Сабақ жоспары "Биік таулы өлкелер" (8 -сынып)

Күні:		Мұғалім: Сагнаева А.М.	Сынып: 8
Сабақтың тақырыбы	Биік таулы өлкелер
Сілтеме	Қазақстанның физикалық географиясы оқулығы,  Қазақстанның физикалық картасы, атлас 8 – сынып, кескін карта
Жалпы мақсаты	Оқушылардың географиялық ойлауды, Қазақстанның биік тау белдеулерінің өзіндік ерекшеліктерін ашуды қаншалықты меңгергендіктерін түрлі тапсырмалар арқылы байқау. Оқушылардың өз ойларын айта білу, жан-жақты ойлау, топпен жұмыс жасау қабілеттерін дамыту. Танымдық іс-әрекетін, өзіндік жұмыстарды тез орындауға үйрету.
Оқу нәтижесі	Картамен жұмыс жасай білу Ең биік тау мен шыңды таба білу Кескін картаға түсіре білу
Негізгі идеялар	Түрлі-түсті қағаз арқылы топқа бөлу Ой қозғау. Интерактивті тақта арқылы «Қазақстанның биік таулары» туралы видео ролик жүреді.  «Жигсо» әдісі бойынша тапсырма: І топ. Алтай ІІ топ Сауыр-Тарбағатай ІІІ топ. Тянь-Шань таулы өлкесі Әр топтан бір оқушы тақырыпты келесі топқа түсіндіреді. Венн диаграммасы І топ – Сарыарқа ІІ топ – Сарыарқа тауы мен Алтай тауының ұқсастығы ІІІ топ – Алтай тауы
Тапсырмалар	Сәйкестендіру тесті Оңтүстік Алтай Қалба жотасы Сауыр жотасы Тарбағатай Жоңғар Алатауының солтүстігі Орталық Тянь-Шань Кетпен жотасы Күнгей Алатауы Іле Алатауы Жоңғар Алатауының оңтүстігі А) Мұзтау (3816м) Ә) Бесбақан (4622м) Б) Сарышоқы (1606м) В) Мұзтау (4506м) Г) Хан-Тәңірі шыңы (6995м) Ғ) Тастау (2992м) Д) Тышқантау (4359м) Е) Талғар шыңы (4979м) Ж) Небесная тауы (3652м) З) Иманбұлақ (4647м) Жауабы: 1в, 2б, 3а, 4ғ, 5ә, 6г, 7ж, 8з, 9е, 10д Топтағы оқушыларға карточка беру: 1-карточка сұрағы Орталық Қазақстан жерінің көп жерін алып жатыр. Қазақстан жеріндегі ең ежелгі, мүжілген аласа таулы өлке. (Сарыарқа) 2-карточка сұрағы Жер бедерінң ерекшелігіне қарай 3 ауданға бөлінген. Мезозой дәуірінің аяғында мүжіліп, үгітіліп, жазыққа айналған өлке. (Алтай) 3-карточка сұрағы Бұл таудың жер бедерінің қалыптасуына ертедегі және осы күнгі мұз басулар қатты ықпал жасаған. Каледон мен герцин тау түзілу кезінде қатпарлы тауға айналса, ал мезозой мен төменгі кайнозойда сыртқы күштердің әсерінен мүжіліп, алапсарып тегістелсе, кейінгі Альпі қатпарлығының күшті болуына байланысты қатпарлы-жақпарлы биік таулы өлкеге айналған. (Жоңғар Алатауы) 4-карточка сұрағы Жер бедерінің қалыптасуына ерте заманғы мұз басу, ағын судың эрозиялық әрекеті және кейінгі тектоникалық процестер әсер еткен. Негізгі құрылымы жоғары палеозойда герцин қатпарлануы негізінде қалыптасқан. Альпі тау көтерілу кезінде жаңғырып қайта көтерілген, қатпарланған таулы өлке.(Сауыр-Тарбағатай) 5-карточка сұрағы Тауларының жер бедері біркелкі емес. Негізгі жер бедері неоген мен палеоген дәуіріндегі тау көтерілу тұсында жетілген. Кей жерлерінде әлі де тау көтерілу процесі жүріп жатыр. (Тянь-Шань) Тауларды кескін картаға белгілеу. Парталасына тексерту.
Кезекті оқу	Биік таулы өлкелер. оқу. Кескін картаға тауларды түсіру.

