Сабақ жоспары "Синтаксис туралы түсінік"

Сабақтың тақырыбы: Синтаксис туралы түсінік

Сабақтың мақсаты: Синтаксис  сөзі   грек  тілінен аударғанда құрастыру, біріктіру  сөзі  екенін, сөздердің бір- бірімен грамматикалық байланысқа түсіп, сөйлем құрай алатынын  түсіндіру.

Білімділік:Сөйлем  құрамындағы  сөздердің  өзара  грамматикалық байланысына  негізделетінін білу 

Дамытушылық: Тапсырма беру арқылы шығармашылық  белсенділіктері,  қызығушылықтары  арттыру.

Тәрбиелік: Өзара көмек және  ұжымшылдыққа тәрбиелеу 

Сабақтың әдісі:  топпен жұмыс, ойын сабағы

Көрнекілігі: Тірек сызбалар, интерактив тақта, оқулық.  

Мұғалімнің іс -әрекеті Оқушының іс- әрекеті

Тапсырмалар Ұйымдастыру(3мин)

Үй тапсырмасын сұрау  (7мин)

А, В, С деңгейдегі оқушыларға  сұрақтар қою

Жаңа сабақ    (15 мин)

Дағды мен іскерлік   (10мин)

Бекіту    (5мин) 

Үйге тапсырма(5мин)

Екі топқа бөлініп отырады

Сұрақ –жауап

Бірін- бірі   тексереді

Ойын еркін жеткізу

Жаңа ақпарат алады . Ережені  өздері шығарады . Cалыстырады.

Диалогтік пікірлесу.

Үйге тапсырма алады

Сабақтың барысы

Ұйымдастыру:

а). Сыныпты сабаққа дайындау.

ә). Оқушыларға бағалау парақтарын тарату, бағалау ережелерін таныстыру

  бес (5) ұпай                            үш  (3) ұпай                  бір(1) ұпай

  төрт ( 4) ұпай                          екі(2) ұпай

б).Үй  тапсырмасын  сұрау

 1. «Сөзжұмбақ»

Н

Ұ

Р

С

Ұ

Л

Т

А

Н

Ф

О

Н

Е

Т

И

К

А

Ә

Н

Ұ

Р

А

Н

Т

Ә

У

Е

Л

С

І

З

Д

І

К

А

С

Т

А

Н

А

К

Ү

З

С

А

Й

Р

А

М

М

О

Р

Ф

О

Л

О

Г

И

Я

С

И

Н

О

Н

И

М

1.    Қазақстанның тұңғыш Президенті

2.    Тілдің дыбыстық жүйесін зерттейтін сала

3.    Мемлекеттік рәміздердің бірі

4.    16 желтоқсан қандай мейрам

5.    Отанымыздың астанасы

6.    Жыл мезгілі (қыркүейк, қазан, қараша)

7.    Киелі қала

8.    Сөз құрамын зерттейтін сала

9.    Дыбысталуы әртүрлі, мағыналары бір-біріне жақын сөздер.

2. Жаңа сабақ: Синтаксис туралы түсінік.

Екі топ оқушылары өз бетінше жаңа тақырыпқа дайындалып келген. Дайындап келген  материалдарымен бөліседі.  Сабақ үш тілде алып барылады.

  Синтаксис – гректің сөзі: құру, біріктіру деген мағынаны білдіреді. Ол грамматиканың бір саласы болып есептеледі де, сөйлемдегі сөздердің бір – бірімен байланысын, сөз тіркесін, сөйлемнің құрамы мен құрылысын, түрлерін және сөйлем мүшелерін зерттейді. Қазақ тілі синтаксисі үш салаға бөлінеді:

1.    Сөз  тіркесі синтаксисі;

2.    Жай сөйлем синтаксисі;

3.    Құрмалас сөйлем синтаксисі.

 «Кім  жылдам?»  ойыны.  Бір минутта кім қанша сұраққа жауап береді?

              І топ «Алғырлар»

1. Тіл білімінің дыбыстық жағын зерттейтін сала ( фонетика)

2. Тіліміздегі сөздердің жиынтығы  ( лексика)

3. Жеті ата ( әке, бала, немере, шөбере, шөпшек, немене, туажат)

4. Сөйлемнің құрамына қарай неше түрі бар? ( 2)

5. Етістікті тіркеске мысал келтір (үйден шықты)

6. Қазақ тілінде неше сөйлем мүшесі бар? (5)

7. Байланысу тәсілдері қанша? ( 4)

                ІІ топ  «Жас қыран»

1. Сөз таптарын зерттейтін сала (морфология)

2. Сөз тіркестері мен сөйлемдерді зерттейтін сала (синтаксис)

3. Есімді тіркеске мысал келтір (әдемі көйлек)

4. Жай сөйлемнің неше түрі бар? (7)

5. Байланысу түрлері нешеу? (5)

6. Жеті жоқ (аспанда тіреуіш жоқ, жерде өлшеуіш жоқ, таста тамыр жоқ, тасбақада талақ жоқ, аллада бауыр жоқ, аққуда сүт жоқ, жылқыда өт жоқ)

7. Сөйлемнің айтылу мақсатына қарай неше түрі бар? (4)

 4 . Болжау стратегиясы. Мәтіндегі   көп нүктенің орнына тиісті жұрнақ пен жалғауларды қойып жаз.

 а)Жеке жұмыс жасау.

 ә) Бірін -бірі тексеру. 

