Рабочая тетрадь по казахскому языку для 6 класса

ҚАЗАҚ ТІЛІ

(қазақ тілін өзге тілде оқытатын мектептің

6- сыныбына арналған

көмекші құрал)

Түсінік хат

Қазақ тілінің жаңа бағдарламасында: «Білім берудің негізгі саласында қазақ тілін оқытудың мақсаты – қазақ тілінің қоғамдық-әлеуметтік мәнін түсінген, тілдің қызметін жүйелі меңгерген, коммуникативтік біліктілігі дамыған дара тұлға даярлауға мүмкіндік туғызу» деп көрсетілген. Бұл - өмір талабы. Осыған орай жасалған әдістемелік құрал орыс мектептерінің 6 - сынып оқушыларына, мұғалімдеріне арналған.

Құрал үш аядан тұрады. Берілген аяларда тіл дамыту материалдары топтастырылған.

Осы оқу құралы стандартқа сәйкес бағдарламаға қосымша ретінде негізделіп құрылды:

-            тілдік білім жүйесін танып біле отырып, оларды сөйлеу әрекеттерінде қолдану, яғни тілдің фонетикалық, лексикалық, морфологиялық, синтаксистіқ құрылымын функционалдық сипатта танып білу;

-            қазақ тілінде сөйлеу құзырлығын қалыптастыру;

-            тілдің қарым-қатынастық қызметін  меңгеру.

Қосымша құралға төмендегідей грамматикалық материалдар: үндестік заңы, екпін, күрделі зат есімдер, жай септеу мен тәуелді септеу, көмекші есімдер, етістіктер, етістіктердің шақтары, етістер, тұрақты сөз тіркестері, жалғаулар, сөйлемнің бірыңғай мүшелері т.б. енген.

Берілген жаттығулар оқушының алған білімдерін қайталап, еске түсіріп, практика жүзінде бекітеді. Оқушылар қарым-қатынастық тілдік материалды оқып үйренеді: сөйлеу мәдениетін игереді, қоршаған ортаға байланысты, өзінің қызығушылығына  байланысты өз ойын еркін жеткізе біледі, сурет бойынша, көрген кинофильмдер, мультфильмдер топтамасы  бойынша, айтылған, оқылған әңгімелер бойынша, өз пікірін айтады, өз көзқарасын  дәлелдейді.

Оқулық оқушылардың өз деңгейінде қарым-қатынас әдебінің нормаларын меңгеруге, күнделікті өмір жағдаяттарында қазақ тілін қолдана білуге, тілді үйренуге қызығушылығын арттыруға көмектеседі.

Мазмұны

І модуль. Менің отбасым.Отбасы мүшелерінің сыртқы келбеті   6

Кім немен айналысады?                                                                     8

Менің әкем мен шешем                                                                      9

Менің ағам                                                                                           11

            Сенің отбасың қандай?                                                                       12

Аялдамада                                                                                            14       

Менің досым                                                                                        15

ІІ модуль Менің достарым.Сенің досың бар ма?                           16         

Құрбылар                                                                                             18

Досымның келбеті                                                                               19

Достық туралы мақал- мәтелдер                                                       21

ІІІ модуль. Менің достарым.Мен дүкенге қалай барамын            22                 

Азық түлік дүкенінде                                                                           25             

Көкөністер дүкенінде                                                                          23                          

Әмбебап дүкенінде                                                                             25

Кітап дүкенінде                                                                                    26

Базарда                                                                                                 28

Тапқыр достар (Ойын сабақ)                                                              30

Ұлттық валюта                                                                                     31

Ақша тарихы                                                                                        32

Банк тарихынан                                                                                    33

Ақша – төлем құралы                                                                             34

Апта күндері                                                                                         35

Уақыт қанша болды?                                                                           37

Сабақ қашан басталады?                                                                    38

Менің туған күнім                                                                                39

Туған күн кешінде                                                                                40

Досымның туған күні                                                                           42

Досыма тілек                                                                                        43

І модуль. Астанамен танысу. Атамекенге саяхат                             45

Қазақстан астаналарының тарихы туралы                                        46 

Тұңғыш Президент                                                                              48

Астана – бәйтерек»                                                                              50

Астанаға саяхат.                                                                                   51

Астана- арман қала.                                                                             53

16 желтоқсан – Қазақстан Республикасының тәуелсіздік күні       54

ІІ модуль. Көлік түрлері. ----------------------------------------------     56

Көлік географиясы                                                                               57

Мен мектепке немен барамын?                                                          58

Бағдаршам                                                                                            59

Жолда жүру ережесі                                                                              61     

Нәтиже сабақ «Қауіпсіз жол»                                                               62

Теміржол вокзалы                                                                                 63

Әуежайда                                                                                              65

Су көліктері                                                                                          66

Ойын сабақ «МАИ қызметкері»                                                           67

Нәтиже сабақ. Көлік                                                                            69    

ІV модуль. Менің сүйікті кейіпкерім  ------------------------------    70

Менің сүйікті кинофильмім                                                                71

Менің сүйікті мультфильмім                                                              72

Менің атым – Қожа                                                                             73

Наурыз мерекесіндегі кейіпкерлер                                                    74 

Шығыстың қос жұлдызы                                                                    75

Бауыржан Момышұлы                                                                        77

V модуль. Мен мектептемін                                                             78

Мектепте не істеймін?                                                                         79

Мектеп өмірі                                                                                        80

Мектеп үйірмелері                                                                               81

Қазақ тілі сабағында                                                                            82

Менің сүйікті заттарым                                                                       83

Ұлттық  тағамдар ----------------------------------------------------------    85

Ұлттық ойындар.                                                                                 86

Мектеп асханасы                                                                                 88

Қолданылған әдебиеттер .................................................................  89

І модуль

Менің отбасым

1-     сабақ

Отбасы мүшелерінің сыртқы келбеті

 

1 – тапсырма. Диалогты жалғастырыңдар, өзара сөйлесіңдер.

-         Сәуле, сенің әкеңнің бойы қандай?

-         Менің әкем орта бойлы адам, Саша, сенің әкеңнің бойы ұзын ба?

-         Жоқ менің әкем аласа бойлы, ал анамның бойы ұзын.

-         Менің анам керісінше өте аласа адам, мен анама ұқсаймын.

-         ...

-         ...

 

 

2 – тапсырма. Мәтінді түсініп оқып, аударыңдар және мазмұнын айтып беріңдер. Мәтінге ат қойыңдар.

Менің атам еңсегей бойлы адам. Оның шашы қалың, сақалы аппақ. Мұрыны қоңқақ,  көзі қысықтау. Әжем орта бойлы, аққұба адам. Ол ұзын көйлек киіп, ақ орамал байлап жүреді. Әкемнің бойы ұзын, кең иықты. Көзі үлкен, қара. Анам қара торы, келбетті адам. Анам талғаммен киінеді. Әпкем Анар анама тартқан қара торы. Көзі үлкен әрі қара. Шашы ұзын, қалың. Таңқы танауы өзіне жарасып тұрады, еріні жіңішке, алқызыл. Орта бойлы. Ал ағам қыр  мұрынды, қалың қара қасты, еріндері томпақ. Шашы бұйра әрі жирен. Өзі орта бойлы.

3 – тапсырма. Қазақ тіліне аударыңдар.

  Мой отец высокого роста. Моя мама очень красивая, у нее добрые глаза.

У моего брата волосы русые. У него глаза голубые. У моей сестры волосы длинные и густые. У дедушки борода седая, брови густые, глаза карие. Мой младший  брат маленького роста.

Есте сақтаңдар!

Тәуелдік жалғау

Тәуелдік жалғау заттың біреуге немесе бір нәрсеге тәуелді ( меншікті, қатысты) екенін білдіреді. Сөздер жекеше және көпше түрде тәуелденеді.

жақ Оңаша тәуелдену Ортақ тәуелдену жіңішке жуан жіңішке жуан І Менің әжем Менің отбасым Біздің әжеміз Біздің отбасымыз ІІ Сенің әжең Сіздің әжеңіз Сенің отбасың Сіздің отбасыңыз Сендердің әжелерің Сіздердің әжелеріңіз Сендердің отбасыларың Сіздердің отбасыларыңыз ІІІ Оның әжесі Оның отбасы Олардың әжелері Олардың отбасы

           4 – тапсырма. Сөздерді үлгі бойынша тәуелдеп жазыңдар

Үлгі: Менің шешемнің көзі көкшіл.

Настя... шаш... ұзын. Аға...  бой... сұңғақ. Әже... шаш... ақ. Бауыр...көз...  үлкен. Айжан... мұрын...  қыр. Сен... шаш... қысқа ма? Ол... қас... қандай? Зәуреш... шаш... қап- қара, иығына дейін келеді. Диманың көз... көк, қас... қалың, ерін... қызыл.

5– тапсырма. Төмендегі сөздерді бірінші жақта тәуелдеп жазыңдар.

Үлгі: Менің інім

Іні, қарындас, тіс, қол, шаш, танау, көз, құлақ, ата- ана, бойы, қас, әпке.

6 – тапсырма. 5- тапсырмада берілген сөздерден сөйлем құраңдар.

Үлгі: Менің інімнің қасы қап- қалың.

7– тапсырма. Туысыңның сыртқы келбетін сипаттап жазыңдар.

Менің анамның                                                      Менің анам

бойы ____________________,                           ____________________бойлы

денесі _____________________,                       ________________________денелі

көзі_______________________,                       _________________________көзді

мұрыны ___________________,                      __________________________мұрынды

еріні______________________,                        _________________________ерінді

маңдайы _________________,                        ________________________ маңдайлы

шашы _____________________,                   ___________________________ шашты

қасы___________________,                            __________________________қасты

2 -  сабақ

Кім немен айналысады?

 

1 – тапсырма. Диалогты аяқтаңдар.

- Сенің атың кім?

- ...

- Отбасыңда неше адам бар?

-...

- Әкең немен айналысады?

-...

- Шешең кім болып жұмыс істейді?

-...

- Атаң немен айналысады ?

-...

- Әжең немен  айналысады?

-...

- Ағаң не істейді?

-...

- Сен немен  шұғылданасың?

 2 - тапсырма. Мәтінді оқып, аударыңдар.

Біздің отбасымыз үлкен: атам, әжем, әкем, шешем, екі  ағам, апам, қарындасым және мен. Атам мен әжем зейнеткерлер. Әкем тіс дәрігері. Оның өз емханасы бар. Анам бухгалтер, банкте жұмыс істейді. Екі ағам – студенттер. Екеуі де Қарағанды Мемлекеттік университетінің экономика факультетінде оқиды. Апам мұғалім. Қарындасым он жаста. Ол төртінші сыныпта оқиды. Мен алтыншы сыныпта оқимын. Мен оқу озатымын. Қарындасымның сабағына көмектесемін.Мен спортпен шұғылданамын.

3 – тапсырма.Төмендегі сөйлемдерге сұрақ қойыңдар.

1.Ол ғылыммен шұғылданады. 2.Ағам мәдениет министрлігінде қызметкер. 3.Атам газет оқып отыр. 4.Әжем шұлық тоқумен айналысады. 5.Балалар аулада доп ойнап жүр. 6.Анасы асүйде тамақ әзірлеп жатыр. 6.Шолпан сабағын оқып отыр. 7.Айназ Астана қаласындағы Еуразия университетінде оқиды.

Есте сақтаңдар!

Болымсыз етістік

Іс- әрекеттің болмауын, жүзеге аспауын білдіреді. Негізгі және туынды етістікке –ма, -ме, -ба, -бе, -па, -пе жұрнақтарының немесе жоқ, емес сөздерінің тіркесуі арқылы жасалады.

Сөздің соңғы дыбысы	Сөздің соңғы буыны	Жұрнақтар
Дауысты немесе үнді дауыссыз й,л,р,у	Жуан Жіңішке	-ма -ме
Ұяң дауыссыз дыбыстар немесе үнді дауыссыз м,н,ң	Жуан Жіңішке	-ба -бе
Қатаң дауыссыз дыбыстар	Жуан Жіңішке	-па -пе

4- тапсырма. Болымсыз етістіктің жұрнағын жалғап жазыңдар (–ма/-ма, -ба/-бе, -па/-пе).

Жаз                         сыйлас                           байла

Сез                           қайт                               жу

Оз                             кес                                 тұр

 Төз                           төк                                 бер   

Нан                           тос                                сөйле

таран                        күт                                әкел  

сүрті                         бас                                 көр                                                                                                                                                                                                                                   

5- тапсырма Үлгі бойынша сөйлесіңдер.

    - Сіз спортпен шұғылданасыз ба?  

    -Жоқ мен спортпен шұғылданбаймын, кесте тігумен шұғылданамын.   

3-абақ

                                        Менің әкем мен шешем

 

Есте сақтаңдар!

Септік  жалғауы

Қазақ тілінде жеті септік жалғауы бар.  Сөздердің септік жалғауларын қабылдауын септелу дейді. Сөздер жекеше және көпше түрде септеледі.

1	Атау септік	Кім? Не?
2	Ілік септік	Кімнің? ненің?	-ның;-нің;-дың;-дің;-тың;- тің
3	Барыс септік	Кімге? Неге?	-ға;ге,-қа;-ке;-на;не
4	Табыс септік	Кімді? Нені?	ді;-ды;ты;ті; ны; ні; н
5	Жатыс септік	Кімде? Неде?	-да;де;-та;-те;нда;- нде
6	Шығыс септік	Кімнен? Неден?	-нан;-нен;-дан;- ден;- тан;-тен
7	Көмектес септік	Кіммен? Немен?	-мен;-бен;-пен

1– тапсырма. Мәтінді оқып, мазмұндаңдар.

Менің әкем мен шешем

Менің әкемнің аты Қайрат. Ол 42 жаста. Әкем – филолог, институтта сабақ береді. Шешемнің аты Раушан. Жасы 40-та. Ол ауруханада дәрігер. Әкем бос уақытында спортпен айналысады. Ол кітапты көп  оқиды. Әкем сенбі күндері кешкісін бізбен щахмат ойнайды, әр түрлі тақырыпта әңгімелесеміз. Әкем қатал, тәртіпті жақсы көреді. Анам асүйде  дәмді тамақтар дайындайды. Анам ән салғанды ұнатады. Демалыс күндері мен анама үй шаруасына көмектесемін. Анам өте мейірімді, ақылды адам.

2- тапсырма. Диалогты оқып, үлгі бойынша сөйлесіңдер.

-              Алексей, сенің әкең  кім болып жұмыс істейді?

-              Менің әкем етікші, ал сенің әкең кім?

-              Менің әкем кәсіпкер.

-              Саша, ол немен айналысады?

-              Ол жарнамамен айналысады.

-              Ал сенің анаң не істейді?

-              Менің анам дәрігер, балаларды емдейді, ал сенің анаң кім болып жұмыс істейді?

-              Менің анам сатушы.

3-тапсырма. Берілген сөздерге ілік септігін жалғап, сөз тіркесін құрап жазыңдар, оқыңдар.

Үлгі: баланың анасы.

Бала, інім, көршісі, аға, Сәуле, Саша, дос, ғарышкер, сәулетші, суретші, құрылысшы.

4-тапсырма. Керекті жалғауды қойып жазыңдар.

Менің әке...  жақсы адам. Оның төрт немере... бар. Олардың екеу... – ұл бала. Біздің ана... – аспаз. Сенің әже... қандай адам? Оның әке... кім?

5-тапсырма. Төмендегі пікірлермен келіспеңдер.

    Айжанның отбасы онша үлкен емес. 2. Ардақтың ағасы - инженер. 3. Арайдың апасы тұрмыста. 4. Әселдің мамандығы -  филолог. 5. Майраның бауыры мектепте оқиды.

6-тапсырм. Берілген сөздерге септік жалғауларын жалғап жазыңдар.

Атау

Ілік

Барыс

Табыс

Жатыс

Шығыс

Көмектес

балалар

балалар_____

балалар_____

балалар_____

балалар_____

 балалар_____

балалар_____

інің

інің_____

інің_____

інің_____

інің_____

інің_____

інің_____

4- сабақ

Менің ағам

 

1-     тапсырма. Мәтінді оқып, мазмұндаңдар.

Менің ағамның аты Марат. Ол жиырма жаста. Оның бойы ұзын, арықша келген. Күлгенде аппақ тістері ақсиып тұрады, ол өте ашық әрі әзілқой. Қарағанды экономикалық университетінің қаржы факультетінде үшінші курста оқиды. Ағам университеттің қоғамдық жұмыстарына белсене араласады. Ол өз тобының басшысы. Достарына адал,әрі жанашыр. Ағам бос уақытында маған сабағыма көмектеседі. Кейде демалыста екеуіміз бірге демаламыз. Кинотеатрға немесе қазақ драма театрына барып қойылымдар көреміз. Мен ағамды қатты сыйлаймын.     

      2- тапсырма. Берілген сөздерге ілік септігінің жалғауын жалғап, сөз тіркесін құрап жазыңдар.

       Шаш, көз, ағам, туыстарым, досы, университет, қолы, қала, орталық, театр, көл, апайы

          3 -тапсырма. Жұптастырыңдар  және тексеріңдер.

Ағам                                         бардық

Достары                                    ағасы

Әлішердің                                сабырлы

Мұражайға                               көп

4- тпсырма. Суретке қарап, «Менің  ағам» тақырыбына әңгіме жазыңдар.

5- сабақ

Сенің отбасың қандай?

 

1- тапсырма. Диалогті пайдалана отырып, өзара сөйлесіңдер.

-          Жанар, отбасы мүшелері қандай болуы керек деп ойлайсың?

-          Отбасындағы адамдар бір- біріне өте жақын, туыс адамдар болғандықтан тату болуы керек.

-          Оны қалай түсінесің?

-          Мысалы, ағасы інісіне, інісі ағасына сыйластықпен, жанашырлықпен қарау ерек.

-          Кейбір отбасында апалы-сіңілі немесе апалы- бауырлар көп ренжісіп, бастары сыйыспайды ғой?

-          Иә, меніңше, олар туыстық дегенді түсінбейді.

-          Мүмкін, олар бала болған соң солай істейтін шығар.

-          Әйтсе де, бір үйдің балалары бірін- бірі сыйлап, жақсы көрулері керек, бауырмал болулары керек.

-          Мен сенің ойыңмен келісемін,  сыйластық бар жерде туыстық бар.

2-тапсырма . Суретке қарап, әңгіме құраңдар.

               3-тапсырма. Бос орынды керекті сөздермен толықтырыңдар.

Досымның інісі_____________.

Менің қарындасым________________.

Менің отбасым________________.

Диманың анасы_________________.

 Катеринаның атасы мен әжесі__________________________.

Керекті сөздер: үлгілі, бауырмал, ашық, мейірімді, қарапайым адамдар.

4-тапсырма.  Берілген сұрақтарға үлгі бойынша жауап беріңдер.

Үлгі:

-         Айдын, сенің отбасың тату ма?

-         Иә, менің отбасым тату.

-         Жоқ, менің отбасым тату емес.

-         Айша, сенің ағаңның мінезі жайдары ма?

-         ...........................................................................

-         Егор, сенің інің сені сыйлай ма?

-         ............................................................................

-         Марат, сен қарындасыңның сабағына  көмектесесің бе?

-         ................................................................................................

-         Алдияр, сен ата-анаңды тыңдайсың ба?

-         ................................................................................................

5-тапсырма. Берілген сөздерден сын есім жасаңдар.

   Білім, сапа, бауыр, төзім, ықылас, көңіл, сана, ашу.

6-тапсырма. Өлеңді жаттап алыңдар.

      Маған ақыл беретін

Әжем менің асыл жан

Сипап жақын көретін,

Құлыным деп басымнан.

Жақсылыққа үйретіп,

Жамандықтан шектейді.

Ертегі айтып беретін,

Әжеме ешкім жетпейді

1- сабақ

                                                 Аялдамада

 

1-      тапсырма. Диалог бойынша сөйлесіп үйреніңдер. 

-         Еркін, сен мектепке келу үшін нешінші автобусқа отырасың?

-         Мен  сабаққа келу үшін  __________ отырамын.

-         Мектепке дейін неше аялдама бар?

-         Мектепке дейін  ___________ аялдама бар.

-         Сен жолаушылар көлігіне  ___________ төлейсің бе?

