Сәхнә байрамса
биҙәлгән: шарҙар, сәскәләр, Еңеү көнөнә арналған плакаттар эленгән. Мәңгелек
ут макетын эшләп ҡуйырға мөмкин. Шаршау асылмаған әле. Һуғыш башланыу тураһында
Левитан тауышы яңғырай. Ҡара кейемдәге ҡатын-ҡыҙ Р.Ниғмәтиҙең “Үлтер, улым,
фашисты!” поэмаһынан өҙөктө ҡурай моңо аҫтында һөйләй.
Ай, таң ине, таң
ине,
Ҡыҙарып тыуғын таң ине; Тауына
алтын нур
ҡойған,
Талына көмөш нур ҡойған, Йөҙ
ҙә етмеш
өсөнсө
Ҙур ҡояшлы таң ине.
Атаны түшәктән
айрған,
Егетте ҡосаҡтан айырған, Юлсыны
атҡа
мендергән,
Айҙы өрөп һүндергән,
Ҡараҡтың эшен
бөлдөргән
Йөҙ ҙә етмеш
өсөнсө
Ҙур ҡояшлы таң ине.
Ай, таң ине,таң
ине,
Ҡыҙарып тыуған таң ине;
Күгендә сулпан
балҡытҡан,
күлендә суртан
ҡарпытҡан,
иңкешен балға
осрған,
кәкүген талға
ҡундырған,
ерҙе йоҡонан
уятҡан,
илде
эшкә
ҡуҙғатҡан
йөҙ ҙә етмеш
өсөнсө
ҙур ҡояшлы таң ине.
Тау түштәрен
алһыулатып,
ошо таңыбыҙ
атҡанда, алтын
йомғаҡ – ал
ҡояш
Ерҙе урап ҡайтҡанда,
Йәйрәп ятҡан ете
ер;
Шул ете ер
артында
ташып
ятҡант ете
күл;
Шул ете күл артында шаулап
ятҡан ете урман, Шул
урмандар
артында
ҡайҡайып торған ете тау, Шул
ете тау
артында
Белоруссия
илендә
Тап Полесье
күгендә
ҡара ҡоштар осҡанын,
Ергә бомба
ҡоҫҡанын
күреп торҙо
Уралтау.
Ҡара ҡоштоң
суҡышы тимер-суйын
икәнен,
Ҡара ҡанлы йөрәге тимер-суйын
икәнен
белеп торҙо Уралтау.
Түҙалманы Уралтау
, Сыҙаманы
Уралтау.
Юлбарыҫтай ярһынып, Һикереп
баҫты Уралтау.
“Изге
һуғыш” йырының 1 куплеты яңғырай.
Талғын ғына ҡурай
моңо ағыла, сәхнә артынан тауыш ишетелә:
1941. Июнь таңы.
Сәғәт
дүрт.
Мина шартлай. Бомба
оса.
Беҙҙең ерҙе ялмай ут. Ҡара
яуҙай эркелде Мәкер
уйлы
йәлләдтәр.
Матросовтар, Муса Гәрәйҙәр,
Шайморатов, Муса
Йәлилдәр,
Хәкимйәндәр, Таһир, Зиннурҙар
–
Ҡалҡан
булып баҫты батырҙар. (ҡурай моңо
көсәйә) Ике
мең дә ун һигеҙ. Еңеү
яҙы!
Оло байрам! Оло тантана! Май
айының Еңеү көнө, 73 йыл.
Байраҡтарҙан ҡыҙыл ҡан тама.
Сәхнә
уртаһына, бәйләй башлаған ойоҡбашын тотоп, Өләсәй сыға. Көй
көйләй-көйләй эскәмйәгә ултыра. Бер арала туҡтап, үҙ алдына һөйләнгәндәй итә.
- Эй, үткән
ғүмер – аҡҡан һыу. 21- се быуатты ла күрергә яҙҙы. Донъялар ғына имен торһон
инде. Амин. Амин булһын. Минең тиңдәштәр ҙә бер-бер артлы был донъянан
баҡыйлыҡҡа күсә баралар. Күпте, бик күпте күрҙек, ҡуй инде, был тормош
тигәнеңде.
(Ҡулына
район гәзитен тотҡан ҡыҙ бала йүгереп килеп сыға.)
-
Өләсәй,
һөйөнсө! Һөйөнсө! һин яратҡан гәзит килде – “Яйыҡ”!
-
Рәхмәт,
ҡолонсағым! Һөйөнсөңә бер ҙур туңдырма. Гәзитең бик матур күренә.