 б)Дұрыс жауаппен салыстыру

     Тәуелсіз........ алғаннан соң халық...... басын біріктір..... Н.Ә.Назарбаев тұңғыш елбасы бол.... . Елбасы..... бастауымен менің Отан.... әлем..... таныл..... . Ел... елдігін көрсет...., ерлігін танытты. Қазақ халқы егеменді..... алып, Тәуелсіздік..... қол жеткіз...... .

Тәуелсіздігімізді алғаннан соң халықтың басын біріктіріп  Н.Ә.Назарбаев тұңғыш елбасы болды. Елбасының бастауымен менің Отаным әлемге танылды. Елім елдігін көрсетті, ерлігін тантты. Қазақ халқы егемендігін алып, Тәуелсіздікке қол жеткізді. 

5 . Сызба. Берілген сызбалар бойынша сөйлем құрастыру.

Үлестірмелі қиықшалар.

6 . Ой сергіту.  Әзіл аралас жылдам сұрақ.

1-топ үшін:

1.    Қар  жана ма?

2.    Келіннің сөзі қандай, баланың сөзі қандай?

3.    Көрдім деген неше сөз, көрмедім деген неше сөз?

2-топ үшін:

1.    Бір қазанға симайтын қандай бастар?

2.    Ананың сүті мен баланың тілі бірдей дейді, сонда қалай?

3.    Қандай бала сүйкімді?

7.  Капитандар сайысы. (Мақал-мәтел сайысы)

8.  Сабақты қорыту.

Өтілген сабақ  бойынша  сұрақ-жауап. (10-15 мин)

Фонетика	10	20	30	40
Лексика	10	20	30	40
Морфология	10	20	30	40
Синтаксис	10	20	30	40

Фонетика 10 ұпай:

1.      Фонетика нені зерттейді?

Фонетика тілдегі дыбыстар жүйесін зерттейді.

Фонетика 20 ұпай:

2.      Буын деп неге айтылады?

      Сөздің айтылуында бөлшектеніп шығатын ауаның бір бөлшегі буын дейіледі.

Фонетика 30 ұпай:

3.      Фонетикалық талдау туралы түсінік. Фонетикалық талдау үш жолмен жасалады:

а)   дыбыс түрлерін анықтау арқылы;

б)   буын түрлерін ажырату  арқылы

в)   үндесу заңдылығы  анықтау

Фонетика 40 ұпай:  (бейне сұрақ)

         Үндестік заңы деп неге ай тылады?

         Түбір және қосымшаның жігіндегі  және соз аралығындағы көрші дыбыстардың бір біріне ықпал етіп.

Лексика 10 ұпай:

         Лексика нені зерттейді?

         Тілдегі сөзді және сөздердің жиынтығын зерттейтін тіл білімінің бір саласы.

Лексика 20 ұпай:

         Омоним сөздер деп неге айтамыз?

         Айтылуы, дыбысталуы бірдей, мағынасы әр түрлі сөздер омоним сөздер дейіледі.

Лексика 30 ұпай:

         Синоним сөздер деп неге айтылады?

         Дыбысталуы әртүрлі, мағыналары жағынан бір – біріне жақын сөздер синонимдер дейіледі.

Лексика 40 ұпай: (бейне сұрақ)

         Диалект сөздер деп неге айтылады?

         Бір жерде өмір сүретін, бір тілде сөйлейтін халық тіліндегі түрлі ерекшеліктер диалект сөздер деп аталады.

Морфология 10 ұпай:

         Морфология нені зерттейді?

         Морфология  - сөз бен оның формалары туралы тіл білімінің бір саласы.

Морфология 20 ұпай:

         Түбір деп неге айтылады?

         Сөздің мағына беретін ең негізгі, түпкі бөлшегі түбір дейіледі.

Морфология 30 ұпай:

         Сөз таптары деп неге айтылады?

         Сөздердің білдіретін мағынасына, түрлену тұлғасына, қойылатын сұрағына, сөйлемде атқаратын қызметіне қарай топталуын сөз таптары дейіледі.

Морфология 40 ұпай: (бейне сұрақ)

         Сын есімнің шырайлары жөнінде айтыңыз.

         Заттың сыны мен сапасының әртүрлі дәрежесін білдіретін белгілерді сын есімнің шырайлары дейіледі.

Синтаксис 10 ұпай:

         Синтаксис нені зерттейді?

         Синтаксис грек сөзі «құру», «біріктіру» деген мағынаны білдіреді. Ол сөйлемнің құрамы мен құрылысын, сөйлем мүшелерін қарастырады.

Синтаксис 20 ұпай:

         Сөйлем деп неге айтылады?

         Ойды білдіре алатын тілдің ең кіші бөлшегі сөйлем деп аталады.

Синтаксис 30 ұпай: (бейне сұрақ)

         Сөйлем құрылысына қарай қандай түрлерге бөлінеді?

         а)   Жай сөйлем

         б)   Құрмалас сөйлем

Синтаксис 40 ұпай: 

         Сөйлем айтылу мақсатына қарай түрлері жөнінде айтыңыз.

         а)   хабарлы сөйлем

         ә)   сұраулы сөйлем

         б)   лепті сөйлем

         в)   бұйрықты сөйлем

Оқушыларды сайыс нәтижелерімен таныстыру, алған бағаларын журналға және күнделік дәптеріне қою.

Үйге тапсырма: 32- бет. (2-3 мин)

Оқытушы:                    Пирназарова А.