-         Жоқ, менде оқушылардың  ______________ бар.

   2- тапсырма.Мәтінді оқып, мазмұнын айтып беріңдер.

Аялдама.

         Марат мектепке бару үшін үйінің жанындағы аялдамаға барады. Аялдама үйіне жақын  орналасқан. Аялдаманың маңы тап- таза. Жанында  өсіп тұрған үлкен ағаштар жазда көлеңке, қыста пана

болады. Аялдамада орналасқан  шағын дүңгіршекте газет, журналдар сатылады. Бұл жерден мектепке дейін  бірнеше автобус жүреді. Марат сабағына ешқашан кешіккен емес.

2-      тапсырма. Сөздерге тиісті қосымшаларды жалғап, сөйлем құраңдар.

Үй                         - қа;-ке;- га;-ға

Аялдама              - нан;-нен;- дан;-ден

Дүкен                  

Бағдаршам

Көше

Жолайрық

3-тапсырма. Бос орынға керекті сөзді қойып жазыңдар.

Сен нешінші  ____________  отырасың?

Кешіріңіз қазақ драма театрына дейін қандай  ___________  баруға болады?

Келесі  _____________  түсіңіз.

Аялдаманың жанында ________________  бар.

3-      тапсырма. Тиісті жалғауларын қойып жазыңдар.

Зада мен Айша  аялдама... кел... . Олар мұражай... бара... . Мұражай екі аялдама...  кейін орналасқан.

ІІ модуль

Менің достарым

1-     сабақ

Менің досым

 

1-тапсырма. Мәтінге сүйене отырып, өзіңіздің досыңыз туралы әңгімелеңдер.

Менің досым

Жарылғап – менің досым. Ол алтыншы сыныпта оқиды. Жасы он бірде. Ол өте сыпайы, тәрбиелі бала. Екеуіміз бір сыныпта оқимыз. Жарылғап екінші қатардың бірінші партасында отырады. Мен үшінші қатардың үшінші партасында отырамын. Жарылғап сабақты жақсы оқиды, оқу озаты. Ол спорпен шұғылданады. Сыныптастары оны жақсы мінезі үшін сыйлайды. Кей кезде екеуіміз сабаққа бірге дайындаламыз.  Бос уақытымызды да бірге өткіземіз. Біз құмда сурет салумен айналысамыз. Жарылғап менің ең сенімді, ең жақын досым.

2-тапсырма.  Үлгіге сүйеніп берілген сөздермен сөз тіркесін жасап, сөйлем құраңдар.

Үлгі:    Дос.

             Досымның мінезі ашық.

                                              Досымның ашық мінезі маған ұнайды.

1.Сабақ              1. Айналысады               1. Жақын

2.                         2.                                      2.

3.                         3.                                      3.

Есте сақтаңдар!

Қатыстық сын есім

Қатыстық сын есімдер – зат белгілерінің басқа бір заттың қатысы арқылы анықталуы. Қатыстық сын есімнің негізгі белгілері: Қатыстық сын есімдер жұрнақтардың қатысуымен басқа есімдер мен етістіктерден жасалады: мал+ды ауыл, бала+лы үй.

3-тарсырма. Мына –лы;- лі; -ды;-ді;-ты;-ті жұрнағының тиісті формасын жалғаңдар.

Көрік, қала, сәт, тау, көлеңке, дене, дәм, сақал, тал, күш

4-тапсырма. Сын есімдерге сұрақ қойыңдар.

Оның әжесі менің әжем сияқты кәрі емес. Бақша алмасы өрік сияқты тәп-тәтті. Қазір жұмыстың нағыз қызған кезі. Кішкентай досым домбырада шебер ойнайды.

2-сабақ

                             Сенің досың бар ма?

 

1-      тапсырма. Диалогті оқып, өзара сөйлесіңдер.

-  Арман, мен сені досыммен таныстырғым келеді.

- Сенің досың кім?

- Менің досымның аты Александр.

- Ол неше жаста?

- Ол менің құрдасым, жасы он екіде.

- Немен шұғылданады?

- Екеуіміз таэквондоға бірге барамыз.Ол домбыра үйірмесіне де барады.

- Ол ән айта ала ма?

- Ән де салады, мен оған қазақ әндерінің жинағын тарту еттім.

- Жарас, сенің досың өнерлі екен.

- Дима сенің досың бар ма?

- Иә менің досым бар, оның аты Дарын.

- Ол неше жаста?

- Ол менен бір жас үлкен, он үш жаста.

- Досың қайда тұрады?

- Ол Семей қаласында тұрады.

- Сендер жиі хабарласып тұрасыңдар ма?

- Иә, біз интернет желісі арқылы күнде хабарласып тұрамыз.

- Сырласатын, ақылдасатын досың болған қандай жақсы, солай емес пе, Дима?!

- Дұрыс айтасың, Арман!

    2-тапсырма. Мәтінді оқып, әңгімелеңдер.

  Айдос пен Арман кішкентай күндерінен бері айырылмастай дос. Олар мектеп табалдырығын бірге аттаған.Айдос пен Арманның шын достығын мына бір оқиғадан көруге болады.

  Күн өте ыстық еді. Бір топ бала суға түспекші болады. Олардың арасында Айдос пен Арман да бар еді. Айдос  суға түсті. Айдостың батып бара жатқанын Арман сезеді. Ол айқайлап балаларды көмекке шақырды.

3-тапсырма.  Сұрақтарға жауап беріңдер.

1.      Сен нешінші сыныпта оқисың?

2.      Сенің қасыңда кім отырады?

3.      Сенің досың бар ма?

4.      Оның аты кім?

5.      Ол немен шұғылданады?

6.      Сенің досың сабағын қалай оқиды?

7.      Сен ше?

8.      Бос уақыттарыңды қалай өткізесіңдер?

9.      Сен досыңды  не үшін сыйлайсың?

4-тапсырма.  Достарыңа сипаттама беріңдер.

Есте сақтаңдар!

Ауыспалы  мағына – сөз мағынасының ауыстырылып, бастапқы  мағынасынан өзге мағынада қолданылуы.      Ауыспалы мағынаның     негізі тура мағынадан алынады. Мысалы: терең ой, өткір көз, ашық мінез, сыр шерту.

5-тапсыра.  Сөздерге  сәйкес қосымшаны жалғаңдар және одан сөйлем құраңдар.

а/ қала               -нікі            -мен        -қой

ә/ автобус          -дікі            -пен        -кеш

б/ өнер               -тікі            -бен         -паз

6-тапсырма. Ауыспалы мағынада тұрған  сөздерден сөйлем құраңдар.

 Істің басы, қолдың кірі, таудың етегі, бұлақтың көзі.

7-тапсырма. Мақалдың мағынасын ашыңдар.

Адал болса досың жақын, еркелейтін немерең жақын.

3-тапсырма

Құрбылар

 

 1-тапсырма.  Мәтінді түсініп оқып, сұрақтар қойыңдар.

   Сәуле мен Бақыт – дос. Олардың мінездерінде ұқсастық көп. Екеуі де ибалы, тәртіпті. Олар – үздік оқушылар. Сәуле бірінші болып аталса, Бақыт екінші кезекте тұрады. Олар үлкенді сыйлайды. Сыныптастары оларды мақтан етеді. Қос қыздың жұбы жазылмайды.

2-тапсырма. Көп нүктенің орнына  берілген сөздерден қатыстық сын есім жасап  жазыңдар. (Мейірім, білім, ән, көңіл, шын, күз)

Сәуленің мінезі... . Менің құрбым өте ... . Бізге ... ұстаздар сабақ береді. ... досың болған  қандай жақсы. ... күн шуағын төгіп тұр. Достарың шетінен ... екен!

3-тапсырм.  Етістіктің тиісті жалғауын жалғап, сөйлемді аяқтаңдар.

1)     Менің досым қыдыру...............жақсы көреді.

2)     Құрбым кино көру.............ұнатады.

3)     Сыныптастарым сапар шегу............үйренген.

4)     Жаңа достармен танысу....................... мүмкіндігі туады.

4-      тапсырма. Құрбыларыңа мінездеме жазыңдар.

4-сабақ

Досымның келбеті

 

1-тапсырма. Диалогты оқып, жалғастырыңдар.

-         Данияр, менің досыммен танысып қой, аты Иван!

-         Менің атым Данияр, танысқаныма қуаныштымын!

-         Мен де қуаныштымын?

-         Иван, сен қай қалада тұрасың?

-         Мен Астана қаласында тұрамын.

-         Екеуің қалай таныстыңдар?

-         Біз жазғы демалыста, балалар лагерінде таныстық.

-         Еркіннің саған қандай қасиеті ұнайды?

-         Ол өте шыншыл әрі бауырмал.

-         Оның ән айтатынын білесің бе?

-         Иә, ол қазақтың  дәстүрлі әндерін тамаша орындайды!

 2- тапсырма. Мәтінді оқып,  мазмұнын айтып беріңдер.

Шыншыл Ораз.

            Ораз бен Арман есік алдында ойнап жүр. Екеуі допты әрі тепті, бері тепті. Біраздан кейін ашық тұрған қораның есігін қақпа етіп алды. Енді допты соған дәлдеп ұрды. Бір кезде қатты тебілген доп қораның ішіне кіріп кетті. Ораз добын іздей бастады. Қараңғыда допты әрең тауып алды. Сыртқа беттеген . Сол кезде шыға берісте тұрған шелекті қағып кетті. Ішіндегі сүт ақтарылды да қалды. Ораз не істерін білмей аңтарылып тұр.

-Қорықпа. Сүтті мысық төгіп кетіпті дейміз, - деді Арман.

-Мен өтірік айтпаймын. Байқаусызда төгіп алдым деп, шындықты айтамын, - деді Ораз.

 3-тапсырма.  Сұрақтарға жауап беріңдер.

-Ораз бен Арман не істеп жүр?

-Олар допты қайда дәлдеп соқты?

-Ораз нені іздей бастады?

-Ол нені қағып кетті?

-Ораз қандай бала деп ойлайсың? Арман ше?

4-тапсырм. Керекті сөздерді қойып жазыңдар.

Менің ... көп. Серік деген досым ..., ... . Сабағын да ... оқиды. Ал Ерасыл деген досымды өзім де ... . Бірде күндегі әдетімізше, сабақтан ... қайттық. Алдымызда бір бала ... жеп барады екен. Сонда Ерасыл жүгіріп барып, әлгі ... балмұздағын ала қашты. Мен қатты ... . Кейде ол қараптан- қарап ... бастайды. Оны тез ұмытып кетеді. Мүмкін жаратылысы ... шығар. Кейін ... деген ойдамын.

(Түсінбеймін, тәртіпті, жанжал, сыпайы, жақсы, досым, балмұздақ, бірге, түзелер, баланың, ұялдым, сондай)

5-тапсырма.  Мақал- мәтелдерді оқып, мағынасын түсініп алыңдар. Сын есімдерді тауып олармен сөйлем құраңдар.

1. Сыпайы сырын сақтар.

Әдепті арын сақтар.

2. Үлкенді сыйласаң,

Кішіге сыйлы бласың.

3. Жаманның тілі ащы,

Көк мияның гүлі ащы.

5-      сабақ

Достық туралы мақал – мәтелдер

 

1-тапсырма. Сұрақтарға жауап беріңдер.

-             Қандай мақал- мәтелдер білесіңдер?

-             Мақал – мәтелдер қандай тақырыптарға бөлінеді?

-             Мақал- мәтелдің авторлары бар ма?

-             Халық ауыз әдебиеті туралы не білесің? 

2-тапсырма. Мақал – мәтелдердің орыс тіліндегі баламасын тауып, мағынасын түсініңдер.

1.      Жолдасы көптің қолдасы көп.

2.      Досы көпті жау алмайды.

3.      Жаман дос -  көлеңке,

Басыңды күн шалса,

Қашып құтыла алмайсың.

Басыңды бұлт алса,

Іздеп таба алмайсың.

         4.   Жақсы дос үшін жан пида.

3-тапсырма. 2- тапсырмадағы мақал- мәтелдерден сын есімдерді табыңдар.

4-тапсырма. Мақал- мәтелді оқып, өз ойларыңды білдіріңдер.

1.     Жаман жолдастан таяғым артық.

2.     Досы көпті жау алмайды,

Ақылы көпті дау алмайды.

3.     Жаман досыңды алма,

Жақсы досыңнан қалма.

5-тапсырма. Суретке қарап әңгіме құраңдар.

ІІІ модуль.

Дүкенге барамын. Сауда жасаймын.Ақша.

1 сабақ

Мен дүкенге қалай барамын

 

1- тапсырма. Диалогты оқып, қайталаңдар. Ұқсас диалог құрып, сөйлесіңдер.

-         Кешіріңіз, азық- түлік дүкеніне қалай баруға болады?

-         Көшенің арғы бетіне өтіңіз.

-         Иә, ол жерден қалай табамын.

-         Көшенің оң жақ  бұрылысында дүкен орналасқан.

-         Сізге үлкен рахмет!

2- тапсырма. Мәтінді оқып, мазмұндаңдар.

Дүкенде.

Біздің үйдің жанында азық- түлік дүкені бар. Онда түрлі тауарлар сатады. Дүкенде «Ас атасы - нан» деген мақал жазылған. Дүкеннің оң жағында - ет,сүт, айран, май, ал сол жағында – ұн, қант, күріш, нан сатады. Орта тұсында көкөніс пен жеміс-жидектің барлығы  сатылады. Олар: картоп, сәбіз, қызылща, алма, алмұрт, жүзім. Дүкенге адамдар көп келеді. Дүкеннің іші үлкен әрі таза.

3-тапсырма. Жазыңдар және оқыңдар.
Үлгі:   

Мен барайын	Біз барайық
Сен бар	Сіз барыңыз
Сендер барыңдар	Сіздер   барыңыздар
Ол барсын	Олар барсын

Сатып ал, өлшеп бер, әкел, алып кет, алып қал, сатып әпер,

4- тапсырма. Сөйлем құраңдар және оқыңдар.                              

Үлгі:

-Апай, маған дүкенді көрсетіп жіберіңізші.                                           

- Жоқ, мен көрсете алмаймын. Басқадан сұра.

 5- тапсырма.Сөйлемді толықтырыңдар.     

Мен дүкеннен   ...    сатып   алу

Мен кітап дүкенінен  …   сатып алу.

Алмаз  кеңсе тауарлары дүкенінен  ... сатып алу.  

Марат әмбебап дүкенінен ... сатып алу.  

Сен  дүкеннен ...сатып алу

2 сабақ

Азық түлік дүкенінде         

 

  1- тапсырма.Сұхбатты оқып, өзара сөйлесіңдер.

-         Сәлеметсіз бе?

-         Сәлеметсіз бе? Сізге не керек?

-         Сіздерде қанттың бағасы қанша?

-         Қанттың бағасы жүз сексен теңге, неше килограмм аласыз?

-         Екі килограмм өлшеңіз.

-         Тағы не аласыз?

-         Ақмаржан күріші болса, бір килограмм аламын.

-         Ақмаржан күріші жоқ, бізде бар күріштің де сапасы жақсы, өзі таза.

-         Жақсы, содан беріңіз.

-         Басқа не аласыз?

-         Бір литр айран және сүт, бір бөлке нан да беріңіз.

-         Жақсы, барлығының құны сегіз жүз сексен сегіз теңге болды.

-         Жақсы, мінекей мың теңге.

-         Айырмасы жүз он екі теңге.

-         Сау болыңыз!

-         Рахмет, сау болыңыз!

2-      тапсырма. Мәтінді оқып, мазмұндаңдар.

   Асыл мен Марат жексенбі күні азық- түлік дүкеніне барды. Олар келесі аптаға жететін азық – түлік сатып алмақшы. Аналары оларға алатын азық- түліктің тізімін жазып берген еді. Екеуі арба алып,дүкен сөрелерінің орналасу ретіне қарай аралап жүр. Сөрелерде азықтың бірнеше түрі бар.  Асыл бірден кәмпиттер орналастырылған сөреге барды. Ол өзінің жақсы көретін «Маймақ аю» кәмпитін алды. Марат сүт тағамдары орналасқан сөреден сүт, айран, ірімшік алды. Балалар келесі сөреден шұжықтың бірнеше түрін таңдап алды. Көкөніс, жемістер бөліміне барып пияз, картоп, сәбіз, тәтті бұрыш, алма, алмұрт сатып алды. Марат пен Асыл бар керектерін бір дүкеннен алғандарына қуанды.

Есте сақтаңдар!

Үстеу

Іс- әрекеттің мезгілін, мекенін, сын- қимылын білдіретін сөз табын үстеу дейді.   Үстеулер  қашан?  қайда?  қалай? қанша?  қайдан? деген сұрақтарға жауап береді. Мысалы: Кемел кітапты тез оқиды. Алмас қазір келеді.

3- тапсырма. Мына үстеулерді екі топқа бөліңдер (түбір, туынды)

төмен, кейін, әдейі, жазда, қыста, бүгін, ертең, былтыр.

4- тапсырма. Сөреден, ірімшік,шұжық сөздеріне фонетикалық талдау жасаңдар.

5- тапсырма. Себетте не бар? Сөйлем құраңдар.

3 сабақ

Көкөністер дүкенінде

                                                                                                                      

1- тапсырма. Диалогты толықтырыңдар.

-         Сіз бүгін қай дүкенге барасыз?

-         -------------------------------------------

-         Дүкенннен не сатып аласыз?

-         ---------------------------------------------

-         Көкөніс дүкені қай жерде орналасқан?

-         -----------------------------------------------

-         Дүкеннің іші қандай?

-         ---------------------------------------------

-         Сіз қандай жемістерді жақсы көресіз?

-         -----------------------------------------------

-         Көкөністерден нені ұнатасыз?

-         -----------------------------------------------

2- тапсырма.Мәтінді оқып, төмендегі сөйлемдерді толықтырыңдар. Мәтінге ат қойыңдар.

Бүгін жексенбі күні Абзал үйге көкөністер мен жеміс- жидек алу үшін

көкөніс дүкеніне барды. Дүкен сөрелерінде алқызыл алма, сап- сары алмұрт, шабдалы, өрік, құлпынай, таңқурай, шие, картоп,  сәбіз, пияз, кияр, қызылша, қауын –қарбыз, асқабақ көп.  Абзал картоп, пияз және жемістер сатып алды.

3-тапсырма. Керекті сөздерді орнына қойып, сөйлеп жаттығыңдар.

          ___________, _____________, __________________ бағасы қанша?

 Маған ,________ ,______________ ,____________ , беріңізші.

 Маған  ______________ ,   ______________, ____________ өлшеп беріңізші.

 _____________   қанша  тұрады?

 Барлығына ___________ақша төлейін?

4-тапсырма. Мына сөздерді пайдаланып сөйлем құраңдар.

                          капуста... ,шие...., картоп...                     

 Маған                        қарақат..., алмұрт..., қарбыз...                   өлшеп беріңізші.

                          қызанақ..., алма..., көкбұршақ...

                          сәбіз..., өрік..., қияр....

5-тапсырма. Үлгі бойынша сөйлесіңдер.

-        Қызанақтың 1 кг қанша тұрады?

-        Жүз елу теңге. Қанша аласыз?

-        Маған 2 кг өлшеп беріңіз.

-        Тағы не аласыз?

-        Қиярдың бағасы қанша?

-        Жүз теңге, өлшейін бе?

-        Иә, бір кило өлшеңіз.

-        Сізден төрт жүз теңге.

-        Көп рақмет.

-        Сізге рақмет.

-        Сау болыңыз!

4 сабақ

Әмбебап дүкенінде

 

1-      тапсырма. Диалог толықтырыңдар.

-          Сіз сауда орталығының қай бөліміне барғыңыз келеді?

-          Әмбебап сатылатын бөлімінде  болдыңыз ба?

-          Әмбебап дүкенінде не сатылады?

-          ...

-          ...

2- тапсырма. Мәтінді оқып,  мазмұнын айтып беріңдер.

Әмбебап дүкенінде

Біздің үйдің жанында шағын әмбебап дүкені бар. Дүкеннен керек заттардың барлығын табасыз. Мысалы: жуғыш заттар, үй шаруасына керекті құралдар, сөмкелердің түр-  түрі, тұрмыстық заттар, балаларға арналған ойыншықтар, тіпті кеңсе заттарын да сатып алуға болады. Анам екеуіміз әмбебап дүкенінен сусабын, тіс пастасын, сабын сатып алдық.Анам маған кішкентай қуыршақ пен қолшатыр  сатып әперді.

