Cабақтың тақырыбы: Өсімдік
экологиясы (Туынды зат).
Өткізілетін
күні: 27 ақпан 2015 жыл.
Сынып:
8 «Б».
Сабақтың
мақсаты: оқушылар туынды зат есім туралы түсінік алады, өсімдік
экологиясына байланысты жаңа сөздермен танысады, қазақ халқының тұрмысын
сипаттайтын мақал-мәтелдермен танысады.
Міндеттері:
1) Мұғалімді
мұқият тыңдап, ақпаратты ұғу.
2) Берілген
тапсырмаларды бар жауапкершілікпен орындау.
3) Сабақта
қызығушылық пен белсенділік таныту.
Сабақтың
көрнекілігі: тірек-сызбалар,
плакаттар, үлестірмелер.
Сабақтың
барысы:
І.
Ұйымдастыру кезеңі:
Амандасамын,
түгелдеймін. Оқушылардың назарын сабаққа аударамын. Жаңа
тақырып, сабақтың
мақсат-міндеттерімен және сабақтың өту барысымен таныстырамын. Дәптерлерді
жинап аламын, № 2 дәптерлерді таратамын.
ІІ. Үй
тапсырмасын тексеру:
Үлестірмелерге
жазылған жаңа сөздерді таратамын. Оқушылар аудармасын жазады.
ІІІ.
Жаңа сабақ:
Зат есім негізгі және туынды зат есім, күрделі зат есім
болады. Туынды зат есімдер жұрнақтар арқылы жасалады. Мысалы: қой-шы, күй-ші,
ай-лық, жақсы-лық, біл-ім, аялда-ма, бұр-ғы, айт-ыс, куре-к т. б.
Зат есім тудыратын
жұрнақтар.
Қазақ тілінде зат есім
болып саналатын сөздердің көпшілігі қосымша арқылы жасалған туынды сөздер болып
табылады. Ондай жұрнақтар үлкен екі топқа бөлініп жүр.
1. Есімдерден (зат есім,
сын есім, сан есім т. б.) зат есім сөздерін тудыратын жұрнақтар.
-шы, -ші: етік-ші, ән-ші,
балық-шы, аң-шы т. б. Бұл жұрнақ арқылы жасалған сөздер көбіне кәсіп, мамандык,
бірдеңеге икемділікті білдіреді.
-лық, -лік, -дық, -дік,
-тық, -тік: жақсы-лык;, шебер-лік, шын-дық, дос-тық т. б. Ондай сөздер
жалпылық, қалыптық, қатыстық мән білдіреді.
-шылық, -шілік құранды (-шы+лық, -ші+лік) жұрнағы:
егін-шілік, кем-шілік, тір-шілік, айырма-шылық т. б.
-ша, -ше: бөлім-ше,
кітап-ша, маңдай-ша т. б.
-шық, -шік: ойын-шық, үй-шік, қап-шық т. б.
-ыл, -іл, -л: тарс-ыл, гүрс-іл, дір-іл, т. б. Бұл жұрнақ
көбінесе еліктеу сөздерге жалғанып, сол кұбылыстың атын біддіреді.
-хана, -стан, -кеш сияқты араб-парсы тілдерінен енген
қосымшалар: дәрі-хана, кітап-хана, Қазақ-стан, арба-кеш т. б.
2. Етістіктен зат есім
сөздерін тудыратын жұрнақтар:
-ма, -ме, -ба, -бе, -па,
-пе: бөл-ме, мін-бе, тоқы-ма, кес-пе т. б.
-ым, -ім, -м: бөл-ім, біл-ім, тый-ым, тоқта-м, байла-м т. б.
-қы, -кі, -ғы, -гі: шап-қы, бұр-ғы, суз-гі, ашыт-қы т. б.
-ыс, -іс, -с: жең-іс, айт-ыс, бөл-іс, тала-с, тойтар-ыс т. б.
-ык,, -ік, -қ, -к: қазы-ық, көр-ік, тукір-ік, тоз-ық, сұра-қ,
тіле-к т. б.
-ақ, -ек, -қ, -к: қон-ақ, тіре-к, күре-к, жат-ақ т. б.
-ғыш, -гіш, -қыш, -кіш: бас-қыш, сүз-гіш, қыр-ғыш, сыпыр-ғыш
т. б.
-ын, -ін: жау-ын, ег-ін, түй-ін, жи-ын т. б.
-ыш, -іш, -ш: қуан-ыш, суйен-іш, өкін-іш, қызған-ыш т. б.
-уыш, -уіш: тырна-уыш,
еле-уіш, туйре-уіш т. б.
-ман, -мен: оқыр-ман, көрер-мен т. б.
ІV.
Ән тыңдату.
Абайдың «Желсіз
түнде жарық ай» өлеңін тыңдатамын. Алған әсерлері туралы сұраймын.
V. Сөздікпен
жұмыс:
Сөздіктерге жаңа
сөздерді жазып аламыз.
