабзэм», «А т1ум нэхъ зэщхьи сыт щы1э - Анэмрэ Хэкумрэ!» щхьэж нэхъ гурыхь къыщыхъуа ф1эщыгъэц1эр и1эу эссе тхын.

Слайд №31

1. Къэзгъэсэбэпахэр: К1ыщокъуэ Алим. Тхыгъэхэр томипл1ым щызэхуэхьэсауэ/Налшык. «Эльбрус», 1984гъ.

2. К1ыщокъуэ Алим. Тхыгъэхэр томихым щызэхуэхьэсауэ./ Налшык «Эльбрус»,2004гъ.

3. Хьэк1уащэ Андрей. Гурыщ1эм и джэрпэджэж./Налшык «Эльбрус»,2009гъ.

4. Телевизионнэ нэтынхэр: «Гугъэмрэ гъащ1эмрэ»,-2000гъ.

«Поэт миллениума»,-2001гъ