Есте сақтаңдар!

Мекен үстеулер  қайда? қайдан? сұрақтарына жауап береді.  Қимылдың мекенін, өткен, өтетін орнын білдіреді. Мысалы: ілгері, төмен, жоғары, артта, алда, алға және т.б.

3- тапсырма.Төмендегі сөздерді кестеге орналастырыңдар.

Сырт киім	Бас киім	Аяқ киім

Етік, көйлек, орамал, свитер, белдемше, сөмке, тымақ, күртке, пальто, шалбар, туфли, жейде, бәтеңке, бөрік, құлақшын, биалай, қалпақ, камзол, сәукеле, шапан, камзол, мәсі.

4 - тапсырма.  Үлгі бойынша сатушымен сөйлесіңдер. Не сатып аласыңдар соны анықтаңдар.

І

-Кешіріңіз мынаның бағасы қанша?

-Бір мың теңге.

-Бұдан гөрі үлкені бар ма екен?

-Бар мінекей, бұл қымбатырақ.             

ІІ

-Кешіріңіз, мыналардың қышқылдауы бар ма?

-Иә, бар.

-Маған үш килограмм өлшеп беріңізші.

                                                          ІІІ

-Мына заттың сапасы қандай?

-Өте жақсы, бұған сұраныс көп.

-Ендеше, маған екеуін беріңіз.

-Жақсы

                                                           5 сабақ

Кітап дүкенінде

 

1- тапсырма.Сұхбатты жалғастырып әңгімелесіңдер.

-         Сәлем, Айдар!

-         Сәлем, Ардақ! Халің қалай?

-         Рахмет, халім жақсы.

-         Сен география пәніне арналған атлас картасын алдың ба?

-         Жоқ, мен әлі сатып алған жоқпын.

-         Онда кітап дүкеніне бірге барып, сатып алайық.

-         Жақсы, жақын маңда кітап дүкені бар ма?

-         Иә, бар. Ермеков көшесінде.

-         Онда, кеттік!

-         ...

2- тапсырма. Мәтінді түсініп оқып, мазмұндаңдар.

Кітап дүкенінде

 Біздің қаламызда кітап дүкендері көп. Оның бірі Сәттар Ерубаев көшесінде орналасқан. Дүкен көп қабатты үйдің бірінші қабатында орналасқан. Іші кең, тамаша. Дүкенде көркем әдеби шығармалар, оқулықтар, әлем әдебиеті, балалар әдебиеті сатылады. Жарас пен Әділ кітап дүкеніне келді. Жарас өзіне 6 сыныпқа математика, қазақ әдебиеті оқулығын, ал Әділ ағылшын тілі мен Қазақстан тарихы кітабын сатып алды.  

3- тапсырма.  Берілген әңгімені толықтырып жазыңдар.

Біздің көшеде ... дүкені бар. Дүкенде ... сатылады. Мен дүкеннен ... сатып алдым. ... бағасы бес жүз жиырма теңге.

4- тапсырма. Мына сөйлемдерге сұрақ қойыңдар.

Майра өзіне қызықты кітап сатып алыпты.2. Марина керекті кітаптарын кітап дүкендерінен іздеп жүр. 3. Асан сауда орталығына жиі барады. 4. Сауда орталығының бірінші қабатында   азық – түлік сатылады. 5. Астыңғы қабатта кафе де бар. 6.Екінші қабатқа эскалатормен көтерілуге болады. 7.Айқын кітап дүкенінен  балаларға арналған ертегі, әңгімелер, жұмбақ- жаңылтпаштар жинағын сатып алды.

5-тапсырма. Сурет бойынша әңгіме құраңдар.

6 сабақ

Базарда

 

1- тапсырма. Сұхбатты оқып, жалғастырыңдар.

-          Анашым, біз бүгін базарға барамыз ба?

-          Иә балам, базарға барамыз.

-          Онда не аламыз?

-          Көкөніс, жеміс - жидек сатып аламыз.

-          ...

             

2-      тапсырма. Мәтінді оқып, мазмұндаңдар.   

Базарда

Адамдар базарға көкөніс, жеміс- жидек алу үшін барады. Жексенбі күні базарда адамдар көп болады. Базардың ішінде сатып алушылар арзан бағалы көкөністерді алып жүр. Менің анам тосап жасау үшін жеміс – жидектерді төмен бағамен сатып алды. Жеміс- жидектің ішінен анам қарақатты молырақ алды. Қарақатта С дәрумені көп. Ол адам ағзасына пайдалы. 

3-      тапсырма.  Сұрақтарға жауап беріңдер.

Жемістерге не жатады?

Көкөністерге не жатады?

Жидектерге не жатады?

4- тапсырма.  Сөйлемдерді аударып, жатқа жазыңдар.

Я люблю ходить по магазинам. Я хочу купить бананы на базаре. Ты не хочешь есть яблоко? Овощи и фрукты полезны для здоровья. Они на базаре ничего не купили. Центральный базар находится на юге города. Наш дом находится недалеко от базара.

5- тапсырма. Кестедегі сөздерді пайдаланып, сұрақтарға жауап беріңдер.

Адамдар базарға не алу үшін келеді?	овощи, фрукты, ягоды, капуста, морковь, свекла, вишня, смородина,клубника
Сіз жидектерден нені жақсы көресіз?	вишня, смородина, крыжовник, арбуз, малина, клубника, черешня...
Көкөністен не алмақсыз?	капуста, картофель, морковь, редис, чеснок, огурец

7 сабақ

Тапқыр достар (Ойын сабақ)

Ойын мақсаты:

·                     Оқушыларды ойлау, қиялдау, есте сақтау қабілеттерін дамыту;

·                     Топта бірлесе жұмыс істеуге, басқа оқушының жұмысын бағалауға үйрету;

·                     Оқушылардың шеберліктерін, тапқырлықтарын бақылау;

·                     Ұйымшыл болуға, жаңа терминдерді өз аттарымен атауға тәрбиелеу.

1 кезең. Жұмбақтың шешуін табыңдар.

А)   Қар жауып, аяз болып,                                 

       Күн тез суытады.

       Айнала аққа жамылып,

       Бұл қай кезде болады?

Б)   Әуеден күбі түсті,

       Күбінің түбі түсті                     

2 кезең.  «Менің елім – Қазақстан» тақырыбына әңгіме жазыңдар.

                  Берілетін уақыт 5 минут.

3 кезең «Кім жылдам» Аудару

«Сұлулық – адам жанын марқайтатын, көзін қуантатын, тамсантатын, тәнті ететін, сүйіндіретін көрініс, қимыл-әрекет, пішін немесе ой-қиялдың жемісі»

4 кезең. «Тапқырлық»

             Берілген мақалды аяқтап ,жалғастыру керек

             Көмекке біз топ басшыларын шақырамыз.топ басшылары парақта 

            жазылған мақалды оқып бастайды,ал сендер жалғастырасыңдар.

Мектеп кеме-   ....  .....

Оқусыз білім жоқ, ....     ....  ....

Оқу- білім бұлағы,  ...   ...  ...

Ақыл азбайды, ....  ....                

Өнер алды- ...   ...

Тіл қылыштан .....

Қына тасқа бітеді, ...  ...  ...

Шешеннің тілі ...

8 сабақ

Ұлттық валюта

 

1-     тапсырма. Диалогты толықтырыңдар

-                      Біздің еліміздің ұлттық валютасын        білесің бе? 

-                      Теңге

-                      Теңге  қай жылы қабылданды?

-                      1993 жылы

-                      Теңгенің қандай белгілері бар?

2-     тапсырма.Мәтінді оқып, мазмұндаңдар.

Ұлттық валюта

           Әр мемлекеттің тәуелсіздігін білдіретін белгілердің бірі- ұлттық ақша. Қазақстан тәуелсіздігіне қол жеткізгеннен кейін өз ақшасын шығарды.

1993 жылғы 12 қарашада Қазақстан Республикасы Президентінің өкімі шықты. 1993 жылғы 15 қарашадан теңге айналымға енді.

Бірінші шыққан ұлттық теңгеміздің шеттері қазақтың ою- өрнектерімен безендірілген. Бірінші бетінде қазақ халқының әйгілі ұлы тұлғалары бейнеленген.

Екінші бетінде ою- өрнектер, табиғат көріністері бейнеленген, елтаңбамыз салынған.

2006 жылы шыққан 200 теңгенің бір бетінде Қазақстанның елтаңбасы, туы, астана қаласының «Бәйтерек» кешені, елбасының қолтаңбасы бейнеленген. Екінші бетінде Қазақстан картасының бейнесінде жаңа архитектуралық ғимараттар, мүсіндер берілген. 

3-тапсырма. Мәтін бойынша сұрақтар құрастырыңдар.

Мысалы: Ұлттық валюта күні қашан?

4-тапсырма.Мәтіннен септік жалғауы бар сөздерді тауып, сөз құрамына талдаңдар.

 Мысалы:  Қарашадан қараша түбір, дан – жалғау, жатыс септік.

5-тапсырма. «Ұлттық валюта туралы менің көзқарасым мынадай: ...»  өз ойларыңды айтыңдар.

9 сабақ

Ақша тарихы

 

1- тапсырма. Мәтінді оқып, мазмұндаңдар.

Ақша тарихынан

 Ақша адамдар натуральды шаруашылық жүргізген кезден белгілі. Еңбектің бөлуіне және өндіргіш күштің дамуына байланысты қоғамда еңбек өнімдерін айырбастау орын алды. Ол қазір «бартер» деп аталады.

  Айырбастау операциясының дамуымен қатар алғашқы ақша деген қажеттілік те өсе бастады. Осы кезде «тауар» ақшасы кеңінен тарады. Кейінірек алтын,мыс, қола, күміс ақшалары соғылды. Алғашқы қағаз ретінде «вексель» пайдаланылды. Францияда кредит ақша банк билеті түрінде 1776жылы шыға бастады. Қазақстан Республикасының ұлттық валютасы «теңге» 1993 жылы пайда болды. Содан бері ол өзінің қызметін айтарлықтай тұрақтылықпен орындай келді.

2- тапсырма. Мәтін бойынша сұрақтарға жауап беріңдер.

1. Ақша қай кезде пайда болды?

2. «Бартер»  деген ұғымды қалай түсінесің?

3. Бұрынғы заманда ақшаның орнына не пайдаланған?

4. 1776 жылы Францияда ең бірінші не басылып шықты?

 5. ҚР-ның ұлттық валютасы қашан енгізілді?

3- тапсырма. Берілген жұрнақтарды пайдаланып, туынды етістік жасаңдар.

Үлгі: майла, күлімде, әндет.

-ла, ле,да, де, та,те.

-лан,лен,дан,ден,тан,тен.

-а,е.

-ар, ер,р.

-ық,ік.

4- тапсырма. Берілген сөздерді септеңдер.

Ақша,еңбек,кредит.

4-      тапсырма. Фонетикалық талдау жасаңдар.

Шаруашылық,сауда, ақшалай, қажет,ұлтым.

10 сабақ

Банк тарихынан

 

1 - тапсырма.Мәтінді түсініп оқып, мазмұндаңдар.

                                                             Банк тарихы                         

   Банктер ертеден пайда болған. «Банк» деген сөз неміс тілінен шыққан. Оның мағынасы – «тақ» дегенді білдіреді. Итальян тілінде де «Банко» деген сөз бар, оның мағынасы да «тақ». Басында банктер айырбас жұмыстарын атқарған, кейіннен оған несие беру жұмысы қосылған. Ертеде банктер Вавилонда дамыған. Біздің заманымызға дейінгі дәуірде Элладада, Эффеск, Делосск, Дельфийск  деген храмдарда банктер болған. Египет пен Римде де банктер болған. Бірінші қоғамдық банктер Гандейск қаласында ашылған. 1694 жылы  Петерсон деген ағылшын  Ұлыбританияда банк ашқан, кейіннен ол орталық   мемлекеттік банкке айналған. Ол сауда, несие, ломбард, қарыз жұмыстарын атқарған. Мемлекеттік банктер Францияда 1800 жылы, Австралияда 1816 жылы, Бельгияда 1825 жылы, Ресейде 1860 жылы ашылған.

   Банктер экономикада басты роль атқарады. Олардың ішінде орталық банк бірінші деңгейдегі банк саналады. Ресейде орталық банк – мемлекеттік, Швейцарияда, Қазақстанда – коммерциялық. Орталық банк коммерциялық банктердің жұмысын тексереді және басқарады. Ол ақша және басқа банкноттарды шығарады.

   Қазақстанның ең ірі банктері – Казкоммерцбанк, Халық банк. 1993 жылы Қазақстанда 200-дей банк болса, қазір олардың саны 60 дейін азайды.

2- тапсырма..Мәтін бойынша  сұрақтарға жауап беріңдер.

1. Алғашқы банктер қашан және қайда пайда болған?

2. Мемлекеттік банктер қашан ашылған?

3. Олар қандай жұмыс атқарған?

4. Орталық банк не істейді?

5. Орталық банктің басқармасында кімдер кірді?

3-     тапсырма. Естеріңде болсын!

UZD- америкалық доллар

DEM-неміс маркасы

JPY-жапон иені

GBP-ұлыбритан фунтстерлингі

FRF-француз франкі

ATS-австрия шиллингі

KZT- қазақстан теңгесі
         ITL-итальян лирасы
         UAK- украйн карбованцы нидерланд гульдені
         NLQ- нидерланд гульдені

RUR- орыс рублі

4- тапсырма Оқыңдар, қызық!

    Әлемде ең қымбат сауда «Кока -кола» маркасы.    1997 жылы оның бағасы 48 млрд-қа тең болған. «Кока-кола» компаниясының акциялары 48 млрд-тан 150 млрд. долларға жетті.         

11 сабақ

Ақша – төлем құралы

 

1- тапсырма. Диалогты толықтырыңдар.

-Құнды қағаз деп нені айтамыз?

- Ақша не үшін керек?

- Төлем құралы деп неліктен аталады?

-

2- тапсырма.Сызбаны толтырыңдар.

3- тапсырма.Сөздерді пайдаланып сөз тіркесін құрап жазыңдар.

Ақша, қағаз, ашық, қымбат, пайдалы.

4- тапсырма.Жаңылттпашты оқыңдар. Сөз тіркесін табыңдар.

Ақ тай ақ па?

Қара тай ақ па?

Ай тайлақ па?

Қара тайлақ па?

5- тапсырма.Сөз тіркестерін қолданып сөйлем құраңдар.

Банкке бару, ақша айырбастау, төлем құралы.

6- тапсырма.Төмендегі зат есімдерді септеп жазыңдар.

Ақша, адам, құрал

ІV модуль.

Менің туған күнім

12 сабақ

Апта күндері

 

1- тапсырма. Диалогты толықтырыңдар.

-         Аптада неше күн бар?

-         Бүгін қай күн?

-         Бүгін аптаның нешінші күні?

-         Сәрсенбі аптаның нешінші күні?

-         Сізге аптаның қай күні ұнайды?

-         ...

-         ...

3-      тапсырма. Мәтінді оқып, аптаның бір күні туралы жазыңдар.

                                                     Апта күндері

      Бүгін- дүйсенбі, аптаның бірінші күні. Бұл күні 2:00- де  дүйсенбілік жиын басталады. Сап түзеп тұрған мектеп оқушылары Әнұран орындайды. Өткен аптада кезекші болған сынып оқушылары апталық есебін береді. Тәртібі нашар оқушылардың аты – жөндері аталып, тәртіпке шақырылады. Мектеп өмірінде болған жаңалықтар, өткізілген шаралардың қорытындысы тыңдалады. Оқушылар алдағы апта жоспарымен танысады.  Жиыннан  кейін әр сынып оқушылары өз сынып бөлмелеріне барып елімізде, әлемде болып жатқан жаңалықтарды тыңдайды. Жаңалықты жауапты оқушылар дайындайды.  2: 30- сабақ басталады.

4-      тапсырма.  Үлгідегідей сөйлем құрап жазыңдар.

5-      13:20   Сағат бірден жиырма кеткенде сабаққа барамын. 16:00 Сағат төрт болғанда дүкенге барамын.

         18: 20 – бесінші сабақ аяқталу.

4- тапсырма. Келесі аптада атқаратын іс – шараларыңды үлгідегідей толтырыңдар.

Дүйсенбі	9.00   Ұйқыдан тұрамын. 10.00  Спорт орталығына барамын. 12.00  Оқу залына барып, сабаққа дайындаламын. 13.30 Мектепке барамын
Сейсенбі
Сәрсенбі
Бейсенбі
Жұма
Сенбі
Жексенбі

5-      тапсырма.Сөздерді тәуелдеңдер.

 демалыс, жұмыс уақыты, қызығушылық, күн тәртібі.

6-      тапсырма. Жұмбақты шешіңдер.

Күндіз де жүреді,

Түнде де жүреді,

Аяғы жоқ, қолы жоқ,

Не жүрген жолы жоқ.

Ол не, кім біледі?

13 сабақ

Уақыт қанша болды?

 

              

1-      тапсырма. Сұрақтарға жауап беріңдер.           

-          Сен қай уақытта мектепке барасың?

-          Қай уақытта мектептен келесің?

-          Сағат нешеде үйірмеге барасың?

-          Уақытыңды қалай ұтымды пайдаланасың?

2-      тапсырма. Мәтінді  оқып, мазмұндаңдар.

Сағат

    Уақытты санаудың ең алғашқы қарапайым құралы күн сағаты болған. Ол бұдан 3500 жыл бұрын пайда болды. Бірақ  бұлтты күні сағат қолайсыз болды. Сондықтан адамдар су сағатын ойлап тапты.

   Механикалық сағаттар жөніндегі деректер алтыншы ғасырдың аяғында белгілі болған.

  Кварц сағаты 1929 жылы пайда бола бастады. 1404 жылы Мәскеуде тұңғыш мұнара сағаты орнатылды. Кварцты сағат отыз жылда бір секундқа ғана қателесуі мүмкін.

   ХХ ғасырдың 70 жылдары электронды сағат кеңінен тарады.

Сағаттың адам өмірінде алатын орны ерекше.

3- тапсырма.  Тыңдап, қайталаңдар.

Сағат екі.

Сағат бес

Сағат он

Сағат сегіз

Сағат алтыға он минут қалды (он минутсыз алты)

 Сағат оннан бес минут кетті

Алтыдан он бес минут кетті

Бес жарым ( Алтыға жарты сағат қалды).

6-      тапсырма. Үлгідегідей сөйлем құраңдар.

Үлгі: Сағат 11:00- де би үйірмесіне барамын. Сосын сабаққа барамын.

Үйірме аяқталғаннан кейін сабаққа барамын.

1.      Сағат  10:10-де домбыра үйірмесі басталады, сабақ 1 сағатқа созылады.

2.      Кино сағат 16:00- де басталады. Сеанс 2 сағат болады. Сосын біз досымның үйіне барамыз.

3.      15: 15- де әжем ауылдан келеді. Мен оны қарсы алуға барамын. Сосын екеуіміз қонаққа барамыз.

4.      Сабақ 18:20- да аяқталады. Сосын мен үйге қайтамын.

5- тапсырма. Үлгі бойынша сұраққа жауап беріңдер.

Үлгі: Сағат қанша болды? Сұраққа сөзбен жауап жазыңыз.      

03:05   Сағат үштен бес минут кетті.    

12:30  ________________________

08:16  ___________________________

16: 20  __________________________

08:00  __________________________

15: 50  ___________________________

14 сабақ

Сабақ қашан басталады?

 

1-      тапсырма. Диалогты толықтырыңдар.

-         Мен биыл алтыншы сыныпта оқимын. Сен ше?

-         Менің ағам универсиетте оқиды. Сені әпкең ше?

-         Былтыр ол бірінші курста оқыған. Сені әпкең ше?

-         Мен сабаққа сағат екіге бес минут қалғанда келдім. Сен ше?

-         Орыс тілі сабағы  үшінші сабақ. Ол нешеде басталады?

-         ...