-
Эйе
шул, бөйөк Еңеүҙең 73 йыллығына арналған был юбилей номеры. - Гәзитте
әйләндереп-әйләндереп күрһәтә.
-
Ә
–ә – ә, шулаймы ни? Нимәләр яҙалар, балам?
-
Бында
биттәре бик күп, боронғо – о – о фотолар ҙа бар. Ҡара әле, өләсәй, һин дә бит
һуғыш йылдарында тир түккәнһең. Бәлки бер танышыңды күрерһең.
-
Ә
– ә – ә, бик күп икән шул хәбәрҙәр. Советтар Союзы Геройҙары Сөнәғәтуллин
Жәүҙәт ағайҙың, Әхмәтғәлин Хәкимйәндең кәртешкәләрен баҫҡандар. Ә быныһы –
Шакирйән Мөхәмәтйәнов, йәки Александр Матросов тип йөрөттөләр уны оҙаҡ йылдар.
Рәхмәт Рәүеф Насировҡа – ҡайтарҙы бит Учалыға батырыбыҙҙың исемен. Ҡунаҡбайҙа
тыуып үҫкән батыр күкрәге менән дошман дзотын ҡаплаған.
-
У
– у – у, ниндәй батырлыҡ! Мин беләм ул турала. Беҙ класс менән ул ауылдың
музейында булдыҡ, барыһын да һөйләнеләр.
-
Батырлыҡ
ҡылам тип түгел, ә иптәштәремде, илемде ҡурсалайым тип һәләк булды улар.
-
Беҙҙең
Учалынан һуғышҡа нисә кеше киткән икән ул?
-
Байтаҡ
кеше китте, балам. Арыҫландай 13.437 ир-егетебеҙ дошманға ҡаршы һуғышты. Рысайҙан
ғына ла фронтҡа 213 кеше китте. Тик, үкенескә ҡаршы, барыһы ла тыуған яҡҡа
әйләнеп кенә ҡайтманы. Ҡәҙерле балалары, ғаиләләре, әсәләре өсөн һәләк булды
улар.
Әхмәтйәнова
Г.Б. “Әсәкәйем” йырын башҡара.
-
Эй,
балам, беҙ күргән афәттәрҙе күреүҙән хоҙай үҙе һаҡлаһын инде һеҙҙе. Һуғыш
йылдарында ҡайғы бик күп булды. Беҙ нимә ул? Бына фашист оккупацияһында ҡалған
совет кешеләре күпме яфа сикте. Немец итеге аҫтында ҡалған ерҙәр янды, ҡалалар
емерелде, бер гонаһһыҙ сабыйҙар аҫылды, киҫелде, атылды… (шиғыр
“Вәхшәт”)
Ейәнсәр:
-
Клубта
еңеүгә арналған стендҡа һинең фотоңды ла ҡуйғандар, өләсәй. “Тыл хеҙмәткәрҙәре”
тип яҙылған. Унда - бик күп фото, исемдәр. Ул кешеләр ҙә еңеүгә көс һалғанмы?
-
Эйе,
балам, һуғыштың үҙен күрмәһәк тә, яфалары хаттин ашты. Асыҡтыҡ та, кейемһеҙ ҙә
булдыҡ, әммә ауырлыҡтарға бирешмәнек. Эшебеҙҙе нормаһынан арттырып үтәргә
тырыштыҡ. Көтөүен дә көттөк, игенен дә утаныҡ, күрин ҡырҡтыҡ, торф сығарҙыҡ,
алтын йыуҙыҡ – эшләмәгән эш ҡалманы инде, балам.
-
Һеҙ
шулай бойоғоп, илап-һыҡтап көн иттегеҙме?
-
Эй,
балам, төрлө саҡтар ҙа булды инде. Көйҙөк тә, көлдөк тә, иланыҡ та, йырланыҡ
та.
апайҙар
“Күк Ирәндек буйында” йырын йырлайҙар
Өләсәй:
-
Бөйөк
ватан һуғышы йылдарында күпме ҡатын-ҡыҙ тол, балалар атайһыҙ тороп ҡалды.
Беҙҙең Рысайҙан да Фәйзуллина Мөхтәрәмә, Ғоморҙаҡова Ғәрифә, Шәңгәрәева
Шәмсиямал, Хәлилова Маһикамал, Закирова Миңзифа, Мәҡсүтова Миңзифа,
Ғабдрахманова Гөлниса, Сәғитова Мөкәрәмә еңгәйҙәр –( былары иҫемә төшкәндәре
генә әле ул!) ирҙәрен көтөп ала алманылар. Балалары атай наҙы күрмәй үҫтеләр,
сабыйҙар. Хәҙер ул балалар үҙҙәре атай- әсәй булып бөттөләр. Ғүмер – аҡҡан һыу
шикелле. Тик һуғыш һалған һағыш ҡына йөрәктән китмәй…
апайҙар
сыға, “Атайым” йырын башҡаралар.
