Учебная программа по родной литературе для 8 классов

.Быһаарыы сурук

  Россия үөрэҕин сүрүннүүр Федеральнай государственнай  стандарт үүнэр көлүөнэни  киһилии сиэрдээх, ийэ дойдуга бэриниилээх сомоҕо гражданскай уопсастыбаҕа түмэр сыаллаах.  Стандарт россия норуоттарын ураты култуураларын уонна тылларын  чөлүн харыстыыр, сайыннарар суолу тутуһар. Араас норуоттар олохторун сэһэнин (философиятын), өйдөрүн күүһүн, уйулҕаларын  кэрэһиттэрин  түмэн, модун күүһүрэр, сайдар  государство буолуохтааҕа тоһоҕолоон бэлиэтэнэр.

“Норуот айымньыта уонна уус-уран литература” программа Российскай Федерация Үөрэҕин министерствота бигэргэппит литератураҕа үөрэхтээһиҥҥэ федеральнай государственнай стандартын методологическай төрүттэригэр уонна  дидактическай ирдэбиллэригэр  тирэҕирэр.  Программа  саха литературатын учууталларыгар саҥа соруктары туруорар.  Оҕону үөрэтэр, иитэр,  сайыннарар үлэлэрин саҥалыы тыыннаах өйүнэн-санаанан тускулаан, сонуннук тэринэллэрин эрэйэр.

Орто сүһүөх оскуолаҕа төрөөбүт литератураны үөрэтии сыала соруга:

уус-уран литература үөрэх предметин быһыытынан сүрүн сыала– оҕону сырдыкка, ырааска, кэскиллээххэ, үйэлээххэ киллэрии. Ол инниттэн оҕоҕо бэрт кыратыттан уус-уран литератураны тус бэйэтигэр суолталаахтык ылынар кыаҕын олоҕурдар ньымаларынан үөрэтии эрэйиллэр, сыыйа кылаастан кылааска, сүһүөхтэн сүһүөххэ тахсан истэҕин аайы айымньыны ылынар дьоҕура дириҥээн, эстетическэй таһымҥа тиийэн, үрдүк култууралаах ааҕааччы, айааччы буолан тахсар кэриҥҥэ тиийэригэр тускуланыахтаахпыт. Оччоҕуна эрэ үөрэнээччи дириҥник ыатаран олоҕу мындырдыыр, уобарастаан, айан, ырытан толкуйдуур, түмүктэри оҥорор кыахха тиийиэн сөп, ол эбэтэр тус олоҕун киһилии суолунан тутар, дьонун-сэргэтин олоҕун кэскиллэһэр кыахтаах киһи буоларыгар уус-уран литература олук охсор кыаҕа ситиһиллэр.

Программа сүрүн сыала :

 - ааҕыы култууратыгар дьулуһуу, ааҕааччыны иитии; 

             - уус-уран айымньыны оҕо тус суолталаахтык (личностно значимое восприятие), эстетическэй таһымынан ылынар дьоҕурун сайыннарыы;

- төрөөбүт норуотун духовнай күүһүнэн ийэ тыынын иитийэхтээбит сахалыы саҥнаах, айыы тыыннаах киһини иитии;

- бииргэ олорор, аймах, уруу омуктар (эбээн, эбэҥки, юкагир, долган о.д.а.), нуучча уонна аан дойду норуоттарын чулуу айымньыларын үтүө тыынын иҥэриммит, норуоттар үтүө, доҕордуу сыһыаннаһыыларын – олох сайдыытын тутулгутун курдук өйдүүр (поликультурнай) личноһы иитии.

Үөрэх биридимиэтин тутула уонна ис хоһооно

Программа тутула уонна ис хоһооно кини сыалын уонна соруктарын ситиһии тосхолугар эппиэттиир буолуохтаах.

Программа биир кэлим тиһигинэн уус-уран литератураны 1 кылаастан 9 кылааска диэри (сүрүн үөрэх), онтон 10-11 кылаастарынан (идэҕэ туһаайыылаах) ситэриллэн оҥоһулунна. 

Программа тутула үс  олуктаах:

Айыы киһитэ олук(өй-санаа тыллар олуга) - 5-6 кылаастар.

Мөккүөн олуга (үтүө сиэр, бөппүрүөк мөкү бүппэт мөккүөрэ олук)- 7-8 кылаастар.

Өй-санаа ситэр-хотор олуга (сүрүн үөрэх оскуолатын түмүктүүр олук)  9 кылаас. Бу олук биир өттүнэн түмүктүүр, иккис өттүнэнидэҕэ туһаайыылаах үөрэххэ тускулуур (переходной) аналлаах.  Литература сайдыытын сүрүн түһүмэхтэрин чаҕылхай, чахчыта да норуот билиниитин ылбыт айымньыларынан  тиһилиннэ. Бу олукка, биллэн турар, дойду историятын түһүмэл көстүүлэрин күөнүгэр кэм, политическай, государственнай тутул уус-уран  литератураҕа дьайыыларын уратыларын болҕомтоҕо ылан, литература хаамыытын   үтүө уонна мөкү (айар, айымньылаах үлэҕэ сатала суох сыһыан) өрүттэрдээх көстүүлэрин историческай кэм тыынынан көрүү ирдэнэр.

Идэҕэ туһаайыылаах үөрэх олуга  – 10-11 кылаастар.

Программаҕа уус-уран айымньылары киллэрии үс суолунан оҥоһулунна: ааҕыы уонна ырытыы (сүрүн); ааҕыы уонна сэһэргэһии;  бэйэ ааҕыыта.

8 кылааска түмүк ситиһии:

айымньылаах ааҕыы ньымаларын айымньыны ырытыыараас көрүҥнэринэн дьүөрэлээн туттар;

уус-уран ааҕыы бары көрүҥүн баһылыыр;

кэпсиир дьоҕуру баһылыыр;

өйтөн, истэн,аахпыттан суруйуу ирдэбилин тутуһан суруйар;

кыра кэриҥнээх айар үлэни толорор;

айымньы сюжетын, тутулун, дьоруойдар ситимнэрин, хараахтар сайдыытын ырытар

8 кылаассахалитературататиэмэнэнбылаан

N	түһүмэх	тиэмэ	чаас	Күнэыйа былаан	буолбут күнэ-ыйа	Хонтуруолкөрүҥэ	Бэлиэтээһин
1	Норуотөркөнөйө, ытык тыла (9 чаас) Тойук	С.А.Зверев-КыылУола УлууМоскубатуһунантойук	1	2.09		Өйтөнааҕыы Тылбаас Тэҥнээнырытыы
2		Бөхчабычаҕынырыата	1	5.09
3	Миф	Дьылоҕуһа	1	9.09
4		Ыйкыыһа.Этиҥсүгэтэ	1	12.09
5	Олоҥхо	КыысДэбилийэ	1	16.09
6		КыысДэбилийэ	1	19.09
7		ШокшылМерген(алтайэпоһа)	1	24.09
8	Мэҥэтааскасуруктар (2 чаас)	КүлТегинсуруга	1	26.09
9		КүлТегинсуруга	1	30.09
10	Уус-уран литература Өй-сүрэхмөккүөрэ(18 чаас)	А.Е.Кулаковскай Сайынкэлиитэ	1	З.10		Хоһоонноохтукааҕыы Өйтөнсуруйуу
11		Сайынкэлиитэ	1	7.10
12		Кыраһыабайкыыс	1	10.10
13		Кыыс-омуканала	1	14.10
14		А.И.Софронов–Алампа  «Дьоликки Сор икки»	1	17.10		Өйтөнсуруйуу тургутук
15		«Таптал»  драма	1	21.10
16		«Таптал» драма	1	24.10
17		«Таптал» драма уоннабилиҥҥиолох	1	28.10
18		«Сылбахтиит»	1	7.11
19		Н.Д.Неустроев-комедиограф	1	11.11
20		«КукаакыКулуба»	1	14.11
21		«КукаакыКулуба»	1	18.11
22		Сахаада	1	21.11
23		П.А.Ойуунускай	1	25.11
24		УлууКудаҥса	1	28.11
25		УлууКудаҥса	1	3.12
26		УлууКудаҥса	1	5.12		Өйтөнсуруйуу Сыанабыл
27		ИйэмДьэбдьэкиэйуҥуоҕар	1	9.12
28	Олохэргиирэ, кыһалҕата (15 чаас)	А.А.Иванов-Күндэ.Кэнэҕэскикэскил.күүстээхийэ санаабыт	1	12.12
29		Иэдээннээхбаҕа	1	16.12
30		Иэдээннээхбаҕа	1	19.12
31		ЭриликЭристиин	1	23.12
32		Кэриэстуолуута	1	26.12
33		Кэриэстуолуута	1	14.01
34		Аймалҕан	1	16.01
35		Аймалҕан	1	20.01
36		С.Р.Кулачиков-Эллэй	1	23.01
37		Аҕам	1	27.01
38		Олтүүн	1	30.01
39		СуорунОмоллоон Аанчык	1	3.02
40		Аанчык	1	6.02
41		Охоноон	1	10.02
42		Охоноон	1	13.02
43	Кэмкэрдии, киһи, норуот (5 чаас)	Н.г.Золотарев-Николай Якутскай	1	17.02		Тургутук
44		Көмүстээхүрүйэ	1	20.02
45		Көмүстээхүрүйэ	1	24.02
46		Степан Ефремов	1	27.02
47		Ини-бии	1	3.03
48	Сүрэхтылынан (4 чаас)	Николай Габышев «Төрөөбүтбуор»	1	6.03
49		«Төрөөбүтбуор»	1	10.03		Айарүлэ
50		БаалХабырыыс «Ньургуһуннар», И.Федосеев «Сардаана»М.Ефимов «Таптаа»	1	13.03
51		КТА.Сахасуруйааччыларатөрөөбүт дойду туһунан	1	17.03
52	Өйууһункүүһэ(4 чаас)	Г.С.Угаров- фантаст суруйааччы	1	20.03
53		Баһыр5ас	1	24.03
54		Баһырҕас	1	3.04
55		Долборсулуһа	1	7.04
56	Үтүө, мөкүэргиирэ (6 чаас)	Софр.Данилов .Дьонуүөрдэсырыттарбын	1	10.04
57		Дьонуүөрдэсырыттарбын	1	14.04		Реферат
58		Е.Неймохов	1	17.04
59		Сайсарыкүөлгэтүбэлтэ	1	21.04
60		Айысхаана.Үргүөрдээхкэмүнүгэстэрэ	1	24.04
61		Үргүөрдээхкэмүнүгэстэрэ	1	28.04		Өйтөнсуруйуу
62	Мин дойдум-Саха сирэ (4 чаас)	И.М.Гоголев-Кындыл Сахамсирэбарахсан	1	5.05
63		В.Н.ПотаповаУратыкиһибуолуохпун.Миндойдум – Саха сирэдиэммин	1	8.05
64		Н.харлампьева .Саха бэлэхтиирчороону	1	12.05
65		Саха суруйааччыларатөрөөбүт дойду туһунан	1	15.05
66	Мин дойдум-Саха сирэ (4 чаас)	Леонид  Попов.	1	19.05		Реферат
67		Леонид  Попов. Саныыбынтөрөөбүталааспын	1	22.05
69	Сыллааҕыхатылааһын (2чаас)	Хатылааһын	1	27.05
70		хатылааһын	1	29.05

Үөрэхбиридимиэтинметодическайдокументацията:

Саха оскуолатын 5-9 кылаастарыгараналлаах «Төрөөбүт литература» үөрэтэр-методическайкэмпилиэк:

«Төрөөбүт литература» 5-9кылаастарга үөрэтиинисүрүннүүрбырагыраама,

«Төрөөбүт литература» үөрэхкинигэтэ,

«Төрөөбүт литература» предмеккэ «Айымньы түһүлгэтэ.5-9 кылаас. Бэйэааҕыытыгаркинигэлэр»

Уус-уран кинигэлэр:

-«Олоҥхоэйгэтэ» серия кинигэлэр

-«Саха суруйааччылараоҕолорго» серия кинигэлэрэ

О5о литературатынантологията

Тылдьыттар:

«Саха тылынбыһаарыылаахтылдьыта» (1994)

Н.Н.Ааллаа5ыскай, Х,Х,Луковцев «Саха тылынсинонимнарынтылдьыта» (1982)

Чехордуна Е.П., Манчурина Л.Е, Саввинова М.Е. Олоҥхоиитэр-үөрэтэрсыдьаайа (2010)

Тимофеев Н.П. Три стиля пения в олонхо. Вып.1. (электроннай пособие)

Краткое описание документа:

.Быһаарыы сурук

Россия үөрэҕин сүрүннүүр Федеральнай государственнай стандарт үүнэр көлүөнэни киһилии сиэрдээх, ийэ дойдуга бэриниилээх сомоҕо гражданскай уопсастыбаҕа түмэр сыаллаах. Стандарт россия норуоттарын ураты култуураларын уонна тылларын чөлүн харыстыыр, сайыннарар суолу тутуһар. Араас норуоттар олохторун сэһэнин (философиятын), өйдөрүн күүһүн, уйулҕаларын кэрэһиттэрин түмэн, модун күүһүрэр, сайдар государство буолуохтааҕа тоһоҕолоон бэлиэтэнэр.

“Норуот айымньыта уонна уус-уран литература” программа Российскай Федерация Үөрэҕин министерствота бигэргэппит литератураҕа үөрэхтээһиҥҥэ федеральнай государственнай стандартын методологическай төрүттэригэр уонна дидактическай ирдэбиллэригэр тирэҕирэр. Программа саха литературатын учууталларыгар саҥа соруктары туруорар. Оҕону үөрэтэр, иитэр, сайыннарар үлэлэрин саҥалыы тыыннаах өйүнэн-санаанан тускулаан, сонуннук тэринэллэрин эрэйэр.

Орто сүһүөх оскуолаҕа төрөөбүт литератураны үөрэтии сыала соруга:

уус-уран литература үөрэх предметин быһыытынан сүрүн сыала– оҕону сырдыкка, ырааска, кэскиллээххэ, үйэлээххэ киллэрии. Ол инниттэн оҕоҕо бэрт кыратыттан уус-уран литератураны тус бэйэтигэр суолталаахтык ылынар кыаҕын олоҕурдар ньымаларынан үөрэтии эрэйиллэр, сыыйа кылаастан кылааска, сүһүөхтэн сүһүөххэ тахсан истэҕин аайы айымньыны ылынар дьоҕура дириҥээн, эстетическэй таһымҥа тиийэн, үрдүк култууралаах ааҕааччы, айааччы буолан тахсар кэриҥҥэ тиийэригэр тускуланыахтаахпыт. Оччоҕуна эрэ үөрэнээччи дириҥник ыатаран олоҕу мындырдыыр, уобарастаан, айан, ырытан толкуйдуур, түмүктэри оҥорор кыахха тиийиэн сөп, ол эбэтэр тус олоҕун киһилии суолунан тутар, дьонун-сэргэтин олоҕун кэскиллэһэр кыахтаах киһи буоларыгар уус-уран литература олук охсор кыаҕа ситиһиллэр.

Программа сүрүн сыала :

- ааҕыы култууратыгар дьулуһуу, ааҕааччыны иитии;

- уус-уран айымньыны оҕо тус суолталаахтык (личностно значимое восприятие), эстетическэй таһымынан ылынар дьоҕурун сайыннарыы;

- төрөөбүт норуотун духовнай күүһүнэн ийэ тыынын иитийэхтээбит сахалыы саҥнаах, айыы тыыннаах киһини иитии;

- бииргэ олорор, аймах, уруу омуктар (эбээн, эбэҥки, юкагир, долган о.д.а.), нуучча уонна аан дойду норуоттарын чулуу айымньыларын үтүө тыынын иҥэриммит, норуоттар үтүө, доҕордуу сыһыаннаһыыларын – олох сайдыытын тутулгутун курдук өйдүүр (поликультурнай) личноһы иитии.

Үөрэх биридимиэтин тутула уонна ис хоһооно

Программа тутула уонна ис хоһооно кини сыалын уонна соруктарын ситиһии тосхолугар эппиэттиир буолуохтаах.

Программа биир кэлим тиһигинэн уус-уран литератураны 1 кылаастан 9 кылааска диэри (сүрүн үөрэх), онтон 10-11 кылаастарынан (идэҕэ туһаайыылаах) ситэриллэн оҥоһулунна.

Программа тутула үс олуктаах:

Айыы киһитэ олук(өй-санаа тыллар олуга) - 5-6 кылаастар.

Мөккүөн олуга (үтүө сиэр, бөппүрүөк мөкү бүппэт мөккүөрэ олук)- 7-8 кылаастар.

Өй-санаа ситэр-хотор олуга (сүрүн үөрэх оскуолатын түмүктүүр олук) 9 кылаас. Бу олук биир өттүнэн түмүктүүр, иккис өттүнэнидэҕэ туһаайыылаах үөрэххэ тускулуур (переходной) аналлаах. Литература сайдыытын сүрүн түһүмэхтэрин чаҕылхай, чахчыта да норуот билиниитин ылбыт айымньыларынан тиһилиннэ. Бу олукка, биллэн турар, дойду историятын түһүмэл көстүүлэрин күөнүгэр кэм, политическай, государственнай тутул уус-уран литератураҕа дьайыыларын уратыларын болҕомтоҕо ылан, литература хаамыытын үтүө уонна мөкү (айар, айымньылаах үлэҕэ сатала суох сыһыан) өрүттэрдээх көстүүлэрин историческай кэм тыынынан көрүү ирдэнэр.

Идэҕэ туһаайыылаах үөрэх олуга – 10-11 кылаастар.

Программаҕа уус-уран айымньылары киллэрии үс суолунан оҥоһулунна: ааҕыы уонна ырытыы (сүрүн); ааҕыы уонна сэһэргэһии; бэйэ ааҕыыта.

8 кылааска түмүк ситиһии:

айымньылаах ааҕыы ньымаларын айымньыны ырытыыараас көрүҥнэринэн дьүөрэлээн туттар;

уус-уран ааҕыы бары көрүҥүн баһылыыр;

кэпсиир дьоҕуру баһылыыр;

өйтөн, истэн,аахпыттан суруйуу ирдэбилин тутуһан суруйар;

кыра кэриҥнээх айар үлэни толорор;

айымньы сюжетын, тутулун, дьоруойдар ситимнэрин, хараахтар сайдыытын ырытар