2-      тапсырма.Мәтінді оқып, мазмұндаңдар

Сабақта

Мен биыл алтыншы сыныпта оқимын. Біз екінші ауысымда оқимыз. Сабақ сағат екіде басталады. Мен үйден бірден отыз бес минут кеткенде шығамын. Үй мен мектептің арасы он бес минуттық жер. Кешкі сағат сегізде мен үйге келемін. Менің інім төртінші сыныпта оқиды. Ол бірінші ауысымда оқиды.Олардың сабағы сағат сегізде басталып, бірден он минут кеткенге дейін болады. Ол таңертең сағат жетіде тұрады.Үйден сағат жеті жарымда шығады. Інім сағат бір жарымда мектептен үйге келеді.  Біз сабаққа ешқашан кешікпейміз.

3- тапсырма. Диалогты толықтырыңдар.

Асқар:   ... ауысымда оқисың?

Ардақ:   Мен ... ауысымда оқимын

Асқар:   Сабақтарың ... басталады?

 Ардақ:  ... басталады.

Асқар:   ... қай сабақ?

Ардақ:   Орыс тілі ...

Асқар:   Ол нешеде ...?

Асқар:    ... аяқталады.

4- тапсырма. Үлгідегідей жалғастырыңдар.

Үлгі:                Неден?                  Неге?                Нешеде?

                        Он-нан                  он-ға                 он-да

1.    бес

2.    жеті

3.    тоғыз

4.    он бір

5- тапсырма. Берілген етістіктерді  өткен шақ формасына айналдырыңдар.

               Бару, келу, оқу, айналысу, тыңдау.

15 сабақ

Менің туған күнім

 

1-      тапсырма.Сұрақтарға жауап беріп, өзара сұхбаттасыңдар.

-         Сенің жасың нешеде?

-         __________________

-         Сенің туған күнің қай айда?

-         ________________________

-         Сен туған күніңді қалай атап өтесің?

-         _________________________

-         Туған күніңе қандай сыйлық алғанды жақсы көресің?

-         _________________________

-         Туған күніңде анаң қандай ас дайындайды?

-         _________________________

2-      тапсырма. Мәтінді оқып, сұрақ қойыңдар.  Мәтінге ат қойыңдар.

Мен туған күн мерексін жақсы көремін. Біздің отбасымызда туған күн мерекесіне ерекше көңіл бөлінеді. Менің туған күнім қазанның он бесінде.  Биыл мен он екіге толдым. Туған күніме туыстарым, достарым жиналды. Мен қазыны қатты жақсы көремін. Анам менің туған күніме арнап бесбармақ пісірді. Достарым маған жануарлар әлемі деген үлкен кітап сыйлады. Анам мен әкем компьютер алып берді. Туған күн кешінде достарым ән айтып, өлең оқыды, жақсы тілектер айтты. Біз би билеп, ойын ойнадық. Мен өзімді ең бақытты бала санаймын. Себебі менің ата- анам, достарым, туыстарым бар. Мен оларды жақсы көремін.

3- тапсырма.  Төмендегі сөйлесуді оқып, жалғастырыңдар.

-         Ертең менің туған күнім

-         Нешеге келесің?

-         Он екіге толамын.

-         Туған күніңде не істейсің?

-         Достарымды қонаққа шақырмақпын. Сен де кел.

-         Сағат нешеде?

-         Сағат  бесте.

-         Жақсы, міндетті түрде келемін.

-         Саған не сыйлайын?

-         Өз қалауың білсін, өзің келсең  болады.

4- тапсырма. Сөздерді тәуелдеңдер.

Туған күн, сыйлық, ақ тілек,  уақыт.

16- сабақ

Туған күн кешінде

 

1-     тапсырма. Диалогты оқып, жалғастырыңдар.

-          Достар, Айнұрдың туған күніне қандай сыйлық сыйлаймыз?

     -      Ойланып келейік.

-          Ол нені жақсы көреді?

-          Айнұр кітапты жақсы көреді.

-          .....

2- тапсырма.Мәтінді оқып, түсінгендеріңді айтып беріңдер.

Туған күн кешінде

         Зада жазғы демалысында  атасы мен әжесінің ауылына барды. Ауылдағы ағасы мен жеңгесі қалаға жұмыстарымен жол жүріп кеткен еді. Ауылдағы бауыры Әлидің ертең туған күні, ал оның ата- анасы кеш келетін болды. Ертемен Зада бауырын  туған күнімен құттықтады. Оның көңілсіз түрін көріп:

  - Әли, туған күніңе достарыңды шақыр, мен сенің құрметіңе жақсы кеш ұйымдастырамын - деді.

Әли қуанғанынан әпкесінің бетінен сүйіп алды. Зада дүкеннен керекті азық- түлікті сатып алып келді. Ол  тұшпара, құймақ және торт пісірді.  Туған күн кешінің дастарханы да дайын болды. Кешке жиналған туыстар мен достар жақсы тілектер айтты, ән салып, би биледі, ойын ойнады. Кеш өте көңілді өтті.  Атасы мен әжесі Заданың бауырмалдығына  сүйсініп, ризашылығын білдірді.

3-      Тапсырма. Әнді тыңдап, оқыңдар.

Туған күн кешінде

Сөзі: Мұхтар Шахановтікі

Әні: Шәмші Қалдаяковтікі

Тойыңа гүл алып,

Келіп ем қуанып,

Қарсы алдың күлімдеп көктемдей.

Жүзіңе нұр толып,

Кетіпсің құлпырып,

Бір бақыт сәулесін сепкендей

          Қайырмасы:

Сен туған күн, мерекеміз,

Ән бастайық, кел екуміз.

Ұмытпа сен, құрбым,

Есте қалсын мәңгі бұл күн.

(Мұхтар Шаханов)

4-      тапсырма.Тиісті септік жалғауын қойып, көшіріп, жазыңдар.

Жомарт сен туған күн кеші... сыйлық   алдың ба? Гүлдерді үстел... ортасына қойыңдар.

Қонақтарға сусын...  беріңдер. Сіз қонақ... жиі барасыз ба?

5-      Тапсырма. Сөздерді жұптастырыңдар.

Салтанат                  орталықтар

Демалыс                  орталықтары

Сауда                       сарайлары

Зәулім                      үйлер

мәдени                    орындары

17 сабақ

Досымның туған күні

 

  1- тапсырма.Мәтінді оқып, мазмұндаңдар.

Бүгін менің досым Оляның туған күні. Ол он үш жасқа толды. Оля туған күніне достарын шақырды. Мен оған сыйлыққа әдемі қобдиша сатып алдым. Сағат бесте мен оның үйіне келдім. Олардың пәтері екінші қабатта. Мен келгенде барлық достары жиналыпты. Барлығымыз дастархан басына отырдық. Оляның анасы үлкен торт пісіріпті. Торттың үстінде он үш кішкентай майшам жанып тұр, Оля бәріміздің қолдауымызбен майшамдарды үрлеп өшірді. Біз оған жақсы тілектер айтып, сыйлығымызды ұсындық. Туған күн кеші өте әсерлі болды.

2- тапсырма. Сұраққа жауап беріңдер.

1.Сіздің туған жылыңыз қай жыл?  2. Анаңыздың туған күні қашан?  3.Досыңыз қай жылы туған?  4. Атаң биыл неше жасқа келді?  5. Інің былтыр неше жаста болды?   6. Әкең  қай жылы туған?  7. Әпкең қай жылғы?

3- тапсырма. Дос, сыйлық, дастархан сөздерін септеңдер.

 Атау:     _________                                   Жатыс:  ________________

 Ілік:        _________                                  Шығыс:  _______________

 Барыс:    _________                                  Көмектес:  ______________

Табыс:   __________

4- тапсырма. 3- тапсырмадағы сөздермен сөйлем құрастырыңдар.

18 сабақ

Досыма тілек

 

1-      тапсырма. Диалогты толықтырыңдар.

-          Бүгін менің досымның туған күні. Қандай сыйлық сыйлайын?

-          Досың неше жасқа толады?

-          Досым он екі жасқа толады.

-          ...

2-      тапсырма. Мәтінді оқып, мазмұндаңдар. 

                                                          Досыма тілек

Алыстағы досыма сағыныш толы хатымды жазып отырмын. Оны көрмегелі бір ай болды. Ол Астана қаласында тұрады. Қарашаның онында ол он үшке толады. Мен оның туған күніне бара алмаймын. Сол себепті досыма деген ақ тілегімді қағаз бетіне түсірдім. Ақжарқын, әзілқой досымның болашақта бақытты болуын, білімді азамат болып өсуіне тілектеспін. Достығымыз бұзылмасын деп тіледім.

3- тапсырма. Сұхбатты рөлге бөліп оқыңдар.

Алмаз:   Балалар, Гүлімнің туған күнін қалай атап өтеміз?

Қанат:   Гүлім бізді туған күніне шақырды ма?

Алмаз:   Ол біздің ортамызға биыл келді.

Аружан:  Біз оны өз ортамызға тартуымыз керек

Қамбар:  Мен «Туған  күн кешінде» әнін орындап беремін.

Аружан:  Жақсы тілек болса!

Алмаз:  Туған күніне арнап 4 жол өлең шығарсақ деймін.

Аслан:  Мен шығарамын!

Арман:  Онда мен Гүлімге гүл жасап, сыйлаймын.

Алмаз:  Дұрыс, келістік!

4- тапсырма. Мына сөйлемдерді аяқтаңдар.

Туған күніне барсаң, .... . Қонақтар жиналып болса, ... . Қонақтар гүл әкелсе.... . Достарың сыйлықтар берсе... .Кеш  көңілді өтсе... .    

5- тапсырма. Құттықтау хатты оқыңдар. Құттықтау хат жазыңдар.

19 -  сабақ

Ең үлкен сыйлық

 

 1- тапсырма. Мәтінді оқып, сұрақ қойыңдар.

   Туған күніме анам мен апам «Айгөлектің»  бір жылға жазылған түбіртегін сыйлағанда, қатты қуанып кеттім. Ал апайым Мөлдір -  осы журналдың тілшісі. Шіркін барлық аналар балалары үшін осындай сыйлық жасап берсе, баласы бір күн емес, бір жыл қуанар еді- ау! Мәнді сыйлық иесі болғаным үшін өте қуаныштымын.

3-      тапсырма. Жұптастырыңдар  және тексеріңдер.

         Мықты              еңбек

Ұзақ                   махаббат

Баянды             денсаулық

Қажымас          қайрат

Табысты           өмір

Мөлдір             бақыт

3-тапсырма. Көп нүктенің орнына тиісті қосымшаны қойыңдар.

Мен бұл кітап... жазда оқы...м.                 - ды

Ол Әсем...  шығарып сал... .                       - ді

Сен сол көңіл... сәттер... ұмыт...ң             -ты

Олар орман ... тауға шық... .                     - ті

Біз атақ... кісілер... еске ал ... қ.

4- тапсырма. Бос орындарға адам аттарын қойып, сөйлемдерді оқып, жаттығыңдар.

                 туған күнін                                  

                мерейтойын

                мүшел тойын                                                  атап өтті

                    мерекені

        салтанатты жағдайды

ІІ Әлеументтік – мәдени ая.

І модуль

Астанамен танысу. Астананың көрікті жерлері

1 сабақ

Атамекенге саяхат

 

1- тапсырма.   Диалогты пайдалана отырып, өзара сөйлесіңдер.

-    Туған жерің туралы не білесің?

-    . . .                                  білемін.

-    Қазақ елінің қандай әдемі жерлері бар?

-    . . .                                  бар.

-    Сен еліміздің қай жерінде тұрасың?

-    . . .                                  тұрамын.

Есте  сақтаңдар!

Көмекші есімдер

Лексикалық мағыналарынан айырыла бастаған, сөйлемде екінші бір зат есім сөздің легінде қолданылатын зат есімдер көмекші есімдер деп аталады.  Мысалы, сырт, іш, маң, алды, арты, үсті, қас, жан т.б.

4-      тапсырма. Мәтінді оқып, мазмұнын әңгімелеңдер.

                                       Солтүстік Қазақстан.                                         

Солтүстік Қазақстан , Павлодар, Ақмола және Қостанай облыстарынан тұрады.

 Қазақстанның солтүстігінде Астана мен Көкшетау қалаларының арасында таңғажайып аудан, нағыз оазис Көкшетау бар. Географиялық тұрғыдан бұл бұрыш Көкшетау қыраты деп аталады, ал жергілікті жол көрсетушілер оны «Қазақстандық Швейцария» деп атайды.

Оңтүстік Қазақстан.

Оңтүстік Қазақстан Алматы, Жамбыл, Оңтүстік Қазақстан және Қызылорда облыстарын қамтиды. Бұл аумақ жер бедерінің әр түрлілігімен ерекшеленеді.

Оңтүстік өңір - «Байқоңыр» ғарыш орталығының отаны.

Батыс Қазақстан.

Батыс Қазақстан Батыс Қазақстан, Атырау, Маңғыстау және Ақтөбе облыстарын қамтиды. Маңызды рольді өңірде Каспий теңізі атқарады.

Шығыс Қазақстан.

Шығыс Қазақстан Шығыс Қазақстан облысынан тұрады. Осы өңір Қытай, Моңғолия, Ресеймен шекаралар түйіспесінде орналасқан. 

Орталық Қазақстан.       

Орталық Қазақстан - Қазақстан жүрегі, оның алаңы 398,8 мың кв. Км. Осы өңір - табиғи байлықтар қазынасы. Орталық Қазақстанда әлемдегі ең үлкен көлдердің бірі - Балқаш көлі, бірегей Қарқаралы таулы - орманды орын орналасқан.

3- тапсырма. Берілген сөздерге фонетикалық талдау жасаңдар.

Таулы, әлемдегі, орналасқан, маңызды, өңірде.

4-тапсырма. Көп нүктенің орнына тиісті сөздерді қойып, көшіріп жазыңдар.

1) Отанды сүю - ...басталады. (отбасы-семья-family)

2) Отансыз адам - ... бұлбұл. (ормансыз-лес-forest)

3) Ер қанаты - ...(ат-лошадь-horse)

4) Ел құлағы ...(елу-пятьдесят-fiffty)

5) Халық күші алып ... (күш-сила-power)

6) Адал ұл ер боп туса ... тілегі. (ел-страна-country)

7) Отан ... ыстық. (от-огонь-fire)

5- тапсырма. «Ойды аяқтаңдар».

Мысалы: Туған жері адамның туып- өскен жері.

1                                                      2                         3

Туған жер ....                   Құрмет тұту ...     Әр адамның ...

6- тапсырма.   Жақшаны ашып, көшіріп жазыңдар.

Ыдыс- аяқ сөренің (внутри) тұр. Ағаш екі үйдің (между) тұр. Сөренің (на) кітап тұр. Ағаштың (у) шелек тұр. Диванның (возле) екі кресло тұр. Мектептің (перед) көп бала тұр. Біздің үйіміздің (напротив) үлкен сауда үйі тұр. 

7- тапсырма.Сызба бойынша әңгімелеңдер

2 сабақ

Қазақстан астаналарының тарихы туралы

 

2-      тапсырма. Мәтінді оқып, мазмұнын әңгімелеңдер.

Біздің жақын тарихымыздағы Қазақ елінің астаналары

 Қазақ Республикасының ең алғашқы астанасы - Орынбор. Орынбор - 1920–1925 жылдары Қазақ АКСР-інің астанасы болды.

 1925 жылы наурыз айында Қазақстанның астанасы Орынбордан Қызылордаға көшті. Сөйтіп, Ақмешіт бекеті, қазіргі Қызылорда қаласы астана болды.

 1929 жылы Қазақстан астанасы Қызылордадан Алматыға көшіп келді. Басын қар басқан Алатаудың етегіне орналасқан табиғатының сұлулығы жағынан сирек кездесетін Алматы қаласы Қазақстан Республикасының орталығы болуға лайық еді.

Алматыға «Верный» деген ат берілді. 1921 жылы қалаға ежелгі Алматы аты берілді.

Алматы –  1929-1997 жылдары астана болды.

1997 жылы қазанның 20- сында Н.Ә. Назарбаевтың жарлығымен Ақмола қаласы Қазақстан Республиканың астанасы болды.

Астана – 1998 жылы  Ақмола қаласы Астана қаласы болып аталды.

2- тапсырма.   Диалогты пайдалана отырып, өзара сөйлесіңдер

-          Біздің сүйікті Отанымыз, қасиетті мекеніміз қай Республика? (Қазақстан)

-          Қазақстан Республикасының Президенті кім? (Н.Ә.Назарбаев)

-          Еліміздің астанасы қай қала? (Астана)

-          Қазақстанның бұрынғы астаналары қалай аталады?

        Орынбор

 

Ақмешіт                                                                                         Алматы

3- тапсырма. Көп нүктенің орнына а немесе ә әріптерін қойып жазыңдар.

1. Бқыт, бла, на, Жнібек, Жния, қзақ, дптер, дрігер, лия, сем, нар.

2. Мына сөздердің ішінен жуан у дыбысы бар сөздерді бір бағанаға, жіңішке у дыбысы бар сөздерді екінші бағанаға теріп жазыңдар.

Ашу, білу, қазу, сену, жазу, қу, беру, ілу, жоғалу, кезу, сызушы, жу, көну, қону.

4- тапсырма. Берілген сөйлемдерден көмекші есімдерді анықтаңдар.

Қаланың шетінде үлкен саябақ бар. Саябақтың ішінде кішкентай көл бар. Көлдің астында құм жатыр. Демалыс күні көлдің қасында көп адам жүр. Көлдің айналасында орындықтар бар. Орындықтардың маңында гүл бар.

5- тапсырма. Сөйлемдерді аяқтаңдар.

Қазақстан______________________________________.

Мен Қазақстанда________________________________.

Біздің еліміз____________________________________.

3 сабақ

Тұңғыш Президент

 

1- тапсырма. Диалогты пайдалана отырып, өзара сөйлесіңдер.

-         Балалар, кәне айта қойыңдаршы, біз қай елде тұрамыз?

-         Қазақстанда

-         Қазақстан қай жылы құрылды?

-         1991 жылы 16 желтоқсанда Қ.Р.тәуелсіздік алды.

-         Республикамызды кім басқарады?

-         Н.Ә.Назарбаев

-         Ол кісі кім?

-         Президент.

2- тапсырма. Мәтінді оқып, мазмұнын әңгімелеңдер.

 

Қазақстан Республикасының тұңғыш президенті-Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев.

Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев 1940 жылдың 6 шілдесінде Алматы облысындағы Қаскелең ауданының Шамалған ауылында дүниеге  келген. Әкесі Әбіш пен анасы Әлжан еңбекқор, өнерлі кісілер болған. Нұрсұлтан Әбішұлының мамандығы-кенші. Жастық шағын Теміртау мен Қарағандыдағы темір  өндіру зауытында өткізген. Жастайынан өз ортасының алдыңғы қатарлы азаматы болған. Басшылық қызметтерге де ерте араласты. Қырық төрт жасында Үкімет төрағасы атанды.1991 жылы 1 желтоқсанда Қазақстан Республикасының Президенті болып сайланды.

3- тапсырма. Сызба бойынша әңгіме құрыңдар.

 

                демократиялы                                                                             

                                                                                     көпұлтты м                                                                                                                                                                                           

                         әлеуметті                                           біртұтас

Есте  сақтаңдар!

Біріккен сөздер

Екі я одан да көп сөзден бірігіп, бір ұғымды білдіретін сөздерді біріккен сөз деп атайды.    Мысалы: Ақтөбе,тасбақа, Сырдария, өнаркәсіп. Құрамына енген сөздердің тұғалары сақталады. Мысалы: Тасбақа (тас+ бақа), Талдықорған ( Талды+ қорған), қарақұрт (қара+құрт) Біріккен сөздің сыңарлары тұлғасын өзгертіп бірігеді. Мысалы: биыл (бұл жыл), бүгін (бұл күн), әкел (алып кел), апар (алып бар), жаздыгүні (жаздың күні) т.б.

4- тапсырма. Қай жағынан болса да бірдей дыбысталатын бірнеше сөз тауып жазыңдар.

Үлгі: кесек, көк, қазақ.

5- тапсырма.Сөйлемдерді бастаңдар.

--------------------------------------------- айтып тұр.

--------------------------------------------- танысып үлгерді.

--------------------------------------------- жауап береді.