-
Эйе,
бына шулай эшләй ҙә, йырлай ҙа инек. Күңел асылып китер ине. Ә фронттан хат
килһә, хатта бейеп китер инек. Шатлана, тере тип, ҡыуана инек. (Нимәнелер иҫенә
төшөргәндәй итә). Бер туған ағайым фронттан 43-төң йәйендә ҡаты яраланып
ҡайтты. Әсәйемдең уға фронтҡа яҙған хатын күрһәтеп: “Мине ошо хат батырлыҡтар
ҡылырға, дошманға – фашисҡа ҡаршы торорға көс бирҙе”, - тиер ине ағайым.
-
Өләсәй,
ә ул хат бармы әле?
-
Бар,
балам, бар. Мин уны һаман да һандығым төбөндә һаҡлайым. Ҡәҙерле ҡомартҡы ул
минең өсөн. Бына хаттың аҙағын һиңә уҡып ишеттерәйем әле. Өләсәйеңдең әсәһе
нисегерәк яҙған икән?
Сәхнә
артынан Р.Ниғмәтиҙең “Үлтер, улым, фашисты!” поэмаһынан өҙөк уҡыла.
Уралың
һиңә шулай ти,
Халҡың
һиңә шулай ти:
-
Үлтер,
улым, фашисты!
Үлтер,
улым, фашисты!
Дошман
алһа ереңде,
Пыр
туҙҙырһа илеңде,
-
Илем,
илем! – тигәнең,
Айбарлауың
ни торор?
Алтмыштағы
атаңа:
-
Ҡыуанысым!
– тигәнең;
Иллеләге
инәңә:
-
Йыуанысым!
– тигәнең;
Көләс
йөҙлө кәләшеңә:
-
Һандуғасым!
– тигәнең;
Бишектәге
балаңа;
-
Ҡолонсағым!
– тигәнең –
Һуҡыр
бер тин: шул торор!
Ереңде
дошман алмаһын,
Илеңде
дошман алмаһын, -
Үлтер,
улым, фашисты!
Үлтер,
улым, фашисты!
-
Бына
шулай яҙған ҡарт өләсәйең. Фронт һәм тыл берҙәм булып, халыҡтар дуҫ булып, ер
йөҙөнән фашизмды һепереп түктек икән, тигән инек. Ҡабат баш күтәрмәһен ул
ҡара йылан! Тыныслыҡта ғына йәшәргә яҙһын!
Йыр “Олатайым миҙалдары” Д.Ниғмәтуллина.
-
Күпме
ҡыҙҙар егеттәрен яу ҡырынан көтөп ала алманылар. Өмөттәре һүнмәне уларҙың. Әнә
ҡайтыр, бына ҡайтыр тип көттөләр. Бөрөләнеп кенә килгән мөхәббәттәре һуғыш
утында янды. Бөгөн илебеҙҙең төрлө ерендә, уларҙың һүнмәҫ мөхәббәте булып,
мәңгелек уттар тоҡанды. Сит ерҙәрҙә ятып ҡалған һалдаттар тыуған яҡтарына ҡыр
ҡаҙҙары ғына булып ҡайта, ти бит ул, балаҡайым.
Шиғыр
Р. Сафин “Ҡыр ҡаҙҙары” Р.Сәғәҙиева.
-
Эй,
аллам, ҡара әле, бәпкәм, гәзиттә олатайыңдың һүрәте тора лаһа. Зәйнулламдың
түше тулы орден ине шул. Бигерәк килешеп тора үҙенә наградалары.
-
Ысынмы,
өләсәй? Олатайым тураһында яҙғандармы?
-
Эйе,
балам. (гәзит
битен ғорурлыҡ менән уҡый) Әһлиуллин Зәйнулла Заһиҙулла улы. Уҡытыусы –
фронтовик.
-
Ә
кем була ул уҡытыусы – фронтовик?
-
Олатайың
мәрхүм 1940 йылдың октябрь айында Ҡыҙыл Армия сафына алынды, 1941 йылдың 21
июненә тиклем Белоруссияла илебеҙҙең сиген һаҡланы. Ә һуғыш башланыу менән разведчиктар
ротаһында фашистарға ҡаршы алышты. 1945 йылдың еңеү яҙын Балтика диңгеҙе
буйында ҡаршы алған ул. 4 йыл дауамында фронтта булды. Шуға күрә ул –
фронтовик. Ә инде һуғыштан ҡайтҡас, пенсияға сыҡҡансы, мәктәптә математика,
физика фәндәренән уҡытты, директор ҙа булды. Шуның өсөн уның уҡытыусы тигән
оло исеме бар, балам.