Бағалау критерийі

Тапсырмалар	Барлығы дұрыс жауап	Жартылай дұрыс жауап	Дұрыс емес немесе қате жауап
Сәйкестендіру тесті	10-9 (3 ұпай)	8-6 (2 ұпай)	5-1 (1 ұпай)
Карточкадағы сұрақ	3ұпай	2ұпай	1ұпай
Кескін картаға тауларды белгілеу	10-9 (3 ұпай)	8-6 (2 ұпай)	5-1 (1 ұпай)
Барлық ұпай саны	23-18(9-7ұ)	17-12 (6-4ұ)	11-1 (3-0ұ)
Баға	5	4	3

Биік таулы өлкелер:

Биік таулар: Алтай тауы, Сауыр-Тарбағатай, Тянь-Шань тауы, Жоңғар Алатауы

Алтай тауы

Сібірдің оңтүстігіндегі ең биік таулы өлке. Негізгі бөлігі Ресей жерінде жатыр. Оны Оңтүстік Алтай, Батыс немесе Кенді Алтай және Қалба жотасы деп үшке бөлуге болады. Таулы өлкенің іргетасы, негізінен палеозой дәуірінде пайда болған метаморфтанған тау жыныстарынан түзілген. Климаты тым континентті. Қысы суық әрі ұзақ. Ең суық орташа температура Марқакөл көлінің маңында (-26°С). Алтайдың ең жылы шілде айының орташа температурасы 18-20°С. Ең үлкен өзені – Ертіс. Оған Кендірлік, Күршім, Бұқтырма, Үлбі өзендері құяды. Көлдері: Бұқтырма, Жайсан, Түранғыкөл, Марқакөл. Көлдердің үлкені- Марқакөл. Алтай тауларында 328 мұздық бар. Мұзтау-Алтай тау жүйесінің Ресей жеріндегі ең биік шыңы (4506м). Алтай өлкесі аңға бай. Бұғы-марал өсіріледі. Аю, қабан, таутеке, қар барысы, бұлғын, қаракүзен, ақкіс тіршілік етеді, су тышқаны, жанат тәріздес ит жерсіндірілген. Құстардан құр, кекілік, шіл, тоқылдақ, ұлар кездеседі.

Сауыр-Тарбағатай Жайсан ойпатының оқтүстік шекарасы Сауыр мен Тарбағатай тау жүйесіне тірелдеі. Бұл жермен Қытай-Қазақстан шекарасы өтеді.

Сауыр жотасы – аталған тау жүйесінің биік бөлігі. Оның ең биік нүктесі – Мұзтау (3816м).Жотаның Қазақстан жеріндегі ұзындығы 60-65км. Батыстан шығысқа қарай ол аласарып, Маңырақ жотасына ұласады.

Құрылымы жағынан Тарбағатай әр түрлі биіктікке көтерілген ірі үйінді –массивтер сияқты. Бұл үйінділер үшбұрыштанып, құзды шыңдарға айналады. Тарбағатайдың орташа биіктігі теңіз бетінен 2000-2100м ғана. Ең биік нүктесі – Тастау (2992 м). Онда мұздықтар жоқ.

Сауыр-Тарбағатай негізінен жоғарғы палеозой жыныстарынан түзілген. Сауырда атпа жыныстар кең тараған.Сауырда жоқ граниттер Тарбағатайдың суайрығында салыстырмалы түрде жиі кезедеседі.