6- тапсырма.Төмендегі сөздердің қандай сөздерден бірігіп жасалғанын айтыңдар.

Еңбекақы, көкжиек, демалыс, Ұлтуған, Жезқазған, Үштөбе.

7- тапсырма.Мәтінді түсініп оқып, мазмұндаңдар, жаттаңдар.

   Тәуелсіз Қазақстанның әрбір азаматы ғасырлар тоғысында өзінің арғы-бергі тарихы жолын ой елегінен өткізіп «Кеше кім едік? Бүгін кімбіз? Ертең кім боламыз?» деген төңіректе ойласын деген сөз. Бұл - әрбір азамат туған елінің, туған халқының тарихы ешкімнен де олқы еместігін түсінсін деген сөз. Бұл әрбір азамат тарих қойнауына ойша тереңдеу арқылы өзінің ата-бабалары қалдырған осындай кең – байтақ жердің лайықты мұрагері болуға ұмтылсын деген сөз .....                   

                                                                                              Н. Ә. Назарбаев.

4 сабақ

Астана – бәйтерек

 

1-      тапсырма. Диалогты пайдалана отырып, өзара сөйлесіңдер.

-         Сен Астана қаласында болдың ба?

-         . . .

-         Астана қаласында қандай әдемі ғимараттар бар?

-         . . .

-         Астананың символы Бәйтерек туралы аңызды білесің бе?

-         . . .

2-      тапсырма. Мәтінді оқып, мазмұнын әңгімелеңдер

Астана – бәйтерек

                            

Қазақ ертегілерінің ішінде жұрттың бәріне таныс ең сүйікті кейіпкер Ер Төстік шығар. Ер Төстік айшылық алыс жолдардан, жер асты патшалығына тап болатыны бар емес пе? Сонда ол өмірдің бастауы бейнелейтін алып ағашты көретін еді ғой?

Түркі халықтарының аңызы бойынша, осы алып ағаштың ұшар басына аңыздағы самұрық құс жыл сайын жалғыз жұмыртқа салады екен, сол жұмыртқа өмірдің символындай бүкіл тіршілікке жан беріп тұрады екен. Бірақ жылдың белгілі бір мезгілінде осынау Ұлы құстың жыл сайынғы жалғыз балапаны өліп қала береді. Жұмыртқадан балапан жарып шыққан бойда бір айдаһар – жылан алып ағаштың діңімен жоғары өрмелеп барып қорғансыз, күнәсіз балапанды жұтып қояды екен. Жерасты патшалығына түскен Ертөстік балапанға ұмтылған айдаһарды садақпен атып өлтіреді. Бұған риза болған Самұрық құс балапанын ажалдан алып қалғаны үшін Ер Төстікті жер астынан жер үстіне алып шығады...             

Бәйтеректің негізіне «құс қанаттары» орнаменттері қойылған. Ол аңыздағы Самұрық құсының бейнесінде әзірленген.

Бәйтеректің биіктігі тура 97 метр. Бұл елдің ордасы Алматыдан Астанаға көшіп келген жыл

1997 жылмен сәйкес келеді.

3- тапсырма. Мәтіннен септік жалғауы бар сөздерді тауып, талдаңдар.

Үлгі:  ертегілерінің – ілік септік, ішінде- жатыс септік.

4- тапсырма. Бәйтерек сөзінен сөз тіркесін жасаңдар.

Бәйтерек  ______________________________

______________________________ Бәйтерек     

Бәйтерек  ______________________________

5-тапсырма. Мына біріккен сөздерді қатыстырып, бірнеше сөйлем құраңдар.

Шекара, аққұтан, жолбарыс, қалжыңбас, меймандос, алабұға, жазғытұры.

6-тапсырма. Бірігу тәсілімен жасалған қандай құс, аң, өсімдік, жер атауларын білесіңдер?

Өз білімдеріңді тексеріп көріңдер.

5 сабақ

Астанаға саяхат

 

1- тапсырма. Диалогты пайдалана отырып, өзара сөйлесіңдер.

-          Астана Қазақстанның қай жерінде орналасқан?

-          Астана қаласының бұрынғы атаулары қандай?

-          Астана қандай қала?

-          Астанада қандай оқу орындары бар?

                    

2- тапсырма. Мәтінді оқып, мазмұнын әңгімелеңдер.

                         АСТАНА - Қазақстан Республикасының астанасы

  Астана (1998 жылдың 6 мамырына дейін - Ақмола) Қазақстан Республикасы Президентінің 1997 жылғы 20 қазандағы Жарлығымен және Қазақстан Республикасы Парламентінің мақұлдауымен 1997 жылғы 10 желтоқсаннан бастап Қазақстан Республикасының астанасы болып жарияланды.

Қазақстанның жаңа елордасы – Астананың халықаралық тұсаукесері 1998 жылғы 10 маусымда өткізілді.

Астана халықаралық іскерлік және мәдени орталыққа айналып келеді. Әкімшілік орталық аймағында ҚР Президентінің резиденциясы, ҚР Парламенті мен Үкіметінің ғимараттары орналасқан.

  Астанадағы терең әрі кең көлемді өзгерістер әлемдік ұйымдар назарынан тыс қалмады. 1999 жылдың шілде айында елордамыз ЮНЕСКО-ның «Әлем қаласы» сыйлығына ие болды.

Қала - 1832 жылы құрылды.

1961 жылға дейін – Акмола қаласы (г. Акмолинс).

1961 жылдан 1992 жылға дейін – Целиноград қаласы.

1993 жылдан 1998 жылға дейін – Ақмола қаласы.

1997 жылғы 20 қазандағы ҚР Президентінің Жарлығымен Ақмола қаласы Қазақстан Республикасының астанасы болып жарияланды.

1998 жылғы 6 мамырдағы ҚР Президентінің Жарлығымен Ақмола қаласының атауы Астана болып өзгертілді.

Есте  сақтаңдар!

Бастауышпен баяндауыштың арасына қойылатын сызықша. 1. Бастауыш та, баяндауыш та атау тұлғалы зат есім болса, араларына сызықша қойылады. Астық – біздің байлығымыз. 2. Бастауыш сілтеу есімдігінен немесе жіктеу есімдігінің ІІІ жағынан болып, баяндауыш зат есімнен болса, бастауыштан кейін сызықша қойылады. Бұл- үлкен қуаныш. 3. Бастауыш заттанған сын есімнен, сан есімнен және есімшеден болып, баяндауыш зат есімнен болса,бастауыштан кейін сызықша қойылады. Үш – тақ сан. 4. Бастауыш та, баяндауыш та сан есімнен болса, араларына сызықша қойылады. Бес жерде бес- жиырма бес.  5. Бастауыш тұйық етістіктен, баяндауыш зат есімнен болса,немесе керісінше, бастауыш зат есім, баяндауыш тұйық етістіктен болса, араларына сызықша қойылады. Қой бағу – қиын кәсіп.  Менің ұмтылған тілегім- қалай да пайдалы адам болып шығу.

3- тапсырма. Берілген сөздерден сөйлем құраңдар.

Барамыз, іссапарға, жиі, біз,Астанаға, бабында, жұмыс.

4- тапсырма. Көшіріп жазып, бастауыштан кейін тиісті жеріне сызықша қойыңдар; егер бастауыштан кейін сызықша қоюға болмайтын болса, оның себебін түсіндіріңдер.

Ауыл үлкен. Бұл Марқакөл ауылының орталығы. Алтай жайылымдары биыл ерекше. Мына жалпақ етек толған қойлы ауыл. Көл балыққа кедей емес көрінеді. Ең бағалысы қызыл балық.

5- тапсырма.  Астана туралы  өз ойларыңды  жазыңдар.

6 сабақ

Астана- арман қала.

 

1- тапсырма. Диалогты пайдалана отырып, өзара сөйлесіңдер.

-         Астана көрікті қала дегенге келісесің бе?

-         Астана қаласы қандай қалаға айналды?

-         Астана қаласында қандай жаңа құрылыстар салынды?

-         Әсем Есілдің жағасында нелер бар?

-         Астана ненің орталығы?

2- тапсырма. Мәтінді оқып, мазмұнын әңгімелеңдер

Астана – арман қала

          

Астана – жедел қарқынмен дамып жатқан заманауи қала. Сәулет өнеріне  келсек, еуропалық және шығыстық үлгілердің жағымды дәстүрлері байқалады. Айналдырған бірнеше жылдың ішінде қаланың халқы үш есеге артты.  Аз уақытта қаланың бет-бейнесі де айтарлықтай өзгерді.

 Ірі спорттық кешендер:

«Астана-Арена» стадионы – 30 000 орынға арналған.

Республикалық велотрек (Қазақстан) – 8 000 орынға арналған.

Жабық конькимен сырғанау стадионы – 8 773 орынға арналған.

«Қазақстан» спорт сарайы – 4 050 орынға арналған, 1 000 тұрып тұруға арналған орын. 

Қаланың көрнекті жерлері:

Ақ Орда–Қазақстан Республикасы Президентінің резиденциясы.

Бәйтерек монументі – Астананың символы және басты көрікті жері.

Тәуелсіздік  сарайы – дипломатиялық және басқа да халықаралық маңызды кездесулер өткізетін орын.

Бейбітшілік және келісім сарайы – әлемдік және дәстүрлі діндер басшыларының конгрессі өтетін жер.

Хан Шатыр –  ірі сауда, ойын-сауық орталығы.

«Шабыт» шығармашылық сарайы – қаланың мәдениет және өнер орталығы.

«Қазақ елі» монументі – Қазақстан Тәуелсіздігінің символы.

Есте  сақтаңдар!

Тоғыспалы ықпал деп - әркелкі дыбыстар қатар келіп тоғысып, екеуі де бірін-бірі еркін билей алмай, басқа дыбыстарға ауысып кетуін айтады.  Тоғыспалы ықпал заңдылықтары:  Сөз ішінде немесе сөз аралығында н дыбысы мен қ дыбысы қатар келсе, не с дыбысы мен ж дыбысы қатар келсе (көршілес келсе), айтуда н дыбысы ң-ға, қ дыбысы ғ дыбысына, сондай-ақ с дыбысы өзгеріп ш-ға, ж дыбысы өзгеріп ш дыбыстарына айналады. Мысалы: Қазан-қап (Қазанғап), Жылан-қарағы (Жылаңқарағы), Есен-келді (Есеңгелді), Дос-жан (Дошшан), Бесжан (Бешшан).

3-      тапсырма. Тест сауалдарына жауап беріңдер.

1/Зат еcімді тап:   а/дала ә/ күлді б/қызы в/екінші

2/Сын  есімді тап:    а/ мектеп ә/ он   б/ қызыл  в/жазды

3/Қайтті ? Неғылды? Не істеді?

 Қай сөз табының сұрақтары;

а/ сын есімнің  ә/ зат есімнің  б/ сан есімнің   в/етістіктің

4/Сөйлемдегі бастауыш болатын сөзді тап:

Бүгін Сәния ерте оянды.

а/ ерте  ә/  оянды     б/ Сәния   в/ бүгін

5/Сөйлемдегі баяндауышты  болатын сөзді тап:

Оқушылар есепті тез шығарды.

а/ есепті  ә/ оқушылар    б/ тез   в/ шығарды

4- тапсырма. Берілген теңеулерді пайдаланып, Астана тақырыбына бірнеше сөйлем құраңдар.

Жұлдыздай жарқыраған, даладай кең, армандай биік, айнадай ашық.

5- тапсырма.Төмендегі өлең жолдарын оқи отырып,  өз көзқарастарыңды білдіріңдер.

Ей, Астана!

 Сен деген туған елдің жүрегісің,

 Өзіңнен бастау алар өрелі ісім.

 Шаһарлар толып жатыр, бірақ та сен,

Бәрінен бірегей, бөлегісің.

Домалап қазағымның өрге тасы,

Думанмен дүрілдесін аспан асты.

Биіктеп Бәйтеректей, бағың жанып,

Жаса, жаса, елімнің Астанасы!

7 сабақ

16 желтоқсан – Қазақстан Республикасының тәуелсіздік күні

 

1- тапсырма. Диалогты пайдалана отырып, өзара сөйлесіңдер.

-         Сонымен, балалар, бүгін қандай мейрам?

-         Бүгін, 16 желтоқсан- Қазақстан Республикасының тәуелсіздік күні!

-         Қазақстан Республикасының тәуелсіздігі қашан қабылданды?

-         1991-шы жылдың 16-шы желтоқсан  күні қабылданды.

-         Тәуелсіздікке неше жыл толады?

-         20 жыл

-         . . .

4-      тапсырма. Мәтінді оқып, мазмұнын әңгімелеңдер.

16 желтоқсан – Қазақстан Республикасының тәуелсіздік күні

Алматыдағы 1986 жылғы Желтоқсан оқиғасы Кеңес Одағы халықтарының санасын тоталитарлық ұйқыдан оятты. Бүгін оған ешкім күдік келтірмейді. Жас демократия әлі қатая қоймаған сол аумалы-төкпелі кезеңде Орталық өз дегенін істеді. Республика басшыларын өздері тағайындады. Халықтар тағдырын да сол жақтан шешіп жатты. Империялық осы саясатқа наразылық білдірген қазақтың өрімдей ұл-қыздары сол кезде орталық алаңға шыққан еді.

   Жас өрімдей қазақтың ұл-қыздарының

   Торғайдай шыбын жандарын,

   Қызыл жағалы ОМОН-дар келіп таптады,-

   Оларды ешкім жауапқа тарпады.

   Ата-ананың көзінің қарасы мен ағындай

   Талай жастар үшін жер астынан табылды-ай.

   Халық үшін жанын салған ағалар,

   Талай да алда зұлымдықты табалар.

1991 жылы 16-шы желтоқсанда Қазақстан Республикасы Жоғары Кеңесі Қазақстан Республикасын тәуелсіз, демократиялық және құқықтық мемлекет деп жариялады.

Міне, содан бері егемен елміз, өзге елдермен теңбіз. Дүниеге жаңа мемлекет, тәуелсіз Қазақстан Республикасы келді.  

Есте  сақтаңдар!

Кейінгі ықпал деп – бір сөз көлемінде немесе екі сөз аралығында кейінгі дыбыстың өзінен бұрынғы дыбысқа әсер етіп, ықпал жасауын айтады.  Кейінді ықпал заңдылықтары:  1. К, қ, п дыбыстарының біріне аяқталған сөздерге жалғанатын қосымшалардың басқы дыбысы дауысты дыбыстан басталса, бұл үшеуі ұяңдай (г, ғ, б) түседі. Жазуда естілуінше жазамыз. Мысалы: тарақ-тарағы, жүрек-жүрегі, доп-добымыз, 2. Түбірдің соңғы н дыбысы н, б, п дыбыстарының алдынан келсе н дыбысы айтуда өзгеріп, м дыбысына айналады. Жазуда мұны ескермейміз. Мысалы: сен-бе (сембе), Жан-пейіс (Жампейіс), Құрманбек (Құрмамбек).  3. Түбірдің соңғы н дыбысы к, қ, г, ғ дыбыстарының алдынан келсе, айтуда н дыбысы өзгеріп, ң дыбысына айналады. Жазуда оны елемейміз. Мысалы: бір күнгі (бір күңгі), Аманкүл (Амаңкүл), сән қой (сәңқой).  4. Түбірдің соңғы с, з дыбыстарының бірі ш дыбысының алдынан келсе, ол екеуі айтылуда ш дыбысына айналып кетеді, жазуда бұл еленбейді. Мысалы, колхоз-шы (колхошшы), жұмыс-шы (жұмышшы), сөз-шең (сөшшең), жұмыс шамасы (жұмыш шамасы).  5. Түбір сөздің соңғы з дыбысы с дыбысының алдынан келсе, з дыбысы с дыбысына айналады, жазуда бұл еленбейді. Мысалы: көзсал (көссал), тұз-сыз (тұссыз), жаз-са (жасса).

3- тапсырма.Кейінгі ықпал ережесін сақтай отырып, сөздерді өзгертіңдер.

Үлгі: жүрек – жүрегім т.б.

Күрек, көлік, есік, шелек, тарақ, қайық, соқ, суық, шық, сап, жап.

4- тапсырма. Берілген сөздермен сөз тіркесін және сөйлем құрыңдар.

 Көзілдірігім, добым, қасығым, жабады, қайығы.

5- тапсырма.  Гүлденген Қазақстан қандай мемлекет? тақырыбында  өз ойларыңды жазыңдар.

ІІ модуль.

Көлік түрлері. Мен мектепке барамын?

1 сабақ

Көлік түрлері

1- тапсырма. Диалогты пайдалана отырып, өзара сөйлесіңдер.

-     Көліктің қандай түрлерін білесің?

-     Қоғамдық көлік дегеніміз не?

-     Көлік жүргізу білесің бе?

-    Ауылшаруашылығына байланысты көлік түрлерін ата.

 2- тапсырма. Мәтінді оқып, мазмұнын әңгімелеңдер

Көлік түрлері

Көлік түрлері өте көп. Олар:

Темір жол көлігі – республиканың көлік кешеніндегі маңызды қатынас құралы, көлік инфрақұрылымындағы басты буын. Темір жол көлігінің ел экономикасындағы рөлі айрықша маңызды. Тасымалданатын негізгі өнімдер – көмір, астық, мұнай, кентас, минералдық тыңайтқыш сияқты автомобиль көлігімен тасымалдауға тиімсіз сусымалы және сұйық жүктер.

Автомобиль көлігі – жүктерді қысқа және орта қашықтыққа жедел жеткізетін тиімді көлік құралы.

Әуе көлігі — көліктің ең жаңа және қарқынды дамып келе жатқан түрі. Әуе көлігі көбінесе жолаушы тасымалы мен тез бұзылатын (жемістер мен көкеністер) жүктерді тасымалдауда үлкен маңыз алуда. Басқа көлік түрлерінен айырмашылығы – жылдамдығында.

Су көлігі – көлік жүйесінің ажырамас бөлігі. Ол мұнай мен мұнай өнімдерін, ағаш және құрылыс материалдарын жаппай тасымалдауға тиімді. Бүгінгі таңда су көлігі Қазақстанда өзен және теңіз көліктеріне бөлінеді. Өзен көлігі кеме қатынайтын өзендерге (Жайық, Ертіс, Сырдария, Есіл, Іле, Қаратал өзендеріне, Балқаш көліне); теңіз көлігі Каспий теңізі алабында қызмет көрсетеді.

Есте  сақтаңдар!

Үстеу түрлері. Тұлғасына қарай: Негізгі үстеу. Мысалы: кейін, жоғары, төмен. Туынды үстеу Жұрнақтары                           септік жалғаулары арқылы -          ша/ше: қазақша                    - да/де: жазда -          лай/лей:ақшалай                   - та/те: қыста -          дай/дей:жаздай                     - қа/ке: артқа -          тай/тей: қыстай                     - ға/ге: төменге -          шалық: соншалық                 - на/не: күніне -          шама: мұншама                     - нан/нен/дан/ден: етбетінен, лажсыздан  -          ын/ін: астыртын                    - тан/ тен/ мен: кенеттен, шынымен

3- тапсырма. Мына үстеулерді екі топқа (түбір, туынды) бөліңдер.

Төмен, кейін, дұрыс, әдейі, меніңше, сеніңше, жылдам, осында, адамша, жазда, ертең, былтыр, тым, аса, соншама.

4- тапсырма. Көп нүктенің орнына үстеулердің бірін қойыңдар.

... мен театрға барамын. ... керемет концерт көремін. Эстрада әншісі... ән айтады. Театрда ... кісі болады. ... тағы да театрға барғым келеді.

 Керекті сөздер: ағылшынша, кешке,енді, көп.

5- тапсырма. Көлік  тақырыбы бойынша қарама-қарсы пікір жазып, ойларыңызды дәлелдеңдер.

Пайдасы

Зияны

           

2 сабақ

Көлік географиясы

 

1- тапсырма. Диалогты пайдалана отырып, өзара сөйлесіңдер.

- Көлік дегеніміз не?

- Көлікті адамдар не үшін пайдаланады?

- Көліктің адамға пайдасы бар ма?

- Қазіргі заманда әрбір адам жеке көлік алуға тырысады неліктен?

2- тапсырма. Мәтінді оқып, мазмұнын әңгімелеңдер.