-
Ә
– ә, аңлашылды хәҙер. Мин олатайымды шундай ныҡ яратам, өләсәй.
Йыр
“Катюша” (башҡортса варианты)
-
Бына,
ҡара әле , нимәләр яҙғандар олатайың тураһында (гәзиттән мәҡәләне уҡый) : “Зәйнулла
Заһиҙулла улы – “Батырлыҡ өсөн” миҙалы менән һуғыш осоронда 2 тапҡыр наградланған.
Мәскәүҙе обороналауҙа ҡатнашҡаны өсөн Рысай егете “За оборону Москвы” ордены
менән бүләкләнә. Ҡылған батырлыҡтары өсөн Зәйнулла Заһиҙулла улы Ҡыҙыл йондоҙ
ордены менән, Смоленск, Рига, Шауляй ҡалаларын, бик күп ауылдарҙы азат итеүҙә
ҡатнашҡаны өсөн Ватан һуғышы ордены менән наградлана.” Бына шулай, балам,
олатайың, Әһлиуллин Зәйнулла Заһиҙулла улы, оло һуғышта ҡатнашҡан, Еңеү яулаған
уҡытыусы-фронтовиктарыбыҙҙың береһе ул.
“До
свиданья, мальчики”шиғырын А.Мәҙйәрова башҡара.
Ейәнсәр:
-
Өләсәй,
ә бында ниндәй ҡурай ята? Кемдеке ул?
-
Был
да ҡәҙерле ҡомартҡы. Олатайың менән һуғыштан йөрөп ҡайтҡан ул. Олатайың оҫта
ҡурайсы ине бит .
-
Әллә
олатайым фронтта ла уйнанымы икән ҡурайын?
-
Эй,
шулай булмай әллә, уйнағандыр – уйнағандыр. Бик дәртле кеше ине бит ул.
-
Өләсәй,
мин олатайымды бер ҡасан да күрмәһәм дә шул тиклем хөрмәт итәм, яратам. Ул
минең өсөн – иң ҙур герой!
Ҡурай
моңон Хужахмәтов Ф.Г. башҡара.
-
Балаҡайым, хоҙайым үҙе аралаһын инде һеҙҙе ошондай афәттәрҙән. Илдәр имен,
халыҡтар дуҫ-татыу булһын! Бөйөк Ватан һуғышында беҙҙең илдә йәшәүсе бар милләттәр
бер төптән булдылар. Шуның өсөн дә еңдек беҙ фашисты. Хәҙер ҙә дуҫ-татыу
булырға кәрәк ине лә ул. Төрлө хәлдәр сығып китә шул. Бер ил кешеләре берҙәм
булырға тейеш.
Бейеү
“Дуҫлыҡ”
-
Беҙ
мәктәптә Еңеүгә арнап митинг үткәрәсәсәкбеҙ. Килерһеңме, өләсәй?
-
эй, балам, килмәй буламмы? Беҙ бит һәр ваҡыт һуғышҡа ҡаршы инде ул.
Йыр
“Отмените войну”
Ейәнсәр:
-
Өләсәй,
кисә мин клубҡа барған инем, апайҙар, ағайҙар ығы-зығы киләләр. Балалар
бейейҙәр, йырлайҙар – байрамға әҙерләнәләр.
-
Шулай инде, балам, оло байрам етеп килә бит. Йырһыҙ-бейеүһеҙ ниндәй байрам
булһын . Йыр-көй кешенең рухын үҫтерә бит ул. Бына шуның өсөн – рухыбыҙ ныҡ
булған өсөн, еңдек тә инде немецты.
Һуғыш
йылдары йырҙарына поппури
Әхмәтйәнова
Г.Б. “Ер-әсә” поэмаһынан өҙөк уҡый.
-
73
йыл тыныс күк аҫтында йәшәйбеҙ. Илебеҙ сәскә ата. Халҡым көр күңелле. Эшләйбеҙ,
ижад итәбеҙ, байрамдарҙа йырлап, бейеп күңел асабыҙ. Тол ҡатын-ҡыҙҙар, етем
сабыйҙар тарихта ғына ҡалһын ине. Донъялағы бар халыҡтар ҙа дуҫ-татыу йәшәһен!
Бейеү
“Йәйғор “Әйләнеп
ҡайтығыҙ” йыры башҡарыла. Шаршау ябыла.
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.