Сауыр-Тарбағатай – қатпарланған таулы өлке. Оның негізгі құрылымы жоғарғы палеозойда герцин қатпарлануы кезінде қалыптасқан Ол Альпі тау көтерілу кезінде жаңғырып қайта көтерілген.Бұл ауданның қазіргі жер бедерінің қалыптасуына ерте замандардағы мұз басу, ағын сулардың эрозиялық әрекеті және кейінгі тектоникалық процестер әсер еткен. Сауыр тауында Кендірлік көмір кені ашылып, жанғыш тақтатастың мол қоры табылған.

Климаты континентті. Жауын-шашын аздау. Қаңтардың орташа температурасы -20°С, шілдеде 22°С. Жауын-шашын мөлшері 350-500мм.

Өзендері. Жарма, Қайындысу, Көкпекті сияқты өзендер Жайсан көліне құяды. Ұнжар, Қатынсу, Емел өзендері Алакөлге құяды. Аягөз өзені Балқаш көліне жетеді.

Жануарлар дүниесі: қоңыр аю, бұғы, елік, таутеке, арқар, қасқыр, қар барысы, сілеусін, түлкі мекендейді. Бұл жерде «Қазақстанның Қызыл кітабына» енген жолақты қарашұбар жылан бар.

Жоңғар (Жетісу) Алатауы. Солтүстік — шығысында Алакөл қазаншұңқыры мен оңтүстңк-батысында Іле өзені аңғары аралығында созыла орналасқан. Ұзындығы 450км, ені 100-250км. Солтүстік жотаның ең биік нүктесі Бесбақан (4622м), оңтүстік жотаның биік нүктесі Мұзтау (4370м). Жетісу Алатуының құрылымы кембрийге дейінгі жыныстар мен палеозой жыныстарынан тұрады. Жетісу Алатауы каледон мен герцин тау түзілуі кезінде қатпарлы тауға айналса, ал мезозой мен төменгі кайнозойда сыртқы күштің әсерінен мүжіліп, аласарып тегістелсе, кейінгі Альпі қатпарлығының күшті болуына байланысты қатпарлы-жақпарлы биік таулы өлкеге айналған. Тау етегінде климат құрғақ, континентті, ал биік тау беткейлерінде климат қоңыржай: қысы суық, жазы қоңыр салқын. Жауын-шашынның жылдық мөлшері 600-800мм. Ауаның орташа температурасы қаңтарда -10°-11°С, шілдеде 18°-20°С. Жануарлар дүниесі: бұғы, аю, елік т.б. кездеседі.

Тянь-Шань тау жүйелері. (қытай тілінен аударғанда аспан тауы). Солтүстік және батыс жоталары Қазақстан жеріне кіреді. Солтүстік Тянь-Шань Кетпен, Күнгей Алатауы, Іле Алатауы, Қырғыз Алатауы мен Шу-Іле тауларынан тұрады. Климаты тым континенттік құрғақ.

1-карточка сұрағы

Орталық Қазақстан жерінің көп жерін алып жатыр. Қазақстан жеріндегі ең ежелгі, мүжілген аласа таулы өлке.

2-карточка сұрағы

Жер бедерінң ерекшелігіне қарай 3 ауданға бөлінген. Мезозой дәуірінің аяғында мүжіліп, үгітіліп, жазыққа айналған өлке.

3-карточка сұрағы

Бұл таудың жер бедерінің қалыптасуына ертедегі және осы күнгі мұз басулар қатты ықпал жасаған. Каледон мен герцин тау түзілу кезінде қатпарлы тауға айналса, ал мезозой мен төменгі кайнозойда сыртқы күштердің әсерінен мүжіліп, алапсарып тегістелсе, кейінгі Альпі қатпарлығының күшті болуына байланысты қатпарлы-жақпарлы биік таулы өлкеге айналған.

4-карточка сұрағы

Жер бедерінің қалыптасуына ерте заманғы мұз басу, ағын судың эрозиялық әрекеті және кейінгі тектоникалық процестер әсер еткен. Негізгі құрылымы жоғары палеозойда герцин қатпарлануы негізінде қалыптасқан. Альпі тау көтерілу кезінде жаңғырып қайта көтерілген, қатпарланған таулы өлке.