Көлік географиясы

 Археологиялық деректемелер неолит заманынан бастап көліктің шаруашылық салаларына ене бастағанын байқатады. Ежелгі заманнан келе жатқан көлікке негізінен: түйе, жылқы,  құлан, есек, сиыр, бұғы, ит, т.б. жатады. Адамзат қоғамының дамуы барысында көлік түрі мен құрамы да өзгеріске ұшырап отырды. Ғылыми техникалық жетістіктерге орай көлік малын бірте-бірте автомобиль, поезд, ұшақтарға ығыстыра бастады.   

Қазақстанда теміржол, автомобиль, әуе, ішкі су көлігін, жеткілікті дәрежеде дамыған көлік жүйесі қалыптасқан. Көліктің барлық түрлері республикада өткен ғасырдың 70-80 жылдары неғұрлым серпінді қарқынмен дамыды.

 3- тапсырма. Берілген үстеулермен сөз тіркестерін құраңдар.

 Қазір, биыл, әдейі, дұрыс, күнде, жиі.

  4-тапсырма. Мына үстеулерді пайдаланып, сөйлем құраңдар.

Осы жылы, көктемде, жоғары, соншама, қазақша.

  5 -тапсырма.  «Қоғамдық көлік мәдениеті» тақырыбында шағын әңгіме жазыңдар.

3 сабақ

Мен мектепке немен барамын?

 

1-      тапсырма. Диалогты пайдалана отырып, өзара сөйлесіңдер.      

- Жүргінші тротуармен қозғалыс кезінде қай жағын ұстануға тиіс?

- Жүргінші тоқтап тұрған екі автомобильдің арасынан жолды кесіп жүріп өтуді бастағанда қандай сақтық шараларын қабылдауға тиіс?

- Автобустан түсісімен жолды қалай қауіпсіз кесіп жүріп өтуге болады?

- Егер жүргін бөлікте машина көрінбесе, жолды қалайша дұрыс және қауіпсіз кесіп жүріп өтуге болады?

- Егер жолды кесіп жүріп өтіп бара жатқаныңда  қандай да бір затыңды түсіріп алсаң не істеу керек?

2-      тапсырма. Тірек сызбаны толтырыңдар.

 

 

                                                                 

 

3-тапсырма.Мына сөйлемдерді оқып, үстеулерді анықтаңдар.

Айжан кейін жүреді. Сен мұнда кел. Әрі отыр. Жолшыбай сөйлеп келе жатыр. Біз осындамыз. Олар төмен түседі. Алды- артыңа қара

4- тапсырма. Берілген үстеулерді қатыстырып  сөйлем құраңдар.

Алға, ілгері, төмен, артта.

5- тапсырма.. «Менің үйден мектепке дейінгі жолым» деген тақырыпта әңгіме жазыңдар.

4 сабақ

Бағдаршам

 

1- тапсырма. Диалогты пайдалана отырып, өзара сөйлесіңдер.

-      Ересек  адамдар жолда жұру және жолды өту тәртібі туралы не дейді?

-      __________________________________________________

-    Машина көп жүретін жолдың қай бөлігінен өту керек екендігін білесің бе?

-     _________________________________________________

-     Жолдан өткенде не істеу керек?

-      _______________________________________________

-     Бағдаршамның қызметі неде?

-     _______________________________________________

2- тапсырма. Мәтінді оқып, мазмұнын әңгімелеңдер.

Бағдаршам

                               

Бағдаршамды кім ойлап тапқанын білесіңдер ме? Ал ендеше тыңдап көрелік. Алғашқы бағдаршам теміржол бойында пайда болды. Оны ойлап тапқан адамның есімі тарихта сақталмаған. Оны көше қиылысына ыңғайлап, кайта жасаған ағылшын инженер-механигі Д. Найт болатын. Ол 1868 жылы Лондондағы парламент үйінің алдына бағдаршам орнатты. Алдымен түрлі түсті сигнал қайыс берілістің көмегі арқылы өзгертіліп отырды. Сосын аппарат ортасына газды шам орнатылды.  Өкінішке орай бірде газ жарылып, кезекте тұрған полицей қаза болады да, содан жарты ғасыр бойы ұмыт болады. Тек 1914 жылы Американың Кливленд қаласына, сосын Нью-Йорк, т.б. қалаларында пайда бола бастайды. Бұл жолы олар электрлі болды. Тек екі түсті ғана: қызыл және жасыл. 1918 жылдан бастап қана үш түс қолданыла бастады.Кеңес одағы бойынша алғаш рет бағдаршам 1924 жылы Мәскеу қаласының Кузнецк көпірі мен Петровка көшелерінің қиылысында орын алды.

3- тапсырма.  Жұмбақтарды шешіңдер.

1.Ала таяқ ұстаған,

 Жол тәртібін нұсқаған.                                                      

Ысқырықпен түзеткен                                                   

Өміріңді  күзеткен.                

2.Көше бойлап аяңдайды,

   Адам тасып аялайды                                  .                                                                                                                                                                                   

3.     Көліктің  қаншасын үстінен өткізген ,

Іргеден басталып, алысқа жеткізген.

4.     Жоқ өзінде бас та, ауызда  да, құлақ та,

Бақырайған  үш көзі  бар бірақ та.            

 

4-тапсырма. Өлең жолдарынан сын есімдерді табыңдар.

     Қызыл көзін ашқанда,

     Сынық сүйем баспа алға.

     Сары көзін ашқанда,

     Қарап қалма аспанға

     Жасыл көзін ашқанда,

     Өте бергің, жасқанба!

5- тапсырма. Ойды аяқтаңдар.

Жақында теледидардан жол жүру ережелерін білмегендіктен . . . 

4 сабақ

Жолда жүру ережесі

 

Жол ережелерімен танысыңдар.

1.      Жолдың машина жүретін бөлігінде ойнауға болмайды. 2.      Жолды жаяу жүргіншілерге арналған жолдан өт. 3.      Егер жолдан өтуге үлгірмесең, орталық сызықта немесе «қауіпсіздік аялдамасында» тоқта да, бағдаршамның жасыл түсі жануын күт. 4.      Жолдан өтерде солға қара, ал бөлгіш жолақтан кейін оңға қара. 5.      Жолдан бағдаршамның тек жасыл түсі жанғанда ғана өт. 6.      Егер  жаяу жүргіншілерге арналған жол болмаса, жаяу жүргінші жолдың шетімен қозғалысқа қарсы жүруге тиісті. 7.      Келе жатқан машина алдынан жолды кесе жүгірме.

1- тапсырма. Мәтінді оқып, мазмұнын әңгімелеңдер

Жол белгілері мен ережелерін тарихқа ең алғашқы болып енгізген – белгілі ел билеуші Юлий Цезарь. Ол Римде қандай да бір көлікті әйелдің жүргізуіне тыйым салатын заң қабылдаған еді. Кейіннен көлік көбейе бастаған тұста қала көшелерінде жол бағыттарын қол бұлғап көрсетіп тұратын бағдарлаушылар пайда болды. Тағы біраз уақыттан кейін олардың қолдарына белгі беретін қолшамдар берілді. Алайда мұндай бағдарлаушылардың уақыт өткен сайын көбейе түскен көліктердің қозғалысын реттеуге шамасы келмейтін еді.

2- тапсырма. Диалогты пайдалана отырып, өзара сөйлесіңдер.

-Балалар КЖТ дегенді қалай түсінесіңдер?

-Көшеде жүру тәртібі

-Көшеде жүру тәртібі деген түсінікті қалай түсінесіңдер?

жаяу жүргінші                                                                    тротуар

                                                                                       жол белгілер

 

машиналар          бағдаршам    инспектор         қиылыстар

3-      тапсырма. Велосипед жолы деген белгісін көрсетіңдер.

   

    «Р» деген белгі нені білдіреді?      

                                                                                                                       

4- тапсырма. Жол белгілерін атаңдар.

Қызмет көрсететін белгілерді санмен көрсет.

        

Есте  сақтаңдар!

Үстеулер	Сұрақтар	Мысалдар
Мөлшер  үстеулері	Қанша? Қаншама? Қаншадан? Неше? Нешеден? Нешелеп?	Сонша,соншама,қаншама,осынша,едәуір,бір-бірден,талай,біраз,көп, қыруар, көптеген....

5- тапсырма. Берілген сөйлемдерді оқып, үстеулерді анықтаңдар.

Едәуір жұмыс бітірмекпіз.Қаншама адам жүр. Мира біраз ойланып тұрды. Бір- бірден сана. Кітапты көп оқы.Әлі талай жұмыс істейміз. Сонша қонақ отыр.

6- тапсырма. «Шығармашылық жұмыс.» Жол ережесіне байланысты тірек сөздермен өлең құрастыру.  Балалар, тротуар, ұмытпа, сақта!

5 сабақ

Нәтиже сабақ «Қауіпсіз  жол»

1. Көліктің қандай түрлері бар?

2. Каспий теңізінде қызмет атқаратын көлік көліктің қай түріне жатады?

3. Қашан? Қайда? Қалай? Қанша? Қайдан? Деген сұраққа қай сөз табы жауап береді?

4.Үстеу тұлғасына қарай неше топқа бөлінеді?

   А)  3       Ә) 2      Б) 4 

5. Бағдаршамды кім ойлап тапқанын білесің бе?

6. КЖТ деген сөзді қалай түсінесің?

7.Жол белгілері мен ережелерін тарихта ең алғашқы болып еңгізген кім?

8.Сонша, қаншама, едәуір, біраз… үстеудің қай түріне жатады?

9. Көп нүктенің орнына  қойылатын дұрыс жауапты тап.

1. Мен ... жиі барамын                                                  A)  жаңа бассейн туралы

2.Біз ... туралы айттық.                                                 B) бассейнге

3. Менің танысым ... жұмыс істейді.                           C) бассейнде

1. - ...            2. - ...       3. - ...                                         D) бассейнмен

10. «Қауіпсіз жол» әңгіме жазу

6 сабақ

Теміржол вокзалы

 

1- тапсырма. Диалогты пайдалана отырып, өзара сөйлесіңдер.

-Астана қаласына тура баратын пойыз бар ма?

- Билет қанша тұрады?

- Пойыз қай жолдан жүреді?

- Астанаға дейін неше сағат жүреді?

- Билетті алдын – ала сатып алуға бола ма?

2- тапсырма. Мәтінді оқып, мазмұнын әңгімелеңдер.

Теміржол вокзалы

( Қарағанды Теміржол вокзалы)

Теміржол вокзалы жолаушыларды қабылдап жөнелтеді және оларға қызмет көрсетеді.  

Ғимараттың жобасын «Ленгипротранс» институтты жасаған (авторы П.А.Ашастин, М.Б.Бениолинсон).

Вокзалда жолаушылардың 2 күту залы, уақытша тоқтағандар дем алатын бөлмелері, байланыс бөлімшесі және телефонмен сөйлесетін пункті, анықтама бюросы, Темір жолы билеттерін сататын кассалары, дәрігерлік пункті, кол жүгін сақтайтын қоймалары, шаштаразы, азық-түлік сататын, дәріхана және газет-журнал киоскілері бар.

Вокзалдың іші және күту залдары мүсінші, ҚазКСР-інің еңбек сіңірген суретшісі П.К.Антоненконың барельефтерімен әшекейленген.     

Жыл сайын вокзал орта есептен 1,5млн-ға жуық жолаушыға қызмет көрсетеді.

3-тапсырма. Берілген сөз тіркестерінен сөйлемдер құрыңдар.

Жолаушылар көлігі, шақырым, ұшқыр көлік, қалааралық автобус, іссапар, әрқашан, бірнеше.

4- тапсырма. Бірыңғай күрделі сөздерден құралған қатарды белгілеңдер.

A) Саржайлау, өмір, жетпіс, келген.

B) Ер-тұрман, киім-кешек, сексен алты, ауылшаруашылық.

C) Шөпшек, үйшік, ҚазМУ, абыр-сабыр, келбетті.

D) Сен-ақ, келген-ді, үп-үлкен, Ақмола, кіріп шық.

E) Кел, бар, отыр, жүр.

5-тапсырма. «Менің бағытым ойыны» ойын ойнау

1 Оқушы                                                            биледі

2 Әнші                                                                өсті

3 Балалар                                                            оқыды

4 Гүл                                                                   шырқады

5 Биші                                                                 ұшты

6 Ұшақ                                                               жүзді

7 Кеме                                                                ойнады

7 сабақ

Әуежайда

 

1- тапсырма. Диалогты пайдалана отырып, өзара сөйлесіңдер.    

-          Кешіріңіз, сіз де Астанаға барасыз ба?

-          Иә, бірақ 1 сағатқа кешігеміз.

-          Не себепті?

-          Ауа райына байланысты.

-          Қап! Елімізді қатты сағынып келе жатыр едім.

-           Астанада көптен бері болмағаныңыз көрінеді.

-          Иә, мен 2 жыл Вашингтонда оқыдым.

-          Мен сізді түсінемін, себебі өзім де шетелде 2 жыл болып келе жатырмын.

-          Қай елде болдыңыз?

-          Ең қызығы мен де АҚШ-танмын, тек Нью-Йорк қаласында болдым.

-          Ұнады ма?

-          Ұнады, дегенмен өз еліңдей қайдан болсын.

-          Иә, ата-бабаларымыз «Туған жердің жуасы да тәтті», - деп бекер айтпапты.

-          Ұшуға рұқсат берілді, ұшақта әңгімемізді жалғастырамыз.

2- тапсырма. Мәтінді оқып, мазмұнын әңгімелеңдер.

Астана халықаралық әуежайы

Ақмола (Астана) авиаторларының тарихи белесі Алматы астанасын ауыстыру болып табылады. Әуеайлақты қайта жаңарту құрылысы қысқа мерзім ішінде басталды және аяқталды: ұшу-қону жолағы 3500 м дейін жасанды жабынмен ұзартылып, рулежді жолдар мен перрон кеңейтілді. Жарық жүйесі және радионавигациялық жабдықтар ауыстырылды,  VIP ғимараты салынды, аэробекет кешені қайта жаңартылды.

2002 жылдан 2005 жылға дейінгі аралықта әуежайды қайта жаңартудың ірі масштабты халықаралық жобасы жүзеге асырылды. 2005 жылғы 2 ақпанда әуежайдың жаңа жолаушылар терминалы салтанатты түрде ашылды.

         Бүгінгі күні Астана халықаралық әуежайы ІІІА – Азаматтық Авиацияның Халықаралық Ассоциациясы санатына ие, сондай-ақ ұшу массасына шектеу қойылмаған әуе кемелерінің барлық түрлеріне - Ил-76, Ан-124, Б747-400F қызмет көрсетеді.

3- тапсырма. Берілген сөздерден күрделі сөз құрап жазыңдар.

Көк, соқыр, ала, су, жылан, торғай, боз.

4-тапсырма. Берілген мақалды аяқтап, жалғастырыңдар

Мектеп кеме-   ....  .....

Оқусыз білім жоқ, ....     ....  ....

Оқу- білім бұлағы,  ...   ...  ...

Ақыл азбайды, ....  ....                

Өнер алды- ...   ...

Тіл қылыштан .....

Қына тасқа бітеді, ...  ...  ...

Шешеннің тілі ...

5 тапсырма. Әріп қысқарту. Үлгі бойынша жалғастырыңдар.

Қызық болар лезде,

Түсіп қалса сөзде әріп.

Мағына да сол кезде

Шыға келер өзгеріп.

Мысалы:

Палау             Жолақ             Барыс

Алау,       

Лау,           

Ау,           

У                

8 сабақ

Су көліктері

 

1- тапсырма. Диалогты пайдалана отырып, өзара сөйлесіңдер.

- Су көлігі дегеніміз не?

- Су көлігіне нелер жатады?

- Су көлігі не үшін қажет?

- Біздің елімізде су көліктері бар ма?

2- тапсырма. Мәтінді оқып, мазмұнын әңгімелеңдер.

Су көліктері

Су көлігі –көлік жүйесінің ажырамас бөлігі. Ол мұнай мен мұнай өнімдерін, ағаш және құрылыс материалдарын жаппай тасымалдауға тиімді. Су көлігінің көліктің басқа түрлерімен, ең алдымен, темір жол көлігімен “тоғысатын” өзіндік ерекшелігі бар, яғни кемелерден вагондарға және керісінше вагондардан кемелерге тиеу мүмкіндігі зор. Бүгінгі таңда су көлігі Қазақстанда өзен және теңіз көліктеріне бөлінеді. Өзен көлігі кеме қатынайтын өзендерге (Жайық, Ертіс, Сырдария, Есіл, Іле, Қаратал өзендеріне, Балқаш көліне); теңіз көлігі Каспий теңізі алабында қызмет көрсетеді.

3-тапсырма. Сөз тіркесін жасаңдар.

 

Су көлігі

Есте сақтаңдар!

Тіркесу жолымен жасалған сөздер екі не одан да көп сөзден құралып, бір екпінмен айтылып, бір ғана лексикалық мағынаны білдіреді. Мысалы: жер жүзі, күн сәулесі, ғарыш кемесі. Мұндай күрделі сөздердің әрбір сыңары бөлек жазылады.

4-тапсырма.Төмендегі күрделі сөздер ненің атауы болып тұрғанын түсіндіріңдер.

Сары шымшық, қара құс, асық жілік, сүмбіл шаш, бесікке салу.

5-      тапсырма. Қарамен жазылған сөздер тіркесу жолымен жасалған туынды сөздерге жататын, жатпайтынын табыңдар.

Аса киелі саналатын дәстүрлі ырымдардың бірі – тұмар тағу. Көшпенділер тағатын тұмардың ішінде туған жердің бір шөкім топырағы болған.Ол Қара жер киелі жер деген мағынаны білдіреді.

9 сабақ

Ойын сабақ «МАИ қызметкері»

 

Ойынның мақсаты:

Оқушылардың тапқырлық, ізденімпаздық, ойлау, қабілеттерін арттыру, өз ойын тиянақты жеткізуін дамыту. Логикалық сұрақтармен көбірек жұмыс жасау. Танымдық қызығушылықты ояту, мемлекеттік тілді сүйіп оқуға дамыту.

Жүргізуші: Ойын жүргізушісі алдын ала дайындаған үш түсті көрсетіп, оқушылардың қаншалықты жинақы екенін байқайды.

Ойын ережесі:

1) Бағдаршамның жасыл көзін көрсеткенде балалар жүрген сияқты бір орында аяқтарын қозғалысқа келтіреді.

2)    Сары көзін көрсеткенде ду қол шапалақтайды.

3)    Қызыл көзін көрсеткенде бір орында қозғалмай тұрып қалады.

Қай топтың мүшелері  тапсырмаларын дұрыс орындаса, «Үздік жүргіншілер» атағына ие  болады.

  Ойынның басталуы:                   

           Арманға алда күткен асығармыз,

           Біз талай толқын атпай басылармыз.

           Жол жүру ережесін жақсы біліп

           Сақтыққа тұра алатын жас ұланбыз.

           Жалғайтын достастырып бар елменен,

           Жолдардан тұрады ғой әлем деген, - деп сайыстың кезеңдерімен таныстырып өтейін.

1.Өз орыңды тап!

2.Реттеуші инспектор қызметкерінің сауалы

3. МАИ емтиханы

5. Сен білесің бе?

6. Шығармашылық жұмыс (өлең құрастыру).

1-кезең. «Орнын тап» ойыны. Әр топтан өздерінің шартты белгілерімен бағдаршамдағы орынын табады және топтарын қорғайды.

Қызыл топ               Сары топ                Жасыл топ

4-      кезең. «Реттеуші инспектор қызметкерінің сауалы» .

Өздері қалап алған ұпай бойынша  сұрақтарға жауап береді.

Ұпайды көп жинаған топ жеңіске жетеді.

1. Мына белгі нені білдіреді?         (Абайла,балалар!)             5 ұпай                              2.  Мына белгі нені білдіреді?          (қозғалысқа тиым салынады)    5 ұпай

3.Сымға асылып,жүр асығып.       ( троллейбус)                                   10 ұпай

4.Мына көліктер қалай аталады,көлік оқиғасына тап болған адамдар қандай телефондарға қоңырау шалады?( Өрт сөндіру-01,жедел жәрдем-03  МАИ-02 )   10 ұпай                                                   

5.Автобусқа қай есіктен мініп,қай есіктен түседі?( алдан түсіп,арттан мінеді)   15 ұпай                                                                                                                     

6. Жол белгілерін атқаратын қызметіне қарай неше топқа бөлінеді? (7 топқа)    20 ұпай                                                                                                                      

7. Кім айтады бағдаршамның неше көзі бар?                                         (5 ұпай)

3-кезең  МАИ емтиханы. Сауалнама.

