Урок развития речи по калмыцкому языку на тему "Өрк-бүлин авъясмудас. Залу күүнә чинр"

Кичәлин төр: К/ө   Өрк- бүлин авъясмудас. Залу күүнә чинр.

Кичәлин күсл: Залу күүнә чинр медҗ авлһн, күүкдин кел өргҗүллһн, уңг- тохман тодлҗ авлһн.

Кичәлин  йовуд:

1.     Белдвр .

2.     Багшин үг.

Кезәнә өрк-бүлд көвүн үрн төрхлә, теңкән уга байрлдг бәәҗ. Юңгад гихлә, залу күн уңг- тохминнь нер дуудулдг, гер-бүлән асрдг.

          Төрскән харсдгнь бас залу күн болдг.

           Эндр бидн кичәлдән залу күүнә чинрин тускар келхм. Не, тегәд күүкд йоста залу ямаран болх зәвтә? Залу күүнә эрдм келҗ өгтн.

Дорд нәәрлтә

Дәәнд баатр

Үгд цецн

Нәәрт байрта

Нөөрт сергг

Номд мергн

Деедт зуһу уга

Далад усч

-         Не, сән. Үгд цецн гисн ямаран болх зөвтә?

1.     Номд мергн –үгд цецн- өрк-бүлән толһална гисн эн ик дааврта көдлмш. Яһҗ асрхан, юуһар асрхан залу-эцк тааҗ медх йоста. Иим залуд ухан кергтә болдг .

2.     Нөөртән сергг- йоста залу нөөртән татг болдг, нөөрсг биш болдг, ард- өмнкән санлго, ухаллго унтад бәәдг күн уралан һардго.

3.     Үүлд урн- залукүн бәрсән кедг, көөсән күцдг күн болх зөвтә. Нерән һуташгон төлә әмән һартл зүткҗ үүлән күцәх йоста.

4.     Дорд нәәрлтә – залу күн кедү болвчн олн дундас бийән өмн бәрдго, “би” таднас деерв гиҗ чееҗән цокдмн биш, көөрдмн биш, караглдмн биш.

5.      Деедт зуһу уга- зуһу йовдл кү зутадг, зуһу залу амтан бардг, үнән геедг.

6.     Дәәнд баатр- залу күн чидлтә, чаңһ, чиирг болх зөвтә. Залус цергт мордна, юмна түрүнд йовна.

7.     Далад усч- залу күн уснд чивдго, җирһлд ккөвдго болх зөвтә.

8.     Нәәрт байрта- нәр – нааднд залу күн дурта болх зәвтә. Нәр нааднд дурта күн тиньгр чирәтә болдг.

9.     Нааднд шудрмг-залу күн  бәрсән алдго, атхсан тәвдго, алҗд болвчн ата- марһаһан авдг.

-         Тегәд залу күүнә  чинр өөдлүлхин төлә кесг хальмг авъясмуд бәәнә. Ода, күүкд, зургуд хәләһәд, авъясмуд келҗ өгтн.

·        Залу улс күүндхлә, хоорнднь орлцдмн биш.

·        Кезәнә залусин кергт күүкд улс төрүц орлцдго бәәҗ.

·        Залу күүнә хувц  күүкд күн өмсдмн биш.

·        Залу күүнә хувцн деер суудмн биш.

·        Күүкд күн залу улсин хаалһинь керчҗ һардмн биш.

·        Нәәрт түрүн үг залу күүнд өгдмн.

·        Халҗмг улст йириндән  күн деегүр алхдго авъяс бәәнә. Күүкд күн залу күн деегүр алхдго Эн йир му йорта.

Залу күүнә тускар олн зусн үлгүрмүд бәәнә. Ода бидн “Лото” гидг наад наадхмн.

Түрүн чиләсн баг үлгүрмүдән умшх.

1.     Сән залуһин герт-утхнь хурц болдг.

2.     Му болвчн- залу

Мока болвчн –утх.

3.     Зандн модн – нәәхлсн талан, залу күн – заңһсн талан.

4.     Залуһин зөргәс – үүл бүтдг

5.     Залуһин сәәг – кеер йовҗ медг

6.     Залуд- зөрг, чимг

7.     Күүкд күн – сун җирһдг, залу күн – йовн җирһдг.

8.     Заһсн үкхлә- ясн үлддг, залу үкхлә -нерн үлддг

9.     Залу кедү сән болвчн – көгшрдг,

 Арнзл кедү чидлтә болвчн – муурдг.

10. Утхан бүлүдсн залу мах иддг

11. Арһта көвүн болхла- аавинньнер дуудулдг, арһ уга көвүн – аавиннҗ нер һутадг.

12. Сән залу – нутгтан, сән мөрн –отгтан

-Төрскән харсдг күн залу күн болдг.

Тадн өсәд бас цергт мордхт, төрскән харсхт. Хальмг авъясар күүг цергт мордхла,йөрәл келдг.  Кен маднд йөрәл келҗ өгх.

Цергт мордҗах  көвүнә йөрәл.

Цә- чигән элвг-делвг болҗ,

 цергт мордҗах мана нег му көвүн

 сурх зөвтә сурһулян сәәнәр сурч,

һавшун-зөрмг дасч,

 өмнәһүрн хорт һарһл уга

олнд үзмҗтәүзгдҗ,

өрч деерән ончта сән гисн темдг зүүҗ

Алтн җолаһан зөв эргүлҗ иртхә.

-         Төрскән харсгч Алдр дәәнд  кесг миңһ салдсмуд йовв. Эдниг бас йөрәһәд йовулла. Кесгнь Төрскнәннь төлә әмән өгсмн. Бидн цугтан меднәвидн.

-         24 Советск Союзин героймуд Алдр одар ачлгдснь.

-         Теднәс би ода таднд зәрм героймудын  зургуд үзүлнәв. Ода цугтан умшхм.

1.     Сержант Эрдни Деликов

2.     Гвардии лейтенант Бембя Манджиев

3.     Подполковник Иван Гермашев

4.     Генерал полковник Ока Городовиков

5.     Генерал –лейтенант Басан Городовиков

-Эдн баатр кевәр, зөрмг кевәр бийән үзүлв. Эн героймудт шүлгүд үүдәсн бәәнә.

Кен маднд шүлг келҗ өгнә?

·        Шугран В. Делгә Эрднь

·        Калян С. Берлинәс аашсн салдсмуд

·        Ахнран дуранав

·        Советск салдс

-         Дәәнә ветеранмудт дөң болхмн, нег чигн күүг теднә тооһас мартхмн биш

-         Героймудын тускар дуд чигн бәәнә. Би таднд нег ду тәвҗ өгнәв . тадн оньган өгәд соңстн.

-         Күн күүнәс үлгүр авна. Тадн кенәс үлгүр авнат? Эцкәсн, аавасн, наһцхасн, эс гиҗ героймудас чигн авдг болхт. Ода маднд кенәс үлгүр авдган келҗ өгтн.

(Күүкд келҗ өгнә)

Олзлх үгмүд: көдлмшч күн, чидлтә, ухата, цаһан седклтә, сән, өр-өвч.

Ашлвр:

Тегәд күүкд , кичәләс ямаран сурһмҗ аввт?

-Залу күн зөргтә болх зөвтә, нег-негндән дөҗ болх кергтә, Төрскндән дурта болх зөвтә.

Темдгүд тәвлһн.