5-карточка сұрағы

Тауларының жер бедері біркелкі емес. Негізгі жер бедері неоген мен палеоген дәуіріндегі тау көтерілу тұсында жетілген. Кей жерлерінде әлі де тау көтерілу процесі жүріп жатыр.

1-карточка сұрағы

Орталық Қазақстан жерінің көп жерін алып жатыр. Қазақстан жеріндегі ең ежелгі, мүжілген аласа таулы өлке.

2-карточка сұрағы

Жер бедерінң ерекшелігіне қарай 3 ауданға бөлінген. Мезозой дәуірінің аяғында мүжіліп, үгітіліп, жазыққа айналған өлке.

3-карточка сұрағы

Бұл таудың жер бедерінің қалыптасуына ертедегі және осы күнгі мұз басулар қатты ықпал жасаған. Каледон мен герцин тау түзілу кезінде қатпарлы тауға айналса, ал мезозой мен төменгі кайнозойда сыртқы күштердің әсерінен мүжіліп, алапсарып тегістелсе, кейінгі Альпі қатпарлығының күшті болуына байланысты қатпарлы-жақпарлы биік таулы өлкеге айналған.

4-карточка сұрағы

Жер бедерінің қалыптасуына ерте заманғы мұз басу, ағын судың эрозиялық әрекеті және кейінгі тектоникалық процестер әсер еткен. Негізгі құрылымы жоғары палеозойда герцин қатпарлануы негізінде қалыптасқан. Альпі тау көтерілу кезінде жаңғырып қайта көтерілген, қатпарланған таулы өлке.

5-карточка сұрағы

Тауларының жер бедері біркелкі емес. Негізгі жер бедері неоген мен палеоген дәуіріндегі тау көтерілу тұсында жетілген. Кей жерлерінде әлі де тау көтерілу процесі жүріп жатыр.

Бағалау критерийі

Тапсырмалар	Барлығы дұрыс жауап	Жартылай дұрыс жауап	Дұрыс емес немесе қате жауап
Сәйкестендіру тесті	10-9 (3 ұпай)	8-6 (2 ұпай)	5-1 (1 ұпай)
Карточкадағы сұрақ	3ұпай	2ұпай	1ұпай
Кескін картаға тауларды белгілеу	10-9 (3 ұпай)	8-6 (2 ұпай)	5-1 (1 ұпай)
Барлық ұпай саны	23-18(9-7ұ)	17-12 (6-4ұ)	11-1 (3-0ұ)
Баға	5	4	3

 Бағалау критерийі

Тапсырмалар	Барлығы дұрыс жауап	Жартылай дұрыс жауап	Дұрыс емес немесе қате жауап
Сәйкестендіру тесті	10-9 (3 ұпай)	8-6 (2 ұпай)	5-1 (1 ұпай)
Карточкадағы сұрақ	3ұпай	2ұпай	1ұпай
Кескін картаға тауларды белгілеу	10-9 (3 ұпай)	8-6 (2 ұпай)	5-1 (1 ұпай)
Барлық ұпай саны	23-18(9-7ұ)	17-12 (6-4ұ)	11-1 (3-0ұ)
Баға	5	4	3

Бағалау критерийі

Тапсырмалар	Барлығы дұрыс жауап	Жартылай дұрыс жауап	Дұрыс емес немесе қате жауап
Сәйкестендіру тесті	10-9 (3 ұпай)	8-6 (2 ұпай)	5-1 (1 ұпай)
Карточкадағы сұрақ	3ұпай	2ұпай	1ұпай
Кескін картаға тауларды белгілеу	10-9 (3 ұпай)	8-6 (2 ұпай)	5-1 (1 ұпай)
Барлық ұпай саны	23-18(9-7ұ)	17-12 (6-4ұ)	11-1 (3-0ұ)
Баға	5	4	3