МАИ етиханын сәтті тапсырсаңдар МАИ бастығы жүргізуші куәлігін табыс етеді.

1.Жүргіншілер деген кім?

А) машина жүргізетін адамдар        В) көшеде жаяу жүрген адамдар    

С)  белгілер

2.        Мына белгі нені білдіреді?  

А) кіруге тиым салынады       В) басты жол       С) жол беріңіз!

3. Көлік жүріп келе жатқанда жолаушыға жүргізушімен сөйлесуге бола ма?

А) болады          В) болмайды           С)  білмеймін

4.Жолаушылар таситын қоғамдық көлікті қай жерден күтіп,міну керек?

А) аялдамалардан          В) кез-келген жерден          С) дүкен алдарынан

5. Қала көшелерінде жаяу адамдар қандай жолмен жүруге тиіс
А) кез-келген жолмен      В) тротуармен         С) автомобиль жолдарымен

6. Қала көшелерінде велосипедпен жүруге неше жастан бастап рұқсат етіледі?

  А) 10               В) 12           С) 14

7. Дөңгелек шеңбер түрінде қызыл түспен белгіленген белгілер қандай ұғымды білдіреді?

А) ескерту белгілері                 В) көрсеткіш белгілер        С) тыйым белгілері

8. Мына жол неше қозғалысты?                            

А) 4            В) 2           С)1                  

9. Қай түс жанғанда машиналар жүреді?

А) сары             В) жасыл                С) қызыл

Қорытындылау. Жалпы ұпай санымен жеңіске жеткен топ  «Үздік жүргіншілер»  сыйлығына ие болады.

                                                         Қай көше,қалаға барсаңыз да,

                                                         Қай ақыл өлшеміне салсаңыз да.

                                                         Жол жүру ережесі Заңды тәртіп,

                                                         Ол ортақ! Үлкен-кіші баршамызға.

10 сабақ

Нәтиже сабақ. Көлік                           

1.                  Су көлігі дегеніміз не?

2.                  Теміржол көлігінің тасымалдайтын негізгі өнімдері не?

3.                  Теміржол вокзалы адамдарға жолаушыларға қандай қызмет көрсетеді?

4.                  Күрделі сөз дегеніміз не?

5.                  Астана халықаралық әуежайы салтанатты түрде қашан ашылды?

6.                   мына белгі нені білдіреді?

7.                  Автобусқа қай есіктен мініп,қай есіктен түседі?

8.                  Дұрыс жауабын тап.

1.      Жаман аттан аяғым ..., Жаман жолдастан таяғым ... . 2.      Адам досымен ... , Ағаш тамырымен ... . 3.      Ел – елдің бәрі  ..., Өз елің бәрінен ... . 4.      Көлдің ... – құрақ, Таудың ... – бұлақ.

A      көркі B       артық C       жақсы D      мықты

   9.  Жүргізуші ... айып төледі.

А) ережемен

В) ережені бұзғаны үшін

С) ережені бұзғаны туралы

D) ережені бұзбады

10. «Мен жүргізуші болсам...» әңгімелеп беру

ІV модуль.

Менің сүйікті кейіпкерлерім.

1 сабақ

Менің сүйікті кейіпкерім

 

1- тапсырма. Диалогты пайдалана отырып, өзара сөйлесіңдер.

- Сенің сүйікті кейіпкерлерің бар ма?

- Иә, бар.

- Олар кімдер?

- Алдар көсе, Қожанасыр, Ертөстік

- Қожанасыр қандай кейіпкер?

- Тапқыр, ақылды.

2- тапсырма. Мәтінді оқып, мазмұнын әңгімелеңдер.

Менің сүйікті кейіпкерім

 Қожанасыр – қазақ фольклорының ең сүйікті кейіпкерлерінің бірі. Ол бірде шешен, енді бірде байларды алдап кететін айлакер қу, біресе ашық ауыз аңқау, күлдіргі адам кейпінде суреттеледі. Қожанасыр- момынның демеушісі, қорлық көргеннің жақтаушысы, ақиқат пен әділдіктің төрешісі. Осындай қасиеттері үшін халық оны жақсы көреді.

 Алдар көсе – қазақ ауыз әдебиетіндегі халық арасына көп тараған ұнамды, күлдіргі кейіпкер. Әр кезде өмір сүрген ақылды да айлакер, тапқыр, әділ адамның жиынтық белгісі.

3-тапсырма.Көп нүктенің орнына тиісті сөздерді қойыңдар. 

1. Дастанның ... бар.                                               A) қарындасына

2. Ол ... өте жақсы көреді                                      В) қарындасы

3. Дастан ... кітап сатып алды                               С) қарындасын

4-тапсырма. Сөзжұмбақты шешіңдер. 

2 сабақ

Менің сүйікті кинофильмім

 

1- тапсырма. Диалогты пайдалана отырып, өзара сөйлесіңдер.

-          Кинофильм дегеніміз не?

-          Фильмдер тарихы туралы не білесің?

-          Сенің сүйікті кинофильмің қандай?

-          Ондағы кейіпкерлер кімдер?

-           

2- тапсырма. Мәтінді оқып, мазмұнын әңгімелеңдер.

Фильмдер қалай шыққан?

Мувиз ( ағылшын тілінде «move- қозғау» деген сөзден шыққан) атымен белгілі қозғалатын бейнелер киноскоппен тәжірибе жүргізгеннен кейін 1900 жылдардың басында шыққан. Алғашқы фильм Д.В. Гриффиттің 1915 жылы шыққан «Ұлттың туы» эпопеясы болған. Бұрынғы фильмдер дыбыссыз болды, сөздер экранға жазылатын. Ал музыкасы әдетте күйсандықтан кинотеатрға ойналатын. Дыбысты фильмдер 1920 жылдың аяғында пайда бола бастады.

3- тапсырма. Мына сөйлемдерден етістіктерді тауып, қай шақта тұрғанын анықтаңдар.

    Адамдар қашан бірінші рет теледидар көре бастады? Алғашқы телевизиялық картиналарды 1924 жылы Джон Лоджи Бэирд құрады. Дегенмен тиімдірек электорлық жүйе БИ-БИ-СИдің 1936 жылы алғаш рет телевизиялық шығуы үшін қолданылды. 

4-тапсырма. Көп нүктенің орнына осы шақта тұрған етістікті қойып, көшіріп жазыңдар.

Мен сабақ . . .  . Сен кітапханада сабақ . . .  . Біз бөлмеде журнал . . .  . Сіз жиналыста . . .  . Олар газет . . .  . Сендер су . . . .

. . . ұйықтап жатырмын. . . . жазып отырмыз. . . .  көріп отыр.

5 тапсырма. Сүйікті кинофильміңдегі басты кейіпкер туралы айтып беріңдер.

3 сабақ

Менің сүйікті мультфильмім

 

1- тапсырма. Диалогты пайдалана отырып, өзара сөйлесіңдер.

-          Қандай қазақ мультфильмдерін білесің?

-   «Қарлығаштың құйрығы неге айыр?» мультфильмін көрдің бе?

-          Қазақ халқы қарлығашты неліктен «киелі құс» деп санайды?

-          Достық, қамқорлық деген ұғымды қалай түсінесіңдер?

2- тапсырма. Мәтінді оқып, мазмұнын әңгімелеңдер.

Қарлығаштың құйрығы неге айыр?

Қазақ мультипликация өнерінде ең алғашқы пайда болған мультфильмді барлығымыз білеміз бе?

Әрине, ол баршамыздың сүйікті кейіпкерімізге айналған батыл да батыр қарлығаш жайында.

Ерте заманда пайда болып, ауыздан-ауызға халықтың асыл қазынасы ретінде кең тараған «Қарлығаштың құйрығы неге айыр?» деп аталатын ертегінің желісімен жасалған бұл мультфильмнің оқиғасы көбімізге таныс болар.

Қазақтың кең жазиралы даласының көрінісінде, әуелеген қазақтың қара домбырасының үнінде адам баласын сұр жыланнан қорғап қалған қарлығаштың құйрығының неге айыр болып қалғанын суреттеген. Адам баласының тәтті қанынан дертіне дауа іздеген сұр жылан айласының жүзеге аспауына тосқауыл болған қарлығаш соңғы кезде қазақ мультипликациясында түсіріліп жатқан мультфильмдерде де кездеседі.

“Қарлығаштың құйрығы неге айыр?” мультфильмі қазақ халқының ұлттық дүниетанымын, салт-дәстүрін, халық музыкасын суреттеген.

3 тапсырма. Қарлығаш туралы ойларыңды сызба арқылы көрсетіңдер.

 

 

4- тапсырма. Берілген етістіктерден нақ осы шақ жасаңдар.

            Біл, бол, тарап, жаса, кездес, суретте.

5- тапсырма.   Көп нүктенің орнына тиісті сөздерді қойыңдар. 

    1. Менің достарым ... шығар                              A) спорт залға

    2. Жұмысшылар   ...   салып жатыр                   В) спорт залға

    3. Кім ... барды?                                                   С) спорт залын

4 сабақ

Менің атым - Қожа

 

1- тапсырма.Диалогты пайдалана отырып, өзара сөйлесіңдер.

-         Сендерге қандай есімдер ұнайды?

-         Сендер өз аттарыңа ризасыңдар ма?

-         «Менің атым Қожа» повесі естеріңде ме?

-         Повесть қалай басталатын еді? Қожа өз атына риза ма?

2 – тапсырма. «Менің атым Қожа » фильмінен үзінді көріңдер.

 

5-      тапсырма.Сұрақтарға жауап іздеп көріңдер.

 

 

5-сабақ

Наурыз мерекесіндегі кейіпкерлер 

 

1- тапсырма. Диалогты пайдалана отырып, өзара сөйлесу.  

-         Наурыз мерекесі қандай мереке?

-         Наурыз мерекесі қалай тойланады?

-         Адамдар бір- бірін қалай құттықтайды?

-         Наурыз мерекесінің басты кейіпкерін білесің бе?

2-тапсырма.Мәтінді оқып, мазмұнын әңгімелеңдер.

                                                                     Қызыр ата

Қазақтар Ұлыс күнді «жыл басы» санайды . Бұл күн –күн мен түн теңелетін, жан-жануарлар төлдеп, адамдардың аузы аққа тиетін, жер үстіне шаттық орнаған күн. Қазақ елі осы күнді «Ұлыстың ұлы күні – ұлыс күн» деп атаған.

Халқымыздың мифологиялық түсінігі бойынша 21 наурыз түні даланы Қызыр аралайды екен. Сол себепті осы түн «Қызыр түні» түні деп аталады.

Қыдыр мұсылман елінде ел аралап жүрген адам бейнелі «әулие», адамға «қамқоршы», «дәулет» беруші.

 Қыдыр (Қызыр) ата бүкіл халықтың қамқоры, оларға жақсылық жасаушы, ырыс, құт, несібе әкелуші, бақыт, береке, өмір сыйлаушы қасиет иесі, кемеңгер, әулие, көріпкел, жарылқаушы қарт. Ол Ұлыстың ұлы күнінде әр елге келіп, әр шаңыраққа соғып бата береді.

Қазақтың салт-дәстүріндегі Қыдыр атаға үңілер болсақ, ол - әулие, көріпкел, жақсылық беруші, бата беруші. Әйтеуір бар жақсылықты адамзатқа дарытушы.

1.Мына етістіктерді келер шақта жіктеңдер.

Алу, отыру, ішу, түсу, ойнау, сөйлеу.

2. Сөйлемдерден етістіктерді тауып, сөз құрамына талдаңдар.

Мен мектепке ертең барамын. Ата - анам ауылдан ертең келер. Ертең сағат жетіде тұрарсыңдар. Кешке дүкенге барамыз. Сағат онда жатармыз.

3. Көп нүктенің орнына тиісті сөз тіркестерін қойыңдар.

1. Біз ... концертінде болдық.                            A) танымал әншіні

2. Достар ... танысты.                                        В) танымал әншінің

3. Олар ... туған күнімен құттықтады.             С) танымал әншімен

                                                                             D) танымал әншіге

6 сабақ

Шығыстың қос жұлдызы

 

1- тапсырма. Диалогты пайдала отырып, өзара сөйлеңдер.

-         ҰОС батырларын білесіңдер ме?

-         Шығыстың қос жұлдызы дегеніміз кімдер?

-         Әлия, Мәншүк туралы не білесіңдер?

2- тапсырма. Мәтінді оқып, мазмұнын әңгімелеңдер.

Шығыс  қос  жұлдызы

                                                      

Әлия Молдағұлова бар атқыштар батальоны жау қоршауын бұзып, алға шықты. Фашистер жанталасып үсті-үстіне зеңбірек оғын жаудырды. Көп кешікпей екі жақ бетпе-бет келіп қалды. Әлия сол қолынан жараланғанына қарамай, жаумен қасық қаны қалғанша, батырларша соғысты. Бір кезде окопқа тасаланып жатқан неміс офицері он тоғыз жасар талдырмаш, ер жүрек қыз Әлияға тап берді. Әлия оны басынан асырып лақтырып жіберді де, сұм жауды шалқасынан түсірді. Автоматын кезеп, ата жауды құртуға айналғанда, фашист Әлияны пистолетпен атып қалды.

Қапылыста қазаға ұшыраған Әлияны майдандас жолдастары “Шығыс жұлдызы” деп атады.

Әлияның ерлігі жоғары бағаланып, 1944 жылы 4 шілде күні оған Кеңес Одағының Батыры атағы берілді.

Мәншүк 1941 жылы Ұлы Отан соғысы басталғанда  18 жаста болатын. Ол соғысқа бару, Отанын қорғау туралы шешім қабылдады. Өтінішінде: «Фашистерді жою үшін майданға жіберетін менің ағайым да, апайым да жоқ, сондықтан өзімді жіберіңіз», деп жазған. 1939 жылдан бері комсомолмын. 1941 жылдың 7-ші тамызы».

1942 жылдың 13-ші тамызында Алматыдан 100-ші атқыштар бригадасы майданға аттанды. 1943 жылдың 15-ші қазанында Псков облысындағы Невель қаласын босату үшін Изоча станциясындағы 173,7 биіктігінде өте қатал соғыс болды. Мәншүк өзінің әскери бөлімінің шабуылын пулемет отымен қорғады. Мәншүктің басына оқ тиді. Сол қан майданда Мәншүк Мәметова ерлікпен қаза тапты.

1944 жылдың 1-ші наурызында  көрсеткен ерлігі үшін Мәншүк Мәметоваға Кеңес Одағының Батыры атағы берілді.

3- тапсырма.  Мәтіннен етістіктің шақтарына мысал келтіріңдер.

Мысалы:   шықты /өткен шақ, 3 жақ/

4- тапсырма. Мына етістіктерден өткен шақта тұрған етістік жасаңдар. Сөйлем құраңдар.

Жаз, оқы, сөйле, істе, көр, шақыр, ойна, аш.

5- тапсырма. Мәтінді оқып, “Ер есімі, ел есінде” атты эссе жазыңдар.

7 сабақ

Бауыржан Момышұлы

 

1-тапсырма. Диалогты пайдаланып, өзара сөйлесіңдер.

-         Батыр деген сөзді естігенде естеріңе не түседі?

-         Батыр деп кімді айтады?

-         Бауыржан Момышұлы туралы не білесіңдер?

2- тапсырма.Мәтінді оқып, мазмұнын әңгімелеңдер.

Бауыржан Момышұлы

Бауыржан Момышұлы – екінші дүниежүзілік соғыстың даңқты жауынгері, Халық Қаһарманы, қазақтың көрнекті жазушысы.

1941 жылы екінші дүниежүзілік соғыс басталысымен, Бауыржан Момышұлы даңқты генерал-майор И.В.Панфиловтың басшылығымен Алматы маңында  жасақталған 316 атқыштар дивизиясының құрамында майданға аттанады. Батальон, полк командирі қызметтерін атқарады.

Соғыстың соңғы жылдарында гвардиялық дивизияны басқарады.

Оның Мәскеу түбіндегі шайқастағы ерлігі сол кездің өзінде Одақ көлеміне аңыз болып жайылады. Бауыржан Момышұлының батырлығы жөнінде белгілі орыс жазушысы Александр Бек “Волоколамское шоссе” (қазақшасы “Арпалыс”) хикаясын жазды. Бұл шығарма кейіннен бірнеше тілге аударылды.

Соғыстан кейін Бауыржан атамыз әскери – педагогикалық жұмыспен айналысты. Демалысқа шыққаннан кейін біржола шығармашылық жұмыспен айналысты. Аты аңызға айналған батыр ұлын халқы ешқашан ұмытпайды.

3- тапсырма.  Мәтінді оқы. Мәтіннің мазмұнына сүйеніп 1 негізгі, 1 қосымша сұрақ құрастырыңдар.

4- тапсырма.  Тірек сызба жаса                                                     

5 -тапсырма. Төмендегі ойға өз көзқарасыңды білдіріңдер.

         Бауыржан Момышұлы : “Өз халқын құрметтеп, сүймеген адам – опасыз, оңбаған адам. Өз елінің бағасын білген пенде ғана басқа елді қадірлей алады. Өйткені халықтардың туыстығы алдымен адамдардың өз халқына сүйіспеншілігі арқылы ғана келеді. Мен өзге ұлттарды құрметтеуші, өз ұлтын сүюші адаммын.”

ІІІ. Оқу – еңбек аясы.

1 модуль.

Мен мектептемін. Мектеп өмірі.

1 сабақ

«Мен мектептемін»

 

1 -тапсырма. Мәтінді түсініп оқыңдар, аударыңдар, мазмұндаңдар.

Мектеп өмірі

Бүгін бізде бес сабақ. Бірінші сабақ қазақ тілі, екінші сабақ математика, үшінші сабақ ағылшын тілі, ал төртінші, бесінші сабақ дене шынықтыру. Қазақ тілі сабағы үшінші қабатта, №36 кабинетте өтеді. Кабинет қазіргі талапқа сай жабдықталған. Қазақ тілі сабақтары өте қызықты өтеді. Сабақта біз тек қазақ тілінде сөйлейміз.

Математика сабағы екінші қабатта, №24 кабинетте өтеді. Сабақта біз өте көп есеп шығарамыз. Ағылшын тілі бүгін мәжіліс залында болады. Біз бүгін өзіміздің дайындаған шағын жобаларымызды қарастырамыз. Соңғы сабақ дене шынықтыру.  Ең жақсы көретін сабақтарымыздың бірі. Бұл сабақта жүгіреміз, секіреміз, әр түрлі жаттығулар жасаймыз.

2- тапсырма. Сұрақтарға жауап беріңдер.

1. Сенің мектебің қайда орналасқан?
2. Бүгін сендерде неше сабақ?
3. Бірінші сабақ қай сабақ?
4. Соңғы сабақта не істейсіңдер?
5. Қазақ тілі сабағы қай қабатта, қай кабинетте өтеді?
6. Мектепте уақытыңды қалай өткізесің?

3 - тапсырма.  Кітап бойынша жұмыс.

3 бет, 1 тапсырма.

23 бет, 1 тапсырма.

4- тапсырма.Өз мектебің туралы әңгіме жазыңдар.

2 сабақ

 Мектепте не істеймін?

 

1- тапсырма. Мәтінді оқып, мазмұнын әңгімелеңдер.

     Әр бала білім алу қажет. Білімді адам болу үшін көп ізденіп, оқу керек. Біз мектепте білім аламыз. Мектепте біз әр түрлі үйірмелерге қатысамыз. Мысалы біздің мектепте өте көп спорт үйірмелері бар. Бұл үйірмелерде өте қызықты.Әр сенбі сайын мектепте сенбіліктер өтеді. Бұл сенбіліктерде біз мектеп ауласын қоқыстан тазалаймыз, ағаштарды әктейміз,  гүлзарларға гүлдер отырғызамыз.

2-тапсырма.Мәтін бойынша сұрақтарға жауап беріңдер.