Тіршілік
тірегі – опора жизни
Оттек
– кислород
Жасыл
желек – зелень, листья
Улы
газ –
ядовитый газ
Ауру
тудыратын – вызывающий болезнь
Ұшан-теңіз
– бескрайний
Бидай
масағы – колос
Сүйіспеншілік
– любовь
VІ.
Мәтінмен жұмыс.
222-223-беттегі «Өсімдік
экологиясы» мәтінің әр бір оқушыға оқытқызамын, мазмұнын түсіндіруге сұраймын.
VІІ.
Жаттығумен жұмыс.
223-224-беттегі жаттығуды
орындаймыз.
VIІI.
Сабақты қорытындылау.
Сабақ өз мақсатына жетті ме, жеткен
жоқ па оқушылармен бірлесе талдау.
IХ.
Сабақты бекіту.
Оқушыларға тест беремін. Сол
тесттің қорытындысы бойынша журналға баға қойылады.
Тест (І нұсқа)
1.
Туынды зат есім жасайтын қосымшаны табыңыз.
А) –рақ, -рек.
В) –лас, -лес.
С) –ы, -і.
D) –лау, -леу.
E) –шық, -шік.
2.
Туынды зат есімді табыңыз.
А) Салмақты.
В) Ақылды.
С) Мамандар.
D) Өнерлі.
E) Оқулық.
3.
Туынды зат есімі бар сөйлемді табыңыз.
А) Мен интернетті көп қолдандым.
В) Осы аптада тағы да ақпараттар жинадым.
С) Оқулықсыз келген оқушылар да болды.
D) Құжаттарды дұрыс толтыру керек.
E) Мектепте достарыммен кездестім.
4.
Туынды зат есімі бар мақал-мәтелді табыңыз.
А) Екі кеменің басын ұстаған суға кетеді.
В) Жеті рет өлшеп, бір рет кес.
С) Татулық- табылмас бақыт.
D) Ынтымақ түбі береке.
E) Аңдамай сөйлеген, ауырмай өледі.
5.
Етістіктен жасалған туынды зат есімді табыңыз.
А) Елші.
В) Көрме.
С) Балалық.
D) Ақылдас.
E) Биіктік.
6.
Сын есімнен жасалған туынды зат есімді табыңыз.
А) Жеңілдік.
В) Кеспе.
С) Ағажан.
D) Қойшы.
E) Сыпырғыш.
7.
Жұрнақ арқылы жасалған туынды зат есімді табыңыз.
А) Балалар.
В) Достық.
С) Ғарыш.
D) Сымбатты.
E) Абыройлы.
Тест (ІІ нұсқа)
1.
Негізгі зат есімді табыңыз.
А) Білекті.
В) Білімді
С) Сүзгіш.
D) Білгіш.
E) Салмақ.
2.
Мақал-мәтелден негізгі зат есімді табыңыз.
Сулы жер - нулы жер, бұлақты жер - тұрақты жер.
А) Сулы.
В) Нулы.
С) Бұлақты.
D) Жер.
E) Құрақты.
3.
Тәуелдік жалғаулы зат есімді табыңыз.
А) Сатушылар.
В) Сатушыға.
С) Сатушымын.
D) Сатушым.
E) Сатушысыз.
4.
«-шы, -ші» жұрнақтары арқылы жасалатын сөз табын табыңыз.
А) Туынды етістік.
В) Туынды зат есім.
С) Туынды есімдік.
D) Негізгі зат есім.
E) Туынды сан есім.
5.
Зат есімге сөз тудырушы жұрнақ жалғанса, оның қалай аталатынын
белгілеңіз.
А) Негізгі зат есім.
В) Туынды зат есім.
С) Тәуелденген зат есім.
D) Жіктелген зат есім.
E) Күрделі зат есім.
6.
Етістіктен жасалған туынды зат есімі бар сөйлемді табыңыз.
А) Әжемнің үйінде алма бағы бар.
В) Жаңбырлы күні далада көп жүруге болмайды.
С) Еңбекқор адам ғана өмірден өз орнын табады.
D) Кезекші кабинетті сыпырғышпен сыпырды.
E) Көңілді жүрген адамның өмірі ұзақ болады.
7. Зат
есімнен жасалған туынды зат есімді табыңыз.
А) Білімді.
В) Сатушы.
С) Биші.
D) Кеспе.
E) Биіктік.
Жауаптары
І нұсқа
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
7
|
|
Е
|
Е
|
С
|
С
|
В
|
А
|
В
|
ІІ нұсқа
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
7
|
|
Д
|
Д
|
Д
|
В
|
В
|
А
|
С
|
Х.
Үй тапсырмасы:
Ереже жаттау, жаңа сөздерді жаттау,
224-беттегі тапсырма (сөздерден сөйлем құрастыру).
ХІ.
Бағалау.
Тесттің қорытындысы бойынша
бағалаймын.
ХІІ.
Қоштасу.
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.