Урок к празднику "Зул"

Зул – хальмгуд нас авдг ɵдр

        Эн байрин учр-утхнь ямаран гихлə, иигҗ келҗ болна. Хальмгуд Зулан  хальмг литəр үкр сарин 25-д кедг. Зул болхла Зуӊкван гəгəнлə залhлдата. Эн ɵдр Зуӊква бурхн болад, нирванд ирсмн. Эн ончта йовдлыг тууҗд мɵӊкрүлхин тɵлəд җил болhн хальмгуд үвлин түрүн сарин 25-д зул ɵргəд, Эзн Богд Зуӊкван гегəнд зальврҗ ирсн заӊшалта. Зуӊква 1357-ч җилд Тɵвдт (Амдо) тɵрҗ hарсмн.

      Зулын ɵмн белдврин кɵдлмш кегднə. Ɵрк болhн герəн цеврлəд, бурхна тəвүр, теклhнə ширə хамгиг сергəhəд ясна. Эртəснь кеерəс цуглулҗ авад хагсачксн цаhан толhата ɵлӊ ɵвсəр зулын hолмуд кенə. Тер ɵвсиг ɵндртəн дɵрү (дɵрвн хурhнд) күргəд хуhлна. Зулын hолд ɵвснə үй орулдго бəəсмн. Юӊгад гихлə үй – зурhан зүүлин əмтə хамгин негнəннь (урhмлын) əмдрлин, ɵслтин экн болдг. Белдсн ɵвсəн ɵлзə-кишг тогттха, насн немгдтхə гиҗ санад, кɵвӊгəн бий талан эргүлҗ орна. Зуӊкван гегəнə хəəрнд күртхəр күн болhн зулын hол оралhнд орлцдг бəəҗ. Күүнə насна то деернь нег hол немəд зулын hол орана. Үлгүрнь, күн хальмгаhар арвн тавта (орсаhар арвн дɵрвтə) тиигхлə терүнд арвн зурhан зулын hол нерəдҗ, теднəн hуйрар кесн оӊhцин йоралд хойрар зерглүлəд углҗ хатхна. Зерм ɵрк-бүлд күн болhнд салу зулын оӊhц кехш. Тер цагт зулын hолан дɵрвəд-тавадар ниилүлҗ баглад, бɵдүн зулын hол кеhəд, нег оӊhц ясна.

      Бурхнд нерəдсн ямаран чигн керг эклҗ күцəхəсн ɵмн бийəн цеврлҗ, усар аман зəəлдг, hаран цавддг авъяс бəəнə. иим деед чинртə кɵдлмш кеҗəсн саамдан күн шуга татхш, адhхш, тохнятаhар, зальврад терүгəн кенə.

      Зулла гер болhнд күӊшү hарhх зɵвтə. Тернь ɵɵкн-тосна үнр. Дедин олн бурхдт, Зуӊква гегəнд күртхə гиҗəх юмн. Зулын боорцгин hуйрт ɵндг орулхш, юӊгад гихлə ɵндгнə уург хамг əмтə юмна əмдрллə залhлдата. Зулын боорцгин зүснь амр, нурhлҗ хавтхас (целвгүд), тоhш одна.

      Асхарнь зулын цəəhнь, боорцган, тосан, нань чигн хот-хоолан авад, зулын цɵгцəн бəрəд, цуhар хурлд одна.

      Хурлас хəрҗ ирəд, цуhар гертəн бас зул ɵргəд, мɵргдг билə. Бурхндан зул бəрсн деерəн ɵрк болhн йисн hол hарhдг бəəҗ. Эн тɵлəд утдан хойр то зулын hолан белдчкəд, терүгəн утдан делм бɵдүн хулсна эс гиҗ нерхн модна үзүрт нүк hарhад, терүндəн йисн hолан углна. Тиигчкəд герин эзн йисн hолдан тос түркəд, герл ɵгəд, герин ɵркəр одн күцсн цагла hазаран hарhна. Зул бɵткл цуhар мɵргəд, Заӊква гегəнəс, теӊгрин бурхдас, заян ачур аав-ээҗин секүснəстшин җилин кишг-җирhл эрҗ зальврдг бəəҗ. Йисн hол бɵкхлə, терүг модтаhинь (хулстаhинь) hалд шатана.