1. Мектепте не істейсің?
2. Мектепте қандай үйірмелер бар?
3. Сен қандай үйірмелерге қатысасың?

 3- тапсырма.«Мектеп –кеме, білім теңіз» дегенді қалай түсінесің, ауызша айтып беріңдер.

4- тапсырма. Жолдасыңызбен үлгі бойынша сөйлесіңдер.

Үлгі: Компьютерде ойнайын – Компьютерде ойнама, кітап оқы.

Таза ауада көп қыдырсын ( сабаққа дайындалу). Телефонмен сөйлесейік (аз сөйлесу)

Өлең айтайық (би билеу). Үйге қайтыңдар (отыру). Көп сөйле (аз сөйле).

5- тапсырма. Мына сөйлемдерді аударыңдар. Бұйрық райдың қандай формада тұрғанын айтыңдар.

Отырыңдар, дәптерлерді үстелге қойыңдар. Сіз мына мәтінді оқыңыз, ал Сіз мәтін бойынша сұрақтар қойыңыздар. Талғат сөйлемді тақтаға жазсын, ал Марат және Әлия тексерсін. Біз мәтінді тыңдайық. Келесі сабаққа шығарма жазып келіңдер. Марат, есікті жап! Сабақтан қалма, дайындал!

 6- тапсырма. Тест сауалдарына жауап беріңдер.

1. Бұйрық райлы етістікті табыңыз.

а) үйірмелеп

в) ізде

с) қызықты

д) қатысамыз

2. Етістіктің нақ осы шақ түрін көрсетіңіз.

а) естіген болатын

в) бара жатыр

с) келмекші

д) қатысады

3. Келер шақта тұрған етістікті белгілеңіз.

а) үйірмелеп

в) жүгірдім

с) білім

д) қатысамын

3 сабақ

Мектеп өмірі

 

 1- тапсырма.Мәтінді оқып, мазмұнын әңгімелеңдер

Сенбілік.

         Бір күні мұғалім апай сенбілік болатынын айтты. Барша жұрттың жұмысқа шығатынын және тегіс еңбек ететінін түсіндірді. Мен сенбілік қашан болады деп күттім. Күткен күнге де жеттім. Жұмыс киімін киген бойда мектепке тартып келемін. Біз линейкаға тұрдық. Әр сыныпқа арнаулы тапсырма берілді. Барлығымыз жұмысқа кірісіп кеттік. Мектеп ауласындағы ағаштардың діңін ағарттық. Арықтарды тазарттық. Қаншама қоқысты зембілмен алысқа тастадық. Лезде мектеп ауласы тап-таза болып шыға келді.

2- тапсырма.

а) Мәтінді түсініп оқып, мазмұндаңдар.

б) Бірінші тұрған үш сөйлемге талдау жасаңдар.

3- тапсырма. Мектеп өмірі» тақырыбына  диалог құрастырыңдар.

Үлгі:

-          Сен мектепке нешеде келесің?

-          ......

-          Сабақтарың нешеде басталады?

4- тапсырма. Сұрақтарға кестедегі сөздерді пайдаланып жауап беріңдер.

Спорттың қай түрімен шұғылданасың?	жеңіл атлетика, ауыр атлетика, күрес, дзюдо, ушу, каратэ, баскетбол, дойбы, волейбол, футбол, жүзу, шаңғы, хоккей, көркем гимнастика, ....
Қандай үйірмеге қатысып жүрсің?	драма үйірмесі, көркемөнерпаздар үйірмесі, музыка үйірмесі, ұлттық билер үйірмесі, сурет салу үйірмесі, ....
Бос уақытыңды қалай өткізесің?	көрмеге, театрға, киноға, мұражайға, барамын, кітап оқимын, теледидар көремін, ойнаймын,...

4 сабақ

Мектеп үйірмелері

 

1- тапсырма.Мәтінді оқыңдар, аударыңдар, мазмұнын айтып беріңдер.

         Әр жексенбі сайын біздің мектепте әр түрлі үйірмелер жұмыс істейді. Мысалы: бірінші қабатта дойбы мен шахмат үйірмесі, екінші қабатта, дене шынықтыру залында, ер балаларға арналған футбол, ал үшінші кіші залында, қыздарға арналған гимнастика үйірмелері жұмыс жасайды. Бұл үйірмелерге біздің сыныптың көп оқушылары қатысады. Үйірмелерді тәжірибелі жаттықтырушылар жүргізеді. Мен өзім футболға қатысамын. Спортпен шұғылданған адам ағзасына өте пайдалы.

                                                                

2- тапсырма.

Мектеп, сынып, жаттықтырушы сөздерін тәуелдеңдер.

3- тапсырма. Сызбаны толтырыңдар және әңгіме құрастырыңдар.

4- тапсырма. Мына жұмбақтарды оқып, аударыңдар, шешуге тырысыңдар.

Уақытты санайды,                             Ілулі тұр кең алаң,

Ешкімнен сұрамай.                           Керегімді мен одан

Тіліңді алмайды,                               Жазып алам көшіріп,

Құлағын бұрамай.                            Сүртем сосын өшіріп.

Қыста шыны боп қатады,                 Сырты жасыл, қап-қатты,

Жылыда су боп ағады.                      Іші қызыл, тәп-тәтті.

5-      тапсырма. Мақал-мәтелдерді оқып, орыс тіліне аударыңдар және орыс тіліндегі баламасын табыңдар.

Білекті бірді жығар,                              Бірлік болмай,

Білімді мыңды жығар.                          Тірлік болмас.

Қайтып кірер есігіңді қатты жаппа.

Тіліңмен жүгірме, біліміңмен жүгір.

5 сабақ

Қазақ тілі сабағында

 

1- тапсырма. Мәтінді түсініп оқыңдар, аударыңдар, мазмұндаңдар.

                                          Қазақ тілі сабағында.

Жазғы каникул бітті. Оқушылар мектепке жиналды. Мектептің сырты да, іші де таза. Бөлмелердің едендері сырланған, қабырғалары ақталған. Парталар жалт-жұлт етеді. Сынып іші сондай көңілді. Балалар бір-бірімізді көріп, қуанысып, шуласып жатырмыз. Міне қоңырау соғылды. Сыныпқа мұғалім кірді. Бәріміз орнымыздан тұрдық. Мұғалім бізбен жылы амандасты. Біз орнымызға отырдық. Қазақ тілі сабағы басталды. Оқушылар қазақша кітап оқыды, тақтаға жазды. Қазақша сөйледі. Сабақ қызу өтті.

2- тапсырма. Мәтінді түсініп оқып, мазмұндаңдар. Мәтінге ат қойыңдар.

Қазақ тілі сабақтары өте қызықты өтеді. Мұғалім әрқайсысымызға талап қоя біледі. Сабақта қазақ тілінде ғана сөйлейміз. Тақырыпқа  орай көптеген жұмыс түрін орындаймыз: бір-бірімізге сұрақ қойып, орыс тіліне аударамыз, сөйлемдерге грамматикалық, морфологиялық, фонетикалық, синтаксистік талдаулар жасаймыз, диктант, мазмұндама, шағын шығарма жазамыз. Сурет бойынша әңгіме құрап, әр түрлі тақырыпта әңгімелесеміз, өлеңдерді жаттаймыз.

Сабақтың көпшілік бөлігін ауызша  сөйлесуге арнады. Магнитофоннан бізге өте қызықты әңгіме тыңдатты. Сол әңгімені  бізге баяндап  айтқызды, содан кейін қысқаша мазмұндама жазғызды.

Мұғаліміміз дыбыстарды, сөздерді, сөйлемдерді дұрыс айтуымызға көп көңіл бөледі. Кеше қателерімізді өзімізге тапқызып, түзетті, сөздерді, сөйлемдерді қайтадан айтқызды. Сабақтың аяғында үй тапсырмасын берді. Сабағымызды әдеттегідей өте қызықты өткізді.

а) Сұрақтарға жауап бер.

1. Қазақ тілі сабақтары қалай өтеді?

2. Сабақта қай тілде сөйлейсіңдер?

3. Сабақта қандай жұмыстар жасайсыңдар?

6-      тапсырма. Мына сөздерге фонетикалық талдау жасаңдар.

         Тақырып, өлеңдер.

4- тапсырма. Мәтіннен ауыспалы келер шақта тұрған етістіктерді теріп жазыңдар.

5- тапсырма.  «Кітапхана» тақырыбына диалог құрастырыңдар.

ІІ модуль.

Менің сүйікті заттарым.

1 сабақ

Менің сүйікті заттарым.

1-     тапсырма. Мәтінді оқыңдар, аударыңдар, мазмұндаңдар.

Әдептілік-әдемілік

Таңертең белгілі бір уақытта сағаттың қоңырауынсыз-ақ өзің оянуға дағдылан. Ертемен тұрғанда, төсек-орныңды өзің жинап әдеттен. Кітаптарыңды, ойыншықтарыңды, басқа да сүйікті заттарыңды белгілі бір орынға қоятын бол. Сонда керек нәрсеңді оп-оңай тауып аласың.

Үйден әрқашан ертерек шық. Қайда барсаң да кешіккеннен гөрі екі-үш минут ертерек келген дұрыс.

Жолдасыңнан бір нәрсе алсаң, оның ескертуінсіз-ақ  дәл уақытында қайтып беретін бол.

Уәде берсең, сөзіңде тұр.

2- тапсырма.Мәтін бойынша сұрақтарға жауап беріңдер.

1. Әдептілік дегеніміз не?

2. Заттарыңды қалай қоюға дағдыланасың?

3. Таңертең тұрғанда не істеу керек?

4. Әрқашан үйден қалай шығу керек?

5. Уақытты не істеу керек?

3 тапсырма. Сөйлемді көшіріп жазыңдар. Нүкте орнына керекті көмекші есімдерді қойыңдар.

1. Сағат столдың ............... тұр.
2. Ойыншықтар шкафтың  ..............жатыр.
3. Үйдің ..........жап-жарық, тап-таза.
4. Оқушы мұғалімнің ...............тұр.

Көмекші есімдер: іші, үстінде, жанында, қасында.

5 тапсырма. Мына өлеңді оқып, аударыңдар. Есімдіктерді теріп жазып, қандай есімдік екенін айтыңдар. Өлеңді жаттап алыңдар.

 «Сіз» деген – сыпайлық,

«Сен »деген – анайлық.

«Біз» деген – көмек,

«Сіз» деген - әдеп.

Ұлттық тағамдар

2 сабақ

 

1- тапсырма. Мәтіндер бойынша жұмыс, бір мәтінді мазмұндаңдар.

Бауырсақ

       Ұннан жасалатын тағамның бір түрі - бауырсақ. Ол дастарқанның басты асы. Бауырсақ жоғары сапалы ақ ұннан май құйып иленіп, майға қуырылады. Көлемі өріктің үлкендігіндей. Ақ бауырсақ бұрынырақта көбінесе арнаулы, сыйлы қонақтарға арнап пісірілген. Мұндай бауырсақты сүт пен майлы сорпаға илеген. Оның жұмыртқа қосқан түрі бар.

Құрт

Құртты ашыған айраннан да, сүтті арнайы қайнатып та дайындаған. Ол қой, ешкі, сиыр сүтінен, ал республикамыздың оңтүстігі мен батысында түйе сүтінен қайнатылады.

Оны дайындау үшін ашыған айранды немесе ұйыған сүтті қазанға құйып, отқа қояды. Құртты қайнатады. Құрт әбден қайнап, қоюланған кезде оттан алып, аздап суытады. Сонан соң құртты дорбаға салып, сүзіп алады. Әбден құрғаған соң татымына қарай тұз қосып, түрлі пішінге келтіріп жайып тастайды.

Қатық

        Қатық қой, ешкі, сиырдың қаймағы алынбаған сүтінен ұйытылады. Жылқы мен түйе сүтінен  қатық ұйытылмайды. Оны әзірлеу үшін сүтті пісіріп, қайнады. Содан соң ұйытқы құйып араластырады, 2-3 сағат ұиды. Қатыққа ешнәрсе қоспай ішеді. Ол әрі тағам, әрі сусын. Кейбір жерлерде оны пісіп сары май алады.

2- тапсырма. Етістіктің болымсыз түрін қолдана отырып мына сөздердің қарама-қарсы мағынасын жазыңдар.

ұйытылады –

пісіріледі -

суытылады -

жабылды -

алынды -

Қазы.

Қазақ халқының ұлттық тағамдары көп. Әсіресе еттен жасалатын тамақтың түрлері: қуырдақ, шұжық, қарта, қазы. Қазыны сыйлы қонақ келгенде немесе ыстық қалпында әкеледі. Жылқының етті, майлы қабырғасын тұздап бір тәуліктей ұстайды. Шеке салынған қазыны тоңазытқышқа сақтап,  жаңа сойылған кезіндегі дәмімен беруге болады. Жазға дейін таза, салқын ауада сақтап, сүрлеуге де болады. Онда қазыны «сүр» қазы дейді.

Сөздік жұмысы:

ұлттық тағамдар –

ыстық қалпында –

тоңазытқыш –

сүрлеу -

Тағамдар.

Қазақ «Ас - адамның арқауы», «Жаман ауруға – жақсы ас» деген сөздердің мағынасында астың маңызын дәл көрсеткен. Мал шаруашылығымен айналысқан көшпелі қазақтардың негізгі асы сүт пен ет. Сиыр мен қойдың сүтінен: кілегей, қаймақ, айран, қатық, сүзбе, құрт, ақ ірімшік, сары май басқа тағамдар жасайды. Биенің сүтінен қымыз, түйенің сүтінен шұбат ашытады. Қысқа соғым сойылады. Соғымның еті тұздалып, ысталып сүрленеді. Соғымның кесек еттері сүйегімен сүрленеді де, ұсақ еттерінен шұжық, үлпершектер жасалады.

Сөздік жұмысы:

мағынасы –                                     сойылады -

маңызы –                                        тағамдар жасайды -

көшпелі –                                        сүрленеді -

негізгі –

ашытады -

3 сабақ

Ұлттық ойындар

 

1-тапсырма. Мәтінді оқыңыз, аударыңдар, мазмұндаңдар.

Бәйге

Ұлт ойындары – ата-бабамыздан бізге жеткен, өткен мен бүгінгіні байланыстыратын баға жетпес байлығымыз, асыл қазынамыз. Қазақтың ұлттық ойындары ерлікті, батылдықты, ептілікті, тапқырлықты, табандылықты, күш-қуат молдылығын, білек күшін, дененің сомданып шынығуын қажет етеді. Қазақтың ұлттық ойындары: көкпар, сайыс, күрес, теңге алу, қыз қуу, жамбы ату және т.б..

Қазақтың ұлттық ойындары елдің өмірімен тығыз байланысты, оның шаруашылық, экономикалық, әлеуметтік тұрмысынан туған.

Қазақтың ұлттық ойындарының бірі – бәйге. Бәйге ойнына қатысу  үшін алдымен бәйгеге қосылатын атты таңдап алады. Ол атты баптап бағып, күтуге тура келеді, оның жейтін жемі мен ішетін суына дейін белгілі мөлшерге келтіріледі. Атты белгіленген уақытта күн сайын желгізіп, шапқызып, терін алады. Бәйгеге қосылатын аттардың шабатын жерінің алыстығына қарай кейде ат айдаушылар біреу емес, бірнешеу болуы мүмкін. Олар ат шабатын қашықтықтың өн бойына орналастырылады. Бәйгеге әзірліктің басы-қасында болған бала, осы өнердің сырларын жете біліп, үлкен шаруашылық мектебінен өткендей әсер алады. Сондықтан қазақтың ұлттық ойындары тек ойын-сауықтық жағынан ғана емес, ол – спорт, ол - өнер, ол – шаруашылық, тәжірибелік маңызы бар тәрбие құралы.

2- тапсырма. Мәтін бойынша сұрақтарға жауап беріңдер.

1. Қазақтың ұлттық ойындарын ата.
2. Бәйге ойнына қатысу үшін алдымен не істеу қажет?
3. Бәйге ойнының негізгі шарттары қандай?
4. Ұлттық ойындардың тәрбиелік мәні қандай?

3- тапсырма. Сызбаны толтырып, әңгіме құрастырыңдар.

 

4 сабақ

Мектеп асханасы

 

1- тапсырма. Мәтінді оқыңдар, аударыңдар, мазмұндаңдар.

Біздің мектепте үлкен асхана бар. Мұнда салқын тағамдар, ыстық тағамдар, сүт тағамдары, тәтті тағамдар және түрлі сусындар сатады.

Мен таңертеңгі асымды үйден ішемін. Ботқа, қуырылған жұмыртқа немесе нан мен май жеймін, шай немесе кофе ішемін.

Ал түсте асханада тамақтанамын. Дастарқан мәзіріне қарап, біріншіге сорпа, кеспе немесе борщ, екіншіге картоп пен ет, палау немесе мәнті, ал үшіншіге компот, шырын немесе шай аламын. Салқын тағамдардан орамжапырақ салатын немесе сәбіз салатын жеймін.

Біздің асханамыз таза, жарық, кең. Асханада даяшы болмайды, әркім өзіне-өзі қызмет етеді, сондықтан тамақты кезекке тұрып аламыз. Асхана қызметкерлері мінсіз қызмет етеді.

2- тапсырма. Үлгі бойынша сөйлемдерді аяқтаңдар.

1 а) Қарныңыз ашса, не жейтініңізді айтып беріңіз.

Үлгі: Менің қарным ашса, мен ...  .

ә) Сіз шөлдесеңіз не ішетініңізді айтып беріңіз.

Үлгі: Мен шөлдесем,  ...  .

2-     тапсырма.

Есте сақтаңдар!

 Адам баласы тамақ ішпей тұра алмайды. Деніңіз сау болу үшін, жақсы тамақ ішу керек. «Ас – адамның арқауы» деп бекер айтпайды. Тамақ арқылы адам ағзалары ақуыз, май, көмірсу, минералдық заттар, түрлі дәрумендермен қамтамасыз етіледі.

Осылардың ішінде ақуыздың алатын орны ерекше. Ғылымда ақуызды протеин деп атайды. Ол «бірінші орын алушы» деген грек сөзі екен. Ақуызсыз өмір сүру мүмкін емес. Дененің барлық жасушалары осы ақуыздан тұрады. Сүт тағамдары, жұмыртқа түгелдей ақуыздан тұрады. Қазақ халқының ұлттық тағамдарының ішінде айран, қаймақ, ірімшік, құрт, жент, қымыз, шұбат ерекше бағаланады. Сондықтан, «Ағы бардың, бағы бар» деп сүті бар үй, бақытты үй болатын.

а) Берілген мәтіннен бірінші үш сөйлемді, сөйлем мүшелеріне талдаңдар.

4- тапсырма. Жолдасыңызбен кімнің нені ұнататынын (ұнатпайтынын) әңгімелеңдер.

 - Мен ... ұнатамын(жақсы көремін, жеймін, ішемін).

- Мен ұнатпаймын(жақсы көрмеймін, жек көремін, ішпеймін)

5- тапсырма. Сызбаны толтырыңдар, кімнің нені ұнатып, нені ұнатпайтынын белгілеңдер.

Азық-түлік	Жарас		Ирина
	ұнатады	ұнатпайды	ұнатады	ұнатпайды
шай
қымыз
айран
шырын
жеміс-жидек
көкөніс
ет
балық
жұмыртқа
балмұздақ

Қолданылған әдебиеттер:

1. «Диктанттар жинағы» Ж.С. Қалиева, Қарағанды 2000ж.
2. Казахский язык для всех. Алматы «Атамұра» 2004ж. А.Ш.Бектурова, Ш.К. Бектуров.

3. Қазақтың ұлттық ойындары.Алматы «Рауан» 1991 Е.Сағындықова 

4.Ана тілі - қанатым. 1-11сыныптарына арналған. Алматы «Рауан» 1997ж. Ү.Несіпбайқызы.

5.Қазақтың тәлімдік ой-пікір антологиясы. Алматы «Рауан» 1994ж. Ш.Ш.Шаяхметов, Қ.Б.Жарықбаев.

6. Қазақ тілі.Алматы 2004ж. Қ.Ибрагимов.

7. Интернет желісі «Яндекс»

8. «Айгөлек» журналы, 2007